Passie voor innovatie. Wetenschappelijk magazine

Passie voor innovatie Wetenschappelijk magazine

In dit nummer:

Bariatrie

4

Chirurg aan het woord

6

‘Een maagverkleining geeft mensen hun leven terug’

En verder cardiologie Onderzoek bij obesitaspatiënten

10

FRANCIS-studie 8

Patiënt vertelt

‘Van 215 kilogram terug naar onder de 100’

Onderzoek risico harten vaatziekten

24

Geriatrie Onderzoek natrium bij ouderen

26

Blaaskanker

ASTMA & COPD

12

Longarts aan het woord

14

‘Astma verdwijnt na maagverkleining’ 17

Patiënt vertelt

Verpleegkundig wetenschappelijk onderzoek

34

Vriendenfonds Ambassadeurs aan het woord Gerealiseerd project

36 38

bijzondere prestaties

39

‘Ik had mijn astma nooit in verband gebracht met mijn overgewicht’

hart- & vaatziekten 18 NR

2

Onderzoek rol cholesterol en bloedcellen

20

Van slagroomproeven naar rode bloedcellen Proefpersonen aan het woord

22

‘Het was best heftig om aan mee te werken’

prostaatcentrum Innovatie

28 30

Nauwkeuriger opereren Patiënt vertelt

31

‘Het is me blijkbaar gegund om verder te gaan’ Uroloog aan het woord

‘Een mooi zorgtraject met een korte doorlooptijd’

Dit is een uitgave van het Sint Franciscus Gasthuis. Auteurs: Frank van Dijl, Lynette Wijgergangs, Frans van Egmond Fotografie: Levien Willemse en Marieke de Lorijn Redactie: Jan Willem Cohen Tervaert, Marketing & Communicatie, Franciscus Vriendenfonds Concept en ontwerp: hAAi, Rotterdam Wilt u de genoemde wetenschappelijke artikelen inzien? Neemt u dan contact op via [email protected]. De inhoud van dit magazine is tot stand gekomen met dank aan de medewerkers van diverse specialismen en afdelingen. Hoewel aan de inhoud uiterste zorg is besteed, kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard voor mogelijke onjuistheden.

32 onderdeel van de Sint Franciscus/Vlietland Groep

Het belang van onderzoek Mijn vriend Sjoerd kreeg op zijn zestigste opeens opgezette, pijnlijke handen. Al snel kon hij niet goed meer wandelen vanwege pijnlijke voeten. Met moeite kon hij zijn werk als ondernemer nog een paar uur per dag volhouden. Met de klachten aan zijn handen en voeten werd hij verwezen naar de polikliniek Reumatologie in het Sint Franciscus Gasthuis, waar de diagnose reuma werd gesteld. De reumatoloog vroeg of hij mee wilde doen aan wetenschappelijk onderzoek. Hij stemde toe en kreeg een experimentele behandeling met drie medicijnen. Binnen drie maanden kon hij alles weer en voelde zich herboren. Inmiddels is de studie waaraan hij heeft meegedaan afgerond. Gebleken is dat deze experimentele behandeling van reuma veel sneller en beter werkt, dan de standaardbehandeling die in Nederland gegeven wordt. Mede door dit wetenschappelijke onderzoek is mijn vriend dus zo snel hersteld en kunnen ook andere reumapatiënten in de toekomst beter herstellen. Wij weten nu dat drie middelen bij reuma beter werken dan één. Wetenschappelijk onderzoek is belangrijk, omdat het bijdraagt aan de verbetering van patiëntenzorg of aan kostenbesparing binnen de zorg. Het helpt om vast te stellen of een patiënt baat heeft bij nieuwe medicijnen, behandelwijzen of leefstijladviezen. Zo kijken wij in het Sint Franciscus Gasthuis of we patiënten met reuma of astma beter kunnen behandelen, hoe we bij patiënten met aderverkalking kunnen voorkomen dat ze een beroerte of een hartaanval krijgen, hoe we patiënten met prostaatkanker het beste kunnen behandelen en hoe we patiënten met extreem overgewicht het beste kunnen opereren. Maar, ook onderzoek kost geld. De kosten van wetenschappelijk onderzoek zitten niet alleen in arbeidsloon van de onderzoekers, maar ook in extra laboratoriumbepalingen die niet door de zorgverzekeraars worden vergoed. Om onderzoek te bekostigen, is het Sint Franciscus Gasthuis op zoek naar sponsoren, die passie hebben voor innovatie en daarom bereid zijn om wetenschappelijk onderzoek te steunen. Het grootste fonds ter wereld komt voort uit het bedrijfsleven (de ‘Bill & Melinda Gates Foundation’). Helaas komen we met ons onderzoek niet in aanmerking voor sponsoring door dit fonds, aangezien het zich richt op bestrijding van ziektes in de derde wereld. Als medewerkers van het Sint Franciscus Gasthuis vertrouwen wij erop partners vanuit het Rotterdamse bedrijfsleven te vinden die ons onderzoek (financieel) willen steunen.

Bent u een maatschappelijk betrokken ondernemer, met hart voor de zorg; denk dan aan ons. Misschien biedt deze stap u het gevoel van ‘Stairway to Heaven’ of uw ‘Walk on the Wild Side’. In ieder geval wordt het voor u, zoals Lou Reed voorspelde, een ‘Perfect Day’. Prof. Dr. Jan Willem Cohen Tervaert, Specialist Manager Wetenschap

«Wetenschappelijk onderzoek is belangrijk voor ons topklinisch (STZ) ziekenhuis. Het levert een belangrijke bijdrage aan de opleiding van medisch specialisten, verpleegkundigen en andere medewerkers in het Sint Franciscus Gasthuis. Daarnaast draagt het bij aan het verder verbeteren van de hooggespecialiseerde zorg die in het Sint Franciscus Gasthuis aan patiënten wordt geboden. » Karen Kruijthof, Lid Raad van Bestuur Sint Franciscus/Vlietland Groep

3

bariatrie houdt zich bezig met de oorzaken, preventie en behandeling van obesitas. Binnen dit deelgebied probeert men door middel van diëten, oefening en gedragstherapie of chirurgie gewichtsafname te bereiken.

Morbide obesitas tegengaan met sleeve resectie of gastric bypass Bariatrie is het chirurgische specialisme wat ernstig overgewicht, ook wel morbide obesitas genoemd, moet tegengaan. In het Sint Franciscus Gasthuis worden twee typen operaties uitgevoerd. Bij een sleeve resectie wordt in de lengterichting een deel van de maag weggehaald.Hierdoor gaat de maag in grootte van een rugbybal naar een banaan; de maag zit dus sneller vol. Daarnaast wordt het spijsverteringshormoon ghreline blijvend verlaagd, waardoor het gevoel van trek hebben vermindert. Bij een gastric bypass wordt met nietjes een nieuwe, kleine maag gemaakt in het bovenste gedeelte van de maag. Hierdoor komt voedsel direct in de darm en ontstaat snel een vol gevoel. Voedingsstoffen worden door de darm minder snel opgenomen, waardoor een aangepast dieet noodzakelijk is.

4

wetenschappelijk magazine

2013 / 2014

bariatrie

6.600.000

Facts & Figures

mensen in ons land hebben matig of ernstig overgewicht, dat komt neer op van de Nederlandse bevolking.

41%

Deze groep heeft meestal te maken met Diabetes type 2. Wanneer men het overgewicht kwijt is, dan is men ook van de Diabetes type 2 af.

Body mass index

BMI = kg/m2 18,5 - 25 BMI

25 - 30 BMI

normaal gewicht

overgewicht

30 - 40 BMI

40+ BMI

obesitas

morbide obesitas

uw BMI berekenen kan op www.sfg.nl/BMI sleeve resectie

Gezondheidsklachten kanker

harten vaatziekten gastric bypass

diabetes type 2

Sint Franciscus Gasthuis

beroerte

5

Bariatrie Chirurg aan het woord

‘Een maagverkleining geeft mensen hun leven terug’ Het Sint Franciscus Gasthuis is niet het enige ziekenhuis in Nederland dat maagverkleiningen uitvoert. Volgens dr. Guido Mannaerts hoort het Sint Franciscus Gasthuis, waar hij verantwoordelijk is voor deze zogeheten bariatrische ingrepen, met zeshonderd operaties per jaar tot de subtop. De planning is dat het aantal maagverkleiningen in het Sint Franciscus Gasthuis in een jaar groeit naar duizend.

6


2013 / 2014

De essentie van het onderzoek

Maar het is, stelt Mannaerts, niet in

lichaam in. Maar aan de andere kant

In het Sint Franciscus Gasthuis worden

de eerste plaats het aantal operaties

hebben de mensen die we opereren

twee typen operaties uitgevoerd om

dat telt. ‘Waar wij in voorop lopen, zijn

bewezen dat ze niet kunnen afvallen.

morbide obesitas tegen te gaan:

de studies die inzicht geven in welke

Ze lopen grote medische risico’s, zitten vaak

• Sleeve resectie: in de lengterichting

techniek het meest effectief is, niet alleen

in een sociaal isolement, durven de straat

wordt een deel van de maag weggehaald.

wat betreft gewichtsverlies, maar ook met

niet meer op, kunnen moeilijk een baan

Hierdoor gaat de maag in grootte van

het oog op een betere kwaliteit van leven

krijgen en vinden lastig een partner.

een rugbybal naar een banaan.

na de ingreep. De meeste studies focussen

In hun verdriet zitten ze zich thuis vol te

alleen op gewichtsverlies, maar het gaat

bunkeren, waardoor het alleen maar erger

kleine maag gemaakt in het bovenste

ook om hoe iemand in het leven staat.

wordt. Na de maagverkleining staan deze

gedeelte van de maag. Voedsel komt

Zo kunnen wij beter bepalen welk type

mensen anders in het leven. Vaak hoor je

direct in de darm, niet in de maag.

operatie het beste bij de persoon past.’

ze zeggen dat ze eindelijk hun leven terug

Van rugbybal naar banaan

hebben. Het is heel dankbare chirurgie.’

• Gastric bypass: er wordt een nieuwe,

De operaties worden met vaste teams uitgevoerd, die gedurende de dag zoveel

Er zijn namelijk twee manieren om de maag

Is obesitas een ziekte?

te verkleinen. De ene techniek heet gastric

‘Ons eten is in feite te goedkoop en te

Uit onderzoek (Stepaniak et al, 2012) is

bypass. Guido Mannaerts: ‘Dat is een om-

gemakkelijk te krijgen,’ zegt Guido

gebleken dat deze werkwijze sneller en

leiding waardoor het eten en de spijsverte-

Mannaerts. Daarin ziet hij de belangrijkste

veiliger is en dat het de onderlinge

ringssappen in het darmstelsel tijdelijk van

oorzaak van de epidemische omvang die

samenwerking van het team verbetert.

elkaar gescheiden worden gehouden.

obesitas zo langzamerhand heeft aan-

De ervaring van de bariatrisch chirurgen

Pas later komen de darmsappen bij het

genomen. ‘We pakken liever de auto dan

geeft daarnaast een verminderde kans op

eten. Daardoor is een relatief korter stuk

de fiets. We leveren te weinig inspanning.

complicaties of overlijden.

dunne darm beschikbaar om de voedings-

Bovendien zitten bijna overal suikers in.

stoffen in het bloed op te nemen.’

Dat maakt dat de bevolking steeds

De tweede techniek is de sleeve resectie

dikker wordt. Als je alleen maar rauwe

complication rates after bariatric surgery.

die de grootte van de maag terugbrengt van

groenten eet, word je niet dik.’

The New England Journal of Medicine

een rugbybal tot een banaan. ‘Daardoor kun je minder eten en zit je eerder vol,’ zegt Guido Mannaerts. Vroeger werd een andere techniek vaak toegepast: de maagband. ‘Dat was een weinig risicovolle techniek, alleen bleek die op de lange termijn niet zo effectief te zijn. De ingrijpender maagverkleiningstechnieken zijn effectiever en kunnen veilig worden toegepast. Het risico van deze

mogelijk hetzelfde type operatie uitvoeren.

» B irkmeyer, J.D., et al. Surgical skill and 2013; 369: 1434-1442

«Z o kunnen we beter

» Stepaniak, P.S., et al. Bariatric Surgery with operating room teams that stayed

bepalen welk type

fixed during the day: a multi-center

operatie het beste

outcomes, teamwork and safety climate,

bij de persoon past »

Analgesia 2012; (115) 6: 1384-1392

study analyzing the effects on patient and procedure duration. Anesthesia &

ingreep is nooit helemaal nul, maar je kunt zeggen dat het gevaarlijker is om morbide

Is obesitas een ziekte? ‘Ja en nee.

obees te zijn dan een maagverkleinings-

Het is een welvaartsprobleem. Bij sommige

operatie te ondergaan.’

mensen, minder dan één procent van alle patiënten, heeft het een medische

Ze kunnen weer sporten en genezen

Men spreekt van morbide obees als een

oorzaak, doordat bijvoorbeeld de schildklier

van de ziektes die door hun overgewicht

persoon zo zwaar is dat hij ernstige gezond-

niet functioneert. Ook zijn er mensen die

werden veroorzaakt. Als je van 150 kilogram

heidsrisico’s loopt. Deze mensen komen in

genetisch meer aanleg hebben om dik te

bent teruggegaan naar 90, motiveert

aanmerking voor een maagverkleining.

worden. Obesitas wordt als ziekte gezien,

dat enorm. ’Eén jaar na de operatie zijn

Volgens een internationale richtlijn mag

omdat mensen er medische problemen

de patiënten gemiddeld 70 procent van

worden geopereerd bij een body mass index

van krijgen.’

hun overgewicht kwijt, op de langere termijn

(BMI) van boven de 40 of bij een BMI van

ligt het gemiddelde op 60 procent.

35 in combinatie met een aandoening

Worden bij een maagverkleining ook

die aan het overgewicht is toe te schrijven,

de oude eetgewoonten weggeopereerd?

Is een maagverkleining een fysieke

zoals suikerziekte of hoge bloeddruk.

Guido Mannaerts: ‘Die krijg je natuurlijk

ingreep voor iets wat tussen de oren zit?

Die combinatie vergroot het risico op

nooit helemaal weg, maar de mensen bij

‘Zeker. Maar heel veel zorg die wij leveren

vroegtijdig overlijden. ‘Het is eigenlijk iets

wie de maag is verkleind, kunnen niet

heeft te maken met dingen die wij niet

onnatuurlijks wat je doet,’ vervolgt Guido

meer zoveel eten. Ze vallen goed af en

zouden moeten doen, zoals roken of te

Mannaerts. ‘Je grijpt in een relatief gezond

staan daardoor anders in het leven.

hard rijden...’


7

Bariatrie Patiënt vertelt

‘Van 215 kilogram terug naar onder de 100’ Niets aan de 34-jarige Rinaldo Francisco Lopes verraadt dat hij ooit 215 kilogram woog. ‘Ik ben eigenlijk nooit een klein jongetje geweest,’ zegt hij, terugkijkend op de persoon die hij was voordat hij in 2011 in het Sint Franciscus Gasthuis een maagverkleining onderging. Zo blij was hij dat hij afscheid kon nemen van zijn vroegere ik, dat hij geboortekaartjes rondstuurde, een bericht om te laten weten dat hij herboren was.

8


2013 / 2014


Sinds zijn twaalfde had hij niet meer

je bent jong, je gewrichten kunnen nog veel

‘Uit onderzoek dat is uitgevoerd in het

onder de 100 kilogram gewogen. Hoe hij

aan. Je weet ook dat het een keer ophoudt.’

Sint Franciscus Gasthuis, is een voorlopige

dan zo zwaar geworden was? ‘Zoiets gaat

Vlak voor zijn dertigste verjaardag ging hij

conclusie te trekken dat het toepassen van

geleidelijk aan. In de puberteit ging ik mijn

opnieuw serieus aan de slag. Hij at alleen

een sleeve resectie in het Sint Franciscus

problemen weg eten. Al mijn ongenoegen

nog vloeibaar en bereikte een gewicht van

Gasthuis positieve resultaten geeft.

vertaalde ik in voedsel. Het gaat ongemerkt.

150 kilogram. Er kwam niets meer bij en er

Het is een veilige en effectieve procedure.

In mijn familie is alles aanleiding om

ging niets meer van af. ‘Ik dacht: dat zal dan

gezellig met elkaar te eten. Ik ben opgevoed

mijn ideale gewicht zijn. Onzin natuurlijk,

zonder vader. Ik was ook een van de

een ideaal gewicht van 150 kilogram!’

Gastrectomy with an Extensive Posterior

weinige kleurlingen op de basisschool.

Een jaar later kwam hij uiteindelijk toch in

Mobilization: Technique and Preliminary

Die dingen hebben hun sporen nagelaten.

de, zoals hij zegt ‘medische molen’ terecht,

Results. Obese Surgery 2012;

In de puberteit ontwikkel je je als persoon,

nadat hij in het vliegtuig naar zijn vakantie-

22: 320-329

daar kwam ik seksueel anders georiënteerd

bestemming tot drie keer toe een epileptische

uit dan de meeste andere mensen. Ik had

aanval had gekregen. Zijn bloeddruk

dus wel wat psychische problemen om weg

(240 over 180) sprak boekdelen, maar toen

te eten.’

de internist opperde dat hij misschien eens

Het smaakte nergens naar en na zo’n maag-

moest denken aan een maagverkleining,

verkleining kun je maar twee theelepels eten.

werd hij ‘behoorlijk kwaad’.

Dat waren vijf vreselijke dagen. Er wordt

Stiekeme eter

geadviseerd om vijf eetmomenten per dag

Rinaldo werd een stiekeme eter. Hij verstopte etenswaren, snoepwikkels, verpakkingen; uiteindelijk om alleen zichzelf in de maling te nemen. Na de basisschool (‘op zich een leuke tijd’) koos Rinaldo voor een horecaopleiding. Dat heeft natuurlijk ook niet bijgedragen aan een gezonde levensstijl, weet hij nu. ‘Je gaat onregelmatig eten, want je werkt van 17.00 tot 2.00 uur. Als je

» Gadiot, et al., Laparoscopic Sleeve

« Een maagverkleining is geen wondermiddel: je moet het zelf doen

»

te nemen, maar ik vind drie genoeg en daar houd ik me nog steeds aan. Je kunt niet veel eten, elke hap te veel komt er weer uit. Maar het werkte wel: de eerste twee weken verloor ik negen kilogram, dat werd tien, twaalf, veertien. Dat stimuleerde me om te gaan sporten, dat doe ik drie keer per week. Vóór de operatie had ik 115 kilogram genoemd als streefgewicht. Toen ik daar

’s nachts klaar bent, móet je iets eten.

na zeven maanden op uitkwam, was ik niet

Dat wordt dan fastfood, er is niets anders. Toen ik met de opleiding klaar was, woog ik

Rinaldo: ‘Ik zag het als een zwaktebod om

tevreden. Uiteindelijk kwam ik uit op 98,

215 kilogram.’

een maagverkleining te nemen. Dat was

dat was een feestje.’

een moeilijk moment.’ Het was het besef Een eerste moment van inzicht kwam toen

dat hij misschien niet oud zou worden, dat

Ik was herboren

hij tijdens een avond stappen een oude klas-

hem deed besluiten om zich op te geven

Na de maagverkleining is Rinaldo nog twee

genoot tegenkwam. ‘Het eerste wat hij tegen

voor een maagverkleining. Hij voegde zich

keer in het ziekenhuis geweest. Bij een eerste

me zei was niet: “Hé, hallo, hoe is het?”,

in een traject van voorlichting, lichamelijke

buikwandcorrectie is overtollig vel weg-

maar: “Jeetje, wat ben jij dik geworden!”

onderzoeken en psychische testen. Er kwam

gehaald. ‘Toen ik ontwaakte uit de narcose,

Op dat moment vond ik het echt een

het voorstel uit om een sleeve resectie toe

dacht ik: is dat mijn buik? Hij was hartstikke

ongelooflijke rotopmerking. Maar ik ging

te passen.

plat. Op 9 juni 2012, na een laatste bodylift,

daardoor wel anders naar mezelf kijken. Ik zag ineens hoe andere mensen me zagen.’

De dag van de operatie

was ik echt herboren. De persoon die ik jaren was geweest, bestond niet meer.

Toen het zover was, lag hij met vijf anderen

Ik kan nu zeggen dat ik er van buiten net

op zaal. ‘Daar had ik eerder tegenop gekeken,

zo uitzie als ik me jaren van binnen heb

Rinaldo zei de horeca vaarwel en ging op

een zaal met allemaal mededikkertjes.

gevoeld.’ En Rinaldo doet er alles aan om

dieet. Op verschillende diëten. Met het ene

Maar het was juist fijn, omdat je allemaal

dat zo te houden. ‘Denk niet dat een maag-

viel hij vijftien kilogram af, met het andere

precies hetzelfde gaat doormaken.

verkleining een wondermiddel is; dat is

twintig, maar net zo gemakkelijk kwam

De operatie duurde een half uur. De ochtend

de grootste misvatting die iemand kan

hij vervolgens weer achttien kilogram aan.

erna mocht ik naar huis. Dat ik nog pijn had,

maken. Het is een hulpmiddel, verder moet

Zo heeft hij een paar jaar lang gejojood

was mijn eigen schuld, want ik dacht dat drie

je alles zelf doen. Als de knop in je hoofd

tussen de 170 en 215 kilogram. Hulp had

paracetamolletjes per dag wel genoeg zou

niet om gaat, werkt het niet. Het gaat om

hij niet nodig, omdat hij eigenlijk nergens last

zijn.Tot de verpleegster zei: ‘Je mag er

wilskracht en discipline. Maar ik geniet van

van had. ‘Ik turnde, salto’s maken was geen

twaalf per dag, je hoeft geen pijn te lijden!’’

elke hap die ik neem, nog steeds. Ik ben

punt en als ik moest rennen voor de tram,

De eerste dagen alleen vloeibaar mogen

eigenlijk meer van eten gaan genieten dan

deed ik dat zonder probleem,’ zegt hij. ‘Maar

eten, ervoer Rinaldo als een hel.

daarvoor.’

Het roer gaat om


9

cardiologie Onderzoek bij obesitaspatiënten Bas van Dalen is als cardioloog verbonden aan het Sint Franciscus Gasthuis. Tijdens zijn opleiding heeft hij in het Erasmus MC uitgebreid onderzoek gedaan naar het bewegingspatroon van de linkerhartkamer. Nu wil hij in het Sint Franciscus Gasthuis onderzoek doen bij obesitaspatiënten met als uiteindelijk doel hartfalen bij deze patiënten sneller te kunnen opsporen en behandelen.

Beter begrip door nieuwe echotechnieken De linkerhartkamer, ook wel linkerventrikel genoemd, zuigt zuurstofrijk bloed aan uit de longaders en pompt dat via de aorta naar de verste uithoeken van het lichaam. Dat alle organen en lichaamsdelen voortdurend worden voorzien van vers, zuurstofrijk bloed, is essentieel voor het functioneren van het lichaam. Een gezond hart, dat krachtig aanzuigt en pompt, is dus belangrijk. Maar soms is de werking van het hart verstoord.

‘Het is nu nog de gewoonte,’ zegt de

spier verdikt. Maar dat verdikken van

cardioloog, ‘om de beweging van de linker-

de linkerhartkamer is het resultaat van

hartkamer met het blote oog te beoordelen.

het samentrekken in drie verschillende

We kijken naar bewegende plaatjes met

richtingen.’

een echo van het hart. Met deze methode

10

dachten we de beweeglijkheid van de linker-

Met zijn handen verbeeldt Bas van Dalen

kamer goed te kunnen inschatten, maar

een kloppend hart. Hij doet voor hoe het in

als je er met nieuwe technieken naar kijkt,

de lengte en in de breedte samentrekt en

zie je dat je er erg naast kunt zitten.

uitzet. ‘Het zijn drie bewegingen,’ zegt hij.

Met het blote oog kun je zien hoe de hart-

‘Maar het hart wringt zich ook leeg, dat is


2013 / 2014


eigenlijk de vierde beweging, een samen-

Conventionele echo’s voldoen niet

‘Linker ventrikel diastolische dysfunctie’

trekking zoals je een vaatdoek uitwringt.

Als je met nieuwe echotechniek gaat

is een verstoring van de functie van

Al het zuurstofrijke bloed wordt eruit

kijken, zie je dat bij obesitaspatiënten

de linker hartkamer (linker ventrikel)

geknepen, zodat er weer plek komt voor

het niet goed kunnen leegknijpen maar

en een belangrijke voorspeller voor het

nieuw zuurstofrijk bloed.

weinig voorkomt, maar dat in ongeveer de

ontstaan van hartfalen. Bij obesitas is

helft van de gevallen juist het ontspannen

er een verhoogd risico op het ontstaan

Overgewicht heeft invloed

van het hart is verstoord. Hoe dat precies

van diastolische dysfunctie. Er zijn

Bij mensen met obesitas kan het verdikken

komt, weet niemand. Alle onderzoeken

aanwijzingen dat gewichtsreductie kan

van de hartspier op het oog prima lijken,

zijn gedaan met conventionele echo’s.

leiden tot een verbeterde functie van

maar als je in detail kijkt, kan blijken dat

In de praktijk van alledag zijn die prima,

de linker hartkamer.

de beweging van het hart in één bepaalde

maar om meer in detail naar die aan-

richting sterk afgenomen is. Dat wordt dan

zuigende functie van het hart te kijken,

In het onderzoek wordt de linker

gecompenseerd door een van de andere

heb je de nieuwe echotechnieken nodig.

ventrikel diastolische functie vóór en ná

bewegingen van het hart: vaak is dat het

Je krijgt dan meer informatie over

bariatrische chirurgie bestudeerd met

zichzelf leegwringen. Er kan dus van alles

het bewegingspatroon van het hart en

de meest geavanceerde echocardiografie-

aan de hand zijn met een hart dat op

inzicht in waarom juist die aanzuigende

technieken, zoals 3D-echocardiografie

het oog prima werkt.’

werking verstoord raakt.’

en speckle tracking echocardiografie.

Hij zegt: ‘Beter dan van een te dikke hartspier is het om te spreken van een verstijfde hartspier. Het hart moet zichzelf goed kunnen leegknijpen, maar net zo belangrijk is dat het hart zich ontspant om nieuw bloed aan te zuigen. Dat leegknijpen noemen we met een deftig woord de systolische functie, het ontspannen heet de diastole functie. Die laatste functie, dat ontspannen van de

Cardioloog Bas van Dalen gebruikte

«Met nieuwe echo-

techniek zie je dat bij obesitaspatiënten vaak het ontspannen van het hart is verstoord »

deze technieken eerder al met succes bij patiënten met een zieke hartspier.

» D alen, B.M. van, et. al. (2009). Influence of the pattern of hypertrophy on left ventricular twist in hypertrophic cardiomyopathy. Heart, 95: 657–661.

hartspier, is in sommige patiëntengroepen, zoals bij mensen met suikerziekte, het

‘Bij patiënten met morbide obesitas zie

grootste probleem.’ Maar, voegt Bas van

je na een maagverkleining dat de aan-

Dalen eraan toe: ‘Naarmate we ouder

zuigende werking van het hart vrij vlot

worden, krijgen we er allemaal last van.

verbetert, binnen een jaar. Dat kun je met

Vrouwen hebben het vaker dan mannen.’

de conventionele echotechnieken al zien, met gevoeliger techniek kun je dat veel

«Bij mensen met obesitas kan blijken dat de beweging van het hart in één bepaalde richting sterk is afgenomen »

beter in kaart brengen en daardoor misschien het onderliggende probleem beter begrijpen. Als we zover zijn, kunnen we misschien het risico van hartfalen beter voorspellen en beter behandelen.’

Onderzoek in de toekomst Wat heeft Bas van Dalen nodig om zijn onderzoek voort te zetten? ‘De techniek is er,

‘Bij mensen met obesitas komt hartfalen

de laboranten hier in huis kunnen ermee

ongeveer twee keer zoveel voor als bij

werken, dus dat zijn niet de grote kosten-

mensen met een normaal lichaamsgewicht.

posten. Ik heb geld nodig om een arts-

Hartfalen wil zeggen dat het hart als pomp

onderzoeker aan te trekken. Tot nu toe lukt

niet kan voldoen aan de brandstofbehoefte

het mij redelijk in mijn vrije uurtjes, maar als

van het lijf. Een oorzaak kan zijn dat het

het echt gaat lopen en we honderd mensen

leegknijpen van de linkerhartkamer verstoord

hebben die we twee, drie keer met 3D-

is, maar het kan ook komen doordat juist

echocardiografie onderzoeken, gaat er veel

het zich ontspannen en daardoor de aan-

tijd zitten in het analyseren en het schrijven

zuigende werking van het hart is aangedaan.

van artikelen. Dan zou het mooi zijn om

Dat zijn twee verschillende ziektebeelden

daar iemand fulltime op te kunnen zetten.

die elk een andere behandeling hebben.

Dat kost dus een jaarsalaris.’


11

astma & COPD zijn twee luchtwegziekten met klachten als benauwdheid, piepende ademhaling of hoesten. Astma is een chronische ontsteking aan de luchtwegen, eventueel verergert door allergieën. Bij COPD zijn de luchtwegen en longen onherstelbaar beschadigd, meestal door roken.

onderzoek mogelijke relatie obesitas en toename van astma De mogelijke relatie tussen obesitas en de toename van astma werd onderzocht. Bij het onderzoek kwamen longartsen een nieuw probleem tegen: astma is bij dikke mensen veel moeilijker vast te stellen dan bij slanke mensen. Astrid van Huisstede onderzocht 86 patiënten met obesitas. Op grond van het verhaal werd bij 32 patiënten gedacht dat de patiënt leed aan astma. Longfunctieonderzoek liet zien dat dit bij slechts 59% van de patiënten het geval was. Aan de andere kant werd bij 31% van de patiënten, waarvan de arts dacht dat er geen sprake van astma was, toch astma – via de longfunctie – vastgesteld. Bij extreem obese patiënten moet de diagnose astma altijd gebaseerd zijn op longfunctieonderzoek.

12


2013 / 2014

1 op de 10

astma & copd Facts & Figures

Nederlanders heeft luchtwegklachten Daarvan hebben er

500.000 astma 350.000 COPD Onder mensen met obesitas is het aantal astmapatiënten

12-15%

aantal oorzaken astma huisstofmijt

Kat/hond of andere dieren

Bloemen, planten, boom- of graspollen

verkoudheid

sigarettenrook

ºC

koude, vochtige lucht of wisseling van temperatuur

emoties (stress)

lichamelijke inspanning


13

astma & copd Longarts aan het woord

Unieke studie in het Sint Franciscus Gasthuis naar de longfunctie van te dikke mensen

‘Astma verdwijnt na maagverkleining’ Longarts Gert-Jan Braunstahl en longarts in opleiding Astrid van Huisstede voerden onderzoek uit naar de mogelijke relatie tussen astma en ernstig overgewicht. Ze vonden honderd mensen bereid om voor en na hun maagverkleiningsoperatie meerdere testen te ondergaan. En dat leverde duidelijke resultaten op.

14


2013 / 2014

Gert-Jan Braunstahl, longarts

«Ons onderzoek heeft veel nieuw inzicht verschaft

»

Als longarts ziet Gert-Jan Braunstahl

Is het astma of ben je te dik?

Unieke studie

veel patiënten vóór een maagverkleinings-

Omdat dikke mensen een categorie vormen

De studie die in het Sint Franciscus Gasthuis

operatie. ‘We merkten op dat velen van

bij wie het lastig is vast te stellen of het astma

is gedaan, is uniek omdat er voor het eerst

deze mensen astma zouden hebben,

is of het overgewicht, zou het wat mij betreft

hapjes uit de luchtwegen van patiënten zijn

maar het niet hadden. En andersom: veel

heel verstandig zijn om bij het vermoeden

genomen. Braunstahl: ‘Bij slanke mensen

mensen met ernstig overgewicht die

van astma bij deze categorie patiënten

met astma vind je in de luchtwegen een

onbewust wél astma hadden. Dat zette

altijd een longfunctieonderzoek te doen.

bepaald type ontsteking. De eerste resultaten

ons aan het denken.’

Dan kun je een betere diagnose stellen.’

laten nu zien dat dit type bij dikke mensen

Als Gert-Jan Braunstahl praat over mensen

minder vaak voorkomt. Dat betekent dat

die te dik zijn, bedoelt hij ‘mensen met

ze een ander type astma hebben.

Wat was het probleem? Gert-Jan Braunstahl

extreem overgewicht, een BMI van boven

Het onderzoek van Astrid van Huisstede

steekt de hand in eigen boezem: ‘Dat we

de 35. Het gemiddelde BMI van de groep

heeft aangetoond dat de klachten verdwijnen

het niet altijd goed doen als zorgverleners.

die we hebben onderzocht, lag rond de 44.

als ze afvallen. Dan kun je de medicatie

Dat blijkt uit ons onderzoek. Aan de ene

Om een indruk te geven: dat zijn mensen

afbouwen, de longfunctie verbetert, de over-

kant heeft dat te maken met de artsen,

van 1.70 meter met een gewicht van

gevoeligheid van de luchtwegen neemt af.

aan de andere kant met de patiënten zelf.

rond de 130, 140 kilogram. Die mensen

De vraag blijft: is het astma of toch iets

Denkt een patiënt: ‘Ik heb het benauwd,

krijgen allerlei klachten, niet alleen van

anders? Hoe werkt astma in deze categorie

omdat ik te dik ben’, dan zoekt hij geen

kortademigheid, maar ook suikerziekte,

patiënten? Dat moeten we zien te ontrafelen.’

hulp voor zijn benauwdheid. De longarts van

hoge bloeddruk, gewrichtsklachten en

het Sint Franciscus Gasthuis onderscheidt

stoornissen in de vetstofwisseling.

We doen het niet altijd goed

twee problemen bij mensen met obesitas: de mensen bij wie ten onrechte astma wordt vastgesteld, worden behandeld met astmamedicijnen die geen effect hebben. Zeker in het geval van prednison kan je lijf nog dikker worden, waardoor die mensen eerder minder gaan bewegen dan meer. Het andere probleem is dat er nu ook veel mensen rondlopen met astma van wie door de hulpverleners wordt gezegd: ‘Ja, maar je bent gewoon wat te dik, daarom ben je benauwd.’ Dan worden goed te behandelen

«Waar we naartoe moeten is dat we grondig kijken wat de benauwdheid veroorzaakt

»

astmaklachten niet aangepakt.’

Vele soorten astma Astma komt in Nederland voor bij zo’n acht procent van de bevolking; maar drie procent van de bevolking wordt behandeld. Onder mensen met extreem overgewicht zou het percentage twaalf tot vijftien zijn. Bij slanke mensen met astma is de behandeling vooral gericht op het remmen van de ontsteking. ‘Belangrijk is dat mensen deze ontstekingsremmers blijven gebruiken, anders komt de astma weer terug.

Uit wetenschappelijke literatuur blijkt dat De huisarts is vaak degene die de diagnose

astma ook een belangrijke factor is.

Astma verdwijnt nooit, het is een chronische

astma stelt. ‘Dat gaat vrijwel altijd goed,’

Maar er is ook verwarring in de literatuur.

aandoening. Bij obesen wordt astma vaak

benadrukt Braunstahl. ‘Van oudsher

Statistieken laten zien dat de kans op astma

op latere leeftijd vastgesteld. Deze astma

wordt de diagnose astma gesteld met

zestig procent groter is bij dikke mensen.

verdwijnt als het gewicht drastisch is

de stethoscoop. Hoort een arts gepiep in

Maar ja: hoe is de diagnose astma in dit

afgenomen. Dat is dus een wezenlijk

de longen? Dan is het astma, want alles wat

soort onderzoeken gesteld? Dat blijkt vaak

verschil ten opzichte van astma bij mensen

piept is astma. Alleen bij extreem dikke

zonder gedegen longfunctieonderzoek te

zonder obesitas.’ De laatste jaren is

mensen geldt dat helaas niet altijd. Je hebt

zijn. Dus waar we naartoe moeten, is dat

vastgesteld dat er vele soorten astma zijn.

dikke mensen die ook piepen, voornamelijk

we grondig kijken wat de benauwdheid

Elke soort heeft zijn eigen behandeling

na inspanning, maar die strikt gezien geen

veroorzaakt. Is het inderdaad een ontsteking

nodig. ‘Ons onderzoek heeft veel nieuw

astma hebben. Het is waarschijnlijk de

waar we met medicijnen iets aan kunnen

inzicht verschaft,’ zegt Gert-Jan Braunstahl.

locatie van het vet die veroorzaakt dat die

doen? Of wordt de benauwdheid alleen

mensen vernauwde luchtwegen hebben.

veroorzaakt doordat de patiënt dik is?

De klassieke astmamedicijnen slaan dan

In dat laatste geval hebben astmamedicijnen

niet aan.

geen zin.’


15


Astrid van Huisstede, longarts in opleiding

«Ook kerstkaarten sturen hoort bij wetenschappelijk onderzoek »

De mogelijke relatie tussen obesitas en de toename van astma werd onderzocht. Bij het onderzoek kwamen longartsen een nieuw probleem tegen: astma is bij dikke mensen veel moeilijker te stellen dan

Tot het werk van de jonge arts-onderzoeker

Uit het onderzoek bleek inderdaad dat

bij slanke mensen. Astrid van Huisstede

hoort ook het sturen van kerstkaarten.

de longfunctie van mensen die obesitas

onderzocht 86 patiënten met obesitas.

Daar kwam Astrid van Huisstede (31)

hadden in combinatie met astma duidelijk

Op grond van het verhaal werd bij 32

proefondervindelijk achter. Want als je

verbeterd was na de operatie.

patiënten gedacht dat de patiënt leed aan

honderd mensen bereid hebt gevonden

Maar opvallend genoeg deed die verbetering

astma. Longfunctieonderzoek liet zien dat

om aan je onderzoek mee te werken,

zich ook voor bij obesen zonder astma.

dit bij slechts 59% van de patiënten het

moet je ze wel blijven motiveren.

Alle deelnemers aan het onderzoek heeft

geval was. Aan de andere kant werd bij

Astrid zelf geworven. Iedereen die in het

31% van de patiënten, waarvan de arts

Sint Franciscus Gasthuis voor een maag-

dacht dat er geen sprake van astma was,

verkleining gaat, passeert de longarts

toch astma – via de longfunctie – vastgesteld.

Kans op astma groter naarmate je zwaarder bent ‘Ik vroeg nogal veel van ze,’ geeft de longarts

en dus Astrid van Huisstede.

in opleiding toe. ‘Ze waren een hoop tijd kwijt

Conclusie: bij extreem obese patiënten

voor mijn onderzoek. Dus om te voorkomen

‘Ik vroeg de mensen om mee te doen,

moet de diagnose astma altijd gebaseerd

dat ze het voor gezien hielden, schreef ik

ik gaf informatie mee, belde ze op.

zijn op longfunctieonderzoek.

nieuwsbrieven, stuurde ik kerstkaarten – alles

Het verzamelen van patiënten ging maar

om ze erbij te houden. Ik had van tevoren

langzaam. Toen ben ik op de maandelijkse

niet gedacht dat er zoveel bij een onderzoek

voorlichtingsavonden voor obesitaspatiënten

Underdiagnosis and overdiagnosis

kwam kijken.’

over mijn onderzoek gaan vertellen.

of asthma in the morbidly obese.

Dan hadden ze mij al een keer gezien als

Respiratory Medicine, 107, 1356-1364

Maar al doende sleepte ze ook prijzen in de wacht: op Internistendagen in Maastricht

» V an Huisstede et al. (2013)

ze bij mij kwamen, dat praatte makkelijker.

de prijs voor beste praatje en op de jaarlijkse

Nuttig onderzoek

wetenschapsdag van het Sint Franciscus

Ik vroeg veel: ze moesten voor de operatie

De eerste onderzoeksresultaten zijn

Gasthuis won ze de prijs voor beste

twee keer komen en daarna nog eens vijf

intussen gepubliceerd. Astrid van Huisstede:

presentatie. Ze kwam, net afgestudeerd,

keer. Steeds kostte hen dat zo’n twee, drie

‘Daaruit blijkt in elk geval dat als je afvalt

in 2007 in het Sint Franciscus Gasthuis

uur. Longfunctieonderzoek, bloedprikken

het beter gaat met je astma.

werken als arts-assistent.

en het belangrijkste was nog een broncho-

Maar de belangrijkste resultaten komen

scopie. Dan kijk je in de longen en neem je

nog.’ Astrid van Huisstede maakt haar

Na twee jaar ben ik gevraagd om onderzoek

hapjes uit het weefsel. Daarvan zei iedereen:

onderzoek de komende maanden nog af.

te doen. Ik had eerst mijn bedenkingen,

‘Dat is toch onder narcose, dus dat is goed.’

Intussen is haar opvolgster Yasmine Türk

wilde niet dagelijks in een laboratorium

Maar ik wilde dat een jaar na de operatie

begonnen aan een vervolgonderzoek.

werken. Maar omdat ik veel direct contact

nog een keer doen.

met patiënten zou hebben, zei ik ‘ja’. Ik kreeg drie jaar voor het onderzoek. Over een jaar hoop ik te promoveren en intussen ben ik in opleiding tot longarts.’ Doel van het onderzoek was om vast te stellen of astma bij obese mensen verdwijnt als ze na een maagverkleining zijn afgevallen. Astrid van Huisstede: ‘We zijn op het idee

«Uiteindelijk werkten honderd mensen met obesitas mee

»

gekomen om dit onderzoek te doen doordat

16

er steeds meer dikke mensen in de wereld

Het was moeilijk om de mensen ervan

zijn en tegelijkertijd ook steeds meer mensen

te overtuigen dat dat nuttig was...’

met astma. Misschien heeft dat met elkaar

Uiteindelijk werkten honderd mensen met

te maken, dachten we. Uit eerder onderzoek

obesitas mee: veertig patiënten met astma

was al gebleken dat de kans op astma groter

die een operatie ondergingen, veertig

wordt naarmate je zwaarder bent. We wilden

zonder astma die werden geopereerd

kijken of de kans op astma afneemt als je

en twintig met astma die geen operatie

bent afgevallen.’

kregen.


2013 / 2014

astma & copd Patiënt vertelt

‘Ik had mijn astma nooit in verband gebracht met mijn overgewicht’

Henriëtte Rijsdijk nam deel aan het onderzoek van Astrid van Huisstede. Bij obesitaspatiënten die bariatrische chirurgie ondergingen, werd de longfunctie getest om de astma vóór en na de operatie te vergelijken.

Andere fysieke klachten had ze eigenlijk niet, zegt ze. ‘De klachten die ik had, gingen in mijn hoofd zitten. Ik vond het niet prettig meer om op foto’s te gaan, ik kreeg een schaamtegevoel. Ik had nog geen diabetes of verhoogd cholesterol, maar dat zat eraan te komen als ik op dezelfde manier was doorgegaan. Van origine ben ik verpleegkundige, dus ik wist waar overgewicht toe kan leiden. Bij mij was er een medische oorzaak: mijn schildklier

‘Voor de operatie krijg je een blaastest. Dat gaat in fasen.

functioneerde niet.’ Zo kwam Henriëtte Rijsdijk in het Sint

Ik kwam in eerste instantie niet verder dan de derde of de vierde

Franciscus Gasthuis, het ziekenhuis waar ze ooit haar opleiding

stap. Je moet blazen, bij elke stap krijg je iets meer stoffen die je

had gedaan. Ze doorliep het hele traject en pas bij de longarts

inademt en waar je eigenlijk niet tegen kan, je reageert er op.

realiseerde ze zich dat haar astmaklachten met haar overgewicht

Na de operatie kwam ik tot de achtste of de negende stap: je ziet

samenhingen: ‘Ik had ze nooit zo herkend, die problemen.

dus dat je veel minder reageert op allergische factoren. Dat is

Ze waren er gewoon, altijd.’

winst, alleen voor de longen al,’ vertelt ze. Want ook in ander opzicht heeft de maagverkleining Henriëtte Rijsdijk, die zelf

Beste beslissing ooit

nascholingsbureau Mates runt en medisch advies, trainingen

De beslissing om een maagverkleining te ondergaan, was

en support geeft, goed gedaan. ‘Ik ben tweeënveertig kilogram

‘de beste die ik ooit heb kunnen nemen,’ zegt Henriëtte Rijsdijk

afgevallen,’ lacht ze. ‘Die operatie was om het gewicht te

nu, ‘met alle gezondsheidsvoordelen die ik erbij heb gekregen.’

verminderen. In eerste instantie heb je niet door wat dat betekent

Ze werd op vrijdag geopereerd en die zondagmiddag liep ze

voor je longproblemen. Dat je longen zo kunnen opknappen!

alweer met de hond in het park. ‘Bij mij is het heel snel gegaan.

Ik had nooit verwacht dat ik met zoveel minder medicatie kan.’

Ik was binnen tien dagen weer aan het werk. Complicaties bleven achterwege.’ Haar man, die volledig achter haar stond, had in

Geen extra medicatie meer nodig

het begin wel moeite met haar nieuwe eetgewoonten.

Henriëtte was in een ander ziekenhuis in behandeling voor

‘Doordat ik zo weinig at, één of twee hapjes, had hij het gevoel

haar astmaklachten. ‘Ik was heel goed ingesteld op de medicatie.

dat hij zat te schransen,’ lacht ze.

Ik kwam naar het Sint Franciscus Gasthuis, omdat ik een maagverkleining wilde. Toen werd ik gevraagd om mee te doen aan

Een advies van Henriëtte Rijsdijk, adviseren is nu eenmaal haar

het onderzoek. Natuurlijk deed ik graag mee. Pas na de operatie

werk: ‘Een maagoperatie is niet het summum, zoals wel wordt

– om de twee maanden moest ik terugkomen voor de vervolg-

gedacht: dan kun je alles weer doen wat je wilt en eten wat je

onderzoeken – kwam ik erachter dat mijn overgewicht terdege

wilt... Dat is niet zo.’ Er zijn trouwens ook mensen, zegt ze, die je

had meegespeeld bij mijn longproblemen. Vóór de operatie had

om je maagverkleining veroordelen. Die vinden dat je profiteert

ik bij een infectie antibiotica nodig. Nu gebruik ik, net als ieder

van de verzekering. Of ze zeggen: ‘Ja, lekker makkelijk op die

ander die wel eens verkouden is, misschien één pufje meer,

manier. Zo kan ik het ook.’ Nog één laatste advies dan: ‘Trek je er

maar geen antibiotica.’

niets van aan. Het is maar een mening.’


17

hart- &

vaatziekten vormen in ons land de belangrijkste oorzaak van overlijden. De oorzaak van harten vaatproblemen is onder andere cholesterol- en vetafzetting in de vaatwand. Het risico op harten vaatziekten is voor mannen groter dan voor vrouwen en neemt toe naarmate u ouder wordt.

verband obesitas, diabetes En harten Vaatziekten Obesitas is een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van diabetes en harten vaatziekten of gewrichtsproblemen. Bij obesitas is de vetstofwisseling ernstig verstoord. Daardoor is niet alleen het cholesterolgehalte te hoog, maar

NR

2

worden ook andere afwijkingen gevonden die het risico op harten vaatziekten vergroten. Een belangrijke afwijking is dat mensen met obesitas na een vette maaltijd veel meer vetten in het bloed krijgen dan slanke mensen. Deze vetten veroorzaken ontstekingen van de door aderverkalking aangetaste bloedvaten. Hierdoor kan een hart- of herseninfarct optreden. Nu gebleken is dat een maagverkleining leidt tot het verdwijnen van suikerziekte (diabetes) als gevolg van overgewicht, is het de verwachting dat diabetes patiënten met een BMI lager dan 35 wellicht in de toekomst ook in aanmerking komen voor een maagverkleining.

18


2013 / 2014

hart- & vaatziekten

1 op de 3

Facts & Figures

Nederlanders sterft aan een hart- of vaatziekte. In 2011 was dit aantal

39.000 Normaal hartritme

60-70x p.min. bij een volwassene in rust

150-180x p.min. bij een volwassene tijdens inspanning

9 risicofactoren Hart- & vaatziekten

1 2 3 4 5

roken

te weinig lichaamsbeweging

ongezonde voeding

overgewicht

6 7 8 9

hoge bloeddruk

diabetes

overmatig alcoholgebruik

erfelijkheid

Hoog cholesterol


19

hart- & vaatziekten Onderzoek rol cholesterol en bloedcellen

‘Elke keer als we vet eten, worden de vetten samen met cholesterol als een soort pakketjes afgegeven aan de bloedbaan’

20


2013 / 2014


Van slagroomproeven naar rode bloedcellen

Een beroerte of hartaanval is meestal een gevolg van aderverkalking, een ziekte van bloedvaten waarbij stapeling van vetten, ontsteking en stolselvorming een grote rol spelen. Voedingsvetten worden opgenomen in de darmen en na binding aan rode bloedcellen naar de weefsels vervoerd. Gebonden aan rode bloedcellen, kunnen deze vetten geen kwaad. Echter, bij onvoldoende binding kunnen deze vetten opstapelen in bloedvaten en leiden tot aderverkalking. Boudewijn Klop en andere betrokken onderzoekers toonden in

Het cholesterolgehalte in het bloed kan nauwkeuriger worden vastgesteld door op een andere dan de gangbare manier te meten. Hierdoor verkleint het risico op hartfalen. Tot die conclusie komt arts-onderzoeker en promovendus Boudewijn Klop. Het is één van de ontdekkingen die hij de afgelopen

hun studie aan dat aderverkalking inderdaad veel erger is bij patiënten bij wie de vetten minder goed aan rode bloedcellen binden. Daarnaast toonde hij aan dat rode bloedcellen van patiënten met bloedgroep 0 beter vetten binden (en dus beter tegen aderverkalking beschermen) dan rode bloedcellen van

drie jaar deed tijdens zijn onderzoek naar de rol die cholesterol

patiënten met bloedgroep A, B of AB.

en bloedcellen spelen bij het ontstaan van aderverkalking.

»Klop, B., et al. Erythrocyte-Bound Apolipoprotein B in Relation to Atherosclerosis, Serum Lipids and ABO Blood Group. PLoS ONE 2012; (8), 9: e75573

Pakketjes voor de bloedbaan

de witte bloedcellen zich lieten prikkelen

komen. Ze worden verpakt met een oplos-

We ontmoeten hem in het Diabetes- &

door het cholesterol dat met de slagroom mee

baar eiwit. ‘Door het eiwit te meten, krijg je

Vasculaircentrum van het Sint Franciscus

naar binnen was gekomen. Bovendien kregen

een idee van de hoeveelheid pakketjes die

Gasthuis: ‘Elke keer als we vet eten,

de proefpersonen een dosis vitamine D

ronddrijven in het bloed,’ zegt Boudewijn

bijvoorbeeld door naar de McDonald’s

toegediend, voldoende voor drie maanden.

Klop. Het bleek dat we dat specifieke eiwit

te gaan, worden de vetten samen met

Na een week moest dan opnieuw de beker

ook konden zien op de rode bloedcellen.

cholesterol als een soort pakketjes afgegeven

slagroom tot de bodem worden opgedronken,

Dat betekent dus dat daar ook cholesterol-

aan de bloedbaan. De pakketjes activeren

waarna Boudewijn Klop opnieuw bloed

pakketjes aan vastgeplakt zitten.

de witte bloedcellen en die reageren erop

afnam. ‘Wat ik zag, was dat de vaatfunctie

We dachten: alles wat aan de rode bloed-

alsof het bacteriën zijn. Witte bloedcellen zijn

verbeterde na de vitamine D. De slagaders

cellen geplakt zit, kan niet in de vaatwand

de afweercellen, die bacteriën en virussen

werden elastischer. Ook nam de activatie

gaan zitten. Misschien beschermen de rode

opruimen. Eenmaal geactiveerd, wordt hun

van de witte bloedcellen af, maar dat was

bloedcellen op die manier tegen harten

buitenkant plakkerig: de bacteriën plakken

alleen bij vrouwen, niet bij mannen.

vaatziekten. ’Onderzoek bij meer dan

eraan vast. Maar de cellen kunnen ook

Dat is heel verwonderlijk. Mijn opvolgster,

vierhonderd mensen wees uit dat mensen

aan de vaatwand plakken en daar schade

Marijke de Vries, gaat dat verder uitzoeken.

zónder harten vaatziekten inderdaad meer

veroorzaken. We hebben gekeken of we

Misschien zijn geslachtshormonen hierop

rode bloedcellen hadden die cholesterol-

dat konden verminderen met vitamine D.’

van invloed,’ zegt Boudewijn Klop.

pakketjes meevoeren dan mensen mét

Slagroomproeven

Spannende zoektocht

Om daarachter te komen, heeft Boudewijn

Zoals dat gaat met wetenschappelijk onder-

Boudewijn Klop, die erop wijst dat dit bij

Klop een aantal proefpersonen slagroom-

zoek, leidt de ene veronderstelling tot de

een standaard cholesterolmeting buiten

proeven ‘aangedaan’. Hij gebruikt dat woord

volgende. Als de pakketjes vet en cholesterol

beschouwing wordt gelaten. ‘Het is nu zaak

met opzet, want het was voor de proef-

een verbinding aangaan met witte bloed-

om te kijken of er manieren zijn om de

personen bepaald geen pretje om een flinke

cellen, gebeurt dat misschien ook met de

binding van cholesterol aan de rode bloed-

beker ongeklopte slagroom leeg te drinken.

rode bloedcellen. Eerst legt Boudewijn Klop

cellen te bevorderen om zo het risico op

Om er nog maar van te zwijgen dat de

uit dat cholesterol en vet niet in water

hartfalen te verminderen. Dat onderzoek

arts-onderzoeker vervolgens om de twee uur

kunnen oplossen en daarom alleen met

staat nog in de kinderschoenen. Het is

bloed afnam om te kijken in welke mate

een trucje in de bloedbaan terecht kunnen

een spannende zoektocht.’


zo’n aandoening. ‘Dus het lijkt inderdaad een beschermende factor te zijn,’ concludeert

21

hart- & vaatziekten Proefpersonen aan het woord

Twee proefpersonen en de ‘cholesterolbol’

‘Het was best heftig om aan mee te werken’ Als kind droom je ervan: een hele bak slagroom achteroverslaan. Claudio Bartolozzi en Ati Wijma hadden het excuus dat het voor de wetenschap was. Maar als je hen er nu naar vraagt, trekken ze nóg een vies gezicht.

22


2013 / 2014


Obesitas is een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van harten vaatziekten. Bij obesitas is de vetstofwisseling ernstig verstoord. Daardoor is niet alleen het cholesterolgehalte te hoog, maar worden ook andere

«Arts-onderzoeker Boudewijn Klop: ‘Elke keer als we vet eten, worden de vetten samen met cholesterol als een soort pakketjes afgegeven aan de bloedbaan. »

afwijkingen gevonden die het risico op harten vaatziekten vergroten. Een belangrijke afwijking is dat mensen met obesitas na een vette maaltijd veel meer vetten in het bloed krijgen dan slanke mensen. Deze vetten veroorzaken ontstekingen van de door aderverkalking aangetaste bloedvaten. Hierdoor kan een hart- of herseninfarct optreden. Het onderzoek van Boudewijn Klop richt zich op de vetten in het bloed en de ontsteking die hiervan een gevolg is.

Jullie hebben meegedaan aan het onder-

bij stil wat het is, zo’n dagopname. Je krijgt

dag, maar omdat vitamine D een rol speelde

zoek van arts-onderzoeker Boudewijn Klop.

een infuus, je hebt het idee dat je veroor-

in het onderzoek, mocht ik onder geen

Hoe kennen jullie Boudewijn?

deeld bent tot één plek ergens hoog in

beding in de zon komen.’ Want om te kijken

Claudio: ‘Ik ben zijn vaste meubelmaker.

het Sint Franciscus Gasthuis, zo nu en dan

wat vitamine D doet met cholesterol, kregen

Boudewijn doet veel met kunst. Hij is

komt er een rennende dokter Klop binnen

de proefkonijnen aan het einde van de dag

een keer naar me toe gekomen voor een

die een paar dingen doet en dan weer

een hoge dosis vitamine D toegediend.

sokkeltje en zo is een vriendschap ontstaan.’

wegrent. En er was vrij veel bloed... En dat

(Zie ook het interview met Boudewijn Klop

Ati: ‘Boudewijn is ook kunstenaar en

twee keer achter elkaar met een week

op pagina 20 en 21).

boetseert naar model, ik ben een zeer veel

ertussen. Ja, het was heel anders dan ik

gebruikt model van Boudewijn. Er moeten

had verwacht. Het is ook wel gek: je gaat

Hebben jullie dit voor de wetenschap

veel sokkels van Claudio onder mijn

apegezond het ziekenhuis in en je komt

gedaan?

beeltenis bestaan. Ook ik ben al jarenlang

er ’s avonds strompelend uit. Je hebt niets

Ati: ‘Ik moet eerlijk zeggen: ik doe dit soort

bevriend met Boudewijn. Via de kunst.’

gegeten. Het was best zwaar en heftig om

dingen voor Boudewijn. Hij vindt het leuk om

aan mee te werken.’

mij te betrekken bij zo’n onderzoek. Ik denk: waarom niet? Dus ik heb niet het idee dat

Claudio en Ati hadden al aan eerdere onderzoeken van Boudewijn Klop meegewerkt. Toen deze in het Sint Franciscus Gasthuis ging samenwerken met dr. Manuel Castro Cabezas, had hij voor het onderzoek dat hij ging doen nog een paar gezonde personen nodig met een normaal lichaamsgewicht. Dat werden Claudio en Ati dus.

« Je gaat apegezond het ziekenhuis in en komt er ’s avonds strompelend uit »

ik dit voor het maatschappelijk belang heb gedaan. Het is meer dat Boudewijn hard aan zijn carrière werkt, als ik hem daarbij kan helpen, doe ik dat graag.’ Wat merk je van zo’n hoge dosis vitamine D? ‘Niets, behalve dat je meer dan genoeg vitamine D in je systeem hebt,’ zegt Ati. ‘Dat is wel prettig, want het is iets waar je

De enthousiaste onderzoeker vertelde

heel snel een tekort aan hebt. Je moet het

tijdens een etentje wat het onderzoek behelsde. ‘We waren met zes, zeven man,’

Claudio: ‘Het begon eigenlijk al de avond

van het zonlicht hebben en van vette vis.’

herinnert Ati zich. ‘Iemand aan tafel zei:

ervoor.’ De dagopname begon met een

Claudio: ‘Maar er iets van merken? Nee.’

‘Boudewijn, hou op, we zitten te eten!’

eerste onderzoek van een half uur en

Toen viel voor het eerst het woord

daarna om de twee uur een bloedafname.

Van die slagroom wel waarschijnlijk?

cholesterolbol.’ Claudio: ‘Ik had nog

Belangrijk onderdeel was het wegwerken van

Ati: ‘Ik had er niet zo’n moeite mee.

nooit van een cholesterolbol gehoord.’

een beker slagroom. Ongeslagen slagroom.

Het is gewoon een kwestie van de andere

Ati: ‘Maar het is een tijdje een wezenlijk

Alles bij elkaar werden Ati en Claudio van

kant opkijken en doen wat je moet doen.’

onderdeel van ons leven geweest.

8.00 tot 17.30 uur beziggehouden.

Ook al stap je niet onbezonnen in zo’n

Ati was proefpersoon in de winter, Claudio in

onderzoek, je staat er toch niet goed

het voorjaar. ‘Het was een prachtige, zonnige


23

FRANCIS-studie Onderzoek risico harten vaatziekten Deborah van Breukelen is net klaar met haar opleiding tot reumatoloog en werkt sinds kort in het ziekenhuis in Ede. Zij heeft nog één dag per week ter beschikking voor de FRANCISstudie. De voorbereidingen voor deze studie startten in 2010 en in 2011 is het onderzoek daadwerkelijk van start gegaan.

Jendé van Zeben doet al haar hele leven onderzoek naar reumatoïde artritis.

Verlagen van risico op harten vaatziekten bij patiënten met reumatoïde artritis Patiënten met reumatoïde artritis hebben een verhoogd risico op harten vaatziekten. Uit onderzoek van reumatoloog Deborah van Breukelen blijkt dat maar liefst tachtig procent van deze patiënten een te hoog cholesterol heeft, waarvoor zij niet of onvoldoende worden behandeld. De FRANCIS-studie die zij uitvoert, moet aantonen wat de beste aanpak voor deze patiënten is om het risico op harten vaatziekten te verlagen.

24

Deborah van Breukelen en haar opleider,

‘Deborah heeft de FRANCIS-studie van

reumatoloog dr. Jendé van Zeben, genieten

de grond af opgebouwd en dan is het zeer

nog na van het goede bericht dat de eerste

motiverend om te starten met een publicatie

publicatie (een overzicht van de huidige

in zo’n mooi tijdschrift.’ Deborah van

literatuur over het cardiovasculaire risico van

Breukelen zelf lijkt wat meer gelaten onder

RA-patiënten) van Deborah van Breukelen

het goede nieuws, maar haar ogen stralen.

is geaccepteerd in het vooraanstaande

‘Soms wil je het onderzoek het liefste in

medisch tijdschrift Atherosclerosis. ‘Ik ben

de prullenbak gooien. Dan zitten dingen

heel blij met deze publicatie,’ benadrukt

tegen of duurt het allemaal langer dan je

Jendé van Zeben.

wilt. Maar je gaat toch altijd weer verder,


2013 / 2014


zeker als je dit soort steuntjes in de rug

risicofactoren bij deze groep patiënten.

De reumatologen van het Sint Franciscus

krijgt.’ Deborah van Breukelen is net klaar

‘De huisarts denkt dat de reumatoloog erop

Gasthuis werken in verschillende studies

met haar opleiding tot reumatoloog en

let en de reumatoloog denkt dat de huisarts

samen met andere ziekenhuizen.

werkt sinds kort in het ziekenhuis in Ede.

erop let. En ondertussen gebeurt er niets.’

Hieronder een greep uit deze studies:

beschikking voor de FRANCIS-studie.

Verdieping van de discussie

• FRANCIS-studie: Er wordt verondersteld

De voorbereidingen voor deze studie startten

Wat er precies uit haar onderzoek komt,

dat reumatoïde artritis een sterk verhoogd

in 2010 en in 2011 is het onderzoek

durft Deborah van Breukelen nog niet goed

risico geeft op harten vaatziekten.

daadwerkelijk van start gegaan. ‘In 2011

te voorspellen. ‘Wellicht kan ik bevestigen

De FRANCIS-studie kijkt of een strikte

werd ook de richtlijn gepubliceerd waarin

dat er inderdaad een sterk verhoogd risico

behandeling van risicofactoren, zoals

vermeld werd dat reumatoïde artritis een

op harten vaatziekten is en kan ik aantonen

een hoog cholesterol en hoge bloeddruk,

sterk verhoogd risico geeft op harten

dat behandelen van cardiovasculaire risico-

effect heeft op het risico op harten

vaatziekten. Er is echter nog nooit gekeken

factoren heel belangrijk is. Dat zou prima

vaatziekten bij deze patiënten met reuma.

naar de effecten van mogelijke behande-

zijn. Maar ik ben net zo blij met de uitkomst

lingen. Daar kijkt deze FRANCIS-studie

als er geen effect van strikte behandeling

naar.’ Deborah van Breukelen werkt nauw

van de risicofactoren blijkt te bestaan.

universitair medisch centrum wordt in

samen met dr. Manuel Castro Cabezas.

Dat verdiept de discussie hoe je nu reuma

deze studie onderzocht of patiënten met

Deze doet onderzoek naar vasculaire

moet behandelen.’

reumatoïde artritis die TNF-blokkers

Zij heeft nog één dag per week ter

factoren en runt het Diabetes- & Vasculaircentrum (een expertisecentrum) in

« Onderzoek geeft verdieping

het Sint Franciscus Gasthuis.

van je vak en daarmee

Onvoldoende behandeling

verbetering van de zorg »

Patiënten met reumatoïde artritis worden

• POEET-studie: samen met het Radboud

gebruiken en al langere tijd klachtenvrij zijn, met deze geneesmiddelen kunnen stoppen. • TARA-onderzoek: samen met Erasmus MC wordt ook gekeken naar afbouwen van

in de studie van Deborah van Breukelen

Haar promotor, Jendé van Zeben, is niet zo

medicatie bij reumatoïde artritis, zowel

onderzocht op cardiovasculaire risicofactoren.

overtuigd dat het risico op harten vaatziekten

TNF-blokkers als andere geneesmiddelen

‘Als zij een zeer hoog risico blijken te hebben,

zo sterk verhoogd is, zoals nu wordt veronder-

die bij reuma worden gebruikt.

worden ze direct behandeld. Dit geldt

steld. ‘Dat is echt overdreven,’ vindt zij.

gelukkig slechts voor een paar procent van

‘Wellicht dat vroeger, toen we minder streng

de patiënten die we onderzocht hebben.’

behandelden, de ontstekingen door het

en Maasstad Ziekenhuis wordt in deze

De andere patiënten kunnen aan de

lichaam gierden en daardoor een verhoogd

studie gekeken naar de vroegbehandeling

FRANCIS-studie meedoen en worden via

risico ontstond. Maar nu zijn we heel goed

van reumatoïde artritis en naar mogelijke

loting naar willekeur ingedeeld in een groep

in het behandelen van reuma en lijkt mij

combinaties van geneesmiddelen.

die onder behandeling in het ziekenhuis

een dergelijk hoog risico onwaarschijnlijk.

blijft en een groep die voor behandeling naar

Maar we weten hier gewoon nog onvoldoende

de huisarts wordt verwezen.

over.’ Jendé van Zeben doet al haar hele

wordt in deze studie gekeken naar

leven onderzoek naar reumatoïde artritis.

de therapietrouw bij patiënten met

‘Inmiddels zijn ruim driehonderd patiënten

‘Onderzoek uitvoeren houdt je bij de les

reumatoïde artritis.

opgenomen in de studie en zijn de eerste

en geeft verdieping van je vak en daarmee

resultaten beschikbaar,’ vertelt Deborah van

verbetering van kwaliteit van zorg. Op basis

Breukelen. ‘We willen de patiënten vijf jaar

van de eerste resultaten van Deborah’s

Breukelen-van der Stoep, D.F. van, et al.

lang volgen en hopen verschillen tussen de

onderzoek, controleer ik vaker het choleste-

Cardiovasculair risk in rheumatoid arthritis:

groepen te kunnen zien in het optreden van

rolgehalte van mijn patiënten.’ Beiden zijn

how to lower the risk? Atherosclerosis 2013;

harten vaatziekten.’ De resultaten van het

best trots op wat ze in korte tijd voor elkaar

231: 163-172

eerste bezoek van de patiënten zijn bekend.

hebben gekregen en de resultaten die nu al

‘Het blijkt dat tachtig procent van de patiënten

geboekt zijn.

• tREACH-studie: samen met Erasmus MC

• PREDICT-studie: samen met Erasmus MC

een te hoog cholesterol heeft,’ legt zij uit. ‘Het cholesterolgehalte werd in het verleden

Deborah van Breukelen wil nog wel even

vaak niet gecontroleerd. Nu we het wel

gezegd hebben dat dit niet mogelijk was

controleren en behandelen, blijkt dat de

geweest zonder de inzet van het laborato-

FRANCIS staat voor Franciscus Rheumatoid

behandeling vaak onvoldoende is. Er is dus

rium. ‘De onderzoekscoördinator Gert Jan

Arthritis and Cardiovascular Intervention

sprake van onderdiagnose én onderbehan-

van der Geijn doet heel veel werk voor ons.

Study en is een gezamenlijk onderzoek van

deling.’ De voorlopige conclusie is dat er te

Dat maakt dat de studie loopt en ook nog

de afdelingen Reumatologie en Interne

weinig aandacht is voor de cardiovasculaire

eens binnen de geplande tijd.’

Geneeskunde van het Sint Franciscus Gasthuis.


25

geriatrie

geriatrie Onderzoek natrium bij ouderen Cyndie Mannesse werkt parttime als geriater in het Vlietland Ziekenhuis en besteedt de overige werkdagen aan haar onderzoek. ‘Als geriater en klinisch farmacoloog gaat mijn interesse vooral uit naar bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen bij ouderen,’ vertelt Cyndie Mannesse.

Het Vlietland Ziekenhuis is onderdeel van de Sint Franciscus/Vlietland Groep

Ideeën voor onderzoek ontstaan in de praktijk

De geheimen van natrium ontrafelen Vaak is een laag natriumgehalte een toevalsbevinding, want patiënten hebben geen klachten. Soms echter kan een tekort aan natrium leiden tot bewusteloosheid of zelfs overlijden. Cyndie Mannesse, geriater in het Vlietland Ziekenhuis, onderzoekt alle ins en outs van natrium bij ouderen.

26

Psychotrope geneesmiddelen zijn medicijnen

‘Als er weinig natrium in het bloed zit en

die invloed hebben op de psyche, bijvoor-

meer in de cellen, gaan de cellen water

beeld antidepressiva en antipsychotica.

opnemen. Dan kunnen ze opzwellen.

Een bekende bijwerking van één van

Als dat in de hersencellen gebeurt, kan dat

de soorten anti-depressiva, de SSRI’s

leiden tot vage verschijnselen, maar ook tot

(waarvan Prozac het bekendste voorbeeld

bewusteloosheid of mensen kunnen er zelfs

is), is een verlaging van het natriumgehalte

aan overlijden,’ aldus Cyndie Mannesse.

in het bloed.

Zij startte haar onderzoek met een grote


2013 / 2014


literatuurstudie, om te kijken wat er bekend

bijzondere bevinding die nog nooit eerder is

Een te laag natriumgehalte in het bloed

was over het voorkomen van laag natrium-

gevonden.’ Cindy heeft nu vier onderzoeken

wordt nogal eens bij toeval gevonden, zonder

gehalte. Daaruit bleek dat matig verlaagd

gepubliceerd.

dat de patiënt er last van heeft. Maar soms

natriumgehalte bij bijna een kwart van

kan een laag natriumgehalte leiden tot

de patiënten op een geriatrische afdeling

Is het oorzaak of gevolg?

bewusteloosheid of zelfs overlijden. In de

voorkomt en ernstig verlaagd natrium bij

Waar het natuurlijk om gaat is de klinische

studie van Cyndie Mannesse werd gekeken

bijna vijf procent (zie infographic rechts-

impact van haar studies. ‘Ik wil het probleem

hoe vaak een laag natriumgehalte voorkomt

onderaan). De volgende stap in haar

van een laag natriumgehalte graag op

op geriatrische afdelingen. Een matige

onderzoek was om te kijken hoe vaak laag

het netvlies van mijn collega’s krijgen,’

verlaging van het natriumgehalte werd

natrium voorkomt bij ouderen die niet alleen

legt zij uit. ‘Het wordt steeds duidelijker dat

gevonden bij 22% van de patiënten

SSRI’s maar ook andere antidepressiva

een matige verlaging van het natriumgehalte

(op andere afdelingen 6%) en een ernstig

gebruiken, welke risico-factoren er zijn en

gepaard kan gaan met een hogere sterfte-

verlaagd natrium bij 4,5% (op andere

welk mechanisme eraan ten grondslag ligt.

kans, vermindering van kennis, vallen,

afdelingen 0,8%). Een laag natriumgehalte

botbreuken, et cetera. Lang hebben we

is bij de geriatrische patiënt een vaak

Effect op de nieren

gedacht dat een laag natrium een uiting

voorkomend probleem. Geriaters worden

De eerste resultaten van dit vervolgonderzoek

was van een ernstige ziekte.

geadviseerd hier goed op te letten.

zijn recentelijk gepubliceerd. ‘De meest opvallende bevinding: we zagen een laag natriumgehalte bij zowel SSRI’s als andere typen anti-depressiva’, aldus Cyndie

«Een te laag natriumgehalte geeft soms

Mannesse.

ernstige neurologische

‘Dat hadden we niet verwacht. We dachten altijd dat het voorkomen van laag natrium

verschijnselen

» M annesse, C., et. al. Prevalence of hyponatremia on geriatric wards compared to other settings over four decades: A systematic review. Ageing Research Reviews 2013; 12: 165-173

»

iets te maken had met de invloed van SSRI’s op de hormoonhuishouding in de hersenen.

Maar er komen steeds meer aanwijzingen

Natriumgehalte bij patiënten op

Dat bleek niet het geval, die hormonen

dat het de oorzaak is en niet het gevolg.’ Met

verschillende afdelingen

deden keurig hun werk. We denken nu

collega’s bedoelt Cyndie Mannesse dan niet

(Bron: onderzoek Cyndie Mannesse)

dat er mogelijk sprake is van een algemeen

alleen haar collega-specialisten, maar ook de

effect van antidepressiva op het niveau van

huisartsen. ‘Het staat helaas nog niet in de

de nieren.’

standaard van de huisartsen om na

22,2%

het starten met een plaspil, te controleren natrium soms ernstige neurologische

in het bloed zit en meer in de cellen, gaan de cellen water opnemen

Na

op het natriumgehalte. Omdat een te laag

«Als er weinig natrium

17,2%

de huisarts wat alerter wordt op het voorkomen van laag natrium.’

»

Sodium

verschijnselen geeft, zou het fijn zijn als

Nieuwsgierigheid is haar belangrijkste

6%

18,8%

Matige verlaging natriumgehalte

drijfveer om door te gaan met haar onderCyndie Mannesse vond in haar onderzoek

zoek. ‘Het is best bijzonder om als arts

een aantal risicofactoren dat van invloed

naast patiëntenwerk ook onderzoek te doen.

is op het voorkomen van laag natrium.

Meestal is daar namelijk onvoldoende tijd

‘Eén van die risicofactoren is een laag

voor. Gelukkig werk ik in een ziekenhuis met

natrium in de voorgeschiedenis van de

heel goede ondersteuning voor onderzoek.

patiënt, dat zegt iets over de gevoeligheid,’

Ik ben gelukkig met mijn huidige werkvorm,

legt zij uit. ‘Ook een laag lichaamsgewicht

want echte goede ideeën voor klinisch

is een risicofactor, omdat patiënten bij een

relevant onderzoek ontstaan toch in de

laag gewicht ook minder lichaamswater

praktijk.’

4,5%

10,3%

Na

0,8%

Sodium

Ernstige verlaging natriumgehalte

hebben.’ Geriatrie

De derde risicofactor die Cyndie Mannesse

Intensive Care

gevonden heeft, is een bijzondere: de aan-

Andere afdelingen

wezigheid van een psychose. ‘Dat is een

Verpleeghuizen


27

Prostaat centrum Het Prostaatcentrum zuidwest Nederland is een samenwerking tussen het topklinische Sint Franciscus Gasthuis en het universitaire ziekenhuis Erasmus MC. Expertise, ervaring en kunde worden gebundeld, waardoor de kwaliteit en snelheid van de behandeling worden bevorderd.

samenwerking urologen, radiotherapeuten en oncologen In het Prostaatcentrum werken zeer ervaren urologen, radiotherapeuten en oncologen van beide ziekenhuizen nauw samen. Zij maken gebruik van de laatste technologieën bij de behandeling van prostaatkanker. Daarnaast worden zij ondersteund door andere deskundigen zoals pathologen, radiologen en klinisch chemici. Bij voorkeur krijgt de patiënt zijn eigen uroloog. Betere en snellere zorg wordt mogelijk gemaakt door uitwisseling van kwaliteitsgegevens en afstemming van protocollen tussen de centra, terwijl de resultaten van het wetenschappelijk onderzoek voor patiënten sneller in de praktijk toegepast kunnen worden. Een identieke werkwijze draagt bij aan de verbetering van de kwaliteit van de zorg voor mannen met prostaatkanker. De multidisciplinaire behandeling door in prostaatkanker gespecialiseerde urologen, radiotherapeuten en oncologen staat hierbij centraal. In samenspraak met de patiënt bekijkt het team welke behandelingsvorm het beste bij hem past. Het Prostaatcentrum biedt vele behandelingsvormen, zoals de Da Vinci Robot.

28


2013 / 2014

1 op de 9

Prostaatcentrum

Facts & Figures

mannen krijgt voor zijn 80ste levensjaar prostaatkanker. In Nederland zijn dit er

±10.000 Per jaar Prostaatkanker is de meest voorkomende kanker bij mannen. Het aantal mannen in Nederland dat hieraan overlijdt is

3.000 Per jaar de diagnose prostaat kanker wordt gesteld met een prostaatbiopsie, waarbij met een dunne naald weefselmonsters van het prostaat worden genomen.

Een verhoogde PSA-waarde (Prostaat Specifiek Antigeen) kan op prostaatkanker wijzen of bijvoorbeeld een ontsteking. Prostaat Specifiek Antigeen (PSA) is een eiwit dat normaal in geringe mate in het bloed aanwezig is.

4 risicofactoren prostaatkanker

1 2 3 4

leeftijd; hoe ouder, hoe groter het risico

2x

erfelijkheid; risico is zo hoog als de vader of broer prostaatkanker heeft

etnische achtergrond

voedingspatroon


29

geriatrie

prostaatcentrum Innovatie

Nauwkeuriger opereren Met de op afstand bestuurbare Da Vinci Robot kunnen complexe operaties voor blaas- en prostaatkanker worden uitgevoerd. De opererende arts zit met zijn hoofd en handen in een nauwe ruimte en bestuurt met subtiele vingerbewegingen de instrumenten. Ook beschikt hij over een vergroot driedimensionaal beeld. Hierdoor kan hij nog preciezer opereren en blijven belangrijke zenuwen en bloedvaten gespaard. Doordat via kleine gaatjes wordt geopereerd, is er minder bloedverlies. Vaak is het herstel voor patiënten sneller en kunnen zij eerder naar huis. Eenvoudige ingrepen kunnen meestal heel goed zonder deze techniek worden gedaan. In de toekomst gaan ook gynaecologen en chirurgen van het Sint Franciscus Gasthuis met de Da Vinci Robot werken.

>> www.prostaatcentrumzwn.nl

30


2013 / 2014

prostaatkanker Patiënt vertelt ‘Het is soms nog halen en brengen, maar over het algemeen heb ik weer ritme in mijn leven.’ Joost Emmen is 48 jaar en een jaar geleden geopereerd aan beginnende prostaatkanker. Tijdens een robotoperatie is zijn prostaat verwijderd. ‘Een tijd incontinent zijn, is geen pretje!’ Joost Emmen was net aan het opkrabbelen van een burn-out en een virusinfectie op zijn evenwichtsorganen. ‘Na het lopen van de marathon van New York, ben ik omgevallen,’ vertelt hij. ‘Het was allemaal teveel geweest, jarenlang te hard werken en teveel sporten. ‘Door die burn-out ben ik wel rustiger geworden, heb mezelf helemaal gereset. Als toetje op mijn burn-out kwam het bericht van de prostaatkanker.’ Joost Emmen had moeite met plassen en bleek een vergrote prostaat te hebben. Zijn alerte huisarts verwees hem meteen door. Uit een biopt bleek dat hij prostaatkanker had, maar nog geen uitzaaiingen naar de lymfeklieren.

‘Ik was vol vertrouwen’ ‘Ik kreeg hier in het ziekenhuis door uroloog Egbert Boevé en oncologieverpleegkundige Lucrezia Bani een helder beeld geschetst: vanwege mijn leeftijd was een verwijdering van de prostaat de beste optie. Ik was vol vertrouwen en voelde me in goede handen.’ De operatie verliep vlot en voorspoedig, de gevolgen van een dergelijke operatie zijn heftig. ‘Ik was incontinent, impotent en had erectiestoornissen,’ aldus Joost Emmen. ‘De incontinentieklachten zijn tijdelijk, gewoon een kwestie van veel trainen. Ik heb een korte tijd met luiers rondgelopen, dat is niet leuk. Maar ik heb er nooit geheimzinnig over gedaan en het me niet laten belemmeren in de sociale omgang. Sommige mensen vinden het allemaal heel interessant, anderen zijn onzeker en projecteren hun eigen angsten.’

Nieuwe deur opengegaan Na de operatie is Joost Emmen een maand thuis geweest en daarna weer rustig begonnen met werken. ‘Je kunt thuis gaan zitten treuren, maar dat schiet ook niet op.’ Het heeft wel even geduurd voordat hij het allemaal een plek heeft kunnen geven.

‘Het is me blijkbaar gegund om verder te gaan’

‘Ik heb een aantal maanden alleen maar aan mezelf gedacht,’ geeft hij toe. ‘Ik moest alle emoties door laten dringen en die kwamen er op een gegeven moment ook allemaal uit. Ik realiseerde me dat er een deur gesloten was, maar een nieuwe deur was opengegaan. Ik ben nu meer in het hier en nu bezig en concentreer me op de dingen die ik nog wél kan.’ Dit is hem gelukt mede dankzij de begeleiding van zijn psycholoog en huisarts.

Geen angst Joost Emmen krijgt elke drie maanden een controle. ‘Mijn PSAwaarde (een test om prostaatkankerpatiënten te volgen) is niet meetbaar en dat is goed. Ik heb gelukkig geen nabehandeling nodig met bestraling of hormonen.’ Hij heeft geen angst dat de kanker zal terugkeren. ‘Als het zover is, zie ik wel. Als ik nu terugkijk op mijn leven, heb ik gedaan wat ik wilde doen. Ik heb mijn dromen uit laten komen. En er is rust in mijn hoofd.’


31

prostaatcentrum Uroloog aan het woord

‘Een mooi zorgtraject met een korte doorlooptijd’ Het Sint Franciscus Gasthuis is het eerste ziekenhuis in Nederland dat samen met het Erasmus MC een Prostaatcentrum heeft opgericht. ‘We willen patiënten met prostaatkanker een multidisciplinair zorgtraject aanbieden dat logistiek goed in elkaar zit en een vlotte doorlooptijd heeft,’ aldus uroloog John Rietbergen. ‘Daarnaast zijn we betrokken bij een groot aantal onderzoeken en zetten we zelf onderzoek op.’

32


2013 / 2014


John Rietbergen is uroloog. Samen met

verpleegkundigen en oncoloog op één gang

In het Prostaatcentrum zuidwest Nederland

tien collega’s is hij verantwoordelijk voor

en kunnen snel overleggen. Dat is slechts

wordt meegewerkt aan grote Europese

de urologische zorg in drie Rotterdamse

een kwestie van het spreekuur iets ruimer

studies. In één van deze studies werd het nut

ziekenhuizen: Sint Franciscus Gasthuis,

opzetten, zodat je tussendoor even bij elkaar

van een PSA-screening onderzocht bij

Vlietland Ziekenhuis en Havenziekenhuis.

binnen kunt lopen om te overleggen.’

182.160 mannen. Na elf jaar werd gevonden

John Rietbergen is pas na een aantal

Het centrum is nu twee jaar open, heeft

dat screening op PSA geen effect heeft op

omzwervingen dit vakgebied ingerold.

een grote regionale functie en draait goed.

de overleving van deze mannen. Wel heeft

‘Ik ben onder meer marine-arts geweest,

Prostaatwijzer

heb in het VU Medisch Centrum thorax-

‘Naast patiëntenzorg is het Prostaatcentrum

één patiënt minder aan prostaatkanker te

chirurgie en in het Lucas Ziekenhuis

betrokken bij diverse onderzoeken en voert

laten overlijden, moeten 1.055 mannen op

chirurgie gedaan. In 1995 ben ik als

het zelf onderzoek uit,’ vertelt John Riet-

PSA getest worden. Dit effect is zo klein dat

arts-onderzoeker bij het toenmalige Dijkzigt

bergen. ‘Daarnaast zijn we betrokken bij een

op dit moment het screenen op PSA niet

Ziekenhuis gaan werken en heb promotie-

groot aantal studies vanuit het Erasmus MC

aanbevolen kan worden.

onderzoek gedaan op het gebied van

naar verschillende behandelmethoden waar-

prostaatkankerscreening.’ Daarna is hij

onder een virustherapie en bij onderzoek

de opleiding voor uroloog gestart en heeft

naar nieuwe geneesmiddelen. Het Prostaat-

cancer characteristics in the European

tijdens zijn opleiding een uitstapje van een

centrum heeft een belangrijke bijdrage

Randomized Study of Screening for

half jaar naar Parijs gemaakt. ‘Als één van de

geleverd aan het PRIAS-project. Dat is een

Prostate Cancer (ERSPC) - Section

eerste Nederlanders heb ik daar geleerd een

grote internationale studie waarbij patiënten

Rotterdam. A comparison of two rounds

laparoscopische prostatectomie uit te

met een minimale prostaatkanker een

of screening. European Urology 2007;

voeren.’ Zijn specialiteit binnen de maat-

follow-up programma worden aangeboden

52: 89-97.

schap Urologie is dan ook de urologische

en wordt ingegrepen op het moment dat

oncologie. Inmiddels is de laparoscopie

de veiligheid niet langer gewaarborgd is.

screening effect op het risico om te overlijden aan prostaatkanker. Om na elf jaar

» P ostma, R., et al. Cancer detection and

grotendeels vervangen door de robot.

Screening op prostaatkanker

Er is veel discussie over de meerwaarde

Er is veel discussie over het nut van screenen

van de robot. Waar John Rietbergen al meerwaarde van de robot inziet, is de ergonomie. ‘Ik heb vandaag bijvoorbeeld drie operaties uitgevoerd met een robot en ik kan nog gewoon lezen en schrijven. Als ik drie laparoscopische prostatectomieën had moeten doen, was ik nu kapot geweest! De ingreep met een robot is veel comfor-

«De prostaatwijzer geeft de kans op kanker aan bij een verhoogd PSA

»

tabeler.’ Maar uiteindelijk gaat het natuurlijk

op prostaatkanker. Wat vindt John Rietbergen daarvan? Zijn promotieonderzoek ging over de vroege detectie en opsporing van prostaatkanker. ‘Soms noem ik PSA ook wel eens ‘Patient Stress Amplifier’,’ grapt hij. ‘Er zitten verschillende kanten aan het screenen op prostaatkanker. Op zich is het niet fout om te screenen en het vermindert daadwerkelijk de sterfte ten gevolge van prostaatkanker, maar

om de patiënt. Is er verschil tussen een

‘Op basis van deze studie is een zoge-

de kosten van het screenen zijn heel hoog.

laparoscopische ingreep of een robotingreep?

naamde prostaatwijzer ontwikkeld. Dit is een

Dat bedoel ik niet in termen van geld, maar

‘Dat zit hem vooral in de leercurve,’ denkt

instrument dat de kans op kanker aangeeft,

in termen van kwaliteit van leven voor degene

John Rietbergen. ‘Het verschil tussen

gebaseerd op een aantal factoren bij patiënten

die gescreend worden. De PSA-waarde zegt

een open operatie en een robotoperatie is

met een verhoogd PSA. Samen met Philips

soms maar heel weinig en men zit dan wel

enorm voor de patiënt, maar tussen een

zijn we nu een geautomatiseerd keuze-

een tijd in onzekerheid over het wel of geen

laparoscopische ingreep en een robot-

instrument aan het ontwikkelen waarin de

kanker hebben. Je kunt dus ook veel schade

ingreep is dat veel kleiner.’

voor- en nadelen van bepaalde behandelingen

aanrichten met screening.’

Prostaatcentrum

kunnen worden afgewogen.’ Bij de keuze voor een behandeling gaan steeds meer factoren,

‘Er wordt vaak te pas en onpas PSA geprikt,

‘Bij de behandeling van prostaatkanker is het

zoals leeftijd en comorbiditeit,

als een soort routine. Maar wat doe je

heel belangrijk dat de patiënt goed weet

een rol spelen. John Rietbergen heeft het idee

dan vervolgens met een hoge PSA-waarde?

tussen welke behandelingen hij kan kiezen

dat patiënten met een minimale prostaat-

Dat zegt eigenlijk helemaal niet zoveel en

en wat de voor- en nadelen van de verschil-

kanker vaker dan vroeger voor niet-opereren

brengt veel ongerustheid.’

lende behandelingen zijn. Het is fijn als

kiezen. ‘We hebben geen precieze cijfers,’

Waar John Rietbergen echt van kan genieten,

het traject van diagnose snel verloopt en

zegt hij. ‘Maar ik vermoed dat een derde

is een patiënt die zonder wachttijden door

de patiënt snel de uitslag krijgt. En tot slot is

van de patiënten kiest voor een afwachtend

het diagnostische en therapeutische proces

het goed als alle disciplines dicht bij elkaar

beleid, een derde laat zich bestralen en

heen komt. ‘En dan natuurlijk het liefst met

zitten. We zitten nu met de radiotherapeut,

de overige patiënten worden geopereerd.’

een goed resultaat!’


33

blaaskanker Verpleegkundig wetenschappelijk onderzoek Sally Wildeman (links) werkt al 21 jaar met urologiepatiënten, eerst op de verpleegafdeling en nu op de polikliniek Urologie van het Sint Franciscus Gasthuis. Nadat zij in 2008 de opleiding tot oncologieverpleegkundige had afgerond, zette zij een spreekuur op voor deze groep patiënten.

Corine van Golde (rechts) werkt sinds vier jaar op de polikliniek Urologie en daarvoor vijf jaar op de verpleegafdeling.

Onderzoek bij een vergeten groep Het enthousiasme straalt ervan af. Oncologieverpleegkundigen Sally Wildeman en Corine van Golde namen zelf het initiatief voor een onderzoek naar de psychosociale last die patiënten ervaren bij het ondergaan van een blaasinstillatie. ‘Deze groep patiënten verdient meer aandacht en begeleiding,’ vinden beide dames. ‘Het is een beetje een vergeten groep!’

34

‘Urologie is echt mijn passie,’ vertelt Sally.

Tijdens haar opleiding voor oncologie-

Zij houdt zich al twaalf jaar bezig met

verpleegkundige zocht Corine van Golde

patiënten die blaasinstillaties moeten onder-

een onderwerp voor haar literatuurstudie.

gaan. Ook voor Corine van Golde geldt dat

‘Helaas kon ik de suggestie van Sally, om

urologie haar voorliefde heeft. ‘Je vindt

de psychosociale kanten van blaasinstillatie

urologie heel leuk of je hebt er niets mee.

te bestuderen, niet overnemen. Maar het

Het is een heel technisch vak, maar er komt

werd ons daarna vanuit het Sint Franciscus

ook veel emotie bij kijken.’ En Sally Wildeman

Gasthuis wel mogelijk gemaakt om daar

vult aan: ‘Het is divers, nooit saai. We zien

onderzoek naar te doen.’ Dit onderwerp

patiënten vaak over een langere periode en

intrigeerde Sally Wildeman al langere tijd

dan krijg je echt een band.’

en toen Corine van Golde de opleiding had


2013 / 2014


afgerond, startten ze samen een onderzoek.

onderzoek. ‘Daar moeten we in de eind-

Blaasinstillatie

Sally Wildeman: ‘Tot onze verbazing was hier

conclusies rekening mee houden,’ beaamt

In Nederland wordt jaarlijks bij ruim

heel weinig over bekend. In de praktijk zien

Corine van Golde.

6.250 mensen de diagnose blaascarcinoom

we veel emoties en angsten die met kanker

gesteld. Van deze mensen heeft 4.400 een vorm van kanker die niet of nauwelijks

instillatie in het bijzonder te maken hebben.

Meer aandacht voor een vergeten groep

Vooral het katheteriseren vindt men angstig

Wie onderzoek doet, moet een lange adem

Kankerregistratie 2011). Een van de

en er zijn veel vragen en onduidelijkheden

hebben en er veel eigen tijd in stoppen.

mogelijke behandelingen bij deze groep

over seks. Voor ons gevoel wordt dit nogal

‘Het is dan ook heel prettig om het onder-

patiënten is blaasinstillatie (oftewel

eens onderschat.’

zoek samen te doen,’ benadrukt Sally

blaasspoeling) met BCG of mitomycine.

Wildeman. ‘We motiveren elkaar en vullen

In het Sint Franciscus Gasthuis werd in

Niet teveel seksvragen

elkaar ook heel goed aan.’ Corine van Golde

2012 bij 113 mensen blaaskanker vast-

De dames gingen op zoek naar literatuur,

is goed in taal en Sally Wildeman heeft

gesteld. 22 van hen werden behandeld

maar konden weinig vinden. Via via kwamen

veel kennis in huis. Beiden zien als belang

met BCG en 19 met mitomycine.

zij in contact met de Amerikaanse onder-

van verpleegkundig onderzoek dat dit type

Deze behandelingen variëren in duur van

zoeker Lamm en hebben dankzij hem

onderzoek zich richt op de menselijke kant

één tot drie jaar en vinden met enige

wat literatuur gevonden. Na de nodige

van de patiënt. ‘Veel onderzoek richt zich

regelmaat plaats.

voorbereidingen startten Sally Wildeman

op een ziektebeeld; wij kijken meer naar

en Corine van Golde in 2012 een onderzoek

de patiënt als mens met al zijn facetten,’

Mitomycine en BCG hebben een verschillend

waarin ze honderd patiënten die blaas-

aldus Corine van Golde.

werkingsmechanisme. Mitomycine is een

in het algemeen, maar ook met blaas-

de blaaswand ingroeit (bron: Nederlandse

instillaties ondergingen, ondervroegen over de psycho-sociale aspecten daarvan. ‘Alleen al van het onderzoeksprotocol schrijven, hebben we enorm veel geleerd,’ zegt Corine van Golde. ‘Wat een pak papier hebben we geproduceerd!’ Zowel van de ziekenhuisdirectie als van het

zogenaamd cytostaticum, een geneesmiddel dat tumorencellen doodt. BCG is een levend

«Het is een heel

verzwakte tuberkelbacil die het immuun-

technisch vak, maar er komt ook veel emotie bij kijken

systeem activeert. Door BCG in de blaas achter te laten gedurende een bepaalde periode, zal dit in de blaas de lokale afweer

»

versterken en zo uiteindelijk de tumorcellen doden. Dit heet immunotherapie.

hoofd van de polikliniek Urologie ondervonden zij veel steun in hun voorbereidingen.

Met de resultaten van hun onderzoek

Bijwerkingen van blaasinstillatie:

‘Dat motiveert enorm en heeft ons heel

willen de verpleegkundigen aandacht

• Blaasirritatie, waardoor het lastig is

enthousiast gemaakt,’ aldus Sally Wildeman.

vragen voor de gevolgen van het ondergaan van blaasinstillaties. Ze beginnen

het medicijn gedurende enige tijd in de blaas te houden

Het onderzoek bestaat uit twee vragenlijsten:

allebei een beetje te glunderen als ze

• Urineweginfectie

een lastmeter en een gevalideerde vragenlijst.

voorzichtig praten over een presentatie

• Overgevoeligheid voor het medicijn

‘In de oorspronkelijke vragenlijst kwamen

op een congres. ‘Sally heeft in 2012

• Vermoeidheid en concentratiestoornissen

veel vragen over seks voor. Daar moesten

een prijs gewonnen met een poster op

we er een aantal van verwijderen van

het congres van de V&VN (Verpleeg-

de medisch-ethische toetsingscommissie,’

kundigen & Verzorgenden Nederland),’

vertelt Corine van Golde. ‘Zij zijn misschien

vertelt Corine van Golde trots. ‘Wat zou

niet zo gewend om veel over seks te praten,

het mooi zijn als we een keer een poster

wij doen dat continu.’ Ze zijn nu een jaar

mogen presenteren over ons onderzoek

onderweg en hebben inmiddels bij ruim

bij blaasinstillaties.’ Maar wat natuurlijk

dertig patiënten de vragenlijsten afgenomen.

veel belangrijker is, is de verbetering van de zorg voor deze groep patiënten.

‘We waren in het begin verrast dat er nogal wat mannen niet mee wilde doen. Dat had

Sally Wildeman: ‘Ik hoop oprecht dat door

wellicht te maken met de manier waarop

de resultaten van ons onderzoek bij alle

we het doel van het onderzoek brachten.

patiënten een lastmeter wordt afgenomen

Patiënten zeiden dan al snel: ach, ik heb

en dan ook op de juiste manier.’ Corine

nergens last van hoor!’ De onderzoekers zijn

vult aan: ‘En ik hoop dat blaasinstillaties

zich bewust dat er een bepaalde selectie

in de toekomst worden begeleid door

optreedt door mensen de vrije keuze te

gespecialiseerde verpleegkundigen die aan

laten wel of niet mee te doen met het

alle bijkomende aspecten aandacht geven.’


35

vriendenfonds Ambassadeurs aan het woord

De Vrienden zorgen voor een aangenamer verblijf in het ziekenhuis Natuurlijk draait het allemaal om de beste zorg voor de patiënten maar ook de eigen medewerkers worden niet vergeten. Liselotte Snuverink (links) heeft maar liefst zeven herniaoperaties ondergaan in het Sint Franciscus Gasthuis en weet dus als geen ander welke zorg daar geleverd wordt. Zij wilde graag wat terugdoen voor al deze goede zorgen. Maria Quanjer (rechts) is altijd op zoek naar win-winsituaties en de samenwerking met Rituals is daar een mooi voorbeeld van.

Ongelofelijke toewijding

Daarnaast kregen de medewerkers korting

Er zijn meer voorbeelden te noemen.

Liselotte Snuverink: ‘De medewerkers zijn

op producten van Rituals. Het was een groot

Zo is er contact met het Luxor Theater dat

zo ongelooflijk toegewijd, daar heb ik enorme

succes!’ Dit laatste wordt beaamd door

korting voor medewerkers op theaterkaartjes

bewondering voor.’ Zij wilde graag wat

Maria Quanjer, coördinator Franciscus

biedt en komen muzikanten van het

terugdoen voor al deze goede zorgen en

Vriendenfonds. ‘De volgende avond zit al

Philharmonisch Orkest regelmatig spelen

heeft vanuit haar functie als shopmanager

in de planning en het animo bij de mede-

voor patiënten. Daarnaast is Maria Quanjer

voor Rituals Cosmetics Hillegersberg een

werkers is zeer groot.’

bezig de zogenaamde Health to Business (H2B) op te zetten. ‘We willen graag met

avond georganiseerd voor medewerkers

ondernemers in Rotterdam een band

verwennen. ‘Ik heb er diverse bedrijven

Een band met Rotterdamse ondernemers

bijgehaald, zodat we massage, schoonheids-

Maria Quanjer: ‘Rituals verkoopt producten en

avond voor hen met het thema ‘Passie voor

behandelingen en visagie konden aanbieden.

onze medewerkers worden lekker verwend.’

Innovatie’. Artsen vertelden tijdens een live

van het ziekenhuis, om ze eens lekker te

36

opbouwen en organiseerden daarom een


2013 / 2014

een greep uit de projecten van het vriendenfonds

operatie over hun passie voor innovatie.

tijd heeft hij een hechte band met het Sint

Baby reanimatie pop

Het Vriendenfonds wil geld werven voor

Franciscus Gasthuis gekregen. Daarnaast

De baby reanimatie pop is bedoeld als trainingsmateriaal

onderzoek op het gebied van longziekten,

ziet hij veel raakvlakken met zijn bedrijf:

voor artsen, arts-assistenten en verpleegkundigen van

bariatrie (behandeling van obesitas) en

‘In deze tijd moet een ziekenhuis, al dan

die afdelingen die zorg bieden aan kinderen. De pop

andere speerpunten van het ziekenhuis.’

niet gedwongen, ondernemender worden.

bootst reële en levensbedreigende situaties na die een

Dat betekent onder meer aanvullende

te vroeg geboren baby kunnen overkomen. Zowel zorg-

Enthousiaste ambassadeur

financieringsstromen ontdekken voor

verleners als ouders worden getraind voor noodsituaties.

Lars Klootwijk is directeur van het Rotter-

niet-medische zaken, die onwaarschijnlijk

damse bedrijf Lumick en is door een

belangrijk zijn voor de beleving van een

ervaring in het Sint Franciscus Gasthuis

ziekenhuis. Het Franciscus Vriendenfonds

één van de enthousiaste ambassadeurs van

doet dat op een manier waarin onder-

Informatiefilm op DVD

het Vriendenfonds geworden. Zijn vader

nemers zich herkennen.

Een informatiefilm helpt onze patiënten om zich voor

heeft ooit een aantal weken in het zieken-

Door altijd te zoeken naar win-winsituaties.

te bereiden op het polikliniekbezoek, de behandeling

huis gelegen. Hij was ernstig ziek en

Daarnaast speelt een ziekenhuis een voor-

op de verpleegafdeling, de dagbehandeling of

verbleef geruime tijd op de Intensive Care

aanstaande rol in de gezondheidsbeleving

over de gang van zaken tijdens het behandeltraject.

(IC). Mede door een onverwoestbaar

van de mens en dus ook van mijn mede-

De patiënt kan thuis in alle rust, samen met zijn

doorzettingsvermogen kon Klootwijk senior

werkers. Natuurlijk probeer je er zo weinig

naasten, de dvd bekijken en zich zo voorbereiden.

wandelend het ziekenhuis verlaten.

mogelijk te komen. Maar als het opeens

Hij pakte de draad van het leven weer op

actueel wordt, is het heerlijk om te weten

en liep vervolgens wekelijks tien kilometer,

dat er adequate en professionele hulp

om zich voor te bereiden op de beklimming

beschikbaar is.’ ‘Voor mij geeft het simpelweg

Voetmassages oncologiepatiënten

van de beroemde Kilimanjaro in Afrika.

storten van geld weinig voldoening.

Gebleken is dat (voet)massages voor oncologie-

Hoewel die periode in het Sint Franciscus

Ik wil méér: betrokkenheid tonen, interactie,

patiënten een bijdrage kunnen leveren aan de kwaliteit

Gasthuis niet de plezierigste in het leven

bezig zijn. Dan gebeurt er wat. Dan worden

van leven. Aanraking en een moment van aandacht

van Lars is geweest, was hij zeer onder

patiënten blij, ondanks het feit dat de situatie

ontspannen en verminderen pijnklachten.

de indruk van de manier waarop de hele

doorgaans minder plezierig is. We gaan onze

Door het ontspannende karakter van de massages

organisatie zich richt op mensen beter

ervaringen met het Sint Franciscus Gasthuis

kunnen patiënten beter slapen. Kort gezegd: patiënten

maken. Daarom viel de ietwat troosteloze

en het Franciscus Vriendenfonds zeker

voelen zich over het algemeen ‘beter in hun vel’.

sfeer in de wachtruimte en de familie-

uitdragen’ aldus Lars Klootwijk.

» Investering € 16.000

slechte boodschap extra hard aankomt.’

Trots op projecten waar verbinding ontstaat

Loungehoekjes in onze Centrale Hal

Ondernemend als hij is, bood hij aan daar

De lijst van projecten die door het Franciscus

In de Centrale Hal willen we een aantal loungehoekjes

iets aan te doen. ‘Niemand ligt er voor z’n

Vriendenfonds gefinancierd worden, breidt

maken. Zo creëren we voor patiënten en bezoekers

plezier, maar wij hebben geprobeerd de

zich snel uit. Het varieert van kleine

een prettige en aangename omgeving om zich terug

omgeving iets vriendelijker te maken.’

projecten met snel resultaat tot grotere

te trekken voor een moment van bezinning of het

Daar heeft hij met zijn bedrijf de mogelijk-

projecten met grote budgetten. ‘Ik ben

voeren van een gesprek.

heden voor. Dus plaatste hij in het voorjaar,

vooral trots op de projecten waar verbinding

in overleg met de staf van de afdeling en

ontstaat,’ legt Maria Quanjer uit. ‘Dat kan

het Franciscus Vriendenfonds, LED-panelen

heel klein of heel groot zijn. ‘De een is nu

met een wolkenlucht in het plafond van

eenmaal meer verbonden met dialyse en

de IC-wachtruimte. ‘Zo’n paneel zorgt voor

de ander met kanker. Waar het om gaat, is

Robotsimulator als vaardigheidstrainer voor de Da Vinci Robot

een egale lichtopbrengst, waardoor het

de verbinding, de betrokkenheid van onze

In ons ziekenhuis voeren artsen operaties uit met

daglicht wordt benaderd. Licht maakt

Vrienden met patiënten. Die verbinding

de Da Vinci Robot. Door een beter zicht en fijnere

de situatie vaak draaglijker.’

krijgen we door onze eigen medewerkers

vingerbewegingen, kan de arts nauwkeurig opereren.

bij het Vriendenfonds te betrekken.

De robotsimulator helpt de arts zijn vaardigheid verder

Maria Quanjer van het Franciscus

Zij zien namelijk heel goed waar hun

te ontwikkelen. Na het leertraject met de Da Vinci Robot

Vriendenfonds is enthousiast over de actie.

patiënten behoefte aan hebben.’

kan een arts daadwerkelijk ingrepen met de robot



kamers van de Intensive Care hem zo op. ‘Deze kamers zijn zo somber, dat een

‘Eén van onze belangrijkste doelstellingen

verrichten.

is de ondersteuning bij de ziektebeleving,

Zo heeft het AD Rotterdams Dagblad een

van de healing environment. Lumick

artikeltje geplaatst met het verzoek voor

beweegt zich op hetzelfde speelveld.’

dvd’s voor het Dialysecentrum. Binnen een

Lars Klootwijk is blij dat hij iets terug heeft

week mochten we 1.250 dvd’s ontvangen.

kunnen doen. Want ondanks de vervelende

Dat is toch fantastisch!’




37

vriendenfonds Gerealiseerd project

‘De wachtruimte en de familiekamer waren sluitpost op de begroting’

Patiënten, medewerkers en (potentiële) Vrienden met elkaar verbinden en vervolgens win-winsituaties creëren. Dat is de ambitie van Maria Quanjer, coördinator van het Franciscus Vriendenfonds. ‘Financiering van de zorg komt uit het reguliere budget. We zorgen ervoor dat het verblijf van patiënten in ons ziekenhuis aangenamer wordt. Maar ook leggen we de medewerkers graag in de watten.’ De aanhouder wint Een mooi voorbeeld van een verbetering door de inzet van een medewerker, zijn de vernieuwde familiekamers en wachtruimte op de Intensive Care (IC). Mark Vlcek is IC-verpleegkundige en werkt al jaren in het Sint Franciscus Gasthuis. ‘Enkele jaren geleden is de IC binnen het ziekenhuis verhuisd,’ vertelt Mark Vlcek. ‘De wachtruimte en de familiekamer waren sluitpost op de begroting, daar was helaas geen geld meer voor.’ Het was hem altijd een doorn in het oog hoe ongezellig deze ruimten waren. Marc Vlcek hanteerde het principe: de aanhouder wint. ‘Regelmatig heb ik het opknappen van deze ruimten bij mijn leidinggevenden aangekaart. Het is voor naasten van een IC-patiënt heel belangrijk dat ze in een rustgevende, prettige ruimte kunnen vertoeven, lekker kunnen zitten of even tot bezinning kunnen komen.’ De huidige leidinggevende van Mark Vlcek was het ermee eens dat deze ruimten sterk verbeterd konden worden en stelde voor om bij het Vriendenfonds aan te kloppen.

Onverwachts snel ‘Daar kreeg ik een zeer positieve reactie,’ aldus Mark Vlcek. ‘Begin 2013 diende ik een aanvraag in, opgedeeld in deelprojecten. Ik verwachtte namelijk dat de financiering niet zo vlot zou verlopen. Maar het geld dat we nodig hadden, was na zes maanden binnen!’ Mark Vlcek is blij verrast met de snelheid waarmee dat gegaan is. ‘De Vrienden van het Franciscus Vriendenfonds hebben een deel gefinancierd en verder zijn er heel veel acties geweest.’ Deze varieerden van eigen medewerkers die mee renden met de Ladiesrun tot ‘met de pet rondgaan’ op de afdeling. De wachtruimte en de familiekamers zijn al sterk verbeterd. ‘Er moet alleen nog kunst aan de muur komen, maar ik ben heel tevreden!’ Het mooie aan dit project vindt Maria Quanjer dat er ook veel in natura is geleverd. ‘We hebben bijvoorbeeld de verlichte plafondpanelen (zie foto) van de zoon van een ex-patiënt mogen ontvangen (zie vorige pagina), maar ook deuren en verlichting zijn geleverd door bedrijven uit Rotterdam. Met enthousiasme ontstaan de mooiste dingen en wordt het één organisch geheel. Medewerkers van het ziekenhuis doen hun werk met liefde en toewijding, dan volgt vanzelf verbinding met en betrokkenheid van de donateurs, onze Vrienden. Ik ben ervan overtuigd dat we op deze manier veel mooie projecten kunnen realiseren.’

38


2013 / 2014

bijzondere prestaties

Prijs voor beste presentatie

Case report in The Lancet

in Maastricht, won Astrid

Beste wetenschappelijke artikel in Nederlands Tijdschrift voor Anesthesiologie

Lancet, uitgave 6 juli 2013,

Verpleegkundig wetenschappelijk onderzoek: Angst bij patiënten op de Intensive Care

van Huisstede, longarts in

Op vrijdag 31 mei 2013 werd

stond een casus-beschrijving

Angst is een veel voorkomende

opleiding, een prijs voor

het specialisme Bariatrie van

van cardioloog Sweder van

reactie bij alerte, beademde

‘beste presentatie’. Astrid is

het Sint Franciscus Gasthuis

de Poll en arts-assistent

IC-patiënten. Vanwege

sinds 2007 werkzaam in het

ten overstaande van vele

Shmaila Talib. In de casus

de fysieke conditie en de

Sint Franciscus Gasthuis,

Nederlandse anesthesiologen

wordt een patiënt beschreven

beperkte communicatiemoge-

eerst als ANIOS Interne

op de kaart gezet.

met een zeldzame hartritme-

lijkheden is het vaststellen

stoornis, het zogenaamde

van angst bij deze patiënten

‘Brugada Syndroom’.

moeilijk. Uit literatuur-

Tijdens de jaarlijkse Internistendagen, in april 2013

Geneeskunde en eind 2009

In het internationale wetenschappelijke tijdschrift The

begon zij als arts-onderzoeker

Anesthesioloog Marcel de

voor het specialisme Long-

Quelerij ontving, samen met

ziekten.

collega anesthesioloog Serge

Tijdens het Suikerfeest op

de verkorte State Anxiety

Verbrugge, de prijs voor het

19 augustus 2012 werd op

Inventory (VSAI) en de Faces

Haar promotieonderzoek gaat

jaar 2012, voor de beste

de Spoedeisende Hulp van het

Anxiety Scale (FAS) het meest

over de relatie tussen astma

wetenschappelijke publicatie

Sint Franciscus Gasthuis een

geschikt zijn om angst te

en overgewicht, en de effecten

in het Nederlands Tijdschrift

52-jarige man binnengebracht

meten bij deze patiënten.

van bariatrische chirurgie

voor Anesthesiologie.

die steeds flauwviel. Er was

Resultaten over het gebruik

sprake van een erfelijke ziekte

van deze meetinstrumenten in

uelerij, M., et.al. Q

van het hart, het Brugada

de Nederlandse praktijk waren

Prevalence and determinants

Syndroom. Dit leidde tot

niet bekend. In onderzoek uit-

met een promotie.

of complications in a bariatric

levensbedreigende ritmestoor-

gevoerd onder zevenenzeventig

(Zie interview Astrid van

ICU population. Nederlands

nissen met een kortdurende

postoperatieve- en vijftig

Huisstede op pagina 16).

tijdschrift voor anesthesiologie

hartstilstand. Enkele elek

langdurig alerte beademde

2012; 25 (5) 16-21

trische schokken en een

IC-patiënten is onderzocht

implanteerbare defibrillator

welk meetinstrument het best

Underdiagnosis and over-

waren nodig om dergelijke

gebruikt kan worden om angst

diagnosis of asthma in the

levensbedreigende ritme

te meten bij de Nederlandse

morbidly obese. Respiratory

stoornissen te voorkomen.

alerte beademde IC-patiënt.

Medicine (2013) 107;

De hartstilstand zo kort na

Hieruit is gebleken dat de

1356-1364

de Ramadan kwam door het

VSAI meer valide, betrouwbaar

feit dat de patiënt in de nacht

en hanteerbaar is dan de FAS.

(maagverkleining). Haar doel is om in de lente van 2014 haar onderzoek af te ronden

» H uisstede, A., et.al.

»

onderzoek is gebleken dat

van het Suikerfeest veel had gegeten. Het is bekend dat

» B os, L. Franssen, F.A.R.,

een volle maag bij deze

Hoogendoorn, M.E.,

erfelijke aandoening het hart

Boudesteijn, E., Meeuwisse, E.

erg gevoelig maakt voor

en Verbrugge, S.J.C.

ritmestoornissen. In Nederland

Sensitivity, specificity, reliability

zijn al veel families met het

and practicality of the SSAI and

Brugada Syndroom opgespoord.

the FAS in alert mechanically

» T alib, S. en Poll, S. van de.

ventilated patients in the Netherlands. Netherlands

Brugada syndrome diagnosed

Journal of Critical Care.

after Ramadan. The Lancet

2013, 17:4

2013; 382 (9886) 100 Sint Franciscus Gasthuis

39

Samen voor een gezonde toekomst U maakt het verschil Bariatrie Het Franciscus Vriendenfonds is hét

Niemand ligt voor zijn plezier in het

goede doel van het Sint Franciscus

ziekenhuis. Wij doen dan ook alles

Gasthuis. Onze doelstelling is het

wat in ons vermogen ligt om het verblijf

verblijf voor onze patiënten aange

zo prettig mogelijk te maken.

namer te maken en waar mogelijk een

Wij hebben hiervoor veel extra

bijdrage te leveren aan zorginnovatie.

voorzieningen nodig, waarvoor het

Lees meer op bladzijde 4

team van het Franciscus Vriendenfonds Het Sint Franciscus Gasthuis is een

zich met hart en ziel inzet.

topklinisch ziekenhuis met een rijke historie in Rotterdam. Ons ziekenhuis

Dankzij de steun van vele Vrienden

biedt zorg verdeeld over een breed

zijn belangrijke projecten gerealiseerd,

palet van specialismen en een aantal

waaronder de familiekamer op de

expertisecentra waar hooggespeciali-

Intensive Care, de kinderwachtkamers

seerde zorg wordt geboden.

op verschillende afdelingen en tv’s

Astma & COPD

voor dialysepatiënten. Maar we kunnen


Het Sint Franciscus Gasthuis

nog veel meer doen. Wetenschappelijk

beschouwt het als zijn missie om,

onderzoek is, zoals u leest in dit

in de geest van zijn naamgever en

magazine, van groot belang om zorg

vanuit zijn hart, te zorgen voor de

te kunnen verbeteren. Daarom

zorgen van zijn patiënten. Niets geeft

ondersteunt het Franciscus Vrienden-

een mens immers meer onzekerheid

fonds ook wetenschappelijk onderzoek.

NR

2

en zorgen dan gezondheidsproblemen. Laten we samen bouwen aan een Wij zeggen dan ook:

gezonde toekomst. U kunt een verschil

‘Uw zorg, onze passie’

maken. Word ook Vriend van het Sint Franciscus Gasthuis.

Hart- & Vaatziekten Lees meer op bladzijde 18

Wist u dat wetenschappelijk onderzoek gemiddeld 250.000 euro kost?

€

Mocht u besluiten om wetenschappelijk onderzoek in het Sint Franciscus Gasthuis te steunen, dan kunt u zelf aangeven aan welke van de

Prostaatcentrum

onderzoeken u de voorkeur geeft.


www.franciscusvriendenfonds.nl Bank: NL90 RABO 0396 3195 80

Passie voor innovatie. Wetenschappelijk magazine

Recommend Documents