PARTNERS. partners in land- en tuinbouw

L E S S I DE W PARTNERS

partners in land- en tuinbouw

DE WISSEL - PARTNERS IN LAND- EN TUINBOUW

VOORWOORD Het leven op een land- en tuinbouwOok dit jaar zullen weer heel wat bedrijfsleiders hun

bedrijf is altijd boeiend. Geen kantoor-

bedrijf overdragen aan hun (schoon)zoon of (schoon)

baan, geen bandwerk en zeker geen

dochter. In 2014 lanceerde Groene Kring, samen met

nine-to-five-job. Altijd in de weer om

SBB, twee brochures onder de naam ‘De Wissel’. Eén

planten en dieren in optimale omstan-

van de brochures is gericht op de bedrijfsoverdrager, de

digheden te laten groeien, maar ook

andere op de bedrijfsopvolger.

zware investeringen en risico’s. Soms is het belangrijk om even stil te staan.

In het kader van een familiale bedrijfsuitbating, was er nog een missing link: de partner van de agrarische

Na te denken over hoe het bedrijf evo-

bedrijfsleiders. Steeds meer partners komen niet

lueert en hoe je relatie met je partner

uit de agrarische sector en hebben dus ook geen

en (schoon)familie is.

landbouwachtergrond of -kennis. Bovendien krijgen we te maken met nieuwe samenlevingsvormen en nieuw

Een overname is een cruciaal moment

samengestelde gezinnen. Partners kiezen ook steeds

om deze zaken te bespreken.

meer bewust voor een loopbaan, binnen of buiten het bedrijf.

Als partner van een bedrijfsleider is het noodzakelijk om van bij de start – en

Bij een (familiale) bedrijfsovername zijn de keuzes die je

dat is een overname toch – goede

als partner maakt niet altijd evident. Ze hebben immers

afspraken te maken. Deze brochure

een impact op je relatie, het familiaal bedrijf en vaak

geeft heel wat informatie over de

ook de schoonfamilie. Welke rol heb je als partner en

diverse aspecten van een bedrijfswis-

wat kan jouw positie zijn binnen elk van deze relaties

sel. Het kan helpen om over bepaalde

(partner-bedrijf-schoonfamilie)?

zaken na te denken, een gesprek te starten, taboes weg te nemen. En na-

In deze brochure willen we je alvast een stukje van het

tuurlijk kan je daarbij hulp vragen van

antwoord meegeven.

heel wat personen en organisaties. Durf het gesprek aan te gaan, het kan je

Marijke Jordens, voorzitter Groene Kring

later ongemak besparen. Veel succes met de wissel!

Monique Swinnen Gedeputeerde voor land- en tuinbouw

Beschouwingen Om de leesbaarheid van de brochure te bevorderen, worden een aantal termen op vereenvoudigde manier benaderd.

2

•

We verwijzen naar de partner met het woord ‘zij’, al kan de partner ook een man zijn.

•

We gebruiken het eenvoudigere woord ‘landbouw’ om te verwijzen naar de hele land- en tuinbouwsector.

•

De termen ‘opvolger’ en ‘overdrager’ worden gebruikt in het kader van familiale ‘bedrijfsopvolging’

•

De termen ‘overnemer’ en ‘overlater’ worden gebruikt in het kader van externe ‘bedrijfsovername’.

•

De inhoud van de brochure werd opgemaakt op basis van de actualiteit en de geldende wetgeving van 2015 en kan wijzigen.


DE WISSEL INHOUD VOORWOORD

2

INHOUD

3

I. PROFIELSCHETS VAN DE PARTNER

4

Vrouwen actief in de landbouwsector

4

Betrokkenheid van de partner

5

De rol van de partner op het familiebedrijf

5

II. HET FAMILIEBEDRIJF: JE ROL ALS PARTNER

6

Kenmerken van een familiebedrijf

6

Rolverwarring en rolonduidelijkheid

7

Bedrijfsopvolging in zicht

8

Juridische en sociale bescherming

8

Invloed van de relaties onderling

9

III. JE RELATIE MET EEN AGRARISCH ONDERNEMER

10

Het huwelijk

10

Samenwonen

12

Wat als het misloopt?

13

Getuigenis

15

IV. JE RELATIE MET HET FAMILIEBEDRIJF

16

Je loopbaankeuze

16

Werken op het bedrijf

16


19

Getuigenis

20

V. JE RELATIE MET JE SCHOONFAMILIE

21

Familierelaties

21

Communicatie

21

Afspraken maken en vastleggen

22

Advies inwinnen

22


23

Getuigenis

24

VI. HULP EN ADVIES BIJ BEDRIJFSOVERDRACHT

25

Deskundige hulp

25

Interessante en geraadpleegde literatuur

26

3


I. PROFIELSCHETS VAN DE PARTNER VROUWEN ACTIEF IN DE LANDBOUWSECTOR

Een deel van deze werkzaamheden heeft betrekking

Het algemeen gemiddelde van de zelfstandige

huishouden of kinderverzorging doet dan hun partner

beroepsbevolking bestaat uit bijna 34% vrouwen.

of zelf bijna alles doet. Hoewel mannen duidelijk meer

Het aandeel vrouwen in de landbouwsector

helpen met huishoudelijke taken en kinderverzorging

bedraagt 29% (inclusief meewerkende echtgenotes).

dan vroeger, geven veel vrouwen aan dat ze de huidige

Daarenboven wordt slechts 11% van de professionele

taakverdeling niet ideaal vinden en dat hun partners wat

landbouwbedrijven in Vlaanderen geleid door een

hen betreft wel wat meer mogen meehelpen.

op veeleer ondersteunende werkzaamheden, zoals het bijhouden van de administratie. De overgrote meerderheid van de vrouwen vindt dat ze meer in het

OVERIGE

GEMENGDE BEDRIJVEN

bedrijfsleider. Andere sectoren duiken

MELKPRODUCTIE

de varkenssector (14,5%) als (mede)-

TUINBOUW

akkerbouw (13,5%), vleesvee (15%) en

AKKERBOUW

GEHEEL VAN DE BEDRIJVEN

vooral actief in de sectoren

RUNDVLEESPRODUCTIE

Zoals tabel 1 aantoont, zijn vrouwen

VARKENS

vrouw.

onder de tien procent, zoals tuinbouw

BEDRIJFSHOOFD MAN

(9%), melkvee (7%) en gemengde

1. jonger dan 35

651

57

106

112

71

110

84

111

bedrijven (9,5%). 19% van de vrouwen

2. tussen 35 en 39 jaar 846

72

137

171

81

116

100

169

is bedrijfsleider in een vennootschap, 1

bij mannen is dit 11% . We stellen vast dat het aantal vrouwen – procentueel – gelijk loopt met het procentueel aandeel mannen in


135

286

354

158

242

216

299


199

393

521

233

339

295

470


275

396

494

294

399

365

491


232

301

318

255

267

301

371


215

176

197

221

167

229

254

8. 65 jaar of ouder

1436

362

152

105

306

102

239

170

Totaal (ALL)

13291 1547

1947

2272

1619

1742

1829

2335

iedere leeftijdscategorie. Enkel in de categorie 65+ zien we een afwijking.

BEDRIJFSHOOFD VROUW

In deze categorie is 16,5% van het

1. jonger dan 35

aantal vrouwen bedrijfshoofd ten


opzichte van ‘slechts’ 10,8% mannen. 2

Uit onderzoek in Nederland blijkt dat

78

7

12

10

8

20

10

11

15

16

14

8

24

12

26


21

25

22

22

31

14

31


24

36

27

36

56

35

46


39

42

40

56

69

29

45


24

31

28

49

34

37

30

zo’n 40% van de vrouwen in de land-


41

13

18

46

27

20

23

of tuinbouw buitenshuis werkt. Toch

8. 65 jaar of ouder

269

69

30

14

61

36

39

20

Totaal (ALL)

1629

240

205

173

286

297

196

232

verricht bijna vier op vijf vrouwen werken die direct samenhangen met de agrarische activiteiten van het bedrijf.

4

Tabel 1: Aantal bedrijven (exclusief landbouwvennootschappen) volgens leeftijd en geslacht van het bedrijfshoofd en volgens specialisatie bedrijf, natuurlijke personen, Vlaanderen, 3 Standaardopbrengst > 25000 euro, cijfers 2013 .

1 AMS, Een venster op de vrouw in de land- en tuinbouw, 2011. 2 LEI Wageningen UR, Vrouwen op bedrijven: actief en betrokken, 2014. 3 AMS, op basis van FOD Economie, Algemene Directie Statistiek, 2013.


BETROKKENHEID VAN DE PARTNER Hetzelfde Nederlandse onderzoek peilde ook naar betrokkenheid van vrouwen, die meehelpen op het bedrijf, in de bedrijfsbeslissingen. Hieruit blijkt dat in Nederland 38% van de vrouwen sterk betrokken is bij dagelijkse bedrijfsbeslissingen. Ongeveer een derde beslist niet mee over strategische elementen, zoals leningen voor investeringen, de aan- of verkoop van grond, bedrijfsopvolging of het ontwikkelen van nevenactiviteiten op het bedrijf. Dit is vooral het geval bij vrouwen die ook buitenshuis gaan werken. Nochtans kan de expertise en ervaring, die zij vanuit hun andere werkzaamheden buitenshuis meenemen, waardevol zijn voor de strategische besluitvorming binnen het bedrijf. Daarnaast zijn de kinderen gemakkelijker verbonden met het bedrijf als ook hun moeder betrokken is bij de bedrijfsvoering, wat familiale opvolging in de hand werkt.

DE ROL VAN DE PARTNER OP HET FAMILIEBEDRIJF De partner heeft een belangrijke plaats in familiale landbouwbedrijven. Naast bedrijfsspecifieke taken neemt ze vaak ook het hoofdaandeel van de huishoudelijke taken voor haar rekening. De traditionele rollenpatronen lijken nog steeds aanwezig te zijn in de sector. Er wordt al snel van uitgegaan dat de vrouw op het bedrijf ook wat flexibeler moet zijn en moet bijspringen wanneer de werkdruk hoog wordt. In combinatie met een job en huishoudelijke taken kan dat zwaar wegen. Afspraken en goede communicatie hierrond zijn aangewezen. De vrouw, of het nu als moeder of als (schoon)dochter is, zorgt bovendien voor evenwicht in het gezin of de familie en probeert over de rechtvaardigheid te waken. Ze fungeert vaak als bemiddelaar. Daarnaast heeft zij vaak een goed zicht op de (financiële) gezondheid van het bedrijf, aangezien vermoed wordt dat het meestal de 4

vrouw is die instaat voor de administratie op het bedrijf .

4 AMS, Een venster op de vrouw in de land- en tuinbouw, 2011.

5


II. HET FAMILIEBEDRIJF: JE ROL ALS PARTNER “Je kiest voor een relatie en krijgt er automatisch een familiebedrijf mét schoonfamilie bij.”

Partner zijn van een ondernemer in de landbouw kan leuk en romantisch zijn, maar het brengt ook heel wat met zich mee. Je kiest immers voor een relatie en krijgt er automatisch een (vaak familiaal) bedrijf en een schoonfamilie bij. Het is niet altijd gemakkelijk hiermee om te gaan. Deze drie elementen samen (je relatie, het bedrijf en je schoonfamilie) scheppen een complexe situatie, waarin

KENMERKEN VAN EEN FAMILIEBEDRIJF

jouw rol als partner afhankelijk is van de positie die je in

Werk en privé zijn in een familiebedrijf heel nauw met

elk van deze relaties inneemt. Dit kan ertoe leiden dat

elkaar verweven. Dit kan je bijvoorbeeld zien aan de

je je eigen wensen en belangen niet altijd goed kunt of

gesprekken die gevoerd worden aan de keukentafel. Daar komen niet alleen de dagelijkse familiale

durft uitdrukken. De belangen van elk van deze partijen

onderwerpen aan bod, maar worden

spelen immers mee en bovendien zijn ze onderling

ook belangrijke discussies gehouden

sterk met elkaar verbonden.

en beslissingen genomen over het

Figuur 1: Je rol wordt bepaald door

Agrarisch ondernemer

je positie in de drie relaties in een familiebedrijf: die met je partner

familiebedrijf. Een gevolg van deze nauwe

(in deze figuur de agrarisch

verwevenheid is dat

ik

ondernemer), die met het bedrijf en die met je schoonfamilie.

zakelijke beslissingen in familiebedrijven vaak ook door emoties

Een goed voorbeeld hiervan is de bedrijfswoning. Je woont

worden geleid. Hierdoor Schoonfamilie

Bedrijf

er samen met je partner en ze is

kunnen de bedrijfsrol, de eigendomsrol

op of vlak bij het bedrijf gelegen. Daardoor worden

en de gezinsrol van de

er ook bedrijfsgerelateerde zaken besproken en komt

familieleden met elkaar verward raken, wat tot

je schoonfamilie er vaker dan in andere situaties over

communicatieproblemen en heftige emoties kan leiden.

de vloer, om zowel familiale als zakelijke redenen.

Om conflicten te vermijden, is het van belang om op

Als er goede afspraken zijn over het samenspel van

cruciale momenten, zoals bij een bedrijfsopvolging, alles

deze relaties, is er geen probleem. Als dat niet zo is,

goed door te spreken. De loyaliteit tussen familieleden

bijvoorbeeld wanneer je schoonouders te pas en te

en het belang van een goed evenwicht binnen de

onpas binnenvallen, dan kan dit tot frustraties leiden.

familie, primeren immers vaak op economische

Denk op voorhand hierover na bij je beslissing waar je

belangen, wat tot tegenstellingen kan leiden. Bovendien

wilt gaan samenwonen.

zijn vaak meerdere personen eigenaar van het bedrijf. Jouw rol is afhankelijk van jouw positie in het familiebedrijf.

6


ROLVERWARRING EN ROLONDUIDELIJKHEID

meehelpt op het bedrijf, maar je wel gaat mengen in de bedrijfsvoering. In zo’n situatie is de kans op conflict zeer groot. We spreken van rolonduidelijkheid wanneer het niet duidelijk is vanuit welke rol, en dus ook met

Ben je (mede)bedrijfsleider of (mede)eigenaar? Werk je

welke belangen, iemand handelt. Een voorbeeld hiervan

mee op het bedrijf of ben je helemaal niet rechtstreeks

is de vraag of een bedrijfsoverdrager over de kwaliteiten

bij het bedrijf betrokken en spreek je enkel vanuit

van zijn opvolger oordeelt als bedrijfsleider of als vader.

het familiaal belang? Als partner van een agrarische ondernemer kan je verschillende posities innemen.

Een externe adviseur of bemiddelaar kan de oorzaak van het conflict gemakkelijker detecteren en is daarom

Deze factoren bepalen mee je zeggenschap en

vaak nuttig. Je kan echter ook conflicten vermijden door

aansprakelijkheid. Ben je betrokken bij het bedrijf, dan

open communicatie.

heeft dat een sterke invloed op je dagindeling en op de verhouding tussen het bedrijf en je privéleven.

Als partner kom je van buiten de familie, waardoor je je niet altijd bewust bent van onuitgesproken familiale

Conflicten kunnen ontstaan door rolverwarring en door

normen, waarden of gewoonten. Vanwege het

rolonduidelijkheid. Rolverwarring ontstaat wanneer je

familiebedrijf kom je echter, meer dan anderen, vaak in

je niet aan je rol houdt en tussenkomt in één van de

contact met je schoonfamilie. Een goede communicatie

systemen waar je niet bij betrokken bent. Een voorbeeld

met duidelijke afspraken is dan ook aangewezen.

van rolverwarring is wanneer je buitenshuis werkt, geen eigendom hebt binnen het bedrijf en ook niet

STERKTES VAN FAMILIEBEDRIJVEN5

ZWAKTES VAN FAMILIEBEDRIJVEN5

•

Sterke betrokkenheid en loyaliteit

•

•

Gemakkelijke overdracht van kennis

•

Grote flexibiliteit in werk, tijd en geld

•

Fundamentele veranderingen zijn moeilijk

•

Stabiele cultuur

•

Externe financiering is eerder beperkt

•

Snelle besluiten door beperkt aantal beslissingsnemers

Moeilijke scheiding tussen emotionele en zakelijke kwesties

(liquiditeitsproblemen) •

Opvolging in leiding en overdracht van eigendom is emotioneel en zakelijk een moeilijk proces

•

Gewoontes zorgen voor een starre bedrijfsvoering

5 Van der Eijck et al., Financiering van de bedrijfsoverdracht binnen familiebedrijven, 2004

7


BEDRIJFSOPVOLGING IN ZICHT Samen in een bedrijf stappen, betekent ook dat je mee beslist en mee verantwoordelijkheid opneemt. Dit is

GEEF DUIDELIJK TE KENNEN WAT JE WIL. GA VOOR JEZELF HET VOLGENDE NA.

niet altijd vanzelfsprekend, zeker niet wanneer er nog

1. Wat zie je jezelf doen en wat niet?

één of twee generaties op het bedrijf aanwezig zijn.

2. Waar liggen jouw talenten?

Bovendien ga je dag in dag uit met dezelfde mensen

3. Welke takenpakketten wil en kan jij

om. Rustig kunnen praten over wensen of frustraties kan

invullen en welke niet?

dan helpen. Het is van cruciaal belang dat je bij een overname als koppel het hele proces grondig doorpraat. Dit is zeker het geval wanneer je als partner ook (mee) in het bedrijf stapt, maar het geldt evengoed als je andere toekomstperspectieven hebt.

JURIDISCHE EN SOCIALE BESCHERMING Goede kennis en besef van de mogelijkheden en

Vooral over jouw rol op het bedrijf, zowel nu als later,

implicaties van het huwelijksvermogensrecht, erfrecht,

moet goed gepraat worden. Geef duidelijk te kennen

vennootschapsrecht en fiscaliteit is van groot belang

wat je wil. Zorg er ook voor dat bepaalde taken niet

in de landbouw. Partners van agrarische bedrijfsleiders

onderschat worden: zorgen voor de bedrijfskledij (was),

hebben niet altijd zicht op het totaalbeeld. Vaak is

administratie, telefoons … zijn zaken die gemakkelijk

de situatie van de partner ook niet of onvoldoende

ondergewaardeerd worden, maar ze zijn evenzeer van

bespreekbaar. Ook experts, die landbouwers adviseren,

belang om een bedrijf draaiende te houden. Zorg ook

hebben niet altijd zicht op het totaalbeeld. Probeer

dat je elkaar vrije tijd gunt naast de taken van de familie

daarom bij iedere belangrijke stap – zoals samenwonen

en het bedrijf en dat er afspraken zijn over tijd voor de

of een huwelijk, een bedrijfsopvolging of investeringen

privé en die voor het werk.

– de verschillende mogelijkheden te overlopen en win tijdig advies in.

Ook het tijdstip waarop je in het bedrijf stapt, is van belang. Praat daarom niet alleen over vandaag, maar

Houd er ook rekening mee dat het fout kan lopen

ook over de toekomst. Hoe sta jij tegenover een

(echtscheiding, ruzie met schoonfamilie, faillissement,

eventuele groei van het bedrijf? Wat is haalbaar voor

ziekte of overlijden). Bescherm je daarom tegen

jou, rekening houdend met eventuele studies, werk

onvoorziene situaties. Bij een echtscheiding

buitenshuis of kinderen?

bijvoorbeeld wil je waarschijnlijk niet op het bedrijf blijven wonen of moet je op zoek naar een nieuwe job.

8


INVLOED VAN DE RELATIES ONDERLING

Als partner kom je initieel van buiten het familiebedrijf en wordt er niet altijd evenveel rekening gehouden met jouw belangen. Communiceer daarom openlijk

Je hebt als partner een rol in elk van de drie relaties. Los

wanneer je je in bepaalde situaties niet voldoende

daarvan heb je echter ook een duidelijke invloed op de

betrokken voelt en overloop de gevolgen die een

relaties die onderling tussen de drie schakels spelen.

beslissing met zich mee kan brengen. Denk daarbij ook

Wees van jezelf bewust hoe je je ten opzichte van die

steeds aan onvoorziene situaties.

relaties verhoudt en wat jouw invloed erop is. Daarnaast moet je bij elke beslissing die je maakt, er rekening mee houden wat de invloed van de onderlinge relaties is op jou. Beslissingen hebben vaak gevolgen voor de drie relaties (bv. Op het bedrijf gaan wonen of niet).

9


III. JE RELATIE MET EEN AGRARISCH ONDERNEMER Je rol wordt bepaald door je positie in de drie relaties in een familiebedrijf: die met je partner,

HET HUWELIJK

die met het bedrijf en die met je schoonfamilie. In

Het huwelijkscontract

dit hoofdstuk gaan we dieper in op de relationele

De eerste keuze die je moet maken binnen

kenmerken van een agrarisch ondernemer.

deze samenlevingsvorm, is of je al dan niet een huwelijkscontract laat opstellen.

Wanneer je gaat samenwonen, trouwen of samen andere grote stappen onderneemt, sta je best stil bij de mogelijke

In het huwelijkscontract kiest het koppel voor een

gevolgen. Jij en je partner hebben namelijk eigen

bepaald huwelijksvermogensstelsel. Daarnaast kunnen

bezittingen, kapitaal of eigendom en bouwen samen al

ze met specifieke aanpassingen ervoor zorgen dat het

dan niet aan een gemeenschappelijk vermogen.

contract volledig past bij hun situatie (bv. de toevoeging van een keuzebeding of specifieke afspraken omdat

Het kan een goed idee zijn om dat vermogen te beschermen, om verrassingen te voorkomen wanneer het niet loopt zoals gepland. Wat

een van de echtgenoten al kinderen heeft uit een vorige relatie, een risicovol beroep uitoefent…). Je bent met andere woorden

van wie is, heeft misschien geen belang

vrij om, binnen de gestelde wettelijke

zolang het goed gaat, maar dat wordt het

grenzen, alles te regelen op een manier

wel als de relatie spaak loopt.

die jullie het best past.

Aspecten als het erfrecht, het vermogensrecht en fiscaliteit kunnen, samen met andere elementen, een belangrijke rol spelen

De twee belangrijkste huwelijksstelsels die gekozen worden binnen een huwelijkscontract zijn het stelsel van scheiding van goederen en het

in de samenlevingsvorm die je kiest. We gaan in dit

stelsel van algehele gemeenschap van goederen. Dit zijn

hoofdstuk alvast dieper in op drie gangbare vormen van

meteen ook de twee uitersten.

samenleven, namelijk feitelijk samenwonen, wettelijk samenwonen en het huwelijk.

Indien de (toekomstige) echtgenoten geen contract afsluiten, zijn zij automatisch onderworpen aan de regels van het wettelijk stelsel (‘scheiding van goederen met gemeenschap van goederen’).

IN HET RECHTSYSTEEM ZIJN ER DRIE GANGBARE VORMEN VAN SAMENLEVEN: 1. feitelijk samenwonen 2. wettelijk samenwonen 3. het huwelijk

10


Tabel 2: De drie verschillende huwelijksstelsels met

geschonken goederen kunnen voortvloeien, worden wel

hun belangrijkste kenmerken

weer tot het gemeenschappelijk vermogen gerekend. Zo

Drie vermogens

• • •

Eigen vermogen man Eigen vermogen vrouw Gemeenschappelijk vermogen

SCHEIDING VAN GOEDEREN:

• •

Eigen vermogen man Eigen vermogen vrouw

WETTELIJK STELSEL:

behoort een woning die je erft tot het eigen vermogen, maar worden potentiële huurinkomsten toegevoegd aan het gemeenschappelijk vermogen. Alle schulden die worden aangegaan door één van de echtgenoten worden ook geacht gemeenschappelijk te zijn en kunnen dan ook verhaald worden op beide

Twee vermogens

partners. Voor gemeenschappelijke schulden kunnen

ALGEHELE GEMEENSCHAP: Eén vermogen

• •

Gemeenschappelijk vermogen Geen eigen vermogen

bijgevolg ook de eigen goederen van echtgenoten aangesproken worden.

We gaan hier dieper in op de voor- en nadelen van de verschillende stelsels.

Het wettelijk stelsel Wie niet voor een specifiek stelsel kiest, valt automatisch onder het wettelijk stelsel. Essentieel hier is dat er een gemeenschappelijk vermogen ontstaat tussen de beide echtgenoten. Dit betekent dat de goederen van de echtgenoten verdeeld worden in drie vermogens:

• • •

het eigen vermogen van de ene echtgenoot, het eigen vermogen van de andere echtgenoot, het gemeenschappelijk vermogen.

Wat de echtgenoten al in bezit hadden voor het huwelijk, blijft in dit stelsel ook tot hun eigen vermogen behoren, tenzij deze goederen specifiek via een huwelijkscontract worden ingebracht in de huwelijksgemeenschap. Alle inkomsten, zowel uit een beroep als uit goederen (bv. ook dividenden uit een vennootschap), die tot stand komen tijdens het huwelijk, zijn gemeenschappelijk. Dit geldt ook indien slechts één van de echtgenoten werkt. Bij een eventuele scheiding, wordt het gemeenschappelijk vermogen in twee gedeeld. Een uitzondering hierop zijn de inkomsten die de echtgenoten tijdens het huwelijk verwerven uit schenking of erfenis. Deze inkomsten behoren steeds tot het eigen vermogen. (Potentiële) inkomsten die uit

11


Scheiding van goederen

echtscheiding verdeeld wordt.

In tegenstelling tot het wettelijk stelsel zijn hier slechts twee vermogens:

• •

Hou er rekening mee dat, volgens het stelsel van scheiding van goederen, niet alleen de bouwgrond die

het eigen vermogen van de ene echtgenoot,

door één van beiden voor het huwelijk werd ingebracht

het eigen vermogen van de andere echtgenoot.

maar ook het huis erop van die persoon is, ook al is de woning zelf met middelen van beide personen gebouwd.

Met andere woorden, in deze vorm is er geen gemeenschappelijk vermogen. Beide partners blijven

Algehele gemeenschap van goederen

baas over de eigen inkomsten en goederen, op

In dit stelsel spreekt men slechts van één vermogen, de

voorwaarde dat zij kunnen aantonen dat die van hen

algehele gemeenschap.

zijn. De echtgenoten blijven dus financieel volledig onafhankelijk van elkaar. De goederen waarvan niet

Bij deze vorm is alles gemeenschappelijk, ook wat de

aangetoond kan worden van wie ze zijn, zijn niet

partners al hadden voor het huwelijk. Het heeft geen

gemeenschappelijk, maar onverdeeld.

belang wie iets gekocht heeft of op wiens naam een factuur of een bankrekening staat, aangezien alles in één

Er zijn verschillende redenen om dit stelsel te verkiezen

gemeenschappelijke pot wordt ondergebracht. Wanneer

boven het wettelijk stelsel. Meestal wordt het gekozen om

de relatie stukloopt, zal alles verdeeld worden.

de ene partner te beschermen tegen de beroepsrisico’s van de andere. De bescherming van een groot

In een aantal gevallen kan dit onrechtvaardig overkomen,

familievermogen of wanneer een van de echtgenoten al

bv. wanneer de ene echtgenoot van zijn ouders enkele

kinderen heeft uit een eerdere relatie zijn eveneens vaak

hectaren grond gekregen heeft en dit voor de helft moet

voorkomende redenen om dit stelsel te kiezen.

afgeven aan diens echtgenoot. Dit stelsel was lange tijd populair, maar wordt vandaag eerder uitzonderlijk

Het grootste nadeel is de onbillijkheid. Vooral de niet-

gekozen.

beroepsactieve echtgenoot, die bijvoorbeeld thuis blijft voor de kinderen, kan nadelen ondervinden van een strikte scheiding van goederen. Bij ontbinding van het huwelijk kan die immers geen aanspraak maken op de vermogensaangroei van de werkende echtgenoot.

SAMENWONEN

Feitelijk samenwonen of wettelijk samenwonen?

Om de partner toch enige bescherming te bieden, kan

Wie wettelijk wil samenwonen, moet daarover een

je correcties doen. Zo kan je bijvoorbeeld een mini-

verklaring overhandigen aan de ambtenaar van de

gemeenschappelijk vermogen op maat inbouwen.

burgerlijke stand. Als wettelijk samenwonenden heb je, in

Echtgenoten kunnen dan zelf kiezen wat ze inbrengen of

tegenstelling tot feitelijk samenwonenden, de verplichting

in de toekomst in het gemeenschappelijk vermogen laten

om naargelang ieders mogelijkheden bij te dragen in de

terechtkomen.

lasten van de samenwoning. Op fiscaal vlak zijn wettelijk samenwonenden gelijkgesteld aan gehuwden in de

12

Koppels kunnen op die manier onderlinge compensaties in

personenbelasting.

het huwelijkscontract afsluiten om financiële ongelijkheden

Wanneer je samenwoont maar niet getrouwd bent en

tussen de partners recht te trekken. Ook wanneer een van

geen verklaring van wettelijke samenwoning afgelegd

de echtgenoten geen inkomen heeft, kan je bijvoorbeeld

hebt, spreken we van feitelijk samenwonen. Hierbij

opnemen dat de verdienende partner zijn vermogen

vormen de twee partners een feitelijk gezin. Dit heeft

moet delen. Of je kan de gezinswoning inbrengen in

geen fiscale gevolgen: elke partner moet afzonderlijk

het gemeenschappelijk vermogen, zodat ze bij een

een aangifte indienen en wordt afzonderlijk belast op


de eigen inkomsten. Feitelijk samenwonen vraagt geen

de beste manier om dit te regelen, is erover te praten en

bijkomende formaliteiten.

rekening te houden met elkaars wensen en belangen.

Het samenlevingscontract en het vermogen

Impact van echtscheiding Een echtscheiding betekent onvermijdelijk dat alle bezittingen verdeeld worden.

Alles wat de partners hadden voor zij gingen samenwonen, behoort tot het eigen vermogen. Dat is

Indien je getrouwd bent onder het wettelijk stelsel,

ook zo voor hun beroeps- of vervangingsinkomen en

krijgt elke echtgenoot in principe de helft van

voor wat zij hebben gekocht tijdens het samenwonen,

het gemeenschappelijk vermogen, tenzij je in je

voor zover de factuur alleen op eigen naam staat. Als er

huwelijkscontract een andere wijze van vereffening

geen bewijs is, dan zijn de goederen gemeenschappelijk.

overeengekomen bent. Een andere uitzondering hierop

Dit geldt zowel voor wettelijk als voor feitelijk

is wat de echtgenoten tijdens het huwelijk verwerven uit

samenwonenden.

schenking of erfenis. Onder het stelsel met scheiding van goederen zullen bij echtscheiding of overlijden alleen de

Elk koppel kan een samenlevingscontract opstellen met

goederen die op niemands naam staan, verdeeld moeten

afspraken over de organisatie van het gezin of een aantal

worden.

gevolgen van het samenwonen voor het bezit. Wettelijk samenwonenden moeten zo’n samenlevingscontract

Tabel 3: Wat gebeurt er bij een echtscheiding?

notarieel laten vastleggen. Voor feitelijk samenwonenden volstaat een onderhandse overeenkomst. In een relatie komt het vaak voor dat na verloop van tijd één van beide partners een stap opzijzet in zijn of haar loopbaan om voor de kinderen, het huishouden of familieleden te zorgen. Dat heeft grote gevolgen

Wettelijk stelstel


Het eigen vermogen wordt individueel behouden

Het eigen vermogen wordt individueel behouden Alles wordt verdeeld

voor het pensioen, de sociale zekerheidsrechten en de loopbaankansen van de niet- of deeltijds werkende partner. Als de relatie stukloopt, is de financiële impact vaak aanzienlijk voor de partner die minder betaald

Algehele gemeenschap

De gemeenschappelijke goederen worden verdeeld

De onverdeelde goederen worden verdeeld

werkte en meer zorgtaken opnam. Dit is vooral zo bij feitelijk en wettelijk samenwonenden én bij een huwelijk met scheiding van goederen. Denk eraan om dit eventueel op te vangen met compensatie-afspraken

Impact van overlijden

in je huwelijks- of samenlevingscontract, ook wel ‘compensatieclausules’ genoemd.

Huwelijk Wanneer je partner overlijdt, wordt het huwelijksstelsel

WAT ALS HET MISLOOPT? Communicatie, een belangrijke factor

automatisch ontbonden. Het huwelijksvermogensrecht bepaalt waaruit de nalatenschap van de overledene bestaat. Dit verschilt onder elk huwelijksstelsel.

Conflicten met je partner wil je natuurlijk vermijden, maar wanneer je er echt niet meer uitraakt, kan dit leiden

Als er geen kinderen zijn, erft de langstlevende

tot een echtscheiding. De inzet van een bemiddelaar kan

echtgenoot het vruchtgebruik op de eigen goederen

helpen om opnieuw op een goede manier met elkaar

van de overledene en de volle eigendom van diens

te communiceren. Vaak laaien emoties hoog op, maar

aandeel in het gemeenschappelijk vermogen. Als er

13


wel kinderen zijn, erft de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik op de volledige nalatenschap. De erfrechten van de kinderen wordt beperkt tot de naakte eigendom, dit geeft hen recht op de nalatenschap na

Bespreek je samenlevings- of huwelijkscontract bij elke grote beslissing en stuur tijdig bij!

het overlijden van de tweede ouder.

Tabel 4: Waaruit bestaat de nalatenschap? Wettelijk stelstel


Algehele gemeenschap

Eigen goederen van Eigen goederen van de overledene de overledene

Tijdig bijsturen van je samenlevings- of huwelijkscontract De bepalingen in je samenlevings- of huwelijkscontract zijn steeds belangrijk. Wanneer je trouwt of bij belangrijke

Het aandeel van de overledene (de helft) in het gemeenschappelijk vermogen

Indien er tijdens het huwelijk een onverdeeldheid ontstond, het aandeel van de overledene (de helft) in de onverdeeldheid

Het aandeel van de overledene in de gemeenschap (de helft)

investeringen in het bedrijf (bijvoorbeeld bij een bedrijfsovername), kan op dat moment al een regeling ingeschreven worden met afspraken die gelden in het geval van scheiding of overlijden. Zo kunnen er onder meer afspraken gemaakt worden over wat er moet gebeuren met de gezinswoning. Laat je huwelijkscontract dus steeds meegroeien

Wie er ook de naakte eigendom heeft, de weduwe/

met gewijzigde gezins- en bedrijfssituaties. Neem bij

weduwnaar zal steeds de gezinswoning mogen

elke grote stap in het leven – zoals gezinsuitbreiding,

betrekken en gebruiken. Je kan elkaar bovendien meer

investeringen, bedrijfsgroei of loopbaankeuzes – ook je

geven dan waar de wet in voorziet, door een schenking

samenlevings- of huwelijkscontract mee in je beslissing.

of een testament. Zorg ervoor dat alles duidelijk geregeld

Vergeet daarbij ook de compensatieclausules niet

is om problemen met je (schoon)familie te vermijden,

wanneer één van de partners zijn loopbaan afbouwt in

zeker wanneer de gezinswoning op het bedrijf gelegen is

functie van het gezin of het bedrijf.

en wanneer de schoonouders nog betrokken zijn in het

Onthoud ook dat je steeds kan bijsturen. Een gesprek met

bedrijf en daar ook wonen.

een notaris brengt dikwijls verheldering. Vaak is het eerste advies gratis.

Wettelijk samenwonen In deze situatie krijgt de langstlevende partner enkel het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad, tenzij anders besloten werd. In tegenstelling tot de

Figuur 2: Houd bij samenlevings- of huwelijkscontracten altijd rekening met OASE

dat hem niet ontnomen kan worden. Zij kunnen in een

O

testament of door een schenking aan derden elkaar het

Overlijden

Arbeidsongeschiktheid

S

E

langstlevende echtgenoot krijgt de langstlevende wettelijke samenwoner geen wettelijk beschermd erfdeel

A

wettelijk erfrecht ontnemen.

Feitelijk samenwonen Feitelijke samenwoners hebben geen erfrecht ten aanzien van elkaar. Zij kunnen wel zelf het initiatief nemen om hiervoor regelingen te treffen.

14

Stoppen met het bedrijf

Echtscheiding


GETUIGENIS

Anneleen, verpleegkundige Anneleen werkt als verpleegkundige in het

bouwen en te lenen. Het was veiliger te trouwen, moest

ziekenhuis van Kortrijk. Ze is pas getrouwd en gaat

één van ons iets overkomen. Verder hebben we nog geen

binnenkort samenwonen op het bedrijf.

specifieke regeling bij de notaris gemaakt, aangezien dit volgens ons nog niet aan de orde is. Joachim werkt nog

Ben je van plan om in het bedrijf te stappen?

voltijds buitenhuis. Als we samenwonen, zal hij evenveel

Als mijn man later het bedrijf van zijn ouders zou

bijspringen op het bedrijf van zijn ouders als ervoor. Het

overnemen, wil ik mijn job behouden zodat er nog

huishouden zal grotendeels voor mij zijn. Het inkomen

een vast inkomen is. Ik doe mijn job graag en bij de

hoeft bijgevolg nog niet verdeeld te worden. Er zijn nog

overname moet er dan niet fors uitgebreid worden om

geen afspraken gemaakt over het eigen vermogen van

extra inkomen te genereren. Als de kans zich voordoet

voor het huwelijk.

om te groeien, zullen we dit goed moeten overwegen. Zoals het er nu naar uitziet, zouden we eerder opteren

Als er iets misloopt, kan de partner soms

om niet te groeien en het vast inkomen te behouden.

achterblijven met een financiële kater. Heb je hier

Buitenshuis werken zorgt bovendien voor afwisseling,

rekening mee gehouden?

sociaal contact en sociale voordelen (bv. ziekteverlof,

Bij onze lening voor de bouw van het huis hebben

zwangerschapsverlof, tijdskrediet...). Mijn schoonmoeder

we een schuldsaldoverzekering van het hypothecaire

gaat trouwens ook deeltijds werken.

woningkrediet. Dit beschermt ons in geval één van ons overlijdt. Ze garandeert de terugbetaling van het

Hoe ziet jullie toekomst er samen uit?

verzekerde kapitaal tijdens de looptijd van de lening.

We gaan binnenkort samenwonen op het bedrijf. We

Verder hebben we nog geen afspraken gemaakt.

zijn voor de wet getrouwd net voor we begonnen te

15


IV. JE RELATIE MET HET FAMILIEBEDRIJF Als partner van een landbouwer neem je belangrijke beslissingen die een impact hebben op het bedrijf. Werk ik buitenshuis of werk ik (mee) op het bedrijf? Gaat het bedrijf nog uitbreiden? Hoe ben ik dan betrokken bij beslissingen in verband met grote

WERKEN OP HET BEDRIJF Samenwerkingsmogelijkheden •

Als helper sta je je partner bij in de uitoefening van zijn

investeringen?

beroep (een zelfstandige), zonder daarbij verbonden te

JE LOOPBAANKEUZE

zijn door een arbeidsovereenkomst.

Buitenshuis werken Buitenshuis werken biedt kansen om je te ontplooien in je eigen interesses of in een vakgebied waarvoor je gestudeerd hebt. Je bent niet dag in dag uit samen met je partner op het bedrijf, wat

•

Als meewerkende echtgenoot ben je partner van een zelfstandige (getrouwd of wettelijk samenwonend), verleen je effectief je medewerking en heb je geen inkomsten uit een andere werkzaamheid of geen vervangingsinkomen dat recht geeft op sociale zekerheid (ten minste gelijk aan die van zelfstandigen). Als je echtgenoot of de

relationeel soms helpt. Buitenshuis werken

persoon met wie je wettelijk samenwoont,

kan bovendien ook een manier zijn om aan

bedrijfsleider is van een vennootschap,

financiële risicospreiding te doen.

is een aansluiting als meewerkende

Een nadeel is dat de combinatie met een

echtgenote niet mogelijk.

job kan doorwegen in drukke periodes op het bedrijf. Je bent dan minder beschikbaar voor het bedrijf en het gezin.

Kijk daarom ook na welke bedrijfsvorm het meest interessant is en maak duidelijke afspraken rond de samenwerking en het inkomen. In veel gevallen

Als werknemer wordt je sociaal statuut voor je geregeld.

is het nuttig een samenwerkingscontract op te stellen

Wanneer je beslist om deeltijds te gaan werken of om je

om dit te regelen (zie ‘Het samenwerkingscontract’). Ook

job buitenshuis op te zeggen, hou er dan rekening mee dat

aansprakelijkheden kunnen hierin vastgelegd worden.

dit niet alleen gevolgen heeft voor je loon, maar ook voor

Regel vooraf welk vermogen aangesproken kan worden

je ziekte- en werkloosheidsvergoeding en je pensioen.

om eventuele schulden van de onderneming te betalen.

Werken op het bedrijf

Mogelijkheden kunnen verschillen afhankelijk van de 6

samenlevingsvorm en de gekozen bedrijfsvorm .

Wanneer je als partner beslist om, al dan niet voltijds, mee

16

te werken op het bedrijf, komen er allerlei vragen naar

Wanneer je als partner op het bedrijf werkt, is er nog een

boven. Ben je zelfstandige of loontrekkende wanneer je op

verschil of je mede-eigenaar bent of niet. Ook hierover

het bedrijf werkt? Pluk je daar de vruchten van? Wat is het

maak je best goede afspraken, zeker over de mate waarin je

belang van het gekozen statuut?

inspraak hebt in de bedrijfsvoering en strategische keuzes.

6 Groene Kring, brochure ‘De Wissel: Opvolgen in land- en tuinbouw’, 2014.


Aansluiten bij een sociaal verzekeringsfonds

Het zou kunnen dat ook je schoonouders nog in het bedrijf betrokken zijn. Maak dan ook met hen duidelijke

Je moet je aansluiten bij een sociaal verzekeringsfonds

afspraken. Maak je verwachtingen vooraf duidelijk en

wanneer je aangesloten bent als helper (afgezien van

luister ook naar hoe je partner en je schoonouders de

uitzonderingen), als meewerkend echtgeno(o)t(e) of als je

samenwerking zien.

wettelijk samenwonende bent van een zelfstandige zonder gelijkwaardig statuut.

Het samenwerkingscontract Een samenwerkingscontract beschrijft hoe de

Heb je zelf ook aandelen in de vennootschap, dan ben je

samenwerking precies zal verlopen en wat de verschillende

werkend vennoot en moet je je aansluiten als zelfstandige.

partijen moeten doen of juist niet mogen doen. Ook

Hetzelfde geldt als je een mandaat bekleedt of inkomsten

afspraken over verloning kunnen hierin opgenomen

verwerft uit de vennootschap.

worden. Duiken er problemen of betwistingen op, dan kan dit contract de basis vormen voor een oplossing. Wanneer

Een gelijkwaardig statuut heb je als je:

• • • •

minstens halftijds buitenshuis werkt als loontrekkende

er een duidelijk contract is waar iedereen het mee eens is, zal ook de samenwerking verbeteren.

een zelfstandige activiteit uitvoert (geen bijkomende aansluiting nodig als meewerkend echtgenoot)

Een samenwerkingscontract is niet verplicht, maar het kan

werkt als leerkracht (onder bepaalde voorwaarden)

zeker nuttig zijn om enkele afspraken op papier te zetten.

een vervangingsinkomen ontvangt waardoor er eigen

De bedoeling is dat je met alle partijen (bedrijfsleider(s),

rechten op sociale uitkering geopend worden.

mede-eigenaars of andere betrokkenen) overeenkomt wat je in dit contract zet. Je ondertekent dit contract uiteraard

Wanneer je de beslissing neemt om mede-eigenaar

pas wanneer je akkoord gaat met de gemaakte afspraken.

te worden, is het aangeraden om ook je huwelijks- of samenlevingscontract te herbekijken. Heb je daarnaast ook een samenwerkingscontract? Ga dan even na of er aanpassingen nodig zijn.

17


Investeren in het bedrijf

Investeren betekent vaak ook lenen, maar een lening kan

Investeringen hebben een grote impact op de

ook voor jou als partner risico’s met zich meebrengen.

financiële aspecten van de onderneming en het gezin.

Je vermogen kan aangesproken worden of mogelijke

Daarnaast beïnvloeden investeringen ook de onderlinge

schulden kunnen ook op jou verhaald worden. Een bank

werkverdeling en het gezinsleven. Zo betekent een

baseert zijn beslissing op een analyse van de ondernemer,

investering vaak een tijdelijke piek in arbeidsdruk, maar

zijn bedrijf en de financiële en bancaire positie. Bij de

brengt deze ook andere vragen met zich mee. Moet jij

financiering wil de bank vaak een handtekening van

het extra werk (in de toekomst) op jou nemen? Moet je

de partner voor toestemming, aanvullende zekerheid

hiervoor je job (tijdelijk of gedeeltelijk) opzeggen? Wat

(hypotheek of borg) of medeaansprakelijkheid. Ook hier

met de juridische bedrijfsvorm, je sociaal statuut of je

speelt het samenlevings- of huwelijkscontract een cruciale

pensioensopbouw …? Bij al deze aspecten en vragen

rol. Let goed op welke documenten je ondertekent en

moeten jullie samen stilstaan voor je aan de investering

welke consequenties ze kunnen hebben in de toekomst.

begint. Als je samen in een onderneming zit, moet je zowel

Bepaalde zekerheden kunnen bijvoorbeeld ook na een

privé als zakelijk op dezelfde lijn zitten.

echtscheiding doorlopen. Je kan ook geld lenen aan je partner. Dit gebeurt meestal op basis van een schriftelijke overeenkomst. Hierin maak je onderling afspraken over de afbetalingstermijn en een

Plan jij investeringen? Maak dan

eventueel rentepercentage. Dit is van belang voor de fiscus

tijdig een afspraak met de notaris.

en dan ben je officieel schuldeiser als het zakelijk mis gaat.

Een verhelderend gesprek helpt om

Bovendien bewijst zo’n overeenkomst bij een eventuele

in te schatten wat je mogelijkheden

echtscheiding dat je geld hebt geleend aan je echtgenoot.

zijn in het licht van jouw specifieke huwelijkscontract. Bij een mogelijke

Ga je (samen) een lening aan, bekijk dan het

carrièreswitch is een check-up van je

terugbetalingsplan vanuit een dubbel perspectief. Hoe

huwelijkscontract zeker op zijn plaats.

groot zullen de inkomsten van het bedrijf zijn? Hoeveel heeft het gezin nodig om van te leven? Een goede

18


afstemming tussen privéfinanciën en de zakelijke financiën

schulden voor het huishouden of de opvoeding van de

is noodzakelijk. Schat het nodige gezinsbudget niet te laag

kinderen en schulden bij een gezamenlijke aankoop.

in om terugbetalingen leefbaar te houden. Werken met

Voor feitelijke samenwoners geldt alleen deze laatste

gescheiden rekeningen voor gezin en bedrijf maakt je

uitzondering. Om de schulden te betalen, kan de

bovendien bewust waar het inkomen aan wordt besteed.

gerechtsdeurwaarder beslag leggen op alle goederen in de gezinswoning waarvoor geen factuur is op naam van de

WAT ALS HET MISLOOPT?

andere partner.

Belastingschulden

Door de zaken vooraf goed te regelen, kan de impact op

Als de ene partner belastingschulden heeft, dan draait

degenen die economisch en financieel niet direct aan de

de andere partner daar bij gehuwden en wettelijke

onderneming verbonden zijn, beperkt blijven.

samenwoners mee voor op. Dit is niet het geval voor

Zo kunnen ziekte of overlijden van de agrarisch

feitelijk samenwonenden.

ondernemer een grote invloed hebben op de relatie met het bedrijf. De gevolgen vragen veel van het

Faillissement

incasseringsvermogen van wie betrokken is bij de

Wanneer er in het huwelijksstelsel gemeenschappelijke

zieke of overledene. In een familiebedrijf vraagt het om

goederen zijn dan kan het gemeenschappelijke vermogen

herschikking van de arbeidsinzet of om aanpassing van

worden aangesproken bij het faillissement. Het eigen

het bedrijf. De financiële en fiscale gevolgen zijn meestal

vermogen van de echtgenoot, die niet in het bedrijf

geregeld in een samenwerkingsovereenkomst, het

betrokken is, is wel veilig. Dit geldt ook bij het stelsel van

huwelijksvermogensrecht of het erfrecht.

scheiding van goederen. Bij ontmanteling van het bedrijf kan je de hulp inroepen van een voorlichtingsdienst of een

Ook schulden kunnen een mogelijke bron van conflict zijn.

accountants- of adviesbureau. Zij kunnen helpen zoeken

De vraag is dan of jij als partner deze schulden mee moet

naar afwikkeling van schulden en naar ander werk. Het is

dragen. Dit is afhankelijk van het gekozen stelsel (zie ‘relatie

een moeilijk proces waarbij ook psychosociale hulp nodig

met je partner’) en de soort schuld.

kan zijn. In Vlaanderen kan Boeren op een Kruispunt daarbij

Schulden

een belangrijke rol spelen.

Gehuwden Schulden voor de ‘lasten van het huwelijk’, bijvoorbeeld voor kosten voor de kinderen of de gezinswoning, zijn gezamenlijk – ook als maar één van de partners die schulden is aangegaan. Schulden die één partner maakte voor zichzelf, zoals schulden van vóór het huwelijk, zijn voor diens rekening. Let wel: als hij of zij niet kan betalen, dan mogen bepaalde schuldeisers invorderen op de helft van het gemeenschappelijk vermogen.

Wettelijk en feitelijk samenwonenden Schulden zijn te vereffenen door de partner die ze aangegaan is. Er zijn evenwel uitzonderingen zoals

19


GETUIGENIS

Jessy, kwaliteitsmanager op een brouwerij Jessy werkt overdag bij een brouwerij en helpt haar

normen, gewoonten, verwachtingen… Daar moet je wel

vriend Peter waar het kan op het melkveebedrijf dat

rekening mee houden als je op een familiebedrijf gaat

hij samen met zijn vader runt. Haar ouders hebben

wonen.

een kippenbedrijf met moederdieren. Ze vertelt over de evidente en minder evidente dingen van

Ik woon feitelijk samen in de bedrijfswoning. Er is een

buitenshuis werken in combinatie met het leven op de

testament gemaakt omtrent de gemeenschappelijke

boerderij.

spullen. Verder zijn er mondelinge afspraken gemaakt over kost en inwoon. We zijn langsgegaan bij een adviesbureau

In het bedrijf wordt er rekening gehouden met mijn

toen we wilden gaan samenwonen, maar zij zeiden dat

mening en ik word betrokken bij de belangrijke

we moesten terugkomen wanneer ik mee in het bedrijf

beslissingen. Peters vader beseft goed dat wij later met z’n

zou stappen of als we willen trouwen. Toch denk ik dat

tweeën het bedrijf zullen leiden en heeft dus geen moeite

het belangrijk is om op voorhand al samen te zitten. Alle

om mij nu al bij het bedrijf te betrekken. Ik weet dat niet

partijen zitten met emoties en vragen die spelen. Doorheen

iedere partner of schoondochter zoveel vertrouwen krijgt.

de tijd kom je ook situaties tegen waarbij je advies nodig

Momenteel is het bedrijf nog een vader-zoonkwestie, dus ik

hebt. Door stapsgewijs op te bouwen, krijgt iedereen de tijd

probeer me ook niet te veel te mengen.

om aan de nieuwe situatie te wennen. Bovendien krijg je zo minder misnoegde gevoelens en misverstanden. Als het

Wonen op het bedrijf van mijn schoonvader gaat goed,

uiteindelijk zover is, is er al genoeg om aan te denken.

maar het is toch anders dan met je eigen familie. Hoe goed

20

je ook met elkaar overweg kan, toch ben je altijd minder

Ik werk buitenshuis, maar Ik probeer natuurlijk te helpen

open tegen je schoonfamilie dan tegen je eigen familie.

waar nodig. Peter weet dat. Soms is het wel chaotisch en

Uiteindelijk groeit iedereen op met ietwat andere waarden,

loopt het huishouden wat in de war.


V. JE RELATIE MET JE SCHOONFAMILIE In de agrarische sector zijn wonen en werken

COMMUNICATIE

zeer nauw met elkaar verbonden en is dagelijks contact met je (schoon)familie niet ongewoon.

Wanneer in het bedrijf meerdere familieleden werkzaam

Voor een schoondochter (of -zoon) kan dit een hele

zijn of wonen, is er niet alleen sprake van een familiale

aanpassing zijn, want het heeft automatisch ook

verhouding maar ook van een rolverdeling voor

een impact op het functioneren van het gezin.

deze personen: mede-eigenaars, bedrijfsgenoten en familieleden. Deze rollen overlappen elkaar gedeeltelijk,

In heel wat gevallen wonen er twee generaties op één

afhankelijk van de positie die elke persoon inneemt.

erf, zeker wanneer er onlangs een overname plaatsvond. Al komen beide partijen goed overeen, toch vind jij als

In de communicatie speelt de positie van waaruit je

partner het samenwonen niet altijd even leuk en ook

communiceert een belangrijke rol. Als je alleen vanuit

voor de schoonouders (of broers en zussen) is het vaak

het perspectief van familielid naar de ontwikkelingen

wennen. Het is daarom cruciaal om te communiceren

van het bedrijf kijkt, dan reageer je mogelijk anders

en goede afspraken te maken, ook om de eigenheid

dan wanneer je een centrale rol hebt als (een van

en zelfstandigheid van beide gezinnen te

de) bedrijfsleider(s) of als je ook voor je inkomen

beschermen. Simpele maatregelen en

afhankelijk bent van het bedrijf of er vermogen

afspraken kunnen helpen om elkaars

in hebt. Om elkaar beter te begrijpen, is het

privacy te respecteren.

belangrijk dat je je bewust bent van jouw positie en die van de andere persoon.

FAMILIERELATIES De relatie met je eigen familie is niet hetzelfde als de relatie met je

Communicatie heeft veel aspecten. Het is belangrijk om je af te vragen wat je precies wil en daarbij rekening te houden met de ontvanger.

schoonfamilie. Een schoonfamilie is een gekozen relatie. Gekozen relaties kunnen heel intiem zijn, zoals de meeste huwelijksrelaties, maar ze duren over het algemeen korter dan de relaties tussen broers en zussen. Dat zijn gegeven relaties, die ontstaan doordat je dezelfde ouders hebt en ze duren het langst,

“Het is cruciaal om te communiceren en goede afspraken te maken.”

ook al zijn ze niet altijd even intiem. Wil je bijvoorbeeld iets weten, een veronderstelling Samenwerken met je schoonfamilie zie je het best

toetsen of enkel informatie uitwisselen? Wil je gewoon

tegen deze achtergrond, om de juiste verwachtingen te

debatteren, een dialoog voeren of gelijk krijgen? Of

hebben. Soms zeggen ouders dat ze hun schoondochter

zie je eerder een probleem dat je wil oplossen, of wil

beschouwen als hun eigen dochter. Dat is heel prettig

je een belang of gevoelens onder woorden brengen?

als het wederzijds is en heel goed voor de harmonie,

Je kan beter uitgaan van belangen en wensen dan

maar in werkelijkheid is er wel een verschil en is het

van standpunten, zeker bij de communicatie over

verstandig om de (zakelijke) verhoudingen goed vast te

bedrijfsovername of samenwerking in een familiebedrijf.

leggen en de wederzijdse verwachtingen goed door te

Standpunten leiden immers vaker tot verharding en

praten. Dat kan bijvoorbeeld belangrijk zijn wanneer je

verdediging en langs die weg worden problemen niet

partner overlijdt.

opgelost. Het uitwisselen van belangen en wensen kan

21


leiden tot een zoektocht naar overeenstemming en de

familie en het bedrijf te regelen. In de landbouw is er bij

oplossing van een vraagstuk.

een bedrijfsovername een specifiek overnamecontract, dat de juridische en de financiële aspecten beschrijft.

Soms denk je te weten wat de ander(en) denkt/denken,

Toch is het ook belangrijk om met elkaar te spreken

doordat je er al jaar en dag mee samenleeft of werkt.

over de verwachtingen t.a.v. de rollen, taakverdeling,

Je veronderstelt iets of je hebt een beeld van iemand

zeggenschap, werkzaamheden, inkomsten en

en vervolgens schrijf je hem/haar allerlei meningen en

de woonsituatie van de partijen. Wie heeft welke

gedachten toe. Dat kan de communicatie beperken. Het

beslissingsbevoegdheden? Wie wordt er betrokken?

is beter om te toetsen of je veronderstellingen kloppen.

Welke werkzaamheden zal de overdrager nog verrichten

Dat kan door vragen te stellen.

en tot wanneer? Hoe wordt arbeid vergoed? Wanneer gun je elkaar rust? … Deze dingen kunnen bepaald

Bij communicatie is het van belang om niet alleen na

worden in een familiecharter, om te voorkomen dat

te denken over hoe je iets zegt, maar ook over hoe iets

er misverstanden of spanningen ontstaan. Het kan

door een ander opgevat kan worden. Wat je zegt, is niet

geen kwaad zulke zaken ook op papier vast te leggen.

altijd hoe een ander het hoort. Ga altijd na of dat wat je

Daarnaast houd je best regelmatig een overleg om de

bedoelde ook zo begrepen werd.

afspraken nog eens te overlopen.

Het komt vaker voor in de landbouw dat men het niet gewoon is om over emoties te praten. Vaak lijkt de partner van de overnemer er mee in te rollen zonder dat

ADVIES INWINNEN

ze als volwaardige gesprekspartner betrokken werd. Heel

Vaak is het moeilijk om je wensen of verwachtingen

vaak gaat het niet alleen over het bedrijf maar ook over

uit te drukken of om je mening te zeggen. Het kan

de eigen gevoelens, de verwachtingen, het moment

verstandig zijn om een externe bemiddelaar erbij te

van stoppen door de overlater (vaak de ouders) … Het is

roepen als je merkt dat er spanningen zijn. Een externe

zinvol om dat te leren verwoorden.

persoon is neutraal en kan zaken bespreekbaar maken die anders moeilijk aan de oppervlakte komen.

AFSPRAKEN MAKEN EN VASTLEGGEN Binnen de familie ga je meestal uit van de gegeven familieverhoudingen en van vanzelfsprekendheden. In

“Het kan verstandig zijn om een externe bemiddelaar erbij te roepen als je merkt dat er spanningen zijn”

een bedrijf ga je meer uit van afspraken en zakelijke verhoudingen. Beide systemen moeten met elkaar in

Zo kunnen onder meer notarissen het nodige advies

evenwicht worden gebracht. Op de momenten dat

verlenen. De regelingen moeten vooral een uitdrukking

er belangrijke veranderingen plaatsvinden, zoals een

zijn van de belangen en de behoeften van alle partijen

bedrijfsovername, is het verstandig om afspraken te

die samenwerken. De notaris kan vertellen wat er

maken en vast te leggen, meer dan je in de familiesfeer

wettelijk wel en niet kan en wat fiscaal handig en

gewoon was.

verstandig is. Je moet er wel voordien al eens over gesproken hebben.

In sommige familiebedrijven hanteert men een familiestatuut of een familiecharter. Zo’n charter is een soort ‘grondwet’ van de familie, waarin ze haar visie en een aantal regels vastlegt om de relaties tussen de

22


WAT ALS HET MISLOOPT? De meeste problemen beginnen met een conflict tussen jou en je partner of je schoonfamilie. Vanaf het begin zijn er drie manieren om hiermee om te gaan: vechten, rechten en overleggen. VECHTEN – fysiek of met woorden en emoties – deze vorm is vrijwel altijd schadelijk voor alle partijen. RECHTEN – een juridische procedure beginnen – dit kan soms onvermijdelijk zijn. Het is een beschaafde manier van vechten, met behulp van rechtsregels, maar ze voldoet vaak niet aan de belangen en de wensen van de partijen. OVERLEGGEN – over de zaken die je niet kan voorzien en regelen, kan je wel communiceren. Je kan uitspreken hoe je in bepaalde gevallen met elkaar wil omgaan, wat de leidende principes zijn. Op het moment dat je voor een belangrijk vraagstuk komt te staan, kan je elkaar dan daarop aanspreken.

Een voorbeeld Bij een bedrijfsovername hebben de ouders met hun zoon en schoondochter afgesproken dat ze het recht hebben om zo lang ze leven in het huis bij de boerderij te blijven wonen. Ze konden op dat moment niet voorzien hoe het gezin van de zoon en schoondochter zich zou ontwikkelen. Zij hebben nu vier kinderen, waarvan er eentje een handicap heeft en bijzondere aandacht behoeft. De woonruimte is krap en aanpassingen stuiten op allerlei bezwaren en bovendien is vader ziek. Verhuizing van de ouders is moeilijk bespreekbaar, want er werd vastgelegd dat ze een woonrecht hebben zo lang ze leven. Ze hebben er nooit over gesproken hoe ze zouden omgaan met veranderende omstandigheden. Nu zijn de vastgelegde afspraken een hindernis voor een oplossing. Het ‘jamaar’ van het vastgelegde recht op wonen stuit op het ‘ja-maar’ van de onvoorziene veranderde situatie en vice versa.

23


GETUIGENIS

Amandine, meewerkend echtgenote Amandine werkt mee op het vleesvee-

iets gebeurt, heb ik in principe niks. Maar ja, al wat van

akkerbouwbedrijf met loonwerk, dat haar man

Mathieu is, is sowieso voor onze kinderen en binnen

Mathieu samen uitbaat met haar schoonvader. Ze is

enkele jaren neem ik zelf de andere helft over.

momenteel meewerkende echtgenote en is van plan om binnenkort de tweede helft van het bedrijf over

Hoe belangrijk is communicatie in een

te nemen. Ze springt overal bij waar het nodig is.

familiebedrijf?

De administratie heeft ze beetje bij beetje van haar

Als je met meerdere personen dezelfde taken uitvoert,

schoonmoeder overgenomen en doet ze nu zo goed

is het nodig veel met elkaar te praten en door te geven

als volledig zelf.

wat er allemaal gebeurt op het bedrijf. Bijvoorbeeld bij het voederen van kalveren worden alle opmerkingen

Welke voor- en nadelen heeft een familiebedrijf?

op een groot bord genoteerd, zodat de volgende

Ik heb er altijd van gedroomd om net als mijn ouders

die voedert weet wat hij of zij moet doen. Ook voor

gezin en werk te kunnen combineren, er altijd zijn

briefwisseling en dergelijke is het nodig dat dit op

voor de kinderen als ze van school komen, ze zelf

een vaste plaats ligt … Wat we wel doen, is met de

opvangen in vakantie periodes. Dit lukt ook vrij goed,

schoonouders de agenda’s eens samenleggen en

maar ik moet in de drukkere periodes toch wel beroep

op voorhand afspreken wie op zaterdagavond en op

doen op buitenschoolse opvang en babysit. Door de

zondag het werk doet in de kalmere periodes.

samenuitbating doe je ook niet wat je wil. Wij wonen niet op het bedrijf en ik heb dus ook niet altijd de mogelijkheid om zelf naar onze kinderen te kijken. Welke risico’s zijn er voor jou als partner? Het bedrijf is voor de helft van Mathieu en voor de helft van zijn vader. Ik ben dus meewerkende echtgenote en bouw zelf niet veel vermogen op. Als er met Mathieu

24


HULP EN ADVIES BIJ BEDRIJFSOVERDRACHT DESKUNDIGE HULP Bij elk van de omschreven relaties in deze brochure

 Meer info: www.kvlv.be/agra

(partner – bedrijf – familie) kunnen deskundigen

SBB

informatie en kennis aanbrengen en je bijstaan bij

Een overnameconsulent of bedrijfseconomisch

het maken van bepaalde keuzes. Een bijkomend

adviseur van SBB Accountants & Adviseurs begeleidt de

voordeel is dat externe deskundigen ook in staat zijn

ondernemers bij financiële en juridische aspecten van

om het onderscheid te maken tussen persoonlijke en

een bedrijfsoverdracht.

professionele belangen en voldoende ondersteuning kunnen bieden bij eerder familiale aangelegenheden.

 Meer info: www.sbb.be

Groene Kring

Kenniscentrum voor bedrijfsopvolging

Groene Kring organiseert vormingen op maat, in functie

Dit Kenniscentrum bundelt de kennis van partners

van bedrijfsoverdrachten.

Groene Kring, Boerenbond, het Innovatiesteunpunt, SBB

•

en KBC, die ze doorheen de jaren hebben opgebouwd in Starterscursus: Zowel wetgeving als financiële

het kader van bedrijfsopvolging in land- en tuinbouw en

indicatoren en ondernemerschapscompetenties

biedt professionele dienstverlening in dit kader aan.

worden in het programma opgenomen. Door het volgen van deze cursus kan je een attest bekomen.

 Meer info: www.kenniscentrum-bedrijfsopvolging.be

Je moet bijvoorbeeld zo’n attest hebben om in aanmerking te komen voor VLIF-steun, maar ook

•

voor de ophoging van betaalrechten waarop jonge

Boeren op een Kruispunt

land- en tuinbouwers recht hebben.

Boeren op een Kruispunt is een hulporganisatie voor alle

Generatie-overdracht doordacht: een korte

Vlaamse landbouwers en tuinders in nood. Zij zorgen

lessenreeks gericht op opvolgers en hun partners

voor een integrale begeleiding van adviesvragers, bij

en overdragers, die deze opleiding al dan niet

zowel bedrijfsproblemen, als gezinsproblemen en

gezamenlijk kunnen volgen. De verschillende

persoonlijke problemen

aspecten van de bedrijfsoverdracht komen in deze lessenreeks uitgebreid aan bod.

 Meer informatie: www.boerenopeenkruispunt.be

Naast deze vormingen organiseert Groene Kring ook

Agrimediation

andere inhoudelijke vormingen en praktijkcursussen.

Bij conflicten binnen je familie, echtscheiding, problemen binnen het bedrijf of in zakelijke relaties kan

 Meer info: www.groenekring.be

KVLV-Agra Deze beroepsorganisatie geeft vrouwen in de land- en tuinbouw advies en schoolt hen op allerlei

je Agrimediation inzetten als onafhankelijke, neutrale deskundige.  Meer info: www.agrimediation.nl of www.johanweerkamp.nl

vlakken bij. Daarnaast staat zij ook in voor hun belangenverdediging.

25


Innovatiesteunpunt

Financiering van de bedrijfsoverdracht binnen

Innovatiesteunpunt kan, naast andere begeleiding, land-

familiebedrijven. Van der Eijck et al., 2004.

en tuinbouwers ondersteunen in het opmaken van een familiecharter.

Toekomst voor twee. NAJK, 2011

 Meer informatie: www.innovatiesteunpunt.be

De notaris Bij een overdrachtsovereenkomst of bij jouw keuze van samenlevingsvorm, kan je altijd beroep doen op een notaris. Deze kan je onder meer bijstaan in het kader van erfrecht, erfbelasting en familierecht.

INTERESSANTE EN GERAADPLEEGDE LITERATUUR Eerdere uitgaven in deze reeks De Wissel, opvolgen in land- en tuinbouw, Groene Kring en SBB, 2014. Je kan deze brochure gratis

De Wissel, overdragen in land- en tuinbouw, downloaden of bestellen via www.groenekring.be

Boeken, gidsen en brochures Afdeling Monitoring en Studie op basis van FOD economie, 2013. Algemene Directie Statistiek. Boerin/boer. Een venster op de vrouw in de Vlaamse land- en tuinbouw, G. Cazaux, 2011. Departement Landbouw & Visserij, afdeling Monitoring en Studie. Vrouwen op agrarische bedrijven: actief en betrokken. Meulen, H. van der, I. Matser, C. Remery, I. Terluin, J. Bouma en J. Jager, 2014. Wageningen, LEI Wageningen UR.

26

OPVOLGEN

Groene Kring en SBB, 2014. Je kan deze brochure gratis

DE WISSEL

DE WISSEL

opvolgen in land- en tuinbouw

overdragen in land- en tuinbouw OVERDRAGEN

downloaden of bestellen via www.groenekring.be


COLOFON Deze brochure is een uitgave van: Groene Kring Diestsevest 32 bus 3B 3000 Leuven [email protected] www.groenekring.be Redactie: Lene Cillen (Groene Kring), Bastiaan Viaene (Groene Kring), An Deneffe (KVLV-Agra), Isabel Dillen (SBB), Silke Van Boven (SBB) en Johan Weerkamp (Agrimediation) Eindredactie en coördinatie: Lene Cillen en Bastiaan Viaene Fotografie: Geert Mertens, Mario Bisschop, Karel Vanparijs Vormgeving: Zologie – www.zologie.com Verantwoordelijke uitgever: Bart Hombrouckx Diestsevest 32 bus 3B 3000 Leuven © 2015 D/2015/0728/04 Niets uit deze brochure mag op welke wijze dan ook verveelvoudigd of overgenomen worden door middel van druk, fotokopie, elektronische drager of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Disclaimer: Deze brochure is opgesteld met een duidelijke informatieve opdracht. De verstrekte informatie is enkel bedoeld als een eerste algemene toelichting die de behandelde materie wil situeren in grote lijnen, zonder volledigheid noch juridische precisie na te streven. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. De redactie streef naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie. De uitgever noch de auteur kan aansprakelijk gesteld worden voor foutieve of onvolledige gegevens of enige schade die zou voortvloeien uit acties die op basis van deze informatie worden ondernomen.

27

ISd- SenEtuLinbouw DgEen W in lan

overdra

Op zoek naar info over opvolgen of overdragen? DE WISSEL

Wil je starten in de land- of tuinbouwsector? Via het telefoonnummer 016 24 64 64 krijg je gratis

opvolgen in land- en tuinbouw

of de start in de land- en tuinbouwsector. De brochures ‘De Wissel’ geven een duidelijk overzicht van het overdrachtsproces. Ze zijn gratis verkrijgbaar via:

www.groenekring.be/dewissel

Deze brochure werd mogelijk gemaakt dankzij

www.groenekring.be/dewissel

DE WISSEL overdragen in land- en tuinbouw OVERDRAGEN

vraag die betrekking heeft op de bedrijfsoverdracht

OPVOLGEN

eerstelijnsadvies bij SBB. Je kan er terecht met elke

PARTNERS. partners in land- en tuinbouw

Recommend Documents