/ JU N I 2 0 0 9
01 / magazine voor relaties van WML
Pas op! géén drinkwater Water ondergronds Frisse wind
/ JUN I 2009
04 06
Pas op! Géén drinkwater WML levert niet alleen drinkwater aan particulieren, maar ook aan bedrijven. En geeft advies, lost problemen op en helpt aansluitingen conform Nederlandse wetten aan te passen. Zoals bij Chemelot gebeurde.
14
Water ondergronds WML zorgt op alle dagen voor drinkwater. Ook op de droogste dagen. Hoe? Door voor dreigende watertekorten de oplossing ondergronds te zoeken.
Limburg wordt groener en mooier Terreinbeheer staat voor WML gelijk aan natuurbeheer. De 800 ha WML-grond in Limburg ligt verspreid over groene bossen, akkers en weilanden. Niet alleen aangenaam voor koeien, maar ook voor de korenwolf en het konikpaard.
En verder... Frisse wind Klare kijk op MVO Vers water De wet zegt... Over water
10 12 18 21 24
Zuiver is een uitgave van WML, Concept, vormgeving en eindredactie Zuiderlicht, Illustratie Cyprian Koscielniak, Fotografie Mark Kuipers, Bert Janssen, azM, Druk Andi Druk, Redactie Edwin Hendriks (WML), Zuiderlicht.
02 /
22
01 /
Klanttevredenheid Varkenshouder Mark Tijssen kan niet meer zonder. Na jarenlang water uit eigen bron te hebben gebruikt voor zijn dieren, blijkt de iets goedkopere prijs niet op te wegen tegen de constante, goede kwaliteit en levering van WML water.
/
Klare kijk op water Zuiver, zo noemen we ons nieuwe magazine waarmee we u een klare kijk op ons drinkwaterbedrijf willen bieden. Als WML staan we niet alleen midden in de Limburgse maatschappij. We werken ook aan en vooral met een prachtig product dat van levensbelang is voor iedereen in deze wereld. We vinden het daarom aan onze stand verplicht met u te delen hoe we in deze wereld staan. Hoe we de kwaliteit van dit product garanderen en zorgen dat mensen te allen tijde hierover kunnen beschikken. Hier in Limburg, maar ook ver over de provinciale- en landsgrenzen heen. In dit eerste nummer kunt u lezen hoe we deze maatschappelijke verantwoordelijkheid ook in de derde wereld nemen. Hoe WML bijvoorbeeld in Kenia actief meewerkt aan een gezondere waterhuishouding, maar ook hoe we na de Tsunami van 2004 concreet te hulp zijn gesneld om de waterinfrastructuur op Sumatra te herstellen. Ook in de komende nummers van Zuiver kunt u informatie over onze grensoverschrijdende projecten verwachten.
03
02 /
tewaterlating
Maar bovenal mag u in Zuiver artikelen verwachten over onze diensten en activiteiten. Bijvoorbeeld over het project dat we hebben uitgevoerd op het Chemelot-terrein. Onze klanten vertellen u zelf hoe ze deze samenwerking hebben ervaren. Ook vertelt een van onze eigen hydrologen enthousiast over ons innovatieve plan om watervoorraden ondergronds op te slaan. En bieden wij u in dit nummer een openhartig kijkje in onze eigen organisatiekeuken. Maar ik ga u in dit voorwoord niet de gehele inhoud beschrijven. Blader en lees Zuiver op uw gemak door. En laat u ook inspireren. Zou de toekomst van het water bijvoorbeeld echt in het verleden liggen?
Ria Doedel Directeur WML
/
JUN I 2009
/
klanttevredenheid
Water op maat voor varkenshouder Mark Tijssen
04 /
Een enorm gemak met een klein prijskaartje
Kosten drukken In de jaren negentig zet de schaalvergroting binnen de agrarische sector in. “De ideale manier om de kosten te drukken,” licht Tijssen toe. “Maar hoe groter het bedrijf, hoe meer water er wordt gebruikt. WML bood toendertijd geen mogelijkheden om de tariefstelling afhankelijk te stellen van de hoeveelheid gebruik. Om deze kosten ook weer te reduceren, maakten we al snel eigen putten.” Toch was daarmee de kous niet af. “We kregen er eerder een zorg bij,” stelt Tijssen. “Niet in heel Limburg is het grondwater van gelijke kwaliteit. In ons bedrijf hadden we op de drie locaties putten tot circa 80 meter. Sommige boeren sloegen putten tot zelfs 250 meter. Ik haalde het mangaan en het ijzer er uit. Het water is namelijk niet direct geschikt voor gebruik. Achteraf gezien is water uit eigen put een constante last. Continu ben je bezig met de kwaliteit van het water. Water voor varkens moet nu eenmaal van onbesproken kwaliteit zijn. Is het dat niet, merk ik het direct aan de productie: de varkens groeien dan minder snel.” Inkopen bij WML In 2005 bouwde Tijssen een nieuwe zeugenstal. ”Met deze bedrijfsuitbreiding hadden we weer meer water nodig,” zegt Tijssen. “Investeren in een nieuwe put, inclusief een nieuwe zuiveringsinstallatie? Of water inkopen bij WML? We vroegen het ons af. Toen heb ik WML gebeld en hen gevraagd om met ons mee te denken en te
05
04 /
Het zijn kieskeurige consumenten. Niks is dus minder waar dan het vooroordeel dat varkens alleseters en -drinkers zijn. “Ruiken of proeven varkens iets vreemds, dan laten ze het staan,” stelt Mark Tijssen, eigenaar van meerdere varkenshouderijen in Midden-Limburg en bestuurder van LLTB, de Limburgse Land- en Tuinbouwbond. Met veel smaak drinken zijn varkens het water van WML. En dat is voor deze agrariër een hele geruststelling. Goed water en goed voer zijn immers het basisrecept voor een uitstekende productie van zijn bedrijf. Zeg dus nooit zomaar water tegen WML-water.
adviseren. Al snel zaten we gezamenlijk aan tafel en konden we een prima deal sluiten. Over de prijs viel te onderhandelen.” Achteraf denkt Tijssen wel eens dat hij eerder op WML-water had moeten overschakelen. “Ik stel veiligheid voorop, maar wel graag tegen een betaalbare prijs. Ik heb nu beide. Dat is een enorm gemak, tegen een klein prijskaartje. De geruststelling, water van onbesproken kwaliteit, is veel waard. Als een dier ziek is, twijfel ik nooit meer aan het water. Ik realiseer me terdege dat de schaalvergroting binnen de agrarische sector nu zo ver is dat we geen risico’s kunnen nemen. De gezondheid van mijn dieren en de voedselveiligheid zijn als een Siamese tweeling; ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als een van de eerste agrariërs stapte ik over naar veilig en gezond drinkwater van WML. En volgens mij volgen er in de toekomst veel meer.”
JUN I 2009
Ingrijpende modernisering drinkwaterinstallaties Chemelot
/
pas op! géén drinkwater /
06 /
‘WML stond garant voor snelheid en continuïteit’
WML kreeg in 2005 per contract de verantwoordelijkheid voor de levering van drinkwater aan het bedrijvenpark Chemelot. Voor die tijd was op het complex sprake van een eigen drinkwaterwinning. Het water werd indertijd opgepompt uit diepe bronnen op het terrein van Chemelot, dat een oppervlakte beslaat van 800 hectare. Het werd uitsluitend gebruikt als drink- en douchewater voor de medewerkers van de bedrijven, dus niet als industriewater. Bij controles in 2007 door medewerkers van de afdeling Controle en Inspectie van WML kwamen er diverse tekortkomingen aan de drinkwaterinstallaties aan het licht. Mede onder druk van wetgeving moesten voor eind 2008 circa 400 aansluitingen voor het drinkwater aangepast worden. Verplichte keerklep “Veel aansluitingen misten de verplichte keerklep, of hadden een klep van verkeerde kwaliteit. Zo’n klep moet voorkomen dat ongewenste, ofwel verontreinigde stoffen terugstromen in het drinkwaternet. Overigens had zo’n verontreiniging zich nog nooit voorgedaan, maar de wet schrijft nu eenmaal zo’n keerklep voor. Daarnaast waren er putten, waarin de drinkwatermeter zit en waar je op hygiënische wijze ook metingen moet kunnen verrichten, verouderd en toe aan vernieuwing,” vertellen Esta de Goede, hoofd Technologie en Ontwikkeling bij USG (zie kader) en Wim Kurvers, projectcoördinator bij USG. EdeA, de exploitant van alle utilities, gaf WML de opdracht deel te nemen in een projectteam. Dit team had als taak om alle aansluitingen aan te passen
07
06 /
WML is sinds enkele jaren de drinkwaterleverancier van Chemelot, het chemische industriecomplex bij Geleen, ook wel bekend als de productielocatie van DSM en SABIC. Maar op Chemelot zijn ook veel andere bedrijven gevestigd, van transportbedrijf tot laboratorium. WML rondde in samenwerking met USG/EdeA, de utility-partner op Chemelot, een omvangrijke modernisering van de drinkwaterinstallaties af. Chemelot voldoet nu dankzij WML aan alle wettelijke eisen voor drinkwaterleverantie. conform de wetgeving van het ministerie van VROM. De expertise van WML kwam onder meer tot uitdrukking in de supervisie over het ontwerp, zoals bestektekeningen, en de controle en goedkeuring van de wijze waarop alle noodzakelijke aanpassingen aan drinkwaterinstallaties waren uitgevoerd. Oponthoud voorkomen WML detacheerde voor deze operatie een constructiebegeleider – Lei Boumans – op Chemelot. En stelde een coördinator aan in de persoon van Wim Wienen. Deze laatste had ook de verantwoordelijkheid om alle materialen, zoals meetopstellingen, meterputten en buisverbindingen op tijd op de locatie te krijgen. Iets waarvoor zo bleek nadien, ook het nodige improvisatietalent vereist was. “Niet altijd werd volgens afspraak het materiaal op tijd geleverd. Maar WML wist dankzij haar goede contacten met toeleveranciers oponthoud zoveel mogelijk te voorkomen,” zegt EdeA-coördinator Harry Geerling, die bij dit renovatieproject aan de drinkwaterinstallaties vrijwel dagelijks met de medewerkers van WML samenwerkte. Hij legt uit waarom het herstel van de drinkwaterinstallaties op Chemelot een bijzonder ingrijpende en tegelijk uitdagende operatie was. “In de projectorganisatie werden de rollen van iedereen vastgelegd. Een heel spel van overleg en communicatie dus. Het ging namelijk niet alleen, om het simpel uit te drukken, om loodgieterswerk en om het bouwen van betonnen waterputten met een aluminium deksel erop. Voordat je de gereedschapskist kon openen, moest je eerst toegang krijgen tot de vele fabrieken, kantoren en andere gebouwen op Chemelot. Je moet op andermans terrein werken, in andermans meterkast.”
>
Wim Kurvers: “Voor WML was in het begin even wennen dat je op een industrielocatie als Chemelot steeds moet werken met allerlei vergunningen, regels en voorschriften. En dat in een omvang waar WML als drinkwaterleidingbedrijf niet eerder mee te maken had gehad. Je mag op een chemische productielocatie niet zomaar even een schop in de grond steken. Je zou een gas- of andere productleiding kunnen raken.”
USG (30 medewerkers) adviseert ook over de aankoop en het gebruik van utilities en behartigt de belangen van haar afnemers door deelname aan lobbywerk in kenniscentra voor zakelijke energie- en watergebruikers. EdeA is een vennootschap tussen USG en Essent (230 medewerkers) en exploiteert de installaties waarmee stoom, elektriciteit, water of gassen worden geproduceerd en gedistribueerd. WML levert jaarlijks 600.000 kuub water aan EdeA.
Utility Support Group BV (USG) organiseert de samenwerking tussen de gebruikers van de Chemelot-site, voor wat betreft Utilities als water, aardgas, elektriciteit, stikstof en zuurstof. Het voordeel van die samenwerking, de synergie, komt tot uiting in relatief lage Utility-tarieven en een relatief hoge leveringszekerheid. USG is een coöperatie van en voor alle klanten op de Chemelot-site waaronder DSM en SABIC als grootsten.
/
USG en EdeA
JUN I 2009
Allerlei vergunningen Vooraf waren alle huisbazen, zoals ze op Chemelot genoemd worden, uiteraard wel op de hoogte gebracht van de operatie. “Maar op de dag,” zegt Harry Geerlings, “dat je voor de deur stond, bleek het lang niet altijd vanzelfsprekend om meteen aan de slag te kunnen. Dan rezen toch vragen over vergunningen en veiligheid waar je een antwoord op moest geven. Kortom: voordat je de handen uit de mouwen kon steken, was er al heel wat papierwerk achter de rug.”
“WML,” legt Harry Geerlings uit, “zag onder meer toe op de engineering. Dat wil zeggen: hoe maken we de aansluiting, hoe construeren we de put waarin zich de kraan of watermeter bevindt, enzovoort . Civieltechnische tekeningen van EdeA werden ook eerst ter beoordeling en goedkeuring aan WML voorgelegd. Zo had WML ook een functie als consultant en sparringpartner.” Een andere rol van WML was die van constructiebegeleider.
08 /
“Wat op papier als plan wordt voorgesteld, moet in de praktijk ook perfect worden uitgevoerd. De constructiemanager van WML controleerde altijd het eindresulaat. Die hield ook toezicht op het bacteriologisch verantwoord werken, een belangrijke voorwaarde bij het installeren van materialen die voor drinkwater bestemd zijn.”
/ ME I 2009
In mei 2008 startte het werk aan de drinkwaterinstallaties en in december 2008 – precies volgens de gestelde termijn – was alles afgerond. Het totale project kostte circa 3,5 miljoen euro. WML nam tijdens de werkzaamheden steeds watermonsters als een nieuwe put of aansluiting was aangelegd. Daarnaast voerde ze steekproefsgewijs controles en inspecties uit op de drinkwaterinstallaties. De afsluitende inspectie vond plaats in het bijzijn van de VROM-inspectie. Esta de Goede en Wim Kurvers van USG blikken met tevredenheid terug: “De kracht van WML bij dit project was dat ze goed onder tijdsdruk kon plannen en werken. Daarbij heeft dit waterbedrijf niet alleen verstand van drinkwater, maar beheerst ze ook het hele pakket eromheen: ontwerpen, keuze van materialen en contacten met leveranciers. Allemaal kennis en contacten die je zelf niet tot je beschikking hebt, maar die WML zo uit
09
08 /
Aansluitingen saneren Het aanbrengen van de keerkleppen op de drinkwaterinstallaties bleek ook meteen een nuttige aanleiding om het aantal wateraansluitingen op het Chemelot-terrein te saneren, te verminderen. “Bedrijven,” zegt Esta de Goede, “kregen de vraag of alle aansluitingen nog wel gebruikt werden. Dat bleek in veel gevallen niet zo te zijn. Zodoende konden we terug van 400 naar 280 aansluitingen. Oude putten werden uit het systeem gehaald.”
de mouw kan schudden. Daardoor kwam er snelheid en continuïteit in het project. Zo ontstond als vanzelf ook de synergie met wat je als opdrachtgever als wensen inbrengt. WML heeft veel in huis waar USG en EdeA in de toekomst bij samenwerkingsverbanden voor andere projecten veel aan kunnen hebben.”
frisse wind /
JUN I 2009
/
Veranderingsprogramma Vento stroomlijnt de organisatie
10 /
Alles in één keer goed doen
Wat betekent Operational Excellence voor WML? Wie de WML-ontwikkelingen van de afgelopen jaren en maanden onder de loep neemt, stelt vast dat het veranderingsprogramma Vento hierop het gepaste antwoord is. Voor de klant betekent ‘operationele uitmuntendheid’ dat de dingen op alle mogelijke manieren met de best mogelijke kwaliteit, gemak en betrouwbaarheid gebeuren: van winning tot zuivering, en van distributie tot dienstverlening, kortom: het hele hoofdproces en alles wat nodig is om het in goede banen te leiden. Bovendien tegen zo laag mogelijke kosten. Procesgericht WML doet het goed, dat blijkt ook uit het klanttevredenheidspercentage dat op 97 procent ligt. Om ook in de toekomst kwaliteit te blijven bieden en kosten zo laag mogelijk te houden, moet WML efficiënter werken. Een nieuwe kwaliteitssprong is nodig. Die maakt WML door anders te gaan werken, door om te schakelen van een taakgerichte naar een procesgerichte manier van werken. Alleen door alle activiteiten – in infrastructuur, bij de klant, in het klantencontactcentrum, in marketing, onderzoek en innovatie – in hun samenhang
11
10 /
De gedachte dat een waterleidingbedrijf een gestroomlijnde organisatie moet zijn, ligt voor de hand. Geen eilandjes, maar een samenhangend geheel dat van A tot Z in het teken staat van flow. Dit is de vloeibare organisatie die WML voor ogen heeft. En aan het bouwen is met het veranderingsprogramma Vento. Deze naam staat voor de ‘frisse wind’ die professionele solisten bijeen blaast tot een volwaardig orkest.
opnieuw door te denken en onder te brengen in een gestroomlijnd systeem, is de Operational Excellence op een principieel hoger plan te brengen. Dus niet door ieder voor zich proberen de dingen nóg beter te doen. Maar door de dingen sámen beter te doen. Frisse wind Dat is precies wat het veranderingsprogramma Vento inhoudt. Vento betekent frisse wind en omvat drie sporen. De eerste windvlaag ontstaat door met een zogenaamde enterprise resource planning (ERP) te werken, een bedrijfsinformatiesysteem. WML schakelt over op het gerenommeerde SAP-pakket dat met één klap niet alleen een intelligente omgang met informatiestromen mogelijk maakt, maar ook een einde maakt aan de wildgroei van applicaties die – heel herkenbaar voor veel bedrijven – de laatste decennia ontstond. De tweede frisse wind betekent wind in de zeilen van de buitendienst. Zodra de buitendienstinformatisering op het nieuwe ERP-platform werkt – in 2010 – wordt begonnen met het registreren aan, en gegevens inzien ‘bij de bron’. Om dit te optimaliseren is te denken aan het koppelen van geoaan klantinformatie. En monteurs die de informatie ter plekke en in
één keer invoeren, in een draagbare computer. Blauwdruk Dan de derde nieuwe wind. Door de meest logische ketens van activiteiten boven tafel te krijgen en de bijpassende informatiestromen te identificeren, ontstond de blauwdruk van een nieuwe organisatie. Je zou kunnen zeggen dat WML zichzelf met de nieuwe manier van werken ‘van de kop op de voeten’ aan het zetten is, een daadwerkelijke omkering van de organisatie. Iedere medewerker weet straks wat de plaats is van zijn werk in zijn keten, en wat zijn keten betekent voor het geheel van WML. Een tikje chargerend zou je kunnen zeggen dat WML de tijd van professionele solist achter zich laat, en een volwaardig orkest begint te worden… waarin ook die solisten straks nog beter kunnen gloriëren. Door het proces centraal te stellen, het te ondersteunen met intelligente informatiesystemen, en door met deze verworvenheden op een nieuwe manier te gaan werken, kan WML qua betrouwbaarheid, gemak en kosten nog beter de daad bij het woord voegen en zich profileren als een stabiele leverancier.
Voor WML is ondernemen méér dan alleen (drink)water leveren. Ze neemt ook haar maatschappelijke verantwoordelijkheid. Bijvoorbeeld met behulp van verschillende projecten in landen waar schoon drinkwater een schaars goed is. Projecten waar zowel hulpvrager, hulpbieder en het milieu bij welvaren.
/
/
JUN I 2009
zuivere zaken
12 /
Klare kijk op MVO
Herstelde waterinfrastructuur Niet alleen in Kenia is WML op vrijwillige basis actief. Toen tijdens de tsunami van kerstmis 2004 ook het Indonesische eiland Sumatra zwaar werd getroffen, vertrokken WML-monteurs richting rampgebied om de waterinfrastructuur te herstellen. In samenwerking met de stiching H2O-partners werd er hard gewerkt. Niet alleen qua herstelwerkzaamheden, ook qua blokrenovatie. Een techniek waarbij lekkages snel worden opgespoord en gerepareerd en watermeters zonodig worden vervangen. Zo kunnen woonblokken weer snel op de waterleiding worden aangesloten.
Water voor Masaï Geen vanzelfsprekendheid voor de Masai: toiletten en schoon drinkwater. Sinds 2007 zet WML zich samen met de Nederlandse Stichting Aqua for All in om trainingen en voorlichting te geven aan het nomadenvolk in Kajiado, het droge zuiden van Kenia. Zo leren ze zelf hun watervoorziening op peil te krijgen plus toiletten en washokken te bouwen. Eerder al, zo’n tien jaar geleden, begonnen de hulporganisaties AMREF/Flying Docters samen met Waterleiding Maatschappij Drenthe in Kenia
13
12 /
met het herstellen van waterputten op 40 locaties. Niet alleen de watervoorziening, maar ook de gezondheid van 70.000 Masaï ging er flink op vooruit. Maar dichtgeslibde en onbruikbare waterputten en een gebrek aan sanitaire voorzieningen, maken hulpverlening nog steeds broodnodig. Daarom heeft WML een contract voor vijf jaar ondertekend waarmee tot en met 2011 35.000 mensen in Zuid-Kenia aan duurzaam drinkwater worden geholpen.
Water for Life Ook voor de toekomst wil WML deze hulp blijven bieden aan gebieden waar mensen het minder getroffen hebben met hun watervoorziening Hiervoor wordt de komende jaren het hulpbudget geleidelijk verruimd tot maximaal 0,5% van de omzet in 2013. Daarnaast heeft WML zich aangesloten bij Vitens-Evides International (VEI). Deze samenwerking heeft als voordeel dat onze klanten op vrijwillige basis kunnen doneren aan ‘Water for Life’. Dit is een waterfonds dat kleinschalige, tastbare projecten opzet in gebieden waar een miljard mensen niet zo gemakkelijk over betrouwbaar drinkwater beschikken als wij hier. Bovendien bieden deze projecten WML’ ers ruimere kansen om concrete hulp ter plekke te bieden. Hiervoor hoopt WML in 2009 de opdracht te winnen voor een grootschalig waterproject in Malawi. Zuiver houdt u op de hoogte.
JUN I 2009
/
water ondergronds /
Genoeg drinkwater voor elk seizoen
14 /
Innovatieve wateropslag van WML
In de zomer wordt altijd meer water gebruikt dan in de winter. Het groen moet gesproeid, we drinken meer, koelinstallaties draaien op volle toeren én zodra de temperaturen stijgen, duiken we graag vaker onder de douche. Om te voorkomen dat er ooit een tekort dreigt, zijn de productie- en zuiveringsinstallaties zó ingericht dat ze voldoen aan de hoogste piek in de zomer. Hierdoor zitten we echter grote delen van het jaar met een overschot aan capaciteit om drinkwater te maken. Om voor een betere balans tussen vraag en aanbod te zorgen, heeft WML een innovatief plan bedacht: bij Herten wordt bij wijze van proef onder de grond schoon drinkwater opgeslagen. Stilletjes ligt dit water te wachten om bij piekbelasting te worden gebruikt. Tenminste als de proef slaagt. Geohydrologe Birgitta Putters neemt ons mee naar de eerste Aquifer Storage & Recovery (ASR) in Nederland. Dikke kleilaag Maar eerst vraagt de naam ‘Aquifer Storage & Recovery’ om uitleg. Zo is een ‘aquifer’ een laag in de ondergrond waar water doorheen kan stromen. Deze laag wordt bij de ASR gebruikt voor opslag, ‘storage’, van drinkwater dat vervolgens weer teruggewonnen en gebruikt wordt als drinkwater: ‘recovery’. “Uit bodemonderzoek weten we dat in de ondergrond van Herten een dikke kleilaag zit”, licht Birgitta Putters toe. “Binnen deze kleilaag bevindt zich een zandlaag van ongeveer 10 meter dikte. Hierin laten we het schone drinkwater infiltreren, wetende dat het niet weg kan lopen vanwege de aanwezigheid van die dikke, Brunssummer klei. De ASR is dan ook eigenlijk een natuurlijke buffer, waarin wij schoon drinkwater bewaren, diep onder de grond.” Stabiele productie Een rijkdom. Zeker als het waterverbruik toeneemt. De vraag naar zuiver water zal volgens diverse onderzoeken ondanks de vergrijzing én ondanks waterbesparende
15
14 /
Zelfs op de heetste dagen wil WML huishoudens en bedrijven probleemloos van drinkwater voorzien. Voor dreigende tekorten heeft ze een doeltreffende aanpak in petto: Aquifer Storage & Recovery (ASR). Een ingenieuze en vernieuwende techniek om water ondergronds op te slaan. En op te pompen als het nodig is.
>
/ JUN I 2009
meer stabiliteit in ons productieproces brengen. Doordat we meer voorraad hebben, halen we de druk bij de pieken weg en kunnen we de belasting op onze installaties beter over het hele jaar spreiden. Vanuit de voorraad kunnen we bovendien meer gericht op de vraag van de klant leveren. Daarmee houden we het schone drinkwater voor de toekomst betaalbaar.”
Pompstation
Onttrekking oeverfiltraat Heel
Lateraal kanaal
Zuivering
Spaarbekken
Distributie via transportleiding Infiltratie + onttrekking – ASR put Herten Afvoer naar riool (alleen tijdens proef) Pompstations
160m
170m
08 // 16
maatregelen stijgen, omdat steeds meer particuliere huishoudens gebruik maken van voorzieningen als wellnessbaden, dubbeldouches en kleine zwembaden. Ook verwacht WML groei op de zakelijke markt. Veel bedrijven die jarenlang voor hun eigen watervoorziening hebben gezorgd, besparen op deze kosten door water van WML af te nemen. Birgitta Putters: “Om in Limburg aan deze groei te kunnen voldoen, gaat WML de productie van haar grootste installatie, waterproductiebedrijf Heel, opschroeven van 20 miljoen kuub nu naar 24 miljoen kuub over circa 5 jaar. Deze stijging is te realiseren op voorwaarde dat we gebruik kunnen maken van het water in de ASR. Het grote dilemma bij waterwinning is namelijk dat afstemming van het aanbod op seizoensgebonden schommelingen betekent dat je het grootste deel van het jaar een overcapaciteit hebt op de productie-installaties. Dat kost eenvoudigweg geld. Met de ASR kunnen wij
voldoen, gaat WML de productie van haar grootste installatie, waterproductiebedrijf Heel, opschroeven van 20 miljoen kuub nu naar 24 miljoen kuub over circa 5 jaar.” Birgitta Putters Geohydrologe, WML, Aquifer Storage & Recovery.
Primeur in Nederland Het onderzoek naar de mogelijkheden van de ASR bevindt zich in de tweede fase. Tussen 2000 en 2003 is eerst onderzocht of het hydrologisch mogelijk is dat je hetzelfde water uit de ASR oppompt als je erin hebt gestopt. Dat blijkt inderdaad mogelijk. Het tweede onderzoek startte in 2007 en richt zich op de vraag of het drinkwater na opslag in de ASR nog de gewenste kwaliteit heeft. Of dat er misschien extra zuivering nodig is voordat het naar de klant kan worden gedistribueerd. Als dat zo is, spelen de kosten van deze extra zuivering natuurlijk een rol. Halverwege 2009 wordt het project afgerond. Birgitta Putters: “In Nederland is WML de eerste waterproducent die de mogelijkheden van een ASR concreet en met een praktijkproef onderzoekt. In Amerika wordt de technologie wel al veel toegepast, met name in gebieden met grote wateroverlast in de winter en extreme droogte in de zomer. Daar heeft de ASR-technologie zijn meerwaarde ruimschoots bewezen. Van deze projecten leren wij veel, al is het bij een ASR natuurlijk wel zo dat elke nieuwe locatie om maatwerk vraagt.” Altijd zuiver water Het is de opbouw van de bodem die bepaalt of een ondergrondse waterbuffer op een specifieke locatie kans van slagen heeft. De verwachting is dat er in de omgeving van Herten, ook wel bekend als de ‘Roerdalslenk’, verdere uitbreidingsmogelijkheden bestaan. Want overal in de ondergrond van dit gebied zit die gunstige combinatie
17 09
08 // 16
“Om in Limburg aan deze groei te kunnen
van klei en zand. Birgitta Putters: “Onderzoeken naar de mogelijkheden van een operationele ASR in de Roerdalslenk staan nog op stapel. Deze zomer zetten we eerst de resultaten van de proef bij Herten op een rij, vervolgens spelen we met de gedachte om de mogelijkheden van ondergrondse opslag te bestuderen voor andere gebieden. Van harte hoop ik dat ons ondergrondse plan een positieve uitkomst heeft. Voor mij als onderzoeker, maar vooral toch ook voor een constante voorziening van schoon en betaalbaar drinkwater in de toekomst. Voor Nederland en wellicht ook de rest van de wereld.”
JUN I 2009
/
vers water /
Vandaag is het waterleidingnet in Nederland misschien wel het beste ter wereld, en is kraanwater in Nederland het best bewaakte voedingsmiddel. Het product is ‘af’. Toch is het altijd in beweging. Voor welke uitdagingen staan we nu? Ronald Rovers, kersverse lector aan de Hogeschool Zuyd te Heerlen, werpt een blik in heden, verleden en toekomst.
De toekomst van water: een vernieuwd verleden
18 /
Lokale wasserijen, inzameling van urine en terugkeer van de dorpspomp
19
18 /
Heemstede, 1851. “Zal ik een glas water voor je oppompen uit de duinen, lieverd?” Het verhaal wil dat met deze woorden de basis gelegd wordt van de Amsterdamse Watermaatschappij, het eerste waterleidingbedrijf van Nederland. In de hoofdrollen schrijver en politicus Jacob van Lennep en zijn vrouw Henriëtte die hem dit legendarische glas getapt duinwater serveert bij hun buitenhuis in Heemstede. Twee jaar later stroomt het eerste drinkwater Amsterdam al binnen. Opgepompt in de duinen bij Vogelzang mondt het, via een gietijzeren buizenstelsel, uit in een fontein bij de Willemspoort. Daar wordt het duinwater voor een cent per emmer verkocht. De deskundigen van die tijd zagen een waterleidingstelsel vanzelfsprekend al láng aankomen. De behoefte aan schoon drinkwater was groot, en in steden als Londen bestond het al. Vandaag is het waterleidingnet in Nederland misschien wel het beste ter wereld, en is kraanwater het voedingsmiddel dat het beste bewaakt wordt. Zuiver water is de laatste anderhalve eeuw steeds zuiverder geworden, en dat dat zo moet blijven is duidelijk. Ook duidelijk is dat – hoewel het product in elk opzicht ‘af’ lijkt – er rondom water altijd beweging is. Voor welke uitdagingen staan we nu? We werpen een blik in de toekomst van water met de kersverse lector aan de Hogeschool Zuyd te Heerlen, Ronald Rovers.
Fosfor is pas een probleem Rovers: “Water is een van de vier stromen op weg naar een duurzame samenleving, naast energie, landgebruik en materialen. In Nederland is water in de gebouwde omgeving niet het grootste probleem. In Limburg valt nog altijd per hectare twee keer zoveel regenwater als verbruikt wordt. Voor woongebieden kan regenwater de basis zijn. Er valt genoeg om ook industrie en landbouw te dekken, hoewel het lastig is over het hele oppervlak op te vangen en dan ook nog op het juiste moment. Het gaat er dus om het goed te regelen. Dat kunnen we doen via tanks, maar ook door te cascaderen, te zuiveren en te hergebruiken op diverse niveaus. Waar we veel meer bij stil moeten staan, is de uitputting van grondstoffen. Neem fosfor: we naderen de ‘fosforpeak’. Vanaf het peakmoment neemt het totale aanbod elk jaar verder af. Minder fosfor leidt tot een verminderde opbrengst van de landbouw. Als je bedenkt dat fosfor in urine zit, begrijp je ook dat we in de toekomst urine gaan scheiden en benutten. In Zweden zijn al meer dan 3000 No Mix-toiletten geïnstalleerd en werkt men aan optimale verwerking op lokale schaal. Zwitserland is er ook mee bezig. In Nederland zal het nog wel even duren, maar met een jaar of tien is het hier ook gemeengoed. Vooral bij grote renovaties en vervangingen van het riolerings-systeem kunnen we er grootschalig mee aan de slag.”
Verrassend? Och. Inzamelen van urine is niet nieuw, dat gebeurde ook al in de 19e eeuw, toen urine huis-aan-huis werd opgehaald en gebruikt werd op het land en in industriële processen. Nulwaterwijk regelt het helemaal zelf Samen met drie collega-lectoren speelt Rovers een belangrijk rol in de ontwikkeling van de Wijk van Morgen, een project dat met studenten en marktpartijen op sciencepark Avantis gerealiseerd wordt. De ambitie is van deze wijk een ‘nul-waterwijk’ te maken. Rovers: “Daarmee zouden we in Nederland de eerste kunnen zijn, maar we hebben nog enkele lokale partners nodig om dit te kunnen realiseren. Een nulwaterwijk is compleet afgeschakeld van drinkwater en riolering en helemaal in staat zijn eigen watervoorziening te regelen. Regenwater is daarbij de primaire bron. In de Wijk van
>
Duurzaam betekent werkgelegenheid “Een misverstand bij duurzame ontwikkelingen is dat het ten koste van de werkgelegenheid gaat. Het tegendeel is waar. Door innovatie en duurzaamheid creëer je juist werkgelegenheid. Denk maar aan renovatie in plaats van nieuwbouw. En kijk naar de manier waarop we de was doen. In elk huishouden een wasmachine, sorteren, wassen, uithangen, drogen, wat een gedoe. En wat inefficiënt. Duurzaam is: lokale wasserijen. Dat is niet alleen energetisch en watertechnisch een beter verhaal, maar het is ook comfortabeler en biedt bovendien lokale werkgelegenheid.”
/
Het dak op “Bij waterwinning gaat het vooral om regenwater. Niet een tank met pomp in de tuin, maar een tank op je dak, zodat je gebruik kunt maken van de zwaartekracht. Tank en pomp zijn onlogisch genoeg de norm geworden, maar wat je echt nodig hebt zijn slimme installatieconcepten. Op wat grotere schaal, zoals in de Wijk van Morgen ontkom je overigens niet aan pompen. Alles per woning regelen is nu eenmaal niet effectief: dat moet op wijkniveau gebeuren. Daken krijgen in de toekomst een prominente rol. Het worden productieve daken, zeker in stedelijke gebieden. Op de daken wordt regenwater opgevangen, en worden kassen geplaatst om
Van zeewater tot drinkwater “De ontwikkeling van slimme dorstlesssers ten spijt, gebeurt ook op het vlak van ‘gewoon drinkwater’ genoeg spectaculairs. In woestijngebied Almeria in Spanje bijvoorbeeld, voert Wageningen Universiteit testen uit om van zeewater drinkwater te maken. Dat doet men in kassen waar boven de beplanting, een staalplaat ligt. Er vloeit zeewater op de plaat, het water verdampt en splitst via een koeltoren in gedestilleerd water om de planten te voeden, en zout dat achterblijft op de staalplaat.”
Terug in de tijd? Urine inzamelen, een ‘dorpspomp’, een lokale wasserij. Op weg naar de toekomst of het verleden opnieuw uitvinden? Rovers: “Een aantal zaken die we vroeger deden, waren zo gek nog niet. We hebben die een eeuwlang niet hoeven doen, dankzij de vondst van olie en de industriële revolutie. Nu hebben we honderd jaar feestgevierd, en lopen we tegen een nieuwe grens aan. En dan is er nog een andere watergerelateerde ontwikkeling, waar nog maar weinig over gesproken wordt: de gerede kans dat een groot deel van Nederland onder water komt te liggen. Het is reëel dat Limburg een toevluchtsoord wordt voor mensen uit het westen. Ook al voordat het water werkelijk komt. Nu breekt er één ijsschots af bij Antarctica, maar wat als dat straks bij Groenland gebeurt, en niet een keer per half jaar, maar twee keer per week? Het besef van de waterdreiging zal dan snel post vatten, en dan kunnen we hier een heuse immigratiegolf verwachten. En ja, ook dat is niks nieuws.”
JUN I 2009
groenten te telen en energie in te winnen. Woningbouwverenigingen en overheden kunnen met dit soort concepten het goede voorbeeld geven.”
Ronald Rovers is 3 april 2009 geïnstalleerd als lector gebouwde omgeving op duurzame grondslag aan de Hogeschool Zuyd. Hij richt zich op de transitie van een samenleving die gebaseerd is op fossiele voorraden naar een maatschappij die alleen hernieuwbare energiebronnen en materialen inzet.
20 /
Morgen zie je vier secundaire stromen, vier buizen die uit de woning komen. Een voor geel water (urine), een voor zwart water (faeces), een voor grijs water (licht vervuild water, kraanwater van keuken, douche) en tot slot een voor regenwater. Regenwater en grijs water zijn na zuivering in te zetten als drinkwater. Voor bedrijven die zich gaan specialiseren in het maken van drinkwater uit regenwater zie ik een goede toekomst. Maar ook op de andere stromen moet nog veel onderzoek gebeuren. Er wordt gestudeerd op de mogelijkheden van zwart water. In Sneek is men bezig met een interessant ecosanitatie project, waarbij onder andere uit zwart water methaangas wordt gewonnen om woningen mee te verwarmen.”
Langdurig stilstaand water kan de veteranenziekte, variërend van een lichte griep tot een ernstige vorm van longontsteking, veroorzaken. Het is dus geen overbodige luxe dat de wet bedrijven verplicht de nodige wettelijke maatregelen te nemen. Handig daarbij: het door WML ontwikkelde ‘doe-het-zelf beheersplan legionellapreventie’.
Besmetting van drinkwater met de legionellabacterie kan dodelijke gevolgen hebben. Dat risico is er vooral op plaatsen waar water tussen de 25 en 55 graden wordt opgewarmd en lang stilstaat. Sinds 2004 is volgens het Waterleidingbesluit een risicoanalyse en een beheersplan verplicht voor collectieve installaties voor leidingwater bij zogeheten prioritaire groepen. Dan gaat het om ziekenhuizen, zorginstellingen, verpleeghuizen, hotels, pensions en bed & breakfast, asielzoekerscentra, gevangenissen, zwembaden, sauna’s, kampeerterreinen en jachthavens. Controles en inspecties Voor alle andere locaties of gebouwen geldt de algemene zorgplicht: de eigenaar is verantwoordelijk voor de hygiëne van het leidingwater. Om eigenaren en beheerders van kleine leidingwaterinstallaties te helpen, heeft WML een ‘doe-het zelf beheersplan legionellapreventie’ ontwikkeld. Maar WML voert ook controles en inspecties uit op collectieve installaties. Deze komen, afhankelijk van de risicoklasse waarin ze zijn ingedeeld, elke drie of zes jaar aan de beurt. “Klanten worden vooraf,” zegt John Rouleaux, hoofd controle en inspectie van WML, “per brief van onze komst op de hoogte gesteld. Samen met de beheerder en eigenaar inspecteren we dan de installatie. We kijken bijvoorbeeld of de beveiliging voor het ontharden van
Micro opname legionella bacterie
/
Legionellapreventie dankzij doe-het-zelf beheersplan
21
20 /
de wet zegt...
water goed werkt en de juiste monsters worden genomen. Bij een installatie die valt onder de verplichte risicoanalyse, willen we ook inzage hebben in het beheersplan en het logboek, met onder meer de resultaten van de temperatuurmetingen en het spoelen van de installatie.” De inspectieresultaten gaan naar de klant, die dan weet welke eventuele gebreken hij moet oplossen. Bij een verhoogd risico controleert WML binnen tien weken opnieuw. Monsternames Monsters op de aanwezigheid van legionella neemt WML niet. Dat is onderdeel van een meetprogramma waar de eigenaar zelf voor moet zorgen. Voor een installatie die onder een prioritaire groep valt, is twee keer per jaar een monstername nodig, zowel op legionella als andere parameters. “Voor de inspectie op legionella,” aldus John Rouleaux, “kan men terecht bij een erkende monsternemer en een erkend laboratorium. Bij onze inspectie willen we de uitslagen van die controle ook zien. Ontbreken die uitslagen, dan dragen wij de zaak over aan de VROM-inspectie. Die kan sancties opleggen. Maar wie verantwoord handelt, laat het zover niet komen.” Informatie om leidingwaterinstallaties te beheren en te onderhouden is te vinden op: 8 www.infodwi.nl en 8 www.wml.nl
JUN I 2009
/
WML in het groen /
Limburg wordt groener en mooier Hoogwaardige natuurontwikkeling voor 800 ha WML-terreinen in Limburg
22 /
Tussen Mook en Eijsden liggen 25 waterwingebieden van WML. Rondom deze wingebieden liggen grotere grondwaterbeschermingsgebieden. In totaal beheert WML ongeveer 800 ha grond verspreid over héél Limburg: de ene locatie midden in de bossen, de ander omgeven door akkers en weilanden. En waar in het Heuvelland de korenwolf naar hartenlust mag foerageren, grazen elders in Limburg edele Konikspaarden op de WMLgronden. Voor de bescherming van bodem en grondwater tegen schadelijke invloeden van buitenaf, heeft de natuur het hier voor het zeggen.
Duurzaam water Op deze mooie plekjes in Limburg, zoals op de kalkgraslanden van Roodborn bij Eys-Wittem, de IJzeren Kuilen tussen Maastricht en Meerssen en de weidse velden bij Roosteren en Heel, heeft de natuur de hoogste prioriteit. In het voordeel van de kwaliteit van het drinkwater. Meer op de achtergrond werkt WML hier bovendien aan hoogwaardige natuurontwikkeling en milieubeleving. “Elk waterwingebied heeft zijn eigen aanpak”, licht Frans Vaessen toe. Hij is adviseur grondwaterbescherming bij WML. “In onze natuurgebieden grijpen wij niet in, daar mogen de natuurlijke processen van flora en fauna ongestoord hun gang gaan. Voor de landbouwgronden van WML gelden andere criteria. Wij streven naar duurzaam water dat slechts minimaal hoeft te worden gezuiverd. Om deze kwaliteit te kunnen garanderen,
23
22 /
De algemene kaders voor het terreinbeheer staan in de nota ‘Terreinbeheer 2009-2019’ die WML in februari van dit jaar heeft vastgesteld. “Daarin staat precies omschreven hoe WML omgaat met de verschillende zones rondom de pompstations, waterproductiebedrijven en zelfs de kantoren”, legt medewerker Terreinbeheer Erwin Stultiens uit. “In het hart van het gebied staat alles in het teken van de drinkwatervoorziening en een optimale bedrijfsvoering; deze terreinen zijn niet toegankelijk voor het publiek. Rondom de installaties hebben wij grotere gebieden verworven, waarin inrichting en beheer zijn afgestemd op duurzame waterwinning. Dit zijn hoogwaardige natuur- en landbouwgebieden, waarin wij het grondwater goed in de gaten houden en waarvan in principe iedereen kan genieten.”
stellen wij hoge eisen aan de gebruikers van onze gronden, bijvoorbeeld op het gebied van bemesting. Zo is op de WML-akkers in toenemende mate ecologische landbouw te zien. Biologische landbouwers pachten deze akkers van WML en gelukkig staan steeds meer boeren open voor deze milieuvriendelijke bewerking van het land.” Compensatie En dan zijn er nog de compensatiegebieden. Wie wat van de natuur neemt, moet ook iets teruggeven. Deze wetgeving resulteert bij WML ondermeer in hamstervriendelijk beheer van de velden bij Maastricht waar de beschermde korenwolf, de andere naam voor wilde hamster, zijn foerageergebied heeft. Erwin Stultiens: “Van de duurzame manier waarop wij met ons groen en onze bodem omgaan, profiteert niet alleen het Limburgse landschap maar ook de Limburgse watergebruiker. De risico’s qua vervuiling voor het grondwater zijn de afgelopen jaren enorm verminderd. Deze trend zet zeker door, omdat wij in ons beleidsplan nóg kritischer sturen op ecologisch natuurbehoud. En dan niet alleen op de WML-terreinen. We werken inmiddels ook samen met het Waterschapsbedrijf Limburg dat zich met zuivering van het afvalwater bezighoudt. Samen wisselen we best practises uit en doen we aan gezamenlijk natuurbeheer op al onze terreinen. Limburg wordt zo steeds groener en zeker nog mooier.”
JUN I 2009
/
/
Waterstraalsnijden Het snijdt elke materiaal haarscherp door. Van foam tot titanium. We hebben het over water. In combinatie met een met diamant belegde spuitkop, 4000 bar druk en een snelheid van meer dan 1500 kilometer per uur. Of hoe Flowcut Waterstraalsnijden in Nederweert zacht water verandert in een sterk innovatief instrument.
24 /
over water
