Patiënteninformatiedossier (PID) PROSTAATKANKER
onderdeel
RADIOTHERAPIE
PROSTAATKANKER Radiotherapie
INHOUD Wat is radiotherapie eigenlijk ?.............................................3 Uitwendige bestraling ...........................................................3 Inwendige bestraling..............................................................5 Gang van zaken .........................................................................7 Eerste bezoek radiotherapeutisch instituut .......................7 Machtiging taxivergoeding ......................................................7 Waar u moet zijn .....................................................................8
PID Prostaatkanker
2
Radiotherapie
Wat is radiotherapie eigenlijk ? Radiotherapie is hetzelfde als bestraling. Bestraling is een plaatselijke behandeling met als doel de kankercellen te vernietigen, terwijl de gezonde cellen zo veel mogelijk gespaard blijven. De straling remt cellen in hun groei en kan cellen doden, waarna deze dode cellen door het lichaam worden opgeruimd. Kankercellen verdragen straling slechter dan gezonde cellen en sterven hierdoor sneller af. Gezonde cellen herstellen zich over het algemeen wel. Bestraling kan uitwendig, inwendig of als combinatie worden toegepast. Bestraling of radiotherapie kan bij prostaatkanker zowel een curatieve als palliatieve behandeling zijn. Uitwendige bestraling Bij uitwendige bestraling komt de straling uit een bestralingstoestel (lineaire versneller). Het te behandelen gebied wordt van buitenaf – door de huid heen- bestraald. De radiotherapeut of radiotherapeutisch laborant zorgt ervoor dat de stralenbundel nauwkeurig wordt gericht en dat het omliggende, gezonde weefsel zo veel mogelijk buiten het te bestralen gebied blijft. De duur en het aantal bestralingen worden bepaald door de radiotherapeut; deze zijn afhankelijk van • de gevoeligheid van de te bestralen weefsels: het kwaadaardige gezwel met de omringende gezonde weefsels/organen.
PID Prostaatkanker
3
Radiotherapie
het doel van de behandeling: genezing, klachtenbehandeling, voorkomen van uitgroei van mogelijk achtergebleven tumorcellen na eerdere operatie of chemotherapie. Na afloop van de bestralingsserie is het volledige resultaat nog niet bereikt want de effecten van de bestraling zullen nog enige tijd nawerken. In die periode kan verdere genezing optreden en zullen gezonde weefsels zich van de bestraling herstellen. •
Over het algemeen duurt een bestralingsbehandeling een aantal weken en vindt 4 – of 5 maal per week plaats. In die periode krijg je per keer gedurende een aantal minuten een dosis straling. Voor uitwendige bestraling is geen opname in het ziekenhuis nodig. Bijwerkingen van uitwendige bestraling Bestraling beschadigd niet alleen kankercellen, maar ook gezonde cellen in het bestraalde gebied. Daardoor kunnen een aantal bijwerkingen optreden: • Over het algemeen hebben patiënten tijdens de bestralingsperiode ook last van vermoeidheid. • Een andere bijwerking die kan optreden is een plaatselijke reactie van de huid. Deze kan rood of donker verkleuren op de plek waar is bestraald. De verkleuring van de huid is meestal blijvend. Mogelijke andere klachten zijn het gevolg van irritatie van de darmen en de blaas. • darmkrampen • loze aandrang PID Prostaatkanker
4
Radiotherapie
• slijm in of bij de ontlasting • vaker moeten plassen of een branderig gevoel bij het plassen. Deze bijwerkingen beginnen vaak halverwege de bestralingsperiode. De meeste klachten verdwijnen doorgaans enkele weken na afloop van de behandeling. Sommige mannen merken echter nog lang na hun behandeling dat zij eerder vermoeid zijn dan voor hun ziekte. Op de bestralingsafdeling krijgt u gerichte adviezen om zo min mogelijk last te hebben van de bijwerkingen. Gevolgen van uitwendige bestraling Als gevolg van uitwendige bestraling ontstaat in en rond de prostaat littekenweefsel. Dit kan verschillende late gevolgen geven: • vermindering van de productie van zaadvocht • erectiestoornissen, die eventueel met medicijnen te verbeteren zijn • problemen met de ontlasting: vaker of minder vaak dan voorheen naar het toilet moeten; bloedverlies en/of moeite om de ontlasting op te houden. Inwendige bestraling Bij inwendige bestraling wordt radioactief materiaal in de prostaat geplaatst en vindt bestraling van binnenuit plaats. Het voordeel van deze techniek is dat er zo min mogelijk gezond weefsel beschadigd wordt.
PID Prostaatkanker
5
Radiotherapie
Inwendige bestraling wordt ook wel brachytherapie genoemd. Brachy is Grieks voor dichtbij. Brachytherapie is een in opzet curatieve behandeling en kan bij prostaatkanker op 2 manieren worden toegepast. • Door het permanent plaatsen van kleine staafjes (jodiumzaadjes) • Door het enkele malen kortdurend bestralen met een iridiumbron via in de prostaat geplaatste katheters (dunne slangetjes). De sterkte van de straling neemt geleidelijk af. Na ongeveer 6 maanden is de straling geheel verdwenen. De zaadjes worden hierna niet weggehaald maar blijven de rest van je leven in de prostaat zitten. Dit kan geen kwaad. Deze curatieve vorm van brachytherapie wordt vooral toegepast bij tumoren: • Die beperkt zijn gebleven tot de prostaat • Die niet te groot zijn. Bijwerkingen van inwendige bestraling Bij inwendige bestraling is de straling vrijwel volledig geconcentreerd binnen de prostaat. Dit geeft in principe minder risico op schade aan het gezonde weefsel rondom de prostaat dan bij uitwendige bestraling. Wel kunnen de volgende bijwerkingen optreden: • erectiestoornissen • plasklachten: Tijdelijk moeilijk kunnen plassen vanwege zwelling van de prostaat, vaak in het eerste jaar na de behandeling. Ongeveer 5% van de patiënten heeft daarom een blaaskatheter nodig. Sommige mannen moeten juist vaker plassen dan voorheen en voelen een heftigere aandrang.
PID Prostaatkanker
6
Radiotherapie
Gang van zaken Als u in aanmerking komt voor radiotherapie, meldt de specialist u aan bij een radiotherapeutisch instituut. Vervolgens krijgt u vanuit dat instituut telefonisch of schriftelijk een uitnodiging voor het eerste gesprek.
Eerste bezoek radiotherapeutisch instituut U wordt verzocht u te melden bij de receptie waar uw persoonlijke gegevens worden gecontroleerd. Vervolgens komt u bij één van de radiotherapeuten om met hem of haar over de ziekte en de behandeling te praten. Daarna wordt u onderzocht en worden doel, opzet en bijwerkingen van de behandeling besproken.
Machtiging taxivergoeding Het is aan te raden vóór het eerste gesprek in het radiotherapeutisch instituut bij uw ziektekostenverzekering een ‘declaratieformulier taxivergoeding’ op te vragen. Deze kunt u meenemen naar het eerste bezoek waarbij het samen met u wordt ingevuld. Wilt u met eigen vervoer gaan, dan kunt u navraag doen bij uw ziektekostenverzekering over mogelijkheden voor reiskostenvergoeding. Wilt u graag iemand meenemen naar het instituut, dan kunt u dat gerust doen. Indien u het op prijs stelt dat uw begeleider/ster ook aanwezig is bij de gesprekken met uw behandelend arts, dan kan dat.
PID Prostaatkanker
7
Radiotherapie
Belangrijk is dat u voldoende wordt geïnformeerd. U kunt altijd uitleg vragen over de behandeling. Vraag het gerust als u iets niet begrijpt. Schrijf de vragen thuis op zodat u niets vergeet. Heeft u antwoorden een eerste keer niet begrepen of onthouden, kom er dan op terug.
Waar u moet zijn Dit is afhankelijk van het radiotherapeutisch instituut waarnaar u verwezen wordt. Zodra dit bekend is, krijgt u van ons daarover voldoende gegevens.
CAZ UR 77.07.12
Uitgave: Patiëntencommunicatie Harderwijk, juli 2012 Internet: www.stjansdal.nl PID Prostaatkanker
8
Radiotherapie
