De empirische studie van religie en psychiatrie – een voorbeeld Arjan Braam Onderzoeker LASA, Vumc Opleider psychiatrie Altrecht / psychiater Crisisdienst Utrecht
VU Alumni 12 mei 2012
Overzicht
1. Belangstelling 2. Religie en empirisch onderzoek 3. Godsbeeld als objectrelatie 4. Resultaten uit LASA 5. Discussie
1
LASA
Longitudinal Aging Study Amsterdam
LASA Longitudinal Aging Study Amsterdam Multidisciplinaire bevolkingsstudie onder ouderen in Nederland (55-85 jaar bij aanvang) Start: 1992 3-jaarlijkse waarnemingscyclus (laatste 2008) Topics: depressie (CES-D, 20 items & DIS interview), mortaliteit, botbreuken, sociale netwerken, cognitie, gezondheid, leefgewoontes, biomarkers N = 3,107 in 1992 (61% netto response) Sterfte; eerste respondenten zijn 100
2
LASA: 11 gemeentes hoofdstudie 1992 - 2008
Religiositeit en depressie bij ouderen Overzicht van onderwerpen (LASA) -Kerkelijke gezindtes -Kerkbezoek -Belang van geloof -Beloop van depressieve symptomen -Bidden -Gerotranscendentie & Meaning in Life -Godsbeeld -Religieuze coping -Religieuze coping bij migranten -Five factor model of personality en religie
3
Overige studies Religie en autisme spectrum stoornissen Talitha van Neerbos Religie en de bipolaire stoornis Kwok Wong &Eva Ouwehand, Hanneke Schaap Herkennend vermogen van psychiatrische problemen onder pastores & Religieuze wanen bij ouderen Annemarie Noort; promovenda
Religie en wetenschap
Onnodige discussies?
4
5
Religie en wetenschap
Klaas Hendrikse • Wetenschap verklaart • Geloof geeft zin
Ken Wilber (1998) – ‘ogen van kennis’: • Empirisch • Rationeel • Contemplatief
meten conceptualiseren / redeneren beschouwen
6
Religie - definities
Substantieve traditie: het transcendente, numineuze, heilige Functionele traditie: antwoorden op bestaansvragen Pargament (1997) “A search for significance in ways related to the sacred.”
Empirische studies over religie en depressie – waar op te letten: Publiek “religie helpt” Kliniek “RELIGIE SCHAADT” Steekproef? Religie als monolythisch concept?
Dol du Bretagne
7
Religiositeit: de menselijke kant van religie
Dimensies van psychologisch functioneren: Cognitief: Affectief: Gedragsmatig: Motivationeel:
geloofsovertuiging, - traditie ervaringen, (object-) relationeel vieringen, bidden belang, drijfveer, intrinsiek / extrinsiek
Religiositeit is multifactorieel
Reviews Meeste studies (n>100): Religiositeit gaat in de regel samen met minder depressieve verschijnselen (Koenig et al., 2001, 2011) Publicatiebias? Focus op (hyper-) religieuze populaties?
8
Meta-analyses Hackney & Sanders (2003) 46 studies: Intrinsieke religieuze motivatie: Extrinsieke religieuze motiatie:
minder depressie (iets) meer depressie
Smith, McCullough and Poll (2003) 147 studies: Intrinsic Religious Motivation : Kerkbezoek : Ouderen / chronisch ziek:
minder depressie idem, zwakker idem, sterker
Ano and Vasconcelles (2005) 49 studies: Positive religious coping Negative religious coping
aanpassing ↑ aanpassing ↓
LASA: kerkbezoek 1992-1999
9
10
Godsbeeld en depressie bij ouderen
Marlen Dumas: Jesus-serene 1994
Object-relaties: (Rizutto, 1979: The Birth of the Living God)
• Een geheugen functie • Mentale representatie van de relatie tussen de ouder en het zelf • Uit object relatie ontleent het individu bevestiging van het zelf (spiegelen) • Ontwikkelen tijdens de levensloop
11
Toepassing van de God-object-representatie (Rizutto)
Een levenslange metgezel Afreageren tijdens tegenspoed (“you don’t exist anyway”) Verbondenheid ervaren met God bij crisis, zoals met een teddybeer (transitional object), om deze daarna weer te verwaarlozen Zonder regelmatige actualisering: een anachronisme onbelangrijk, ridicuul, beperkend of bedreigend
Vragenlijst Godsbeeld (VGB) (Murken 1998, Duitsland; Schaap-Jonker, 2003, NL)
Gevoelens naar God: voorbeelden van items Wanneer ik aan God denk, ervaar ik: ……….dankbaarheid Wanneer ik aan God denk, ervaar ik: ……….woede Wanneer ik aan God denk, ervaar ik: ……….onzekerheid
12
Godsbeeldschalen Interne consistentie (LASA, 2005)
VGB gevoelens • Positieve gevoelens naar God • Angst naar God • Onvrede over God
(aantal items)
α
(5) (5) (7)
.97 .83 .86
Religieuze coping – een operationalisering
Zelf-evaluatie van rol van religiositeit bij problemen Positief: • Verbinding zoeken met God / het hogere • Relabeling/ reappraisal / herinterpreteren (les)
Negatief: • • • •
Strafattributies Reappraisal: zich verlaten weten door God Ventileren van woede / twijfelen aan Gods bestaan Zich afkeren van / het zelf uitzoeken zonder God
13
Steekproef (2005)
Twee sub-groepen voor een aanvullende tussentijdse, schriftelijke vragenlijst: - Depressief op een eerdere meting [CES-D score ≥ 16 in 1992, 1995, 1998, 2002] n = 190 (respons 67%) - Nooit depressieve controle groep n = 114 (respons 72%)
Kenmerken van de steekproef N = 343
65% vrouw, leeftijd 67-97 (gem. 77) 48% getrouwd; 43% verweduwd Gezindte • 35% geen • 33% Protestant • 32% RK
Wekelijks kerkbezoek Dagelijks bidden
33% 49%
14
Methode Voorspellende variabelen: Cross-sectioneel: CES-D depressie score ≥ 16 Longitudinaal Patroon van hoge CES-D scores Minor / major depressive disorder: CES-D ≥ 16 & Diagnostic Interview Schedule (DIS)
Methode Voorspellende variabelen:
Afhankelijke variabelen
Cross-sectioneel: CES-D score 2005 Longitudinaal CES-D score van 1992 tot 2003 (4 metingen) Minor / major DD CES-D 16+ / DIS
Vragenlijst Godsbeeld Gevoelens naar God: positief angst Onvrede
Brief RCOPE positive negative
Sterkste items
15
Scores op Godsbeeldschalen en Brief RCOPE (N = 291-343)
12-year course pattern of CES-D scores 1992/93, 1995/96, 1998/99
2001-2003
2005
never CES-D score ≥ 16 (1992-2005)
36%
past, remitted after 1999
19%
recent, remitted after 2003
15%
recent and current (2005)
16%
current (emerging or recidive 2005)
14%
CES-D < 16 CES-D ≥ 16 or CES-D < 16 CES-D ≥ 16 on one our more assessments in this period CES-D ≥ 16
16
Type beloop van depressie en kans (OR) t.a.v. gevoelens naar God [2005] * * * * *
Type beloop van depressie en kans (OR) t.a.v. religieuze coping [2005] *
*
*
*
17
resultaten – welke items / uitspraken vallen op?
Uit angst-subschaal: ‘Wanneer ik aan God denk, voel ik … onzekerheid’ Uit onvrede subschaal: ‘Wanneer ik aan God denk, voel ik … verlatenheid’ Uit Negative RCOPE ‘Ik vraag me af of God mij in de steek heeft gelaten’
Type beloop van depressie en kans (OR) t.a.v. specifieke items[2005] *
* * **
*
* *
18
Mate van depressie in steekproef
Thans depressief (2005): 30% [1] 40% 30% 21% 9%
nooit depressief 1992-2003 1x minor depressie (CES-D score ≥ 16) 2-4x minor depressie ≥1x major depressie (2-4x: 2%) [2]
[1] CES-D score ≥ 16, schriftelijke vragenlijst, na T-score transformatie [2] DIS: Diagnostic Interview Schedule ~ DSM-IIIR
Eerdere ernst van depressie en kans (OR) t.a.v. gevoelens naar God [2005] (gecontroleerd voor huidige depressie, 2005)
* * *
19
Eerdere ernst van depressie en kans (OR) t.a.v. religieuze coping [2005] (gecontroleerd voor huidige depressie, 2005)
* *
*
Eerdere ernst van depressie en kans (OR) t.a.v. specifieke items [2005] (gecontroleerd voor huidige depressie, 2005)
* * *
**
*
20
Marlene Dumas: Jesus Grizzly 1994
Marlene Dumas: Jesus Grizzly 1994
21
Conclusies
- Positieve aspecten van Godsbeeld komen het meest voor. - Depressiviteit hangt niet samen met positieve gevoelens naar God of met positieve religieuze coping - Depressiviteit hangt samen negatieve / kritische gevoelens naar God. - Depressiviteit, ook eerdere depressiviteit, hangt samen gevoelens en interpretaties door God verlaten te zijn.
Discussie Hoe stabiel is de God-objectsrelatie over de tijd? Plan: analyses van vervolgmetingen in 2008 en 2011
Is ‘verlatenheid van God’ een symptoom? • anhedonie • gebrek aan drive • gebrek aan betekenis • existentiële leegte Kunnen we met deze termen met de patiënt in gesprek raken? Hoe is e.e.a. te interpreteren in een seculariserende context?
22
Marlene Dumas: Jesus is cross (1983)
Dank voor uw aandacht.
Marlene Dumas: Jesus is cross (1983)
23
