Radiotherapie Medische Oncologie Hematologie
Brachytherapie bij prostaatkanker Informatiebrochure en toestemmingsformulier
Woord vooraf Voor het bij u vastgestelde prostaatcarcinoom, besprak u met uw arts de verschillende behandelingsmogelijkheden. Deze brochure gaat dieper in op de keuze voor ‘prostaat brachytherapie’. Bij deze behandeling worden radioactieve zaadjes (Jodium-125) in de prostaat gebracht. De radioactieve zaadjes vernietigen de kankercellen in de prostaat. De zaadjes blijven voor de rest van uw leven ter plaatse en worden dus niet meer verwijderd. In deze brochure vindt u informatie over de behandeling zelf en over de meest voorkomende of ernstige bijwerkingen die kunnen optreden na de implantatie van radioactieve zaadjes in de prostaat. De brochure bevat tevens ook informatie over dieetmaatregelen, lichamelijke inspanning en postoperatieve instructies. Deze brochure is niet allesomvattend maar is bedoeld als aanvullende algemene informatie naast het gesprek met uw behandelende artsen. De informatie is gebaseerd op de huidige stand van de medische wetenschap. Het is goed om u te realiseren dat het om algemene informatie gaat en dat voor u persoonlijk de situatie anders kan zijn dan hier beschreven. Als u nog vragen hebt, neem dan contact op met de behandelend arts uroloog of arts radiotherapeut.
Neem dit boekje ook mee als u tijdens het eerste jaar na de implantatie een andere arts bezoekt.
Inhoudstafel 1. Wat is brachytherapie 2. Welke patiënten komen in aanmerking? 3. De behandeling zelf 4. Na de behandeling 5. Welk traject doorloopt u? 6. Eventuele risico’s en bijwerkingen
6.1 Bijwerkingen vlak na de behandeling 6.2 Late bijwerkingen 7. Algemene postoperatieve richtlijnen 7.1 Voeding 7.2 Activiteiten 7.3 Alcohol 7.4 Onderzoek van de endeldarm
8. Wanneer moet u meteen contact opnemen? 9. Wat in geval van een lokale herval? 10. Financiële informatie 11. Richtlijnen over radioprotectie 12. Toestemmingsformulier 13. Contactgegevens
13.1 Telefoonnummers 13.2 Website 14. Vragen en opmerkingen
4 4 5 5 6 7 7 8 9 9 9 9 9 10 10 10 11 12 13 13 13 13
Toestemmingsformulier brachytherapie prostaatkanker Toestemmingsformulier brachytherapie prostaatkanker
3
1. Wat is brachytherapie? Letterlijk vertaald betekent brachytherapie ‘therapie van dichtbij’ (‘brachys’ betekent ‘dichtbij’ in het Grieks). Brachytherapie is een onderdeel van de radiotherapie waarbij de stralingsbron zo dicht mogelijk bij de kankercellen gebracht wordt om op die manier de celgroei te remmen en te stoppen. Het is een zeer precieze techniek die ervoor zorgt dat er zo weinig mogelijk gezonde cellen beschadigd worden. Voor de brachytherapie van de prostaat worden Jodium-125 (I-125) zaadjes gebruikt. Zij blijven voor de rest van uw leven in uw lichaam. De halfwaardetijd van de radioactiviteit in de zaadjes bedraagt 60 dagen. Na gemiddeld 600 dagen is de radioactiviteit in de zaadjes uitgedoofd en zijn de zaadjes inert.
2. Welke patiënten komen in aanmerking? • • • • • •
4
Alleen mannen met een gelokaliseerd adenocarcinoom van de prostaat komen in aanmerking. T1 en T2 tumoren zonder doorgroei door het kapsel. Er mogen geen klier- of botmetastasen zijn. De PSA moet lager dan 20 ng/ml bedragen. De Gleason-score moet lager dan 8 zijn. Prostaatkankercellen mogen er microscopisch niet te agressief uitzien. Het volume van de prostaat moet lager dan 50 ml zijn, anders is er een verhoogd risico op complicaties. De patiënt moet een goede levensverwachting hebben van minstens 10 jaar.
3. De behandeling zelf De datum van behandeling wordt op voorhand aan u gemeld. U verblijft dan een of twee dagen in het ziekenhuis. Tijdens de implantatie voelt u geen pijn. De implantatie vindt immers plaats onder algemene narcose, die gemiddeld 2 uur zal duren. Een algemene narcose is cruciaal opdat u tijdens de behandeling stil zou liggen. Ter voorbereiding op de plaatsing van de zaadjes, wordt een echografie gemaakt van de prostaat en een zeer nauwkeurige volumebepaling. Hierna wordt een driedimensionaal behandelingsplan opgesteld. Op basis van dit plan worden de zaadjes (40 tot 100) met behulp van holle naalden en met uiterste precisie geïmplanteerd onder echografische geleiding. Het team dat de implantatie uitvoert, bestaat uit een uroloog, een radiotherapeut, een stalingsfysicus, een anesthesist, een omloopverpleegkundige en een instrumenterende verpleegkundige. Tijdens de ingreep wordt een blaassonde (een soepele, holle slang) geplaatst. Deze sonde wordt een dag na de ingreep verwijderd.
4. Na de behandeling Na de behandeling blijft u in het ziekenhuis opgenomen tot de volgende dag. Het is echter niet toegestaan de kamer te verlaten. De mogelijkheid bestaat namelijk dat een enkel zaadje via de urine uw lichaam verlaat. Om deze reden wordt de urine gedurende uw opname in het ziekenhuis door de verpleegkundigen gecontroleerd op eventuele aanwezigheid van een zaadje. Een maand na de implantatie wordt een CT-scan gemaakt op de afdeling radiotherapie van GZA Ziekenhuizen campus Sint-Augustinus, ter beoordeling van de positie van de zaadjes van de prostaat. Dit onderzoek beoordeelt niet het effect van de behandeling op de prostaatkanker. Het betreft een interne kwaliteitscontrole.
5
5. Welk traject doorloopt u? diagnose
Uroloog
Arts radiotherapie
ingreep
ontslag
thuis
controle
follow-up
6
•
U krijgt de diagnose prostaatcarcinoom.
•
De diagnose en behandelingsmogelijkheden worden besproken met uw uroloog. Als men kiest voor brachytherapie, wordt u doorverwezen naar de radiotherapeut.
•
• • • •
U U U U
• •
U wordt opgenomen op de verpleegeenheid. De jodium-125 implantatie vindt plaats op het operatiekwartier.
•
De dag na de ingreep wordt u ontslagen.
•
Thuis krijgt u een patiëntenkaartje toegestuurd dat u steeds bij u moet hebben. U ontvangt ook een begeleidend schrijven voor uw huisarts; en een document dat u drager bent van een radioactief implantaat.
• •
komt op statusraadpleging bij de radiotherapeut. krijgt de patiëntenbrochure en informatie over radioprotectie. tekent het toestemmingsformulier in tweevoud (1 kopie is voor u). krijgt de datum van de ingreep en controle simulatie na 1 maand.
•
De controle CT-simulatie na 1 maand gaat door op campus SintAugustinus.
•
De verdere opvolging gebeurt via uw uroloog.
6. Eventuele risico’s en bijwerkingen 6.1
Bijwerkingen vlak na de behandeling
Meest voorkomende bijwerkingen Het is normaal dat u na het verwijderen van de sonde een wat branderig gevoel hebt bij het plassen en dat de urine wat rood gekleurd is. Dit verdwijnt meestal binnen enkele dagen. Soms worden ook bloedstolsels uitgeplast. We raden u aan om ruim 1½ liter per dag te drinken na de ingreep, omdat op die manier de blaas goed gespoeld wordt. Meteen na de ingreep kan er een bloeduitstorting optreden ter hoogte van de bilnaad. Na de ingreep krijgt u antibiotica om een infectie te voorkomen. Neem deze antibiotica in volgens het voorschrift. Tijdelijk kunt u last hebben van hemorroïden (aambeien) waarvoor het gebruik van ‘speenzalf’ aangewezen is. Door het aanbrengen van de naalden kan er tijdelijk een gevoelige ‘blauwe plek’ optreden in het gebied tussen de aars en de balzak (scrotum). Als u de eerste weken na de inplanting seksuele betrekkingen zou hebben, kan het sperma donkerbruin zien door de aanwezigheid van oud bloed. Dit is totaal onschuldig en zal spontaan verdwijnen na enkele zaadlozingen. Ter hoogt van de endeldarm kan er een ontsteking ontstaan met slijmerige en frequente ontlasting.
Zeer zeldzaam voorkomende bijwerkingen Gezien de prostaat vlak tegen het laatste deel van de dikke darm (rectum) ligt, kan er zeer uitzonderlijk een verzwering (ulceratie) optreden door het afsterven van het weefsel ten gevolge van de bestraling. Deze gaat dan gepaard met blijvende pijn en bloedverlies.
7
6.2
Late bijwerkingen
Na enkele weken kunnen bijwerkingen ontstaan ten gevolge van de bestraling. U kunt dan last hebben van een branderig gevoel bij het plassen, vaker plassen, meer aandrang om te plassen en mogelijk een zwakkere straal. Voldoende water drinken en geregeld plassen kunnen helpen om deze klachten te verzachten. Meestal verdwijnen de klachten stilaan na 6 maanden en zijn ze weg na 2 jaar. Bij een deel van de mannen kan er een vermindering van de seksuele functie of zelfs erectiestoornissen optreden door de behandeling. Dit kan ook na jaren optreden. Het risico tot functievermindering of verlies is uiteraard ook afhankelijk van de toestand vóór de ingreep. Ook kan de hoeveelheid sperma bij de zaadlozing aanzienlijk teruglopen. Als u veel last blijft hebben van deze klachten, neemt u best contact met de behandelend uroloog.
8
7. Algemene postoperatieve richtlijnen 7.1
Voeding
Na de ingreep adviseren we u wat meer te drinken. Verder dient u geen specifieke dieetmaatregelen te nemen.
7.2
Activiteiten
Na enkele dagen mag u uw normale activiteiten geleidelijk weer hervatten. Vermijd de eerste 6 weken zware lichamelijke inspanningen. Zwaar tillen en fietsen kunt u de eerste 6 weken ook beter achterwege laten.
7.3
Alcohol
Omdat alcohol het plassen kan bemoeilijken, is het beter dat u de eerste vier weken na de behandeling matig of geen alcohol gebruikt.
7.4
Onderzoek van de endeldarm
Mocht een arts een endoscopisch onderzoek van de endeldarm en/of de anus willen doen, dan moet u de arts op de hoogte brengen van uw implantatie. U mag de eerste 6 maanden absoluut geen biopsies laten nemen, omwille van een moeilijkere heling van het darmslijmvlies door de recente radiotherapie.
9
8. Wanneer moet u meteen contact opnemen? • • • •
Als u niet kunt plassen na het verwijderen van de sonde, terwijl u wel een volle blaas hebt. Als u veel bloed verliest. Als u erge pijn hebt. Bij een allergische reactie op de antibiotica. Een allergische reactie kan zich uiten als huiduitslag, netelroos, benauwdheid, of zich plotseling ernstig ziek voelen na het innemen van een antibioticum.
9. Wat in geval van een lokale herval? In het geval van een lokaal terugkerende ziekte (recidief) na uw uitgevoerde brachytherapie, kan in overleg met uw behandelend uroloog besproken worden of u eventueel in aanmerking komt voor het operatief verwijderen van de prostaat.
10. Financiële informatie Indien u tijdens de hospitalisatie kiest voor een gemeenschappelijke kamer, zijn de gebruikelijke remgelden en conventietarieven van toepassing. Als u voor een eenpersoonskamer kiest, moet u rekening houden met kamersupplementen en ereloonsupplementen. Gezien de evolutie van deze prijzen zullen de bedragen mondeling worden toegelicht door uw arts. U kunt hiervan echter een detail bekomen via de opnamedienst van uw ziekenhuis. Indien u na de bestelling van de zaadjes éénzijdig zou beslissen de voorziene behandeling niet te laten doorgaan, en het ziekenhuis niet bij machte is de reeds geleverde zaadjes aan te wenden voor andere doeleinden of aan de leverancier terug te bezorgen, zal in dit geval de kostprijs van deze zaadjes integraal aan de patiënt verrekend worden. Afhankelijk van het aantal bestelde zaadjes wordt een factuur opgesteld en dit voor een maximumbedrag van € 4.770. Voor elk besteld zaadje (tussen 40 en 100) betaalt het ziekenfonds € 47.7 terug en er mogen maximum 100 zaadjes besteld worden. Aan deze prijzen kan mogelijk een jaarlijkse aanpassing gebeuren ten gevolge van de indexering.
10
11. Richtlijnen over radioprotectie Bij vele patiënten heerst er bezorgdheid omwille van de behandeling met radioactieve zaadjes. Het radioactieve materiaal Jodium-125 zit ingesloten in kleine staafjes: de jodiumzaadjes. Deze staafjes zijn bedoeld om in uw lichaam te blijven. De straling werkt zeer plaatselijk, zodat het stralingsrisico voor andere mensen in uw omgeving zeer gering is. De intensiteit van de straling neemt langzaam af, zodat er na verloop van tijd vrijwel niets meer over is. De zaadjes ‘doven uit’ na ongeveer 10 maal halfwaardetijd. De instructies die u hier krijgt gelden dan ook slechts voor een beperkte tijd. De hieronder beschreven maatregelen zijn gebaseerd op het feit dat, hoe groter de afstand tussen u en een andere persoon is, hoe lager de intensiteit van de straling. De intensiteit van de straling neemt kwadratisch af met de afstand. Dus concreet kunt u stellen dat: • •
een 2 maal zo grote afstand geeft 4 maal minder stralingsactiviteit; een 3 maal zo grote afstand geeft 9 maal minder stralingsactiviteit.
In principe wordt de uitstraling door Jodium-125 in belangrijke mate afgeschermd door het omliggende weefsel rond de prostaat, waarbij binnen een omtrek van een tiental cm de spieren of het vetweefsel de straling reeds ruim filtert. Aangezien kinderen en zwangere vrouwen (foetus) gevoeliger zijn voor straling dan anderen, hebben de instructies vooral betrekking op deze personen. • • • •
Gedurende 8 weken is het ongewenst dat kinderen bij u op schoot zitten. Gedurende 8 weken is het ongewenst dat kinderen langer dan 1 uur per dag dichter dan 1 meter bij u komen. Na 8 weken kan dit worden uitgebreid tot 2 uur per dag. Na 16 weken zijn er geen beperkingen meer.
Er is een geringe kans dat u na de ingreep een radioactief zaadje uitplast. De radioactieve zaadjes zijn grijs gekleurd en 4,5 mm lang. Als u een radioactief zaadje ziet, spoel het gewoon mee door en indien nodig gebruikt u een pincet om het vast te pakken. Neem het niet vast met de vingers. Het is geen probleem om samen met uw partner in hetzelfde bed te slapen, tenzij uw partner zwanger is. Gedurende 4 weken na de ingreep dient u een condoom te gebruiken bij geslachtsgemeenschap voor het geval er een jodiumzaadje met het sperma zou meekomen.
11
Wanneer u binnen de 2 jaar onder behandeling van een arts komt, dan moet u deze op de hoogte brengen van de aanwezigheid van de radioactieve zaadjes. Bij overlijden binnen 2 jaar mag er geen crematie gebeuren. De dingen die u aanraakt of gebruikt, worden niet radioactief. Lakens, kleren en bestek dat door u gebruikt wordt, kunnen zonder problemen door anderen gebruikt worden. Uw urine en ontlasting zijn niet radioactief.
12. Toestemmingsformulier Achteraan deze brochure vindt u een toestemmingsformulier waarbij u laat weten dat u toestemming geeft om voor het bij u vastgestelde prostaatcarcinoom een behandeling toe te passen door middel van een brachytherapie procedure waarbij radioactieve I-125 zaadjes zullen worden geïmplanteerd. Dit exemplaar is in tweevoud opgesteld. U én de radiotherapeut dienen beide exemplaren te ondertekenen. Eén exemplaar is voor u bestemd. Het andere exemplaar geeft u aan de radiotherapeut.
12
13. Contactgegevens Bijkomende vragen kunnen steeds beantwoord worden tijdens het spreekuur. Dringende vragen over urologische problemen kunt u telefonisch stellen via de dienst urologie van uw ziekenhuis. Vragen die met straling te maken hebben, kunnen telefonisch gebeuren via de afdeling radiotherapie van GZA Ziekenhuizen campus Sint-Augustinus.
13.1
Telefoonnummers
Urologie GZA Ziekenhuizen campus Sint-Augustinus GZA Ziekenhuizen campus Sint-Jozef AZ Klina AZ Monica AZ Sint-Jozef AZ Nikolaas
Wilrijk Mortsel Brasschaat Antwerpen Malle Sint-Niklaas
03 03 03 03 03 03
443 444 650 240 380 760
37 12 50 22 20 23
15 11 56 21 44 59
Wilrijk
03 443 37 37
Radiotherapie GZA Ziekenhuizen campus Sint-Augustinus
13.2
Website
www.iridiumkankernetwerk.be
14. Vragen en opmerkingen ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13
Toestemmingsformulier brachytherapie prostaatkanker ̆̆
Ik ben door dokter.............................................................voldoende ingelicht over mijn gezondheidstoestand, de voorgestelde behandeling zijnde brachytherapie, de mogelijke evolutie van mijn gezondheidstoestand met en zonder behandeling en de mogelijke behandelingsalternatieven met telkens hun voor- en nadelen.
̆̆
Ik heb een exemplaar van de patiënten informatiebrochure gekregen en doorgenomen. Ik heb hierover ook de nodige vragen kunnen stellen.
̆̆
Ik heb informatie over radioprotectie en de uitwerking van stralen gekregen.
̆̆
De indicatiestelling, het verloop van de behandeling en de mogelijke nevenwerkingen, tegenaanwijzingen en risico’s zijn mij duidelijk uitgelegd.
̆̆
Ik ben op de hoogte gebracht dat er niet kan gegarandeerd worden dat met deze behandeling met zekerheid een definitieve genezing wordt bereikt.
̆̆
Ik heb de informatie volledig begrepen en heb de mogelijkheid gehad om vragen te stellen die voldoende en duidelijk werden beantwoord. Ik heb geen verdere vragen meer.
̆̆
Ik ben op de hoogte gebracht over de financiële kosprijs van deze behandeling.
̆̆
Ik heb een ondertekend exemplaar van het toestemmingsformulier gekregen.
̆̆
De behandeling is gepland op …………/……………/20………
Ik, ondergetekende NAAM:������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ VOORNAAM:����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� GEBOORTEDATUM:�������������������������������������������������������������������������������������������������������� WOONPLAATS:������������������������������������������������������������������������������������������������������������� Geef toestemming om het bij mij vastgestelde prostaatcarcinoom te behandelen door middel van een brachytherapie procedure waarbij radioactieve Jodium-125 zaadjes zullen worden geïmplanteerd. Gedaan in 2 exemplaren te..............................op (datum).............................................. (Gelezen en goedgekeurd, eigenhandig geschreven) Handtekening patiënt
Handtekening en stempel radiotherapeut
Toestemmingsformulier brachytherapie prostaatkanker ̆̆
Ik ben door dokter.............................................................voldoende ingelicht over mijn gezondheidstoestand, de voorgestelde behandeling zijnde brachytherapie, de mogelijke evolutie van mijn gezondheidstoestand met en zonder behandeling en de mogelijke behandelingsalternatieven met telkens hun voor- en nadelen.
̆̆
Ik heb een exemplaar van de patiënten informatiebrochure gekregen en doorgenomen. Ik heb hierover ook de nodige vragen kunnen stellen.
̆̆
Ik heb informatie over radioprotectie en de uitwerking van stralen gekregen.
̆̆
De indicatiestelling, het verloop van de behandeling en de mogelijke nevenwerkingen, tegenaanwijzingen en risico’s zijn mij duidelijk uitgelegd.
̆̆
Ik ben op de hoogte gebracht dat er niet kan gegarandeerd worden dat met deze behandeling met zekerheid een definitieve genezing wordt bereikt.
̆̆
Ik heb de informatie volledig begrepen en heb de mogelijkheid gehad om vragen te stellen die voldoende en duidelijk werden beantwoord. Ik heb geen verdere vragen meer.
̆̆
Ik ben op de hoogte gebracht over de financiële kosprijs van deze behandeling.
̆̆
Ik heb een ondertekend exemplaar van het toestemmingsformulier gekregen.
̆̆
De behandeling is gepland op …………/……………/20………
Ik, ondergetekende NAAM:������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ VOORNAAM:����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� GEBOORTEDATUM:�������������������������������������������������������������������������������������������������������� WOONPLAATS:������������������������������������������������������������������������������������������������������������� Geef toestemming om het bij mij vastgestelde prostaatcarcinoom te behandelen door middel van een brachytherapie procedure waarbij radioactieve Jodium-125 zaadjes zullen worden geïmplanteerd. Gedaan in 2 exemplaren te..............................op (datum).............................................. (Gelezen en goedgekeurd, eigenhandig geschreven) Handtekening patiënt
Handtekening en stempel radiotherapeut
Liggingsplan 4
ANTWERPEN waasland
8
2
1 5
Iridium Kankernetwerk
Partner Leuvens Kankerinstituut – UZ Leuven
• GZA Ziekenhuizen •
[email protected] • • •
Campus Sint-Augustinus Oosterveldlaan 24 • 2610 Wilrijk T 03 443 37 37 • F 03 443 30 09 Campus Sint-Vincentius Sint-Vincentiusstraat 20 • 2018 Antwerpen T 03 443 37 37 • F 03 443 30 09 Campus Sint-Jozef Molenstraat 19 • 2640 Mortsel T 03 444 12 11 • F 03 444 13 11
• AZ KLINA Augustijnslei 100 • 2930 Brasschaat • AZ Nikolaas Lodewijk De Meesterstraat 5 • 9100 Sint-Niklaas • AZ Monica Harmoniestraat 68 • 2018 Antwerpen Florent Pauwelslei 1 • 2100 Deurne • AZ Sint-Jozef Malle Oude Liersebaan 4 • 2390 Malle
PP5D001, V1 - © SA - 07 juni 2012
7
3
www.iridiumkankernetwerk.be
6
