Mondverzorging bij kinderen met chemo- / of radiotherapie
Uw kind krijgt chemo- en / of radiotherapie in het Radboudumc. Door deze behandelingen worden het tandvlees en de slijmvliezen van wang, tong en verhemelte dun en kwetsbaar. Er ontstaan gemakkelijk wondjes en blaartjes (mucositis) die veel pijn en ongemak veroorzaken. Vooral kinderen met een tekort aan witte bloedlichaampjes en bloedplaatjes krijgen snel infecties. Eten, drinken, praten en slikken, alles doet pijn. Het gevolg is dat uw kind slecht gaat eten, waardoor de algemene conditie verslechtert. Goede mondverzorging is daarom erg belangrijk. Een schone, gezonde mond geeft minder problemen en bespaart uw kind veel pijn. Mondverzorging is voor kinderen vaak een vervelend werkje. Daarom is de helpende hand van ouders onontbeerlijk. In deze folder vindt u richtlijnen voor een optimale verzorging van de mond van uw kind tijdens en na een kuur.
Tanden poetsen
Laat uw kind vier maal per dag (na het eten en vóór het slapen gaan) voor de spiegel de tanden poetsen. Bij kinderen tot vijf jaar is drie maal per dag voldoende. Niet alleen de tanden, maar ook het tandvlees moet worden gereinigd. En let erop dat ook de binnenkant van de tanden en de achterste kiezen worden gepoetst. Poets de tanden van kinderen tot acht jaar nog een keer na, bij voorkeur vóór het slapen gaan. Gebruik een tandpasta met fluoride dat niet prikt en die uw kind lekker vindt. Gebruik een smalle, zachte, multitufted tandenborstel (veel nylon haren dicht bij elkaar). Berg de tandenborstel na gebruik schoon en droog op met de kop naar boven; vervang deze elke maand. Ook als het aantal witte bloedlichaampjes of bloedplaatjes laag is, moeten de tanden toch worden gepoetst. Doe dit dan wel heel voorzichtig. Als uw kind misselijk is dan is tanden poetsen niet prettig. Laat het dan recht op zitten en door de neus ademen. Gebruik eventueel alleen lauw water.
Mond spoelen
Spoel de mond na het poetsen met water. Bij een droge mond (bijvoorbeeld bij sondevoeding) of veel slijmvorming, vaker spoelen (tien tot vijftien keer per dag). Bij kinderen tot vijf jaar wordt in plaats van spoelen de binnenkant van de mond, de tong en het gehemelte gepenseeld: met een dikke wattenstok gedrenkt in water strijkt u zacht over de slijmvliezen in een draaiende beweging.
1
Spoelen met Chloorhexidine
Uw kind gaat spoelen met Chloorhexidine. Chloorhexidine is een spoelmiddel met een antibacteriële werking. Er zijn spoelmiddelen met verschillende concentraties Chloorhexidine. Op de verpleegafdeling is een spoelmiddel van 0,12% concentratie, zonder alcohol (Perio-aid), in gebruik. Corsodyl of Chloorhexidine FNA bevatten een concentratie van 0,2%. Uw kind gebruikt alleen een Chloorhexidine mondspoeling of -spray als hij/zij onvoldoende of niet meer kan poetsen. Twee keer per dag spoelen is voldoende. Spoelen met Corsodyl of Chloorhexidine FNA Gebruik per keer een maatdop van 5 ml. Laat de Chloorhexidine of Corsodyl één minuut krachtig door de mond spoelen, en laat uw kind het daarna uitspugen. Spoel niet na met water en laat uw kind gedurende de eerste vijftien minuten niets eten of drinken. Kinderen jonger dan vijf jaar mogen tevens niet naspoelen, maar zij mogen de tanden, de tandvleesgrens en de slijmvliezen bestrijken met een wattenstok (zie ‘tanden poetsen’). Chloorhexidine kan een bruine verkleuring van de tanden veroorzaken. Uw tandarts of mondhygiëniste kan deze aanslag verwijderen. Er kan smaakverlies optreden. Na het stoppen met Chloorhexidine keert de smaak na ongeveer twee weken terug. Perio-aid en Corsodyl zijn zonder recept verkrijgbaar.
• • • •
Overgeven Als uw kind heeft overgegeven, laat hem/haar dan de mond spoelen met ruim water. Het zuur van het braaksel vergroot namelijk de kans op tanderosie. U kunt uw kind ook kauwgom geven. Het kauwen op kauwgom stimuleert namelijk de speekselproductie. Geef alleen suikervrije kauwgom.
Schimmelinfectie
Door chemotherapie en radiotherapie neemt de weerstand van het lichaam af. Hierdoor kunnen schimmelinfecties ontstaan: in de mond verschijnen witte plekjes of een wit beslag en het slijmvlies eronder heeft een rode kleur en bloedt snel.
2
Schimmelinfecties komen meestal voor op de binnenkant van de wang, op de tong, en in de keel. Als de slikklachten zich ook dieper in de keel voordoen, is er meestal sprake van een infectie van de slokdarm. Een schimmelinfectie is met medicijnen goed te genezen. Omdat ook vaak de keel is aangetast, moeten deze medicijnen worden doorgeslikt. Soms worden de medicijnen gegeven ter voorkoming van infectie. De behandelend kinderarts schrijft de medicijnen zo nodig voor.
Voeding
•
Het is verstandig uw kind kleine hapjes te geven met tussendoor een slokje drinken. Geef meerdere, kleine maaltijden per dag. Het is beter geen kruiden, hard voedsel (zoals chips, stokbrood, gebakken aardappels) en koolzuurhoudende dranken te geven. Geef lauwe of koude dranken. Geef zachte energie- en eiwitrijke voeding. Melk, melkproducten en vlees bevatten veel eiwitten; extra energie wordt verkregen door het gebruik van volle melkproducten, brood rijkelijk te beleggen, of door room, boter of mayonaise aan het eten toe te voegen. Extra koolhydraten kunt u geven door smaakloze Fantomalt toe te voegen aan bijvoorbeeld dranken, pap en yoghurt. Geef alleen voedsel dat uw kind lekker vindt. Probeer echter het ‘zoete’ eten en drinken te beperken. Geef ‘s nachts alleen water of thee te drinken, dus geen limonade of vruchtensap en vooral niet in een zuigfles. Dit kan zuigflescariës veroorzaken. Eten met een pijnlijke mond is moeilijk. Spoelen met zout water, kraanwater, Spa blauw of Spa rood kan verzachtend werken. Voor meer adviezen kunt u terecht bij de diëtiste of de verpleegkundige. Meer tips vindt u ook in het boekje ‘Beter (w)eten’.
• • • • • •
Fluoride
Het advies omtrent het gebruik van fluoride luidt als volgt. Nul en één jaar: vanaf het doorbreken van de eerste tandjes eenmaal per dag poetsen met fluoride peutertandpasta.
•
3
•
Twee, drie en vier jaar: drie maal per dag poetsen met fluoride peutertandpasta. Vijf jaar en ouder: drie- tot vier maal per dag poetsen met fluoridentandpasta voor volwassenen. Bij deze frequentie van poetsen hoeven er geen fluoridentabletjes te worden gebruikt.
•
Lippen en mondhoeken
Door het uitdrogen van de mond wordt het bevochtigen van de lippen bemoeiijkt. Het is daarom verstandig om regelmatig, bijvoorbeeld vier maal per dag, een lippencrème uit een tube (liefst vaseline) te gebruiken waardoor de lippen soepel blijven. Breng de lippencrème op de lippen aan met een dunne wattentip, niet met de vinger. Er ontstaan dan minder snel wondjes, zodat de kans op infectie wordt verkleind. Vervang de lippencrème elke week.
Tandarts en mondhygiëniste
De normale controles bij de tandarts moeten gewoon doorgaan, bij voorkeur vier maal per jaar. De tandarts kan het ontstaan van gaatjes voorkomen door het gebruik van sealants, een soort plastic laagjes die over de kauwvlakken van de kiezen worden aangebracht. Het trekken van tanden of kiezen mag alleen in overleg met de behandelend kinderarts gebeuren. Kinderen die zijn opgenomen op verpleegafdeling De Zee worden eenmaal per week door de mondhygiëniste gezien.
Extra aandachtspunten bij bestraling hoofd-halsgebied
Als uw kind in het hoofd-halsgebied bestraald gaat worden, zal er een gerichte voorlichting en intensieve begeleiding door de mondhygiëniste volgen. Belangrijke aandachtspunten zijn: Vanaf vijf jaar en ouder vier maal per dag poetsen met een milde fluoridentandpasta voor volwassenen. Twee dagen vóór de start van de radiotherapie zo mogelijk éénmaal per uur spoelen met natriumbicar-bonaat 1,4% of met een zelf te maken oplossing van zout, soda en water: een afgestreken theelepeltje zout, een afgestreken theelepeltje soda (kristalsoda, verkrijgbaar bij iedere supermarkt), mengen
• •
4
• • •
•
op een liter water en een minuut laten koken. Voor gebruik laten afkoelen en dagelijks verversen. Tot minimaal veertien dagen na de radiotherapie doorgaan met spoelen. Vier tot zes maal per dag vaseline met dunne wattentip op de lippen aanbrengen. Omdat de slijmvliezen door het bestralen kwetsbaar en vooral ook droger kunnen worden en er wondjes kunnen ontstaan, is het af te raden met een Chloorhexidine te spoelen. Dat geeft een branderig gevoel. Dit geldt ook voor scherpe dranken of voedingsmiddelen zoals sinaasappelsap, ananassap, appelsap, fruit of specerijen zoals sambal en peper. Geef uw kind vooral milde dranken en voeding. Afhankelijk van de dosis bestraling/Gy en het bestralingsveld zal geadviseerd worden om regelmatig een neutrale fluoridengel op de tanden en kiezen aan te brengen, met als doel tandbederf en gevoelige tanden en kiezen te voorkomen.
Het fluoridenbeleid gedurende de bestralingsfase en de periode daarna zal door de mondhygiëniste individueel bepaald worden. Vragen of problemen kunt u voorleggen aan de mondhygiëniste. Zij is te bereiken via de arts of verpleegkundige.
5
03-2014-2011
Adres Kinderoncologisch Centrum Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid 10, route 808 6525 GA Nijmegen Contact Balie verpleegafdeling: 024 - 361 38 80 Balie polikliniek: 024 - 361 44 15
Radboud universitair medisch centrum
