h c e n t e ledarnij v
cbe
Situering Heel wat Limburgse bedrijven ondernemen zeer uiteenlopende acties om duurzaam te ondernemen. Rationeel energie- en watergebruik, het beperken van de afvalstromen, een doorgedreven digitalisering van de administratie en archivering,… zijn inmiddels goed ingeburgerd in de meeste bedrijven en levert de bedrijven niet alleen een groener imago, maar ook een financiële winst. Een aantal bedrijven gaan nog een stap verder en streven ernaar om het productieproces volledig CO2-neutraal te maken. Hierbij wordt aandacht geschonken aan de elektriciteitsbehoefte en –opwekking (bv. met zonnepanelen, biomassa of windenergie), aan verwarming (bv. uitwisseling restwarmte of warmtekrachtkoppeling) en aan transport (bv. elektrische voertuigen of multimodaal transport over water of spoor). In dit artikel worden de goede praktijkvoorbeelden van enkele Limburgse bedrijven inzake duurzaam ondernemen toegelicht. Uiteraard gaat het daarbij om een willekeurige selectie van bedrijven en willen we graag benadrukken dat vele andere Limburgse bedrijven ook zeer waardevolle initiatieven nemen om hun ecologische voetafdruk tot een minimum te herleiden.
Park Molenheide Park Molenheide in Houthalen-Helchteren evolueerde de afgelopen 35 jaar van camping-uitbater tot een heus vakantie- en recreatiedomein. Met zijn 360 vakantiewoningen en 10.000 m² overdekte accommodatie (met o.a. zwembad, binnenspeeltuin, indoor golfattractie, eet- en drankgelegenheden,…) heeft recreatiepark Molenheide een constante en grote energiebehoefte die overeenkomt met een klein dorp. Voor de stroomvoorziening heeft Molenheide jaarlijks nood aan 3 miljoen kWh elektriciteit, wat overeenkomt met de voorziening voor 750 gezinnen. Voor de verwarming van de vakantiewoningen en het recreatiecomplex werd jaarlijks 350.000 liter stookolie verbruikt wat gelijkstaat met de verwarming van een 120-tal gezinnen. Al meer dan 10 jaar geleden ging Park Molenheide op zoek naar alternatieve methoden om in zijn ruime energiebehoeften te voorzien. Om kosten te besparen en gelijktijdig het milieu een dienst te bewijzen, werden diverse toepassingen onderzocht: warmtekrachtkoppeling van de eerste generatie, warmtetransport met containers, de installatie van warmtepompen, zonne-energie,… Deze eerder klassieke alternatieve energiebronnen waren nuttig, maar werden niet uitgevoerd, omdat ze de totale energiebehoefte slechts voor 5 tot 10 % konden invullen.
Biogasinstallatie Uiteindelijk bleek de ideale groene oplossing voor de energievoorziening van Molenheide vlakbij het park zelf te liggen. Naast de uitgestrekte terreinen van Park Molenheide liggen immers de akkers van boer Piet Lavrijsen, die naast het verbouwen van courante landbouwgewassen, ook een groot aantal varkens kweekt. In zijn zoektocht naar een milieuvriendelijke oplossing voor zijn mestoverschot en groenafval, gebruikte boer Lavrijsen in Bree al sinds een vijftal jaren een composteringsinstallatie die warmte produceert. Met de vergistingsinstallatie in Helchteren werd nog een stap verder gegaan en werd nagenoeg 6 miljoen euro geïnvesteerd in een nieuwe biogasinstallatie. Deze hypermoderne co-vergistingsinstallatie verwerkt jaarlijks tot 30.000 ton organisch afval. Zowat 60% wordt door het landbouwbedrijf zelf geleverd (varkensmest, maïs,…). De resterende 40% is organisch afval van andere landbouw- of voedingsbedrijven (o.a. Scana-Noliko). De twee vergisters, met elk een doorsnede van 28 meter en een hoogte van 8 meter, krijgen op 24 uur tijd zo’n 70 ton organisch afval te verwerken. Het gaat daarbij om alle mogelijke soorten organisch afval, zoals varkensmest, zure melk, rotte bananen, aardappelschillen of zelfs vervallen hondenbrokken. De vergistingsinstallatie produceert hoogkwalitatief methaangas, dat via 2 motoren wordt omgezet in groene stroom en warmte. De capaciteit van de twee biogasmotoren bedraagt 15 à 16 miljoen kWh per jaar, wat overeenkomt met het gemiddelde verbruik van 4500 gezinnen! De stroom wordt via een hoogspanningslijn aan Park Molenheide toegeleverd. Het overschot wordt op het gewone stroomnet gezet. Om een maximaal rendement te halen, investeerde Molenheide 800.000 euro voor het transport van de warmte (warm water) in een 1,5 km lange ondergrondse pijpleiding. Het warmtetransport gebeurt door stalen geïsoleerde buizen op een diepte van 1,20 meter en met een aanvoertemperatuur van 96°C. Via warmtewisselaars wordt de warmte op de installaties van Molenheide gezet. Het water loopt daarna terug naar boer Lavrijsen, die met de restwarmte het vloeibare residu van de vergisters droogt. Wat overschiet, zijn
48 - ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012
Voorbeelden van duurzame bedrijven in Limburg
korrels die als meststof in de landbouw kunnen dienen. Daarmee is de cirkel rond.
CO2-neutraal De resultaten van de samenwerking zijn indrukwekkend. Jaarlijks bespaart het recreatiepark zowat 350.000 liter stookolie, wat overeenkomt met een verminderde uitstoot van 1.000 ton CO2. Bovendien moet er voor Molenheide geen elektriciteit meer worden opgewekt door externe leveranciers, wat netto nog eens 2.000 ton CO2-uitstoot bespaart! In totaal levert de installatie dus een besparing op van netto minimaal 3.000 ton CO2 per jaar! Park Molenheide is daarmee het enige bungalowpark in de Benelux, en ver daarbuiten, dat zijn energiebehoeften volledig invult met groene energie! Bovendien is de oorsprong van de groene energie goed gekend. Het recreatiedomein wordt in binnen- en buitenland geprezen voor zijn revolutionaire aanpak en zal ook in de toekomst op zoek blijven naar nieuwe energie-efficiënte toepassingen. Zo wordt in het bungalowpark bijvoorbeeld gewerkt met supergeïsoleerde woningen (K35). Ook boer Lavrijsen broedt ondertussen op nieuwe projecten. Zo liggen concrete plannen op tafel om ook in Bree een biogasinstallatie te bouwen, ditmaal in samenwerking met een lokale champignonkwekerij. Ook een verdubbeling van de capaciteit van de biogasinstallatie in Houthalen-Helchteren behoort op termijn tot de mogelijkheden.
Punch Powertrain Punch Powertrain is een globale speler in de ontwikkeling en productie van versnellingsbakken. Hun assortiment bestaat uit Continue Variabele Transmissie (CVT’s) en hybride aandrijvingen voor A-, B- en C-klasse voertuigen. Deze innovatieve producten bezorgen voertuigen uitstekende rijdynamieken, verbeterd comfort en efficiënter brandstofgebruik. In haar vestiging op de Industriezone Schurhovenveld in Sint Truiden, alwaar zich ook het hoofdkantoor bevindt, verschaft Punch Powertrain werkgelegenheid aan een 240-tal personen. Op deze vestiging wordt onderzoek gedaan naar next-generation CVT’s en hybride aandrijvingen. Tevens vindt er de productie plaats van de voornaamste componenten van transmissies en wordt er werk gemaakt van de globale verkoop. Naast de vestiging in Sint Truiden, heeft het bedrijf een assemblage-eenheid in China. Van hieruit gebeuren ook de regionale verkopen, vermits de voornaamste klanten van Punch Powertrain Chinese autoconstructeurs zijn. Daarnaast levert Punch transmissies voor klanten in Maleisië en de VS. Punch Powertrain heeft de ambitie om een leidinggevende positie in te nemen als onafhankelijk aanbieder van innovatieve en schone powertrain technologieën voor autoconstructeurs. Punch wil zijn omzet tussen 2010 en 2013 verzevenvoudigen. Noodzakelijkerwijze zullen ook de beide vestigingen uitgebreid worden.
ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012 - 49
h c e t n a e e b l c n dr ij v e
Hybride en elektrische wagens Punch Powertrain is zich ervan bewust dat de automobielsector binnen 20 jaar een volledige transitie zal ondergaan hebben. Er is een beweging op gang van kleine brandstof-efficiënte wagens, via hybride, naar volledig elektrisch aangedreven wagens. Het bedrijf speelt hier dan ook op in door intensief onderzoek te voeren naar hybride en elektrische technologieën. Op vlak van hybride technologie heeft Punch Powertrain reeds enkele prototypes ontwikkeld, waarvan HEV en PHEV de voornaamste zijn. Het verschil tussen de standaard ‘full hybrid’ technologie (HEV) en de plugin hybride technologie (PHEV) ligt erin dat PHEV ook via het net kan opgeladen worden, en dus niet enkel elektriciteit opwekt via de motor, het remsysteem, e.d.
Sappi Lanaken Sappi Lanaken maakt deel uit van Sappi Fine Paper Europe. Deze groep is marktleider op het vlak van fijn gecoated papier in Europa, met een jaarlijkse capaciteit van ongeveer 4,5 miljoen ton papier. Door haar bekendheid en vertrouwen bij handelaars over het continent levert Sappi het nodige papier voor het drukken van allerhande magazines, jaarrapporten, brochures, enz.
Momenteel heeft Punch Powertrain reeds een eerste Chinese klant voor de plug-in hybride wagen. Deze wagens zullen in 2012 operationeel zijn. Benevens met hybride wagens is Punch volop bezig met de ontwikkeling van volledig elektrische wagens. Zo is in samenwerking met LRM en de Provincie Limburg het dossier ‘Limburg Electric Vehicle’ ingediend en goedgekeurd bij het IWT (in het kader van de proeftuin elektrische voertuigen) voor de bouw van 50 elektrische Ford Transit busjes. Van deze busjes zullen er 20 ter beschikking gesteld worden van de Limburgse steden en gemeenten. Zij krijgen de keuze tussen busjes voor personen- of goederenvervoer. Tien andere busjes zullen gebruikt worden om intensief proeven mee te doen. De laatste 20 busjes zullen binnen de proeftuin elektrische voertuigen worden ingezet voor het testen van infrastructuren (laadpalen, smart grids, enz.). De vestiging in Lanaken beschikt over een unieke positie binnen Sappi Fine Paper Europe. Het is één van de weinige vestigingen met een geïntegreerd proces van pulp en papier, die producten maakt gaande van ‘mechanical coated’ papier, naar lichtgewicht papier voor offset printing. Hierbij wordt gebruik gemaakt van geavanceerde technologieën. Dankzij haar ligging langs het Albertkanaal is de vestiging ideaal gesitueerd voor duurzaam toeleveren van grondstoffen en het verdelen van afgewerkte producten doorheen Europa.
Cleantech in het productieproces Het testen van de ontwikkelde transmissies vindt in Sint Truiden plaats d.m.v. testbanken, waarop versnelde verouderingstesten worden gedaan tot 200.000 km. Voor deze testen wordt gebruik gemaakt van motoren die per test 6 weken volcontinu in werking zijn. De warmte die hierbij vrij komt wordt momenteel nog weggekoeld door middel van een koeltoren. Punch Powertrain heeft plannen om deze restwarmte te benutten voor de verwarming van de gebouwen en de douches. Daarbovenop zal men d.m.v. generatoren de restwarmte omzetten in elektriciteit, waardoor de warmte van de testmotoren wordt omgezet in nuttige energie. Daarnaast onderneemt Punch Powertrain ook nog een aantal initiatieven om haar effecten op het milieu te beperken. Zo doen ze intensief aan afvalreductie, koppelen ze hun machines (dus minder nood aan transport door heftrucks) en onderzoeken ze plannen voor zonne- en windenergie.
50 - ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012
Waterzuivering: van Biogas tot Animalbedding Voor de productie van papier is uiteraard een grote hoeveelheid water nodig. Het ligt dan ook voor de hand dat dit water achteraf niet zomaar wordt geloosd, maar een grondige zuivering ondergaat. Bij dit zuiveringsproces komen een aantal technieken aan bod, die zorgen voor recuperatie van het organisch restmateriaal aanwezig in het water dat bij de productie is gebruikt Eerst en vooral wordt het pulpproceswater gereinigd in gesloten anaerobe reactoren, waarin organisch materiaal wordt verteerd door micro-organismen. Tijdens deze reiniging ontstaat door vergisting methaangas, dat na ontzwaveling als biobrandstof wordt gebruikt. Dit biogas komt terecht in een biogasmotor die sinds 2006 zorgt voor de opwekking van 1MW groene stroom. Daarbovenop heeft Sappi Lanaken sinds 2008 een warmtewisselaar op deze biogasmotor geplaatst, waardoor de restwarmte wordt gerecupereerd. Deze restwarmte wordt benut in het ketelvoedingswater, zodat minder stoom dient aangemaakt te worden.
Tijdens het zuiveringsproces wordt het water van slib gescheiden. Dit slib is vrij van onreinheden, waardoor dit slib perfect geschikt is voor een reeks andere toepassingen. Een gedeelte hiervan wordt gebruikt als bodemverbeteraar in de landbouw. Een ander gedeelte wordt omgezet tot ‘animalbedding’ en dient dus als strooisel in veestallen. Dit strooisel heeft t.o.v. traditionele middelen zoals stro, een aantal positieve kenmerken waarvan de hoge absorbeerbaarheid van het materiaal, betere hygiëne en minder infecties bij de dieren de belangrijkste zijn.
Warmtekracht Koppeling (WKK) Sinds 1997 werkt Sappi Lanaken reeds samen met Electrabel voor de installatie van een WKK op aardgas. De elektriciteit die hierbij wordt opgewekt staat in voor de helft van het totale elektriciteitsverbruik. Daarnaast wordt de hete lucht die uit de aardgasturbine komt, omgezet in stoom en gebruikt voor de opwarming van droogcilinders om het papier te drogen. De energie-efficiëntie die hieruit voortvloeit bedraagt meer dan 80 %, wat liefst meer dan 30% boven het rendement van een klassieke elektriciteitsproductie ligt.
Energiebesparingen Energie is voor Sappi wereldwijd een grote en belangrijke kostenfactor. Dit is dan ook reeds jarenlang een belangrijk aandachtspunt en dat zal ook in de toekomst zo blijven. Ook in het kader van de Vlaamse Benchmark convenanten dient Sappi Lanaken zich tegen 2013 te meten met de vooropgestelde ‘wereldtop’ op het vlak van energie.
Het Global Technical Management Team (GTMT) van Sappi heeft sinds enkele jaren een instrument ontwikkeld, de E4, waarmee wereldwijd in alle vestigingen gegevens worden verzameld rond energie, afvalwater, emissies, enz. De resultaten hiervan worden jaarlijks verwerkt in een groot rapport. Op deze manier worden alle vestigingen wereldwijd gemonitord, worden ideeën verzameld en kan men leren van de prestaties en initiatieven van de verschillende vestigingen. Binnen Sappi Lanaken wordt ook nog gebruik gemaakt van Statistische Proces Controle (SPC). Hierbij wordt het productieproces in een statistisch model gebouwd, waardoor men het proces beter kan begrijpen, managen en automatisch bijsturen. Dit systeem heeft als belangrijk voordeel dat het kan leiden tot energiebesparing in de refiner. Doelstelling hierbij is een reductie van 4% elektriciteitsverbruik. Inzake infrastructuur heeft Sappi Lanaken in haar droogproces de draaiende syfons uit de stoomcilinders vervangen door stationaire syfons. Hierdoor wordt 5 à 10 ton/uur minder stoom verbruikt. Daarnaast heeft men in de pulpfabriek (CTMP), waar hout wordt vermalen tot pulp, geïnvesteerd in andere bemessing, wat wederom gezorgd heeft voor een drastische energiereductie.
ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012 - 51
h c e t n a e e b l c n dr ij v e
Wienerberger De internationale Wienerberger groep is één van de grootste baksteenproducenten ter wereld met ook een sterke positie in de productie van kleidakpannen. De Wienerberger groep is actief aanwezig in 27 landen en stelt in 227 fabrieken ruim 13.000 werknemers te werk. In ons land zijn er 16 productievestigingen met een totale personeelsbezetting van ca. 1110 werknemers. In de provincie Limburg heeft Wienerberger momenteel drie productievestigingen. In Tessenderlo worden binnenmuurstenen geproduceerd door een dertigtal werknemers. Jaarlijks wordt er zo’n 130.000 ton aan ruwe materialen verwerkt. In zijn vestigingen in Maaseik (25 werknemers) en Lanaken (50 werknemers) produceert Wienerberger gevelstenen.
Energiebesparing in productie Zoals elke menselijke of industriële activiteit heeft de productie van keramische bouwmaterialen een zeker effect op mens en milieu. Wienerberger schenkt reeds verschillende jaren bijzondere aandacht aan het ontwikkelen van duurzame producten en productiemethodes die mens en milieu respecteren en de omgeving niet nodeloos belasten. Lokale ontginning en lokale productie staan daarbij centraal. Door de fabrieken steeds dichtbij klei- en leemgroeven te situeren, ontstaat er minder transport en dus minder milieubelasting. Gezien het tijdelijk aspect van de groeven besteedt Wienerberger ook veel aandacht aan een relevante nabestemming, bv. als natuur- en/of recreatiegebied. Tijdens het keramische productieproces zorgen innovatieve productieprocessen voor een minimale milieu-impact. Dankzij rookgasreinigingsinstallaties en procesgeïntegreerde maatregelen zoals het toevoegen van papiervezel als grondstof worden schadelijke emissies sterk gereduceerd, ruim onder de toegelaten emissienormen. Het watergebruik tijdens de productie werd aanzienlijk verminderd en bovendien wordt het productieafvalwater gezuiverd en opnieuw in het productieproces ingezet, waardoor de lozing van afvalwater tot nul werd herleid. Ook het overgebleven keramisch bouwpuin wordt hergebruikt. Wienerberger ontwikkelde een innovatieve recyclagetechniek om fijngemalen keramisch puin te hergebruiken als nieuwe grondstof voor keramische producten. Op die manier past het bedrijf het ‘Cradle to Cradle’ principe in de praktijk toe. Bovendien worden, naast de besparing op de primaire grondstof klei, ook de schadelijke luchtemissies en het energieverbruik sterk gereduceerd aangezien het om een reeds gebakken materiaal gaat. Daarnaast wil Wienerberger, door te investeren in windmolens en zonnepanelen, op korte termijn 20% van haar electriciteitsverbruik halen uit groene stroom. Ook na de productie blijft Wienerberger aandacht hebben voor duurzaamheid, bijvoorbeeld inzake milieuvriendelijke transportmogelijkheden. Er wordt zoveel mogelijk gewerkt met lokale grondstoffen en lokale afzetmarkten waardoor de transportafstanden tot een minimum kunnen beperkt worden. Via transport over water worden de CO2-emissies verder gereduceerd.
52 - ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012
Duurzame bouwmaterialen De uiteindelijke duurzaamheid van een product wordt bepaald door de verhouding tussen de verwachte levensduur en de initiële impact ervan op mens en milieu. De duurzaamheid stijgt wanneer de levensduur verhoogt of wanneer de initiële impact verkleint. Alle inspanningen van Wienerberger om een duurzamer product te bekomen, moeten gezien worden in het licht van deze duurzaamheidsvergelijking. Verschillende studies hebben aangetoond dat keramische bouwmaterialen uitstekend bestand zijn tegen de Belgische klimaat- en weersinvloeden en een levensduur hebben van minstens 150 jaar. Door deze lange levensduur en door de maximale reductie van de impact op mens en natuur bij de productie, kunnen keramische bouwmaterialen als duurzaam beschouwd worden. Verschillende producenten van bouwmaterialen zijn echter constant op zoek naar innovatieve, duurzame bouwmaterialen. Zo heeft Wienerberger een nieuwe vorm van gevelsteen, de Eco-brick®, op de markt gebracht. De steen heeft een kleinere breedte en minder massa. Hierdoor wordt de ruimte gegeven aan de isolatie in de spouw om dikker te worden, maar worden ook de milieu-impacten van productie en transport gereduceerd, zonder aan de functionaliteit te raken van de gevelsteen. Wienerberger zoekt ook voortdurend naar het ontwikkelen van geïntegreerde systemen die perfect op elkaar afgestemd zijn. Zo werden fotovoltaïsche panelen ontwikkeld die groene stroom opwekken en naadloos worden ingewerkt in de bestaande kleidakpannen uit het gamma. In de Bio/Eco-wand worden zoveel mogelijk duurzame en eco-gecertificeerde materialen gebruikt. Het systeem van steenstrips kan dan weer gebruikt worden om buitenmuren zonder spouw of slecht geïsoleerde spouwmuren langs de buitenzijde te isoleren.
Massief Passiefhuis De meest energiezuinige manier van wonen is op dit moment een zogenaamd passiefhuis. Passiefhuizen zijn zeer goed geïsoleerd, luchtdicht, hebben een optimale oriëntatie, aangepaste glaspartijen met driedubbele beglazing en een ventilatiesysteem met warmterecuperatie. Tabel 1 toont het grote verschil in energieverbuik en –kostprijs tussen een passiefwoning en een gemiddelde woning. Het massief passiefhuis van Wienerberger is een passiefhuis dat gemaakt wordt met keramische bouwmaterialen, wat als grote voordeel heeft dat aannemers en bouwvakkers vertrouwd zijn met de gebruikte materialen en bouwtechnieken. Nog een stap verder dan het massief passiefhuis is de zogenaamde zero-energiewoning, een passiefhuis waarbij het electriciteitsverbruik voorzien wordt door geïntegreerde zonne-energie.
Tabel 1: CO2-uitstoot en verwarmingskost voor een gemiddelde woning van 120 m²
Jaarlijkse energiebehoefte voor verwarming
Gemiddelde woning
Passiefhuis
200 kWh/m²
15 kWh/m²
Jaarlijkse CO2-uitstoot bij verwarming op aardgas
38 kg/m²
2,85kg/m²
Jaarlijkse CO2-uitstoot bij verwarming op stookolie
54 kg/m²
4,05 kg/m²
Jaarlijkse verwarmingskost bij aardgasgebruik
€ 1080
€ 164
Jaarlijkse verwarmingskost bij stookoliegebruik
€ 1296
€ 97
Bron: Brochure ‘Groen produceren, bouwen en wonen met Wienerberger … is kiezen voor de toekomst’
ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012 - 53
