r u u h t c c a nstteru
cilnefr a Situering
Om de cleantech sector in Limburg alle groeikansen te bieden, is er uiteraard ruimte nodig om bedrijvigheid in deze sector te huisvesten. Op diverse plaatsen in de provincie wordt deze infrastructuur momenteel uitgebouwd. Zo wordt in Genk het duurzame en hoogwaardige bedrijven- en wetenschapspark THOR ontwikkeld waar binnen enkele jaren Energyville wordt gerealiseerd, een kennis- en onderzoekscentrum voor geavanceerde energietechnologie. In Houthalen-Helchteren vond begin september 2011 de eerstesteenlegging plaats van Greenville. Dit incubatorgebouw voor startende bedrijven in de cleantech sector wordt opgebouwd in het voormalige hoofdgebouw van de koolmijn van Houthalen. Naast de incubator komt er ook een bezoekerscentrum rond het thema cleantech.
THOR PARK in Genk Op de voormalige mijnsite van Waterschei in Genk wordt een duurzaam en hoogwaardig bedrijven- en wetenschapspark ontwikkeld, THOR park genaamd. Op het THOR wetenschapspark zal binnen enkele jaren het onderzoeksinstituut ‘EnergyVille’ worden gerealiseerd, dat zich toelegt op de ontwikkeling van nieuwe technologieën, kennis en inzichten voor een duurzame energievoorziening en een duurzaam energiesysteem in de bebouwde, stedelijke omgeving. Neem daarbij het feit dat Genk, naast Antwerpen, Oostende, Gent en Hasselt, één van de vijf Vlaamse steden is die het ‘Convenant of Mayors’ (dit convenant heeft tot doel om steden te verenigen die verder willen gaan in de strijd tegen klimaatverandering dan de officiële doelstellingen van de EU) heeft ondertekend en het is duidelijk dat Genk, de derde industriestad van Vlaanderen, zich nadrukkelijk profileert als een stad die duurzaamheid hoog in het vaandel draagt, niet alleen bij de ontwikkeling van haar bedrijventerreinen maar ook in de activiteiten die zich op deze terreinen ontwikkelen.
Een gevestigde waarde inzake sensibilisering rond duurzame ontwikkeling is het Centrum Duurzaam Bouwen, kortweg CeDuBo, in Heusden-Zolder. Het Centrum stimuleert via tentoonstellingen, evenementen en andere initiatieven al bijna tien jaren de ontwikkeling en vermarkting van cleantech oplossingen voor de bouwsector. Eind september jl. werd door CeDuBo nog het energieweekend georganiseerd rond het thema rationeel energiegebruik en werd de vernieuwde permanente tentoonstelling geopend. Deze voorziene en reeds gerealiseerde infrastructuren vormen de ideale biotoop voor cleantech bedrijven en voor onderzoek en ontwikkeling in deze sector. Samen met de ruimte om te ondernemen in onze provincie, de aanwezige kennis en de provinciale beleidskeuzes om cleantech te beschouwen als speerpuntsector, kan Limburg verder uitgroeien tot een ware hotspot voor cleantech bedrijvigheid.
Drie projectzones Het THOR park is 100 ha groot. De voormalige mijnsite is reeds voorzien van wegenis en infrastructuur die de toegang tot de verschillende onderdelen van het park mogelijk maken. De site omvat drie projectzones: het hoogwaardig bedrijvenpark, het wetenschapspark en het hoofdgebouw. De site wordt ontwikkeld in samenwerking met LRM en voor wat het wetenschapspark betreft is er een samenwerkingsakkoord tussen KULeuven, LRM en Stad Genk. Het THOR park kan zo gecombineerd een sterke technologieportfolio en ondernemingskapitaal aanbieden aan geïnteresseerde bedrijven die zich op de site willen vestigen. De site wordt ontwikkeld volgens hoogwaardige kwaliteitscriteria, zowel op het gebied van architectuur als op het vlak van omgevingsaanleg. In de omgevingsaanleg wordt het karakter van de oude mijncultuur bewaard door het aanleggen van wallen met uitgegraven mijnsteen. Dit geeft aan deze site een herkenbare identiteit. Het stadsbestuur heeft nadrukkelijk gekozen voor een duurzame ontwikkeling van de site, met aandacht voor de belangen van het milieu, van de ondernemers en van de toekomstige werknemers. Dit maakt van de site een duurzame en efficiënte ondernemings- en werkomgeving.
28 - ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012
Infrastructuur voor cleantech bedrijvigheid in Limburg EnergyVille. In de oprichting van de nv EnergyVille (infrastructuur) participeren ook VITO, IMEC en POM Limburg. Op de eerste cluster wordt een eerste bedrijfsgebouw of incubator gepland van 5000 m² dat plaats zal bieden aan zowel startende en kleinere, als grotere en bestaande ondernemingen die een sterke kennispoot hebben. De realisatie van het gebouw is in volle voorbereiding en naar verwachting zal het gebouw medio 2013 klaar zijn.
Hoofdgebouw Het voormalige monumentale hoofgebouw van de mijn zal worden ontwikkeld tot een facilitair centrum voor het gehele park. Het gebouw, aan de buitenzijde reeds geheel gerenoveerd en een sterke ‘eyecatcher’ bij het betreden van het park, zal aan alle gebruikers van het park een variëteit aan diensten aanbieden waaronder de terbeschikkingstelling van vergader- en seminarieruimtes, kinderopvang, horecagelegenheden en fitness-faciliteiten.
Bedrijvenpark Het hoogwaardig bedrijvenpark (80 ha) richt zich op innovatieve en kennisintensieve bedrijven die hun activiteiten ontwikkelen in een kantoorachtige omgeving. Bedrijven zullen op dit terrein gebouwen en ruimtes kunnen huren en kopen. Er is tevens de mogelijkheid om een eigen bedrijfsgebouw te realiseren. Op het terrein zal plaats worden geboden aan zowel small, medium als large space gebruikers. Een eerste concrete ontwikkeling op het hoogwaardig bedrijventerrein wordt nu gepland in PPS-verband (Publiek-Private Samenwerking). Hiertoe zal een vennootschap worden opgericht waarin het Autonoom Gemeentebedrijf Genk, LRM en de Tijdelijke Handelsvennootschap Ontwikkelingscombinatie Waterschei (bestaande uit DMI Vastgoed, VanHout en Van Roey) participeren. Samen zullen zij de eerste gebouwen, passend Mo-Thor genoemd, realiseren.
Wetenschapspark
Duurzaamheid als leidraad voor de ontwikkeling van het THOR park Vanaf de eerste stappen in de ontwikkeling van het THOR park speelt duurzaamheid een bepalende rol. In het gemeentelijk RUP ‘Mijnterrein Waterschei’ wordt aandacht besteed aan het gebruik van duurzame technieken voor bijvoorbeeld waterbeheer en het gebruik van alternatieve energiebronnen. In de ontwerpen van de gebouwen speelt het energieverbruik (E-peil) een cruciale rol. De stad Genk heeft opdracht gegeven tot de opmaak van een visie omtrent het duurzaam ontwikkelen en beheren van bedrijventerreinen en dit gekoppeld aan een realisatieplan. In dit kader zal een belangrijke rol toebedeeld worden aan het parkmanagement dat zal instaan voor de monitoring van de duurzaamheid en de ontwikkeling van collectieve projecten en diensten die bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van de site. Alle ontwikkelaars en later ook de individuele bedrijven die zich op de site vestigen engageren zich tot het erkennen van de duurzame ontwikkelingsprincipes en tot participatie aan het parkmanagement.
Het wetenschapspark heeft een oppervlakte van 20 ha. Het masterplan voor het wetenschapspark is ontwikkeld door het Antwerpse kantoor HUB. Het wetenschapspark zal bestaan uit een 11-tal clusters met elk een potentieel van zo’n 20.000 m² aan kantoorruimte. HUB heeft zich bij het ontwerp van het wetenschapspark als doel gesteld dit passend te integreren in het bestaande terrein en het blijvend groene karakter van het terrein te verzekeren. Het wetenschapspark richt zich op ondernemingen en instellingen die zich bezighouden met onderzoek en ontwikkeling en die bijgevolg een hoogtechnologisch karakter hebben. De ontwikkeling van de infrastructuur op het wetenschapspark wordt gerealiseerd via de oprichting van een holding waarin KULeuven, LRM en de stad Genk participeren. Vanuit de holding zullen twee dochtervennootschappen worden opgericht, met name de nv Incubator en de nv
ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012 - 29
h c e t cilea n uur t c u r t nfr a s
EnergyVille: onderzoekscentrum voor duurzame energie Op cluster 2 van het Wetenschapspark zal ‘EnergyVille’ worden gevestigd. EnergyVille is een kennis- en onderzoekscentrum voor geavanceerde energietechnologie en betreft een samenwerking tussen KULeuven Energie-Instituut, VITO en IMEC. Deze onderzoeksinstellingen brengen in EnergyVille hun kennis en onderzoekscapaciteiten samen met als doel een toonaangevend onderzoeksinstituut op het gebied van duurzame energievoorziening voor grote stedelijke omgevingen in Europa te worden. EnergyVille zal expertise opbouwen, vorming verzorgen en onderzoek uitvoeren met betrekking tot onder meer intelligente energienetten, elektrische voertuigen en energie-efficiënte gebouwen. In samenwerking met de industrie en het bedrijfsleven zullen terzake nieuwe en innovatieve technologieën ontwikkeld worden. Ook andere (Limburgse) onderwijsinstellingen zoals KHLim, UHasselt en XIOS, zullen in EnergyVille betrokken zijn.
onderzoekscapaciteit biedt tevens vestigingsopportuniteiten aan reeds bestaande gerelateerde bedrijven. Volgens professor Belmans van de KULeuven, een autoriteit inzake elektrotechniek en actief betrokken bij de oprichting van Energyville, is dat meteen één van de succesfactoren van het nieuwe kenniscentrum: “Met Energyville willen we een dynamiek creëren die bedrijfsactiviteiten en werkgelegenheid met zich meebrengen. Op Europees niveau willen we een attractiepool zijn voor aan cleantech gerelateerde bedrijven. Een belangrijke uitdaging ligt op de arbeidsmarkt. De nood aan ingenieurs en technisch opgeleide werknemers is nu al groot en zal de komende jaren nog sterk toenemen omwille van nieuwe energietechnologieën. Er moet dringend werk gemaakt worden van een opwaardering van het technisch onderwijs op alle onderwijsniveaus.” De activiteiten van EnergyVille passen volledig in de ‘Vlaanderen in Actie’-doorbraak voor de realisatie van een ‘groen stedengewest’ en zijn derhalve een belangrijk onderdeel van de toekomstplannen van Vlaanderen voor 2020. Onderzoeksprojecten zoals Linear en de proeftuinen voor elektrische voertuigen zullen hier met de steun van de Vlaamse regering worden uitgevoerd.
De afnemende traditionele energievoorraden, het groeiend bewustzijn voor de milieu- en CO2-problematiek en de opkomst van nieuwe en duurzame energiebronnen, plaatsen ons voor nieuwe en substantiële technologische uitdagingen en zullen leiden tot een belangrijke herziening van de wijze waarop energie in steden wordt opgewekt en verbruikt. De huidige elektriciteitsvoorzienings- en distributiesystemen zullen daardoor belangrijke veranderingen ondergaan, maar ook andere energievectoren zoals gas, warmte en koeling zijn essentieel in die veranderingen.
De economische opportuniteiten verbonden aan de transformatie van het energiesysteem zijn substantieel. In de komende decennia zal meer dan 500 miljard euro geïnvesteerd worden in de bouw van de nodige infrastructuur en van elektrische netten voor het bereiken van de CO2doelstellingen en in de komende jaren zal de Europese Unie 8 à 9 miljard euro uittrekken voor ondersteuning van projecten die passen binnen de doelstellingen van EnergyVille.
EnergyVille zal door middel van haar researchactiviteiten en de praktische toepassing daarvan een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van dat nieuwe energiesysteem. De door de EU geformuleerde ‘20-20-20’ doelstellingen (20% emissiereductie, 20% toename van het aandeel hernieuwbare energie en 20% toename van de energie-efficiëntie tegen 2020) en de beoogde CO2-neutraliteit tegen 2050 vereisen de ontwikkeling van innovatieve technieken en samenwerking tussen alle actoren in de keten van fundamenteel onderzoek tot het vermarkten van de ontwikkelde nieuwe producten. EnergyVille brengt deze samenwerking tot stand.
De EnergyVille partners KULeuven en VITO zijn tevens partners in de Europese KIC InnoEnergy. De KIC InnoEnergy (KIC = Knowledge and Innovation Community) is een Europees consortium van bedrijven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen dat door het EIT (European Institute for Innovation and Technology) is aangewezen als expertisecentrum op zijn terrein en zich tot doel stelt om, gesteund door Europa, belangrijke technologische ontwikkelingen te realiseren op het gebied van energievoorziening en –technologie.
Momenteel wordt volop gewerkt aan het ontwerp van het EnergyVillegebouw dat eind 2013 vermoedelijk in gebruik kan worden genomen. Vanzelfsprekend zal dit gebouw aan de hoogst mogelijke energie-eisen voldoen en een voorbeeld zijn van een duurzaam gebouw. Het gebouw zal plaats bieden aan een 200-tal onderzoekers en zal naast kantoorruimte ook geavanceerde laboratoriumruimtes bevatten. De specifieke labo’s zullen uitgebreide proefopstellingen van slimme netwerken (smart grids) mogelijk maken. De realisatie van de EnergyVille infrastructuur vindt overigens plaats met steun vanuit EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) en cofinanciering door het Hermes fonds en het kabinet van Minister Lieten. De activiteiten van EnergyVille zullen tevens leiden tot de ontwikkeling van spin-offs die zich in het THOR park kunnen vestigen. De grote
30 - ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012
InnoEnergy en EIT
Het Co-Locatie Centrum (CC) Benelux – naast VITO en KULeuven bestaande uit TNO, TUEindhoven en Eandis - zal onder meer gevestigd worden in EnergyVille. Het CC Benelux en EnergyVille richten zich daarbij op het thema intelligente energie-efficiënte gebouwen en steden. EnergyVille betrekt sinds midden juni 2011 al een tijdelijke vestiging in de Dennenstraat te Genk, op een steenworp van de finale vestigingsplaats op het wetenschapspark. Een dertigtal onderzoekers van KULeuven en VITO zullen hier de samenwerking tussen de twee onderzoekspartijen in het kader van EnergyVille en het EIT reeds in praktijk brengen.
GREENVILLE: Cleantechincubator in Houthalen-Helchteren Het hoofdgebouw van de koolmijn van Houthalen wordt omgebouwd tot incubator en bezoekerscentrum voor de cleantech economie in Limburg en Vlaanderen. Op 6 september jl. vond de eerstesteenlegging plaats. De opening wordt verwacht na de vakantie van 2012. Dit historische pand is het meest centraal gelegen gebouw van het Limburgse mijnpatrimonium en heeft als voormalige hoofdzetel van de Kempense Steenkoolmijnen een belangrijke symboolwaarde, historisch en toekomstgericht. Het wordt immers het knooppunt voor de nieuwe cleantech economie. Greenville is de doopnaam van het project dat gedragen wordt door de LRM en het gemeentebestuur van Houthalen-Helchteren, samen met het Autonoom Gemeentebedrijf Masterplan Houthalen-Helchteren. De incubator, een centrum voor startende bedrijven, wordt gerealiseerd in de twee bovenverdiepingen en bestaat uit aan elkaar schakelbare kantoren die gereserveerd worden voor startende ondernemingen en projecten in de cleantech. Het gaat om 3100 m² die ter beschikking zullen staan als een ‘dienstencentrum’. Dat wil zeggen dat een bedrijf er niet alleen over een ingericht kantoor zal beschikken, maar dat er centrale diensten zijn, gaande van een gemeenschappelijk onthaal tot gespecialiseerde begeleiding voor sectorspecifieke starters. Het bezoekerscentrum, 2700 m² groot, wordt uitgebouwd op de benedenverdieping en behelst een vergadercentrum, horeca, tentoonstellingsruimte en een op het publiek gerichte werking die ‘de boodschap’ moet verspreiden, d.w.z. die ervoor moet zorgen dat de omschakeling van de economie naar meer duurzaamheid en cleantech ook begrijpbaar en toegankelijk wordt voor de bevolking. De combinatie van bedrijfsruimten voor starters met een publieksge-
richte functie is nieuw voor Vlaanderen. Het bezoekerscentrum zal een actieve werking inzake de vergroening van de economie ontplooien en zal onder meer toeristisch-educatieve programma’s aanbieden. Vandaag is er reeds een eerste groep ‘Cleantech ambassadeurs’ in opleiding, die zullen opereren vanuit Houthalen-Helchteren. Tegelijk is een werkgroep bezig met het uitwerken van een vaste opstelling in het bezoekerscentrum, dat zich tot uitdaging stelt het verhaal van industrieel-economische/ecologische ontwikkeling van Limburg begrijpbaar te maken. Dat wordt gecombineerd met een eigen programmatie en met een ontmoetingscentrum voor ondernemingen en netwerken in de cleantech economie. Het geheel moet als het ware een bijenkorf worden voor creativiteit in de ecologische economie. Het project Greenville past uiteraard in de cleantech portefeuille van de LRM, die initiator is van en investeerder in verschillende cleantechprojecten in Limburg. Maar het project past evenzeer in de clean-techvisie van de gemeente Houthalen-Helchteren: de ontwikkeling van het vroegere mijnterrein tot cleantechcampus. Het ontwikkelingsplan van de gemeente behelst, naast de incubator en het bezoekerscentrum, de ontwikkeling van het resterende deel van het mijnterrein tot gespecialiseerde bedrijfshuisvesting middels een Publiek Private Samenwerking. Initiatieven die hier op til staan zijn de doorstart van de vroegere mijnbouwschool TIKB tot een cleantechschool, de omschakeling van het bedrijventerrein Centrum-Zuid tot een cleantechbedrijvenpark en de realisatie van het nieuwe administratief centrum van de gemeente, dat naast de eigen diensten ook plaats zal bieden aan bedrijven. De ontwikkeling van al deze projecten op één plaats biedt belangrijke perspectieven: een bovenlokale rol in Vlaanderen en de Euregio, gefundeerd in een visie op cleantech. Eind 2009 werd een paper geschreven, waarin
ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012 - 31
h c e t cilea n uur t c u r t nfr a s
een analyse en positionering van de nieuwe cleantech economie gekoppeld werd aan de strategische potentiëlen in Limburg en HouthalenHelchteren. Vanuit dit visiestuk werd niet alleen het kader aangereikt voor de investeringen in de cleantechcampus, maar werd ook de noodzaak aangetoond van het ‘leven inblazen’ aan de nieuwe infrastructuur. Uiteraard zal het bezoekerscentrum daarin een rol spelen, maar de bovenlokale rol moet ook inhoudelijk waar gemaakt worden. Daarom is de vestiging van I-Cleantech Vlaanderen in Houthalen-Helchteren een cruciaal element in het ontwikkelingsplan. I-Cleantech Vlaanderen is een nieuwe Vlaamse instelling met als opdracht: het aanzwengelen van de cleantech economie op Vlaams niveau en zich concentreren op het internationaliseren van onderzoek en bedrijfsleven in Vlaanderen. Dat een initiatief van de Vlaamse regering zich vestigt op het mijnterrein van Houthalen is zeker een goede start van de uitvoering van de cleantechvisie. Maar Houthalen-Helchteren zelf is ook reeds internationaal actief, onder meer als lid van Energy Hills en als participant in het Interregproject Prospects dat handelt over de rol van ondernemerschap in reconversiegebieden. De realisatie van Greenville in Houthalen-Helchteren, mede gefinancierd door EFRO en LSM, is een opsteker, niet alleen voor de cleantech economie, maar ook voor de economische omschakeling van het mijngebied. Want met het Centrum Duurzaam Bouwen op het mijnterrein van Heusden-Zolder en de uitbouw van Energyville in Waterschei-Genk ontstaat er samen met Greenville een sterke as voor de vergroening van de economie, met telkens actoren met een bovenlokale relevantie. Dat dit zich allemaal afspeelt op de vroegere mijnterreinen hadden velen wellicht niet verwacht, maar de unieke historische mijngebouwen zijn nu eenmaal één van de krachtigste plaatsen van economische omwenteling voor de provincie. De radicale omwenteling die de koolmijnen hier een eeuw geleden veroorzaakten zou zich dus best nog eens kunnen overdoen, maar dan met een nieuwe toekomstgerichte inhoud. Houthalen-Helchteren is vast van plan deze ambitie in te vullen.
Centrum Duurzaam Bouwen (CeDuBo) in Heusden-Zolder De vzw Centrum Duurzaam Bouwen (kortweg CeDuBo) is een informatieen coördinatiecentrum gelegen in de voormalige badzaal op de mijnsite te Heusden-Zolder. Vanuit deze unieke locatie promoot CeDuBo het duurzaam bouwen op grote schaal. In het centrum zijn diverse praktijkopstellingen opgebouwd. Duurzaam bouwen of verbouwen is echter een complex proces. Overheden leggen steeds strengere normen op omtrent afval, energie en water. Om deze normen te halen moest en moet verstandig worden nagedacht over materialen en processen. Hiervoor organiseert het centrum diverse activiteiten voor een zo groot mogelijk publiek. CeDuBo richt zich hoofdzakelijk op de professionele markt. Voor installateurs, dakwerkers, architecten, aannemers, gebouwbeheerders, enz. worden regelmatig studiedagen georganiseerd. Daarbij wordt aandacht besteed aan nieuwe regelgeving, een optimale toepassing van bestaande
32 - ECONOMISCH RAPPORT POM-ERSV LIMBURG – FEBRUARI 2012
technieken en innovatieve oplossingen. Ook particulieren kunnen inspiratieopdoen in de recent vernieuwde, permanente tentoonstelling of via verschillende opleidingen en kunnen een vakkundig planadvies laten opstellen. Voor deze doelgroepen werkt CeDuBo in Limburg intensief samen met het Steunpunt Duurzaam Bouwen Limburg (Dubolimburg). Naast informatieverspreiding is CeDuBo ook een actieve partner van de overheid. Zo voert het projecten uit voor het Vlaams ministerie van onderwijs, het Vlaams Energieagentschap, de Diensten Algemeen Regeringsbeleid, enz. Een mooi voorbeeld is het DuWoBo-project, dat in Vlaanderen alle belanghebbende organisaties rond duurzaam wonen en bouwen samen wil brengen, projecten opzet, informatie uitwisselt en adviezen formuleert.
Cleantech Centrum Duurzaam Bouwen stimuleert via zijn evenementen en initiatieven al jaren de ontwikkeling en vermarkting van cleantech-oplossingen voor de bouwsector. Enkele voorbeelden: door CeDuBo’s inspanningen op het gebied van ruimtelijke ordening en inplanting van verkavelingen en individuele bouwpercelen wordt een optimale integratie van energiebesparende oplossingen (glas, ventilatie, verwarming, isolatie, enz.) bevorderd. In het kader van het Interreg project ‘Sustainable Industrial Sites.eu’ werkt CeDuBo samen met POM Limburg ook aan de ontwikkeling van een ‘duurzaamheidsmeter’ voor bedrijfsgebouwen en bedrijventerreinen. Hiermee kunnen ondernemingen meten hoe duurzaam ze zijn en kan worden onderzocht op welke vlakken (water, energie, afval, biodiversiteit, mobiliteit) er nog vooruitgang kan worden gerealiseerd. Meer info over dit project kan verderop in dit Economisch Rapport worden teruggevonden (zie blz. 40). Op de activiteiten rond cleantech verwelkomt CeDuBo jaarlijks ruim 1500 professionals die er kennis kunnen opdoen over bestaande en nieuwe cleantech technieken/technologieën en die leren hoe ze die moeten inzetten voor een maximaal rendement. Bovendien informeert CeDuBo jaarlijks meer dan 40.000 particulieren uit heel Vlaanderen via de website, permanente tentoonstelling, quick-scans, opleidingen, Energieweekend, enz. Centrum Duurzaam Bouwen bestaat in 2012 al 10 jaar! Naar aanleiding van deze verjaardag zijn verschillende activiteiten gepland. In september jl. werd in Heusden-Zolder reeds een Energieweekend voor particulieren georganiseerd, dat op 21 en 22 januari 2012 ook in Oostende heeft plaatsgevonden. Voor aannemers, architecten, dakwerkers, gebouwbeheerders, installateurs, enz., zijn er verschillende evenementen op maat gepland. Zo werd op 15 september jl. reeds de 8ste Editie Energiebesparingsforum georganiseerd. Tijdens deze editie ging Centrum Duurzaam Bouwen in samenwerking met Cogen Vlaanderen, ODE Vlaanderen, Smart Grids Flanders, WTCB, Xios Hogeschool Limburg en tal van andere inhoudelijke partners dieper in op de thema’s ‘opwekken van duurzame energie’ en ‘energie-efficiënte gebouwen’.
ECONOMISCH ECONOMISCHRAPPORT RAPPORTPOM-ERSV POM-ERSVLIMBURG LIMBURG– –FEBRUARI JANUARI 2012 - 33
