Paraaf Overleg Liaisons Webrichtlijnen

TER ADVISERING Aan

Overleg Liaisons Webrichtlijnen

Inlichtingen Jeroen Sprenger T 070-3428232 F 070-3427900 [email protected]

Datum 27 juni 2012 Notitienummer /

Afwegingskader rijksoverheidswebsites

Rubriek

Auteur Jeroen Sprenger

Paraaf Overleg Liaisons Webrichtlijnen

Van Jeroen Sprenger Kopie aan Bijlagen

Samenvatting De online communicatie van de Nederlandse overheid moet vanaf 2011 voldoen aan de webrichtlijnen. Daarover zijn vijf jaar eerder door de minister van BZK toezeggingen gedaan. Midden 2011 is gebleken dat de praktijk daar ver van afwijkt. Daarop heeft BZK de Tweede Kamer laten weten dat ze ervoor zal zorgen dat binnen afzienbare tijd de onder overheidsverantwoordelijkheid vallende websites aan de webrichtlijnen zullen voldoen. Als onderdeel van die actie is aangegeven dat bevorderd zal worden dat de content en de functionaliteiten van zelfstandige websites zoveel mogelijk worden ondergebracht bij de platforms www.rijksoverheid.nl, Rijksportaal en Overheid.nl. Het gaat daarbij om zo’n 1100 websites. Ten behoeve van de herschikking is dit Afwegingskader gemaakt.

Het Afwegingskader is een hulpmiddel bij de keuze van het platform waar een nu nog zelfstandige website het best op zijn plaats is. Mocht een website niet bij een van de drie platforms terecht kunnen, dan is een zelfstandig voortbestaan – maar wel webrichtlijnenproof - mogelijk. Ieder departement beoordeelt dat binnen de eigen verantwoordelijkheden en bevoegdheden.

Pagina 1 van 20

De communicatie van de overheid is even dynamisch als de overheid zelf. Het Afwegingskader kan daarom ook een instrument zijn voor de beoordeling van toekomstige wensen voor online communicatie. Het kan een bijdrage leveren aan de naleving van zowel de hoofdlijnen van het communicatiebeleid van de Rijksoverheid als de handhaving van de webrichtlijnen. Een herhaling van de wildgroei kan zo worden voorkomen. Elk departement wijst in eigen kring aan welke directie in de naleving een centrale rol krijgt toebedeeld.

Het Afwegingskader laat zich in onderstaande stappen samenvatten.

1. Is het opzetten/onderhouden van de website noodzakelijk ter ondersteuning van het realiseren van de primaire doelen van de organisatie? Ja: ga verder naar vraag 2. Nee: geen website.

2. Is de doelgroep van de site beperkt tot de rijksdienst? Ja: maak gebruik van Rijksportaal, ga door naar vraag 3. Nee: ga verder naar vraag 6

3. Heb je voldoende aan de door Rijksportaal geboden functionaliteit, zonodig gecombineerd met de DWR-samenwerkruimtes? Ja: neem contact op met de Rijksportaal-coördinator van je organisatie en maak samen een plan voor het aanbieden van informatie op Rijksportaal. Nee: ga door naar vraag 4

4. Kun je voor de gewenste extra functionaliteit gebruik maken van sociale media? Ja: neem contact op met de directie of afdeling Communicatie en laat je goed voorlichten over de praktische, ethische en integriteitszaken rond het gebruik ervan. Nee: bespreek je aanvullende functionele wens met de departementale contactpersoon voor Rijksportaal. Die kan de wens bespreken met andere departementen en via de geëigende kanalen

Pagina 2 van 20

uitzoeken of de wens gerealiseerd kan worden op Rijksportaal. Ga door naar vraag 5.

5. Kan je volledige wens gerealiseerd worden op Rijksportaal? Ja: ga verder zoals bij 3/ja Nee: je zult voor (een deel van) de functionaliteit een eigen voorziening in stand moeten houden. Maak een plan hoe je zoveel mogelijk informatie op Rijksportaal kunt aanbieden en bespreek met de directie Communicatie en/of ICT hoe je de aanvullende functionaliteit 'lean and mean' kunt inrichten.

6. Denk je voldoende te hebben aan de mogelijkheden die www.rijksoverheid.nl biedt? Ja: ga door naar vraag 7 Nee: ga door naar vraag 8

7. Verwacht je dat de informatie die je wilt bieden in de redactieformule past, die bij www.rijksoverheid.nl wordt gehanteerd? Is de aangeboden informatie bijvoorbeeld vooral beleidsinhoudelijk van aard? Ja: neem contact op de directie communicatie. Zij fungeren als liaison van de redactie van www.rijksoverheid.nl. Zij bespreken de mogelijkheden voor publicatie van de informatie met de redactie. De informatie kan aan bestaande pagina’s toegevoegd worden of een aparte plaats krijgen. De ruimte die wordt geboden varieert van een tot enkele pagina’s (er wordt in sommige gevallen een uitgebreid dossier aangemaakt). Op termijn (2013) biedt rijksoverheid.nl de mogelijkheid om binnen het kader van de site een zogenaamde special op te zetten en te onderhouden. Deze special kan naar wens worden ingericht. Nee: overweeg het opzetten van een afzonderlijke site. Ga door naar vraag 9.

8. Is de site in het bijzonder bedoeld voor wet- en regelgeving, officiële publicaties, open data / beschikbaar stellen van gegevens voor hergebruik of informatie van ook andere overheden dan alleen de rijksoverheid

Pagina 3 van 20

Ja: ga naar Overheid.nl Nee: ga door naar de laatste vraag 9.

9. Je wensen passen niet in de mogelijkheden van www.rijksoverheid.nl, van Overheid.nl en/of Rijksportaal en je overweegt een eigen website. Verwacht je dat de mogelijkheden van de platformwebsites op het platform Rijksoverheid van DPC voldoende is? Ja: neem contact op met de directie communicatie. Zij zijn opdrachtgever van platformwebsites bij DPC en bespreken met DPC de mogelijkheden. Nee: Ga door naar 10.

10. Je wensen passen niet in de mogelijkheden van www.rijksoverheid.nl, de platform websites bij DPC, van Overheid.nl en/of Rijksportaal. Je overweegt een afzonderlijke website te bouwen. Neem contact op met de directie Communicatie en/of directie ICT en laat je door hen begeleiden bij bouw ervan. Is de site bedoeld voor openbaar gebruik? Ja: zorg ervoor dat de site voldoet aan de webrichtlijnen Nee: scherm de site af voor openbaar gebruik (via autorisatie). De site hoeft dan niet per se aan de webrichtlijnen te voldoen, maar het blijft wel wenselijk. In je doelgroep kunnen namelijk mensen zijn voor wie de toegankelijkheidseisen ook van betekenis zijn. In dit verband is het tot slot zinvol te attenderen op de brief van directeur Informatiseringsbeleid Rijk, Maarten Hillenaar, van 12 juli 2012 aan de leden van de ICCIO. Daarin waarschuwt hij voor de lokroep van Pleio, Facebook en andere social media. “Het is bepaald complicerend als we enerzijds websites saneren, overzetten naar rijksoverheid.nl of als zelfstandige sites laten voldoen aan de webrichtlijnen, en we vervolgens anderzijds informatieplatforms ondersteunen die niet voldoen aan de webrichtlijnen.

Pagina 4 van 20

Ten geleide Het Rijk kent vele honderden websites. Dat is aan het licht gekomen bij de inventarisatie ervan naar aanleiding van debatten in de Tweede Kamer over de naleving van de zogenaamde webrichtlijnen. Dat zijn regels met betrekking tot de toegankelijkheid in de breedste zin van het woord, waaraan (rijks)overheidswebsites moeten voldoen. De webrichtlijnen vinden hun oorsprong in internationale regelgeving, hebben in 2004 een ‘Nederlandse vertaling’ gekregen en zijn in 2006 verplicht gesteld voor websites die onder verantwoordelijkheid van de overheid vallen. Per 1 januari 2011 zouden al die websites aan de webrichtlijnen moeten voldoen. Midden 2011 heeft de Kamer zich geërgerd getoond over de gebrekkige naleving ervan. Het merendeel van de (rijks)overheidswebsites blijkt niet te zijn getoetst en voor zover ze wel zijn getoetst voldoen slechts een beperkt aantal wel aan de webrichtlijnen. Voor de minister van BZK is dat aanleiding geweest de naleving strikt te gaan bevorderen. Als gevolg daarvan lopen er drie acties. BZK/BK/B&I is in overleg met andere overheden en met de instanties die websites op de naleving van de webrichtlijnen toetsen. Onderwerp van het overleg is de vaststelling van een nieuwe versie van de webrichtlijnen (Webrichtlijnen versie 2) en de wijze waarop daarop getoetst zou moeten worden. Tevens wordt binnen BZK/BK/B&I gewerkt aan de ontwikkeling van faciliteiten die behulpzaam moeten zijn al in de bouwfase van websites aandacht aan de webrichtlijnen te besteden. Binnen BZK/DIR wordt gelijktijdig gewerkt aan een sanering van aantal en kwaliteit van websites, die vallen onder de verantwoordelijkheid van de Rijksoverheid. Daarvoor is een grove driedeling gemaakt. Eén, websites kunnen worden opgeheven, bijvoorbeeld omdat de inhoud inmiddels achterhaald is. Twee, ze kunnen zelfstandig voortbestaan, omdat het belang voor burgers dat rechtvaardigt. Of, drie, ze worden opgeheven omdat hun inhoud en functionaliteiten worden ondergebracht bij één van de drie grote webplatforms: www.rijksoverheid.nl, Rijksportaal en Overheid.nl. Het derde spoor is dat van de transparantie. De minister van BZK wil allereerst inzichtelijk maken hoeveel websites er onder de verantwoordelijkheid van het Rijk vallen en daarbij tevens aangeven in welke mate ze aan de webrichtlijnen voldoen. In het kader daarvan is op 1 juni 2012 het websiteregister online gegaan. In de bijlage is de stand

Pagina 5 van 20

van zaken met betrekking tot deze sporen uiteengezet. Een tweede element van het transparantiespoor is de ‘pas toe-leg uit-verklaring’, die op elke website van de Rijksoverheid op een herkenbare plaats wordt aangebracht. Daarin wordt aangegeven in welke mate aan de webrichtlijnen wordt voldaan en tevens uitgelegd waarom bepaalde aspecten ervan nog niet zijn gerealiseerd.

Deze notitie is geschreven met het oog op de sanering van de websites. Het moet allereerst een afwegingskader bieden voor de mogelijke indeling van nu bestaande websites. In de slotparagrafen van deze notitie wordt ingegaan op de vraag of het afwegingskader ook bruikbaar kan zijn bij de toetsing van toekomstige wensen voor nieuwe websites. En wie daarbij toezien op de naleving als zijn taak mag zien. Het behoeft geen betoog dat hoe de afweging ook voor bestaande of nieuwe websites uitvalt, onder alle omstandigheden zal de informatie in overeenstemming met de webrichtlijnen worden aangeboden.

De keuze voor online informatie Het verstrekken van informatie via de digitale snelweg heeft sinds midden jaren negentig een grote vlucht genomen, in de samenleving, maar ook binnen de overheid. De aanleiding en de benadering hebben zich tegelijkertijd mee ontwikkeld. Aanvankelijk was het een kwestie van ‘aanwezig’ zijn, van ‘presence’. Geleidelijk aan heeft het een karakter gekregen van het bieden van ‘informatie’, van ‘voorlichting’ in de breedste zin van het woord. En thans wordt het steeds meer ook een instrument voor interactie met de overheid, voor het voltrekken van transacties, voor tal van vormen van overheidsdienstverlening. Met de ontwikkeling naar www.rijksoverheid.nl is een nieuwe benadering, meer vanuit de optiek van de ‘communicatie’, in praktijk gebracht. Hoofdlijn is niet langer wat de overheid te melden, te zenden, heeft, maar wat de burgers van de overheid zouden willen of zouden moeten weten. In bescheiden mate worden daar interactie- en transactiemogelijkheden aan toegevoegd. Deze benadering is thans gemeengoed binnen de grote platforms van de overheid. Het publiek wordt daar benaderd vanuit de vragen die het heeft, in de gedachte dat niet de afzender van belang is, maar de belangstelling van de individuele burger. Daarbij komt dat de ‘afzender’ – de overheid – door de burgers als een eenheid wordt gepercipieerd en

Pagina 6 van 20

niet als een verzameling lokale overheden of departementen met daarbinnen tal van directoraten-generaal en directies. Dat doet er voor hen minder toe. Bovendien doen zich binnen de organisatie van de overheden met een grote regelmaat ingrijpende wijzigingen voor. Burgers willen daarmee niet lastig worden gevallen. Het gaat hen om de inhoud, om de dienstverlening, niet welke spreekbuis binnen de overheidsorganisatie die naar voren brengt. En al helemaal niet met een wijziging in de ophanging of naamgeving van de spreekbuis. Dan kunnen ze weer op zoek binnen het doolhof van de overheid naar informatie die ze eerst goed hebben kunnen vinden.

De huidige saneringsoperatie gaat allereerst over het laten voldoen van online geboden informatie aan de toegankelijkheidseisen die in de webrichtlijnen worden gesteld. De drie grote webplatforms van de Rijksoverheid voldoen in belangrijke mate aan de webrichtlijnen, bereiden zich voor op de naleving van webrichtlijnen versie 2 en bieden daardoor de mogelijkheid aan tal van aanbieders van informatie om die webrichtlijnen-proof online te brengen. Eenmaal onderdak is aparte aandacht aan website beheer inclusief de naleving van webrichtlijnen bij individuele website-eigenaren niet meer aan de orde. De platformbeheerders zorgen daarvoor. Dat is een voordeel voor de huidige bezitters van een website met overheidsinformatie. Voor burgers en ambtenaren is er nog een veel groter voordeel; die kunnen op een beperkter aantal plaatsen voor hen relevante informatie vinden. Het zoekplaatje wordt wat overzichtelijker.

De Rijksoverheid heeft verschillende hoofdlijnen benoemd in zijn communicatie met burgers. Allereerst wordt er gewerkt vanuit één rijksbrede huisstijl, zodat burgers direct weten of iets van de Rijksoverheid afkomstig is. Tevens heeft het kabinet zich vastgelegd op een omslag van ‘van papier naar digitaal’, of ‘digitaal, tenzij…’ Het digitale communicatiekanaal wordt daarmee van nog groter belang dan het nu al is. Om die reden is nadrukkelijke aandacht voor het naleven van webrichtlijnen des te belangrijker. Maar evenzeer is daardoor een vermindering van het aantal informatieloketten zinvol, omdat ook dat tot een vergroting van de toegankelijkheid van de informatie kan leiden. Dat betekent dat de gedachte achter de ontwikkeling van

Pagina 7 van 20

www.rijksoverheid.nl, van Rijksportaal en Overheid.nl nieuwe impulsen kan krijgen.

Beknopte schets van de drie webplatforms Algemeen De drie platforms – www.rijksoverheid.nl, Rijksportaal en overheid.nl kennen ieder een eigen ontstaansreden en een eigen ontwikkeling sindsdien. Met ‘eigen’ wordt bedoeld dat ze in ieder geval onafhankelijk van elkaar tot ontwikkeling zijn gekomen en dat ze tot op heden onafhankelijk van elkaar worden beheerd. Deze notitie heeft niet de ambitie in de afzonderlijke beheersorganisaties verandering aan te brengen. Wel wordt geprobeerd de afbakening wat scherper te omschrijven, zodat de doelstellingen naar huidige en toekomstige aanbieders van informatie wat duidelijker worden. Waar zouden ze met welke informatie, bedoeld voor welke doelgroep het best terecht kunnen? Op welke faciliteiten kunnen ze daarbij rekenen? In volgorde van ‘oprichting’ worden ze hieronder even langs gelopen.

Overheid.nl De website Overheid.nl is op initiatief van minister Roger van Boxtel (1998-2002) van Grotesteden-, Integratie- en Overheidscommunicatiebeleid (BZK) in 1999 van start gegaan. Overheid.nl heeft zich sindsdien ontwikkeld tot de betrouwbare wegwijzer naar (de informatie van) de Nederlandse overheid (centraal en decentraal) op internet. Overheid.nl stelt overheidsinformatie beschikbaar en maakt overheidsinformatie vindbaar. Daarmee draagt de website bij aan de transparantie van de overheid. Daarnaast geeft Overheid.nl invulling aan een aantal wettelijke verplichtingen (bijvoorbeeld: de officiële publicaties worden op Overheid.nl bekendgemaakt).

Overheid.nl is een portaal; via dit portaal zijn onderliggende websites met overheidsinformatie bereikbaar: •

Overheidsorganisaties: een online almanak met een overzicht van de contactgegevens van overheidsorganisaties inclusief het ZBOregister.

•

Producten en diensten: publicatie van informatie over producten en diensten van landelijke, regionale en lokale overheden en Pagina 8 van 20

doorklikmogelijkheid naar volledige productbeschrijvingen op de websites daarvan •

Officiële publicaties: Staatsblad, Staatscourant, Tractatenblad, stukken Eerste Kamer en Tweede Kamer (officiële elektronische uitgave).

•

Wet- en regelgeving: geconsolideerde teksten van verdragen, wetten, AMvB’s, ministeriële regelingen, beleidsregels, circulaires en verordeningen van publiekrechtelijke organisaties voor bedrijf en beroep die zijn gepubliceerd in Staatsblad, Staatscourant, Tractatenblad of het publicatieblad van de SER.

•

Lokale regelingen: geconsolideerde regelgeving van gemeenten, provincies, waterschappen.

•

Lokale bekendmakingen: de bekendmakingen m.b.t. vergunningen e.d. die gemeenten, provincies en waterschappen doen in huis-aan-huisbladen worden digitaal gepubliceerd en op basis van postcode bij wijze van e-mailattendering aangeboden.

•

Lokale vergunningen: publicatie van verleende vergunningen door gemeenten, provincies, waterschappen en rijksoverheid.

•

Tuchtrecht: geanonimiseerde uitspraken van een zestigtal publiekrechtelijke tuchtcolleges.

•

Internetconsultatie: departementen kunnen burgers consulteren over de inhoud van conceptwetten, AMvB’s, ministeriële regelingen of nota’s door deze op internet te publiceren voordat ze aan de ministerraad worden voorgelegd.

•

Open data: register van verwijzingen naar verzamelingen open overheidsdata die vrij van internet kunnen worden gedownload met de bijbehorende gebruiksvoorwaarden.

•

MijnOverheid: persoonlijke omgeving voor burgers achter DigiD. Bevat Berichtenbox, Persoonlijke gegevens en Lopende zaken.

De feitelijke informatie van Overheid.nl bestaat uit content aangeleverd door ‘de bron’ (andere overheden etc.). De redactie brengt samenhang aan door deze content op thema te ordenen en zo veel als mogelijk

Pagina 9 van 20

vraaggericht aan te bieden. De verantwoordelijkheid voor actualiteit en juistheid van de content ligt bij de toeleveranciers van deze informatie. Overheid.nl is bestuurlijk neutraal en kan mede daardoor informatie van verschillende overheden in samenhang aanbieden. De politieke actualiteit komt alleen tot uiting via (wetgevings)documenten die een formeel wettelijk traject hebben doorlopen en zijn vastgesteld. Overheid.nl bericht niet actief over het kabinetsbeleid. Hoewel Overheid.nl wordt bezocht door een grote groep juridisch geschoolde gebruikers, richt de site zich niet specifiek op juristen of ambtenaren maar op de burger met een informatiebehoefte in brede zin. Overheid.nl beschikt over een gepersonifieerd gedeelte, MijnOverheid. Burgers kunnen hier zien hoe zij geregistreerd zijn bij de overheid, berichten van de overheid ontvangen en overzicht houden over hun zaken met de overheid. Onderzocht wordt of de functionaliteiten van MijnOverheid kunnen worden uitgebreid. De bedoeling daarvan is het versterken van de informatiepositie van burgers, bijv. door faciliteren van het inzage- en correctierecht. Overheid.nl verwijst, daar waar noodzakelijk en mogelijk, bezoekers door naar websites van andere overheidsorganisaties. Overheid.nl biedt altijd de meest actuele informatie van en over de overheid. Daarnaast biedt Overheid.nl op onderdelen ook de mogelijkheid tot het zoeken op oudere informatie, bijv. oudere wetteksten en officiële publicaties vanaf 1995. Behoudens het (bescheiden) onderdeel Internetconsultatie en via e-mail biedt Overheid.nl geen mogelijkheden tot interactie met de bezoekers. Interactie en transacties zijn wel mogelijk nadat Overheid.nl bezoekers heeft doorgeleid naar de relevante websites van bijvoorbeeld gemeenten en uitvoeringsorganisaties. Gebruik van sociale media in samenhang met Overheid.nl moet nog worden ontwikkeld. Het aanbod van Overheid.nl is in de loop der jaren voortdurend uitgebreid. Dit geldt ook voor 2012, binnenkort zullen verkeersbesluiten aan de portal worden toegevoegd. Daarnaast is er het streven om de geboden informatie zo gebruikersvriendelijk mogelijk aan te bieden. Zo

Pagina 10 van 20

zullen binnenkort de lokale bekendmakingen raadpleegbaar worden via een webviewer, Geozet, Overheid.nl staat open voor toevoeging van nieuwe content(verzamelingen), mits deze past binnen het feitelijke en neutrale karakter van de portal. Het eigenaarschap van Overheid.nl wordt vervuld door BZK/DGBK/B&I. Redactie en functioneel beheer zijn toevertrouwd aan de uitvoeringsorganisatie Logius. Overheid.nl had in 2011 17 miljoen bezoeken (exclusief de bezoeken aan de zoekdienst).

Rijksportaal Ook het Rijksportaal vindt rond de eeuwwisseling zijn ontstaan in de ambtsperiode van Van Boxtel. Onder verschillende namen – Ryx, Rijksweb – heeft het zich uiteindelijk eind 2010 ontwikkeld tot een rijksbreed intranet, waar de Rijksambtenaren gereedschappen worden aangeboden om hun werk zo doelmatig mogelijk te kunnen doen.

De ambitie van Rijksportaal is aan het eind van de komende kabinetsperiode een instrument voor plaats- en tijdonafhankelijke werken te zijn. Alle departementale intranetten van de Rijksoverheid zijn dan gemigreerd naar het Rijksportaal, het portaal van de rijksambtenaar waar hij al zijn informatie kan vinden, waar hij met selfservice transacties kan uitvoeren en waar hij andere rijksambtenaren virtueel kan treffen en zo eenvoudig kan samenwerken.

Op Rijksportaal kan informatie een plek krijgen, voor zover die gericht is op de rijksambtenaar. Toegang van buiten is niet mogelijk en dat wordt ook niet overwogen (medewerkers hebben veelal via een thuiswerkvoorziening wel toegang). Op Rijksportaal is het mogelijk om informatie gericht aan te bieden aan groepen medewerkers, op de niveaus rijksbreed, ministerie en onderdeel. Die groepen moeten dan wel als zodanig in de Rijksadresgids (Rijksdirectory) voorkomen.

Rijksportaal biedt beperkt mogelijkheden om formulieren aan te bieden. Complexere formulieren en applicaties worden apart aangeboden door de respectievelijke eigenaars en op Rijksportaal wordt daar naar gelinkt. In principe is verdere integratie mogelijk.

Pagina 11 van 20

Binnen Rijksportaal wordt toegang geboden voor andere rijksbrede sites/platformen als: -

DWR-samenwerkruimtes

-

P-direkt

-

Nieuw FMIS (Facilitair systeem i.o)

Rijksportaal kent geen centrale redactie. De aanbieder/eigenaar van informatie moet die dus zelf beheren, in samenwerking met de departementale redactieorganisatie. AZ/DPC coördineert de redacties en kan bemiddelen om partijen bij elkaar te brengen bij het contentbeheer. AZ/DPC helpt zonodig ook bij het bepalen van de juiste plaats van de informatie, binnen de vastgestelde rijksbrede informatiearchitectuur. In vrijwel alle gevallen zal informatie herschreven of anders geordend moeten worden om te passen binnen de site, of om aan te sluiten bij de informatie die al op Rijksportaal staat. Rijksportaal biedt geen ruimte voor 'subsites' en dergelijke, die een geheel eigen structuur en navigatie willen handhaven. Voor een gebruiker levert dat immers een chaotische ervaring op.

www.rijksoverheid.nl De website www.rijksoverheid.nl is in verschillende etappes in 2010 van start gegaan. De wortels ervan gaan echter terug naar het begin van het internettijdperk, midden jaren negentig. Ieder departement startte in die tijd een eigen website en bouwde die geleidelijk aan uit tot een eigen informatiekanaal. Inhoudelijk ging het om informatie over staand beleid en beleid in ontwikkeling van het kerndepartement. Het werd zo een instrument in de voorlichting aan pers, professionals en publiek. De verantwoordelijkheid lag bij de directies Voorlichting. Vanuit hun gezamenlijke verantwoordelijkheid voor publiekscommunicatie ontwikkelden de directeuren Voorlichting ook een website voor Postbus 51, met daarbij een duidelijk accent op vraagbeantwoording. Voor de informatie over de actuele ontwikkeling van het regeringsbeleid werd – op aanbeveling van de commissie-Wallage - in 2004 www.regering.nl opgezet. Al de departementale websites en die van Postbus 51 en regering.nl zijn uiteindelijk in de loop van 2010 in www.rijksoverheid.nl geïntegreerd.

Pagina 12 van 20

Met rijksoverheid.nl vervult de Rijksoverheid haar informatieplicht naar de samenleving. Op rijksoverheid.nl biedt de Rijksoverheid aan een brede doelgroep informatie over aanvaard beleid of relevante informatie over nog niet aanvaard beleid. Het format van rijksoverheid.nl is daarmee gelimiteerd. In beperkte mate biedt het mogelijkheden voor interactie, zoals het stellen van vragen en bestellen van brochures.

Het karakter van de website www.rijksoverheid.nl laat zich in 5 kenmerken samenvatten1: •

Rijksoverheid.nl is het eigen online platform dat burger, professional en pers met de Rijksoverheid verbindt. De website ondersteunt de ministeries bij het voldoen aan hun informatie- en openbaarheidsplicht door het aanbieden van betrouwbare informatie over actueel beleid en de totstandkoming daarvan. Rijksoverheid.nl licht dit beleid op een begrijpelijke manier toe, zodat burgers en professionals weten wat hun rechten en plichten zijn en hoe zij daaraan invulling kunnen geven. Ook voorziet de website de media in het voor hun berichtgeving noodzakelijke bronmateriaal.

•

Rijksoverheid.nl is een dynamische collectie van actuele, relevante en bruikbare beleidsinformatie op hoofdlijnen. De website biedt diepgang op onderwerpen die in de actualiteit zijn en speelt flexibel in op de veranderende informatiebehoefte van haar doelgroepen. Rijksoverheid.nl is géén archief van oude regelgeving, wetten of documenten. Informatie die niet meer actueel en relevant is, wordt niet langer aangeboden.

•

Rijksoverheid.nl focust zich op het aanbieden van de noodzakelijke basisinformatie en verwijst voor aanvullende (detail)informatie door naar andere gezaghebbende websites of bronnen. Als spil in de online communicatie van de Rijksoverheid verbindt Rijksoverheid.nl de verschillende online kanalen waarop de Rijksoverheid actief is en helpt ze de samenhang daartussen te vergroten. Waar mogelijk ondersteunt ze andere kanalen door de eigen content actief voor hergebruik ter beschikking te stellen.

•

Rijksoverheid.nl dient op de eerste plaats het belang van haar bezoekers. Tegelijkertijd ondersteunt de website de actuele

Pagina 13 van 20

communicatiebehoefte van de ministeries. Rijksoverheid.nl doet dit op een neutrale, gebruikersgerichte manier, zonder ruimte te bieden aan profilering van bijvoorbeeld een minister, een ministerie of een project. De beleidsinhoud staat altijd voorop.

•

Rijksoverheid.nl is niet de plek waar de Rijksoverheid de dialoog met burgers en professionals voert of transacties met hen aangaat. Andere platforms, zoals sociale media, zijn hiervoor geschikter. Rijksoverheid.nl legt wel de verbinding met deze platforms, door ze in samenhang met de beleidsinhoud onder de aandacht te brengen en ernaar door te verwijzen.

Al in 2010, tijdens de migratie van de departementale websites naar rijksoverheid.nl, werd duidelijk dat er op de departementen behoefte is aan andere formats voor online informatievoorziening dan die www.rijksoverheid.nl zou hebben te bieden. Deze behoefte varieert van het onderbrengen van programma’s, informatie voor hele specifieke kleine doelgroepen (zoals congressen en evenementen) tot het nadrukkelijk profileren van beleidsspeerpunten. Nu www.rijksoverheid.nl stevig is verankerd heeft de VoRa, de eigenaar, laten onderzoeken of er aan die behoefte kan worden voldaan. Dat heeft ertoe geleid dat er twee uitbreidingsmogelijkheden zijn ontwikkeld; ‘prioritaire onderwerpen’ en ‘platformwebsites’.

Onder een prioritaire onderwerpen worden ondwerpen verstaan die zich in vormgeving en/of functionaliteit onderscheiden van andere onderwerpen. De onderwerpen ‘hangen’ in de structuur van rijksoverheid.nl en passen in de inhoudelijke structuur en de navigatiestructuur. De redactie van rijksoverheid.nl is verantwoordelijk voor de redactie van de prioritaire onderwerpen en het redactiemodel is van toepassing. Per ministerie is er een beperkt aantal pioritaire onderwerpen beschikbaar om voldoende onderscheid te houden. De kosten van redactie en beheer zijn opgenomen in de jaarlijkse bijdrage van de VoRa.

Een platformwebsite is een website buiten www.rijksoverheid.nl, met een eigen (sub)domeinnaam en in de huisstijl van de Rijksoverheid.2 De Rijksoverheid is zichtbaar afzender. Zo’n platformwebsite maakt gebruik

Pagina 14 van 20

van Hippo, het content management systeem van rijksoverheid.nl, en alle andere functionaliteiten die beschikbaar zijn. Zo nodig kan er aanvullende functionaliteit en vormgeving worden ontwikkeld. De redactie van de site wordt verzorgd door het departement. De kosten van uitrollen, beheren en doorontwikkelen worden doorberekend aan het betrokken departement.

Afwegingskader et Afwegingskader laat zich in onderstaand stroomschema met bijbehorende toelichting samenvatten.

Het Afwegingskader laat zich in onderstaande stappen samenvatten.

1. Is het opzetten/onderhouden van de website noodzakelijk ter ondersteuning van het realiseren van de primaire doelen van de organisatie? Ja: ga verder naar vraag 2. Nee: geen website.

2. Is de doelgroep van de site beperkt tot de rijksdienst? Ja: maak gebruik van Rijksportaal, ga door naar vraag 3. Nee: ga verder naar vraag 6

3. Heb je voldoende aan de door Rijksportaal geboden functionaliteit, zonodig gecombineerd met de DWR-samenwerkruimtes? Ja: neem contact op met de Rijksportaal-coördinator van je organisatie en maak samen een plan voor het aanbieden van informatie op Rijksportaal. Nee: ga door naar vraag 4

4. Kun je voor de gewenste extra functionaliteit gebruik maken van sociale media? Ja: neem contact op met de directie of afdeling Communicatie en laat je goed voorlichten over de praktische, ethische en integriteitszaken rond het gebruik ervan. Nee: bespreek je aanvullende functionele wens met de departementale contactpersoon voor Rijksportaal. Die kan de wens bespreken met andere departementen en via de geëigende kanalen

Pagina 15 van 20

uitzoeken of de wens gerealiseerd kan worden op Rijksportaal. Ga door naar vraag 5.

5. Kan je volledige wens gerealiseerd worden op Rijksportaal? Ja: ga verder zoals bij 3/ja Nee: je zult voor (een deel van) de functionaliteit een eigen voorziening in stand moeten houden. Maak een plan hoe je zoveel mogelijk informatie op Rijksportaal kunt aanbieden en bespreek met de directie Communicatie en/of ICT hoe je de aanvullende functionaliteit 'lean and mean' kunt inrichten.

6. Denk je voldoende te hebben aan de mogelijkheden die www.rijksoverheid.nl biedt? Ja: ga door naar vraag 7 Nee: ga door naar vraag 8

7. Verwacht je dat de informatie die je wilt bieden in de redactieformule past, die bij www.rijksoverheid.nl wordt gehanteerd? Is de aangeboden informatie bijvoorbeeld vooral beleidsinhoudelijk van aard? Ja: neem contact op de directie communicatie. Zij fungeren als liaison van de redactie van www.rijksoverheid.nl. Zij bespreken de mogelijkheden voor publicatie van de informatie met de redactie. De informatie kan aan bestaande pagina’s toegevoegd worden of een aparte plaats krijgen. De ruimte die wordt geboden varieert van een tot enkele pagina’s (er wordt in sommige gevallen een uitgebreid dossier aangemaakt). Op termijn (2013) biedt rijksoverheid.nl de mogelijkheid om binnen het kader van de site een zogenaamde special op te zetten en te onderhouden. Deze special kan naar wens worden ingericht. Nee: overweeg het opzetten van een afzonderlijke site. Ga door naar vraag 9.

11. Is de site in het bijzonder bedoeld voor wet- en regelgeving, officiële publicaties, open data / beschikbaar stellen van gegevens voor hergebruik of informatie van ook andere overheden dan alleen de rijksoverheid

Pagina 16 van 20

Ja: ga naar Overheid.nl Nee: ga door naar de laatste vraag 9.

12. Je wensen passen niet in de mogelijkheden van www.rijksoverheid.nl, van Overheid.nl en/of Rijksportaal en je overweegt een eigen website. Verwacht je dat de mogelijkheden van de platformwebsites op het platform Rijksoverheid van DPC voldoende is? Ja: neem contact op met de directie communicatie. Zij zijn opdrachtgever van platformwebsites bij DPC en bespreken met DPC de mogelijkheden. Nee: Ga door naar 10.

13. Je wensen passen niet in de mogelijkheden van www.rijksoverheid.nl, de platform websites bij DPC, van Overheid.nl en/of Rijksportaal. Je overweegt een afzonderlijke website te bouwen. Neem contact op met de directie Communicatie en/of directie ICT en laat je door hen begeleiden bij bouw ervan. Is de site bedoeld voor openbaar gebruik? Ja: zorg ervoor dat de site voldoet aan de webrichtlijnen Nee: scherm de site af voor openbaar gebruik (via autorisatie). De site hoeft dan niet per se aan de webrichtlijnen te voldoen, maar het blijft wel wenselijk. In je doelgroep kunnen namelijk mensen zijn voor wie de toegankelijkheidseisen ook van betekenis zijn.

One size will never fit all Buiten de drie platforms om wordt er op zo’n duizend afzonderlijke websites door onderdelen van de Rijksoverheid informatie aan verschillende doelgroepen aangeboden. De beweegredenen daarvoor zijn verschillend van aard. Deels vinden zij hun ontstaan voordat de platforms hun huidige kwaliteit en functionaliteit hadden bereikt. Deels vloeit hun ontstaan voort uit de onbekendheid met wat er binnen de platforms mogelijk is. Hoofdlijn in de saneringsoperatie is de bestaande websites die onder verantwoordelijkheid van de Rijksoverheid bestaan zoveel als mogelijk is onder te brengen bij de drie grote platforms. De verwachting is dat voor veel websites daar nu onderdak te vinden is, omdat die platforms zich in de diepte en in de breedte hebben ontwikkeld, daar continu mee

Pagina 17 van 20

doorgaan en daardoor naar alle waarschijnlijkheid inmiddels wel aan de eerdere wensen en eisen van de website-eigenaren kunnen voldoen. Desondanks moet er rekening mee worden gehouden dat er wensen blijven met betrekking tot online communicatie die niet binnen een van de drie platforms passen. Of dat er wensen zijn die deels door alle drie de platforms vervuld zouden moeten worden. Als voorbeeld kan hier gelden het wervingsbeleid dat de (Rijks)overheid voorstaat. Bij www.rijksoverheid.nl word je verwezen naar een aparte website www.werkenvoorNederland.nl, Rijksportaal leid je naar www.rijkstalentencentrum.nl, met daarbinnen de Mobiliteitsbank voor Rijksmedewerkers en Overheid.nl verwijst naar www.werkenbijdeOverheid.nl. Gezien de verschillende doelgroepen die de platforms in eerste instantie willen bedienen is dat niet zo vreemd. In het kader van de operatie Webrichtlijnen wordt gewerkt aan een project om de inspanningen op dit punt beter op elkaar af te stemmen. Dit project zou als pilot kunnen gelden voor andere thema’s die overlappend zijn voor de drie platforms.

Onderkennende dat de drie platforms nooit volledig zullen kunnen beantwoorden aan alle levende wensen naar online communicatie binnen de departementen, moet dat niet het vertrekpunt zijn bij het zoeken naar de juiste hosting van een website. Het is zinvoller eerst te kijken naar wat er wel kan. De vragende partijen moeten op reële gronden de toegevoegde waarde kunnen vergelijken van opname binnen de structuur van een der platforms met de voor- en nadelen van een zelfstandige website. Het uieindelijke besluit of opname mogelijk is, ligt altijd bij de ontvangende partij. Dit geldt voor de huidige saneringsoperatie, maar ook voor toekomstige initiatieven. Allereerst is daarvoor nodig dat de platforms scherper hun opzet, inrichting, doelstellingen etc. formuleren. In dit Afwegingskader is daar een poging toegedaan.

De lokroep van alternatieve platforms Buiten de drie platforms en buiten eigen websites in eigen beheer zijn er mogelijkheden als Pleio, Facebook en LinkedIn die een omgeving bieden waarbinnen online communicatie kan worden bedreven. Vooral Pleio heeft een grote aantrekkelijkheid vanwege zijn flexibiliteit en zijn mogelijkheden om bijvoorbeeld een ‘community’ te bouwen over de

Pagina 18 van 20

grenzen van de overheid heen. Daartegenover steken de overheidsplatforms vanwege de als beperkend ervaren regels die met publicatie gepaard gaan, qua dynamiek flets af. De overheid heeft zich echter verplicht tot online communicatie die aan de webrichtlijnen voldoet. Dat is met Pleio (of sociale media als Facebook en LinkedIn) niet gegarandeerd. In zijn brief van 12 juli 2012 aan de leden van de ICCIO attendeert directeur Informatiseringsbeleid Rijk, Maarten Hillenaar, hier ook op. “Het is bepaald complicerend als we enerzijds websites saneren, overzetten naar rijksoverheid.nl of als zelfstandige sites laten voldoen aan de webrichtlijnen, en we vervolgens anderzijds informatieplatforms ondersteunen die niet voldoen aan de webrichtlijnen. (…) We hebben met de I-strategie een heldere keus gemaakt om de informatie-infrastructuur voor de bedrijfsvoering zoveel mogelijk generiek te maken. Dat heeft consequenties voor de keuze van alle ministeries. Een functionaliteit die samenwerking binnen het Rijk of vanuit het Rijk met de buitenwereld ondersteunt, zou onderdeel van de generieke i-infrastructuur moeten zijn. Anders maken we keuzes die leiden tot divergentie in plaats van convergentie naar de totstandkoming van de rijksbred informatie-infrastructuur.” Er ligt dus een uitdaging voor de drie platforms om Pleio en andere platforms in aantrekkelijkheid te evenaren. Dan wordt de druk om wensen voor online communicatie buiten de platforms om te bedrijven, verkleind. En snelle ontwikkeling van de (besloten) Rijkscloud kan daarbij behulpzaam zijn.

Tot besluit De operatie om de naleving van de webrichtlijnen te bevorderen heeft een wildgroei aan online communicatie aan het licht gebracht. Er is veel extra inzet aan te pas gekomen om die wildgroei terug te snoeien tot aanvaardbare proporties. En daardoor in een beter blaadje te komen bij een op dit punt kritische Tweede Kamer. Het verdient aanbeveling om de kans op herhaling van de wildgroei te voorkomen. Met betrekking tot het individueel deelnemen van ambtenaren aan discussies in de social media zijn twee jaar geleden door de VoRa uitgangspunten geformuleerd.3 In sommige departementen zijn deze uitgangspunten verbijzonderd naar de specifieke situaties waarin de eigen ambtenaren terecht zouden kunnen komen. Het lijkt zinvol analoog hieraan dat de directies Communicatie

Pagina 19 van 20

voor hun departement en de verschillende onderdelen daarvan een handleiding maken voor online communicatie. Dit Afwegingskader kan daarbij behulpzaam zijn.

1

Visie op Rijksoverheid.nl, notitie van AZ/DPC, mei 2012

2

Uitgangspunten Platform Rijksoverheid.nl, discussienotitie AZ/DPC, mei 2012

3

Uitgangspunten online communicatie rijksambtenaren

Pagina 20 van 20