Overzicht van de Europese markt voor biologische melk
Paul Verbeke BioForum Vlaanderen November 2014
Met steun van de Vlaamse Overheid
Voorwoord .....................................................................................................................2 1. Algemene kenmerken van de biomarkt......................................................................3 1.1. Internationale markt ............................................................................................3 1.2. Cyclische markt...................................................................................................3 1.3. Aanbod reageert vertraagd op de vraag ..............................................................3 1.4. Kleine markt........................................................................................................3 1.5. Duurzame markt..................................................................................................3 1.6. Deel van de globale markt ..................................................................................3 2. De biomarkt in België en Europa...............................................................................4 2.1. Algemeen ............................................................................................................4 2.2. België ..................................................................................................................6 2.3. Duitsland .............................................................................................................7 2.4. Verenigd Koninkrijk ...........................................................................................8 2.5. Frankrijk..............................................................................................................9 2.6. Denemarken ........................................................................................................9 2.7. Nederland ..........................................................................................................10 2.8. Italië ..................................................................................................................10 2.9. Spanje................................................................................................................11 2.10. Zweden............................................................................................................11 2.11. Oostenrijk........................................................................................................11 3. De markt voor biozuivel in België en Europa..........................................................12 3.1. Algemene cijfers ...............................................................................................12 3.2. België ................................................................................................................13 3.3. Duitsland ...........................................................................................................16 3.4. Denemarken ......................................................................................................18 3.5. Nederland ..........................................................................................................19 3.6. Verenigd Koninkrijk .........................................................................................20 3.7. Oostenrijk..........................................................................................................21 3.8. Frankrijk............................................................................................................23 3.9. Zweden..............................................................................................................24 3.10. Zwitserland......................................................................................................25 3.11. Noorwegen ......................................................................................................26 3.12. Polen................................................................................................................26 3.13. Ierland .............................................................................................................26 3.14. Tsjechië ...........................................................................................................27 3.15. Finland ............................................................................................................27 4. Marktkansen en uitdagingen ....................................................................................27 4.1. Exportkansen naar groeimarkten ......................................................................27 4.2. Rauwe melk.......................................................................................................28 4.3. Kaas...................................................................................................................29 4.4. Weiproducten ....................................................................................................29 4.5. Antibiotica-vrije melk .......................................................................................29 5. Bronnen ....................................................................................................................29
1
Voorwoord De vraag naar biologische producten groeit wereldwijd sterk. In de afgelopen 10 jaar is de omzet met 178% gegroeid naar 64 miljard dollar (± 48 miljard euro) in 2012*. Meer dan 90% van de omzet wordt gerealiseerd in de EU en de VS. Ook in België groeit de markt gestaag verder tot 403 miljoen euro in 2013. In tegenstelling tot de groei in consumptie neemt de productie veel minder snel toe. Op langere termijn kan dit leiden tot tekorten op de markt. Er zijn dus ongetwijfeld marktkansen voor Belgische landbouwers en voedingsbedrijven. Deze marktstudie wil een overzicht geven van de huidige marktsituatie en nagaan welke marktmogelijkheden er zijn.
Paul Verbeke Ketenmanager BioForum Vlaanderen
*
Fibl-IFOAM – The World of Organic Agriculture
2
1. Algemene kenmerken van de biomarkt 1.1. Internationale markt De markt voor biologische producten is een internationale markt. Wat er op de Vlaamse of Belgische markt gebeurt, wordt rechtstreeks of onrechtstreeks beïnvloed door de markttendensen in de ons omringende landen. Onze inlandse biomarkt is veel kleiner dan in die landen en ondergaat de marktschommelingen in landen met een grotere biologische markt. Het is wel zo dat sommige Belgische winkelketens een principiële voorkeur geven aan Belgische producten voor zover deze marktconform worden aangeboden.
1.2. Cyclische markt Een tweede belangrijk kenmerk van de biomarkt is dat ze zéér cyclisch is. De meeste landbouwgerelateerde markten kennen een zogenaamde ‘aardappelcyclus’: periodes van aanbodkrapte en hoge prijzen wisselen af met periodes met productoverschotten en lage prijzen.
1.3. Aanbod reageert vertraagd op de vraag In de biomarkt wordt deze zogenaamde ‘aardappelcyclus’ versterkt door de wachtperiode die omschakelende boeren moeten respecteren vooraleer ze hun producten op de biomarkt kunnen verkopen. Deze omschakelperiode bedraagt in de meeste gevallen 2 jaar. Bovendien wordt in de praktijk de omschakelperiode verlengd door de tijd die de landbouwer nodig heeft om informatie in te winnen en beslissingen te nemen. Door deze relatief lange omschakelperiode is het behoorlijk moeilijk om soepel in te spelen op wijzigende marktomstandigheden.
1.4. Kleine markt Ondanks de goede groeicijfers van de voorbije jaren is de biomarkt nog steeds erg klein in verhouding tot de reguliere markt. Hierdoor is het evenwicht tussen vraag en aanbod broos. Het toetreden tot de markt van enkele grote producenten kan tijdelijk een overaanbod veroorzaken. Ook het omgekeerde is mogelijk.
1.5. Duurzame markt De biologische consument blijkt algemeen een bewuste en trouwe consument te zijn. Ook in economisch moeilijkere periodes blijft de biomarkt goed overeind.
1.6. Deel van de globale markt De biologische markt staat niet helemaal los van de globale voedingsmarkt. Diverse calamiteiten in de globale voedingsmarkt hebben rechtstreeks of onrechtstreeks een invloed op de biomarkt. Voorbeelden zijn diverse voedselschandalen, de Russische importban voor Europese landbouwproducten in 2014 en de overproductie in de zuivelsector in 2009.
3
2. De biomarkt in België en Europa 2.1. Algemeen In 2012 werd de markt voor bioproducten* in de EU-28 geschat op 22 miljard euro, een groei van 7,9% in verhouding met 2011. Ten opzichte van 2004 ging het zelfs om een verdubbeling. De grootste markt voor bioproducten in 2012 was Duitsland, met een omzet van 7,55 miljard euro. Ze worden gevolgd door Frankrijk met 4,5 miljard euro en het Verenigd Koninkrijk met 2,24 miljard euro. Opvallend is trouwens dat de omzet in het Verenigd Koninkrijk sinds 2013 opnieuw begint toe te nemen, nadat er een hele periode (2008-2012) jaarlijks omzetverlies geleden werd. Op basis van de al beschikbare cijfers wordt ook in 2014 een verdere omzetgroei verwacht voor heel Europa. Over het algemeen groeit het Europese biologische landbouwareaal wel een stuk minder snel dan de Europese markt.
Evolutie van de omzet op de belangrijkste markten in Europa 8,00
6,00
7,00
Miljoen €
4,00
5,00 4,00
3,00
3,00 2,00 2,00 1,00
1,00 0,00
0,00 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Duitsland
Frankrijk
Italië
Zwitserland
Oostenrijk
Nederland
België
Verenigd Koninkrijk
Bron: Agence Bio, 2014 Kijken we naar het aandeel bio in de totale nationale levensmiddelenmarkt, dan zien we dat Denemarken in 2012 het beste *
Consumptie aan huis én buitenshuis 4
Miljoen £
5,00
6,00
scoort met 8 %, gevolgd door Oostenrijk (6%) en Zwitserland (6,3%). In België is het bio-aandeel 1,6% voor de totale biomarkt en 2% voor verse producten. De consumptie pro capita in de EU-28 is 41,7 euro. Ook hier is Denemarken (158,6 euro) het beste van de klas, met daarna Luxemburg (143 euro) en Oostenrijk (127 euro). In Zwitserland ligt bedrag nog hoger, met een consumptiebedrag van 189,2 euro/capita. Het bio-areaal in de EU-28 groeide verder in 2013 en bereikte voor het eerst de kaap van 10 miljoen hectare. De jaarlijkse groei vertraagt wel. In 2008 zagen we nog een groei van 13%, in 2011 was dat nog maar 6% en in 2013 viel de groei terug op nog maar 1%. Het aandeel biologische grond in de totale landbouwoppervlakte van de EU-28 bedraagt 5,6%. Het grootste bio-areaal vinden we terug in Italië en Spanje. Opvallend is de areaalvermindering in het Verenigd Koninkrijk met 5%, in vergelijking met 2012. De Europese biosector kende over het algemeen een sterke groei in de periode 1993-2001. De toenemende vraag naar bioproducten zorgde er ook voor dat het aanbod verder groeide. Die vraag werd rond het jaar 2000 opeens een stuk groter door de voedselcrisissen. Deze sterke groei zorgde uiteindelijk in 2001 voor een oververhitting van de markt. Omdat het aanbod aan bioproducten sneller toenam dan de vraag kwam er zelfs een overschot aan producten. Heel wat gangbare telers werden plots minder gemotiveerd om om te schakelen, en eind 2001 kwam er een evenwicht tussen vraag en aanbod. Gelukkig bleef de vraag wel verder stijgen. Na de noodzakelijke herstructureringen begon de nationale en internationale markt medio 2005 weer aan te trekken. Van begin 2006 tot eind 2008 kende de biomarkt opnieuw een periode van een relatief tekort aan producten en een goede prijsvorming. In het najaar 2008 brak de wereldwijde kredieten economische crisis uit, die nog heel 2009 zou beheersen. Dat jaar was er dan ook een eerder beperkte groei van de internationale biomarkt, al was het resultaat behoorlijk in vergelijking met de gangbare voedingssector. Sinds 2009 zien we de biosector verder groeien, vooral op het vlak van bioconsumptie. Het biologisch landbouwareaal neemt ook toe, maar opvallend langzamer dan de groei in consumptie. Dit kan in de toekomst leiden tot een tekort op de markt. Meer info: IFOAM EU-Group, AMI, Agence Bio
5
Areaal biologische landbouw in 2013, of 2012 voor de landen met * of 2011 voor de landen met ** - Bron: Agence Bio, 2014
2.2. België De totale bestedingen van biologische producten (voeding+niet-voeding) in België, opgemeten door GfK Panelservices Benelux in opdracht van VLAM, groeiden in 2013 met 8% tot 403 miljoen euro. Dat is een marktaandeel van 1,6% in de totale bestedingen aan voedingsproducten. Ruim 88% van de Belgische gezinnen kocht vorig jaar wel eens een bioproduct. De groei van de bestedingen van verse bioproducten zette zich in 2012 verder en bedroeg 10%. De stijging was in Wallonië (+14%) groter dan in Vlaanderen (+9%).
6
Biologische versproducten waren in 2013 gemiddeld een derde duurder dan gangbare producten, een prijsverschil dat de afgelopen jaren stabiel is gebleven. De grootste prijsverschillen zien we bij braadkippen, eieren en aardappelen. Het kleinste prijsverschil is er bij biogroenteburgers. Bioproducten worden vooral in de klassieke supermarkt (Dis 1) gekocht: 44,1% van de markt. De gespecialiseerde winkels (o.a. speciaalzaak, natuurvoedingswinkel en Bio-Planet) volgen op de tweede plaats met 30,6% marktaandeel. De hard discount is het kleinste maar wel het sterkst groeiende biokanaal en heeft 2,7% van de markt in handen. De bioconsumptie groeit verder in Vlaanderen, maar de sector blijft klein in omvang, zeker als je bedenkt dat 88% van de Vlaamse gezinnen (= ca 4 miljoen) wel eens een bioproduct kochten in 2013. Eind 2013 stonden 319 landbouwbedrijven onder biocontrole, waarvan 35 nieuwkomers. Er waren 15 stopzettingen. 126 biolandbouwers of 39% hebben dieren op hun bedrijf. Naast de producenten zijn er ook 642 (+ 41 tov 2012) andere marktdeelnemers geregistreerd: 248 verwerkers, 122 verdelers, 28 importeurs, 28 verkooppunten en 216 bedrijven die meerdere van voornoemde activiteiten combineren. In 2013 bedroeg het Vlaams biologisch areaal 5.065 hectare, waarvan 771 hectare in omschakeling. Dit is 0,8% van het totale Vlaamse landbouwareaal. In België is het aandeel biologisch landbouwareaal 4% (58.198 ha). Terwijl het totale Vlaamse areaal onder biocontrole met 2,5% is gegroeid ten opzichte van 2012, zien we een daling van 70% voor het areaal in omschakeling. 50% van het bio-areaal wordt ingenomen door grasland, boomkweek en areaal onder natuurbeheer die als graasoppervlakte dienen. De gemiddelde grootte van een biobedrijf in Vlaanderen bedraagt 15,9 ha. De biologische veestapel is met 4% (GVE) gegroeid in vergelijking met 2012. Bronnen: Beleidsdomein Landbouw en Visserij; BioWallonie
2.3. Duitsland Sinds 2000 kent de Duitse biosector een gemiddelde omzetstijging van 10% per jaar. Dat zorgde in 2013 voor een omzet van 7,04 miljard euro, een stijging van 7,2% ten opzichte van het jaar voordien. De omzetgroei is vooral een gevolg van hogere prijzen voor versproducten en meer verkochte hoeveelheden voor droogwaren. Het Duitse biologische landbouwareaal nam in 2013 met 2% toe, tot 1,055 miljoen ha. Dure grondprijzen en politieke onzekerheid houden de groei van het Duitse bio-areaal tegen. Verwacht wordt dat de steedse grotere consumentenvraag naar regionaal geproduceerde bioproducten goede afzetperspectieven biedt voor de Duitse biobedrijven. Omdat de Duitse productie achterblijft met de groeiende inlandse vraag zullen tegelijk steeds meer bioproducten geïmporteerd moeten worden.
7
Opvallend is de spectaculaire toename van gespecialiseerde biosupermarkten (nieuwe vestigingen groter dan 200m2) in de voorbije jaren. In de eerste jaarhelft van 2013 openden 24 nieuwe biosupermarkten de deuren. Dat gaat wel ten koste van de kleinere natuurvoedingswinkels. In de eerste jaarhelft van 2014 was er sprake van een omzetgroei van 9,4% bij de bio-supermarkten. Bioproducten zijn ook opvallend aanwezig bij de typische discounters als Plus, Aldi en Lidl. Supermarkten en discounters zijn verantwoordelijk voor 60% van de Duitse bioverkoop, terwijl het natuurvoedingskanaal 32% van de omzet realiseert. Meer info: BÖLW, AMI, BLE
2.4. Verenigd Koninkrijk In 2013 groeide de Britse biomarkt met 2,8% tot 1,79 miljard pond (2,24 miljard euro). Dat is opvallend, want de groei komt er na vier opeenvolgende jaren van dalende omzet. Ook voor 2014 wordt een verdere omzetgroei verwacht. Tot 2008 was het Verenigd Koninkrijk de tweede belangrijkste afzetmarkt voor biologische producten, maar de economische crisis drukte, opvallend meer dan in andere Europese landen, op de omzet. Met 1,95 miljard euro in 2012 zakte de bio-omzet met 23% in vergelijking met 2008. Zo verloor het Verenigd Koninkrijk haar tweede plaats in Europa aan Frankrijk. Grote supermarktketens zijn verantwoordelijk voor 71% van de bio-omzet in het Verenigd Koninkrijk. In hun strijd om goedkoper te zijn dan hun concurrenten, schroefden ze het relatief duurdere bio-assortiment terug, waardoor er een neerwaartse spiraal ontstond in de verkoop van bioproducten. Dit blijkt evenwel kansen te hebben geboden voor ‘andere’ verkoopskanalen zoals pakkettenverkoop, verkoop aan huis en internetverkoop (+11% tov 2012), boerderijwinkels (+3,4% tov 2012), catering (+10% tov 2012) en gespecialiseerde biowinkels (+4,3% tov 2012). Wellicht heeft ook het paardenvleesschandaal zijn invloed op deze nieuwe groei. Toch wordt de heropleving vooral toegeschreven aan nieuwe productintroducties en uitgebreide marketing van de ‘andere’ verkoopskanalen. In tegenstelling tot de heropflakkering van de verkoop van biologische voeding, neemt de productie in het Verenigd Koninkrijk verder af. Als deze tendens zich voortzet, zal er steeds meer biologische voeding geïmporteerd moeten worden. De cijfers: het Britse bio-landbouwareaal is in 2013 verder afgenomen tot 575.000 ha (-5% t.o.v. 2012; -23% t.o.v. 2008)., terwijl ook de productie van runderen, schapen en varkens afnamen met respectievelijk 2,4%, 13%, en 13%. Alleen de productie pluimvee nam toe met 1,2%. Meer info: Soil Association, DEFRA
8
2.5. Frankrijk De Franse biomarkt kende de voorbije jaren een forse groei. De omzet van de biologische voedingsmarkt was € 4,5 miljard waard in 2013 (7,9% meer dan in 2012) met een marktaandeel van 2,4%. Belangrijk is ook de toegenomen omschakeling van het landbouwareaal. In 2013 werd 1.060.941 ha land biologisch bewerkt (+2,7% t.o.v. 2012). Dit is evenwel een minder sterke stijging dan in de voorgaande jaren (+15% in 2010). Door de sterkere groei van de inlandse productie in verhouding tot de groei van de inlandse consumptie, vergroot ook de zelfvoorzieningsgraad. Om aan de inlandse vraag te voldoen werd in 2012 ongeveer 25% van de bioproducten ingevoerd. In 2009 was dit nog 38%. Het is de verwachting dat de groei enigszins zal stabiliseren in de komende jaren en dat er een beter evenwicht zal komen tussen vraag en aanbod. Een belangrijke reden voor de sterke groei van de productie is ongetwijfeld de Franse landbouwpolitiek van de voorbije jaren. In 2013 werd het actieplan “Programme Ambition Bio 2017” gelanceerd, met de ambitieuze doelstelling om het bio-areaal te verdubbelen tegen 2017. Dat werd gekoppeld aan een gelijklopende toename van de consumptie. Een belangrijk instrument om de nationale bioproductie op te drijven is het beter structureren van de verschillende productkolommen. Dit wordt gerealiseerd met een stimuleringsfonds voor bedrijven. Bedrijven die er zich contractueel toe verbinden om vraag en aanbod van bioproducten beter op elkaar af te stemmen, worden hiervoor financieel ondersteund. Het stimuleringsfonds geeft 3 miljoen euro per jaar uit. Meer info: www.agencebio.org
2.6. Denemarken Denemarken is het land met de hoogste biologische consumptie van Europa. 8% van de totale voedingsmiddelenmarkt is bio (2013). In 2012 werd een totale omzet van 1.033 miljoen euro gerealiseerd in biologische voedingsmiddelen (791 mio € in 2010, 844 mio € in 2011). Vooral verse bioproducten domineren de markt. Voor enkele producten is het marktaandeel heel hoog: 39% van de verkochte havervlokken zijn biologisch, 29% van de verkochte melk en 27% van de eieren. 75% van de distributie verloopt via supermarkten zoals Netto, Fakta, Kiwi, Rema 1000, Aldi, Lidl, Alta, Irma, SuperBugsen, Superbest, Lovbjerg, Kvickly, en Fotex. Berekend volgens het aandeel bio voor de respectievelijke distributieketens is Irma de belangrijkste supermarkt met 27,8% omzetaandeel voor bio, gevolgd door SuperBrugsen, Fakta en Netto met een omzetaandeel van ongeveer 10%. Het biologisch landbouwareaal bedroeg in 2013 181.717 ha (6,9% van het totale areaal, op 2680 biolandbouwbedrijven). Dat is een lichte terugval met 1.213 ha tov 2012.
9
Denemarken zet ook steeds meer in op de export van bioproducten. In 2012 werd voor 155 miljoen euro geëxporteerd, waarvan 52% naar Duitsland. Vanaf 2013 worden biologische melkproducten ook geëxporteerd naar China. De belangrijkste exportproducten zijn groenten en fruit, vlees en melkproducten. 46% van de melk- en eiproducten worden geëxporteerd. In de komende jaren wordt een verdere groei van de export verwacht, met 10% per jaar. Meer info: www.organicdenmark.dk; Organic Market Memo 2014
2.7. Nederland De consumptie van biovoeding in Nederland is in 2012 voor het eerst boven de 1 miljard euro uitgekomen (880 miljoen euro in 2011). De meeste biologische voedingsmiddelen worden gekocht in de reguliere supermarkten, de biologische speciaalzaken en de 'out of home'-sector. Deze verkoopkanalen waren samen goed voor 934 miljoen euro. De overige verkoopkanalen, waaronder boerenmarkten, boerderijwinkels en reguliere speciaalzaken, zijn goed voor nog eens 70,1 miljoen euro omzet aan biologische voeding. Hiermee komen de totale consumentenbestedingen boven de 1 miljard euro uit. Dit resulteert in een marktaandeel van 2,3%. Naast de sterke groei van de consumptie is in 2013 ook het biologisch landbouwareaal sterk gegroeid tot 55.938 ha (2,7% van het totale landbouwareaal). Dat is 16% meer dan in 2012 en veel meer groei dan in de voorgaande jaren. In 2012 werd voor 783 miljoen euro (groothandelswaarde) biologische producten geëxporteerd. Zo’n 59% hiervan betreft export van goederen die eerst geïmporteerd werden. Omgerekend naar kleinhandelswaarde is dat zo’n 1,1 à 1,5 miljard euro, méér dus dan de inlandse consumptie. Duitsland is het belangrijkste exportland vanuit Nederland. Meer info: www.bionext.nl; www.cbs.nl
2.8. Italië De Italiaanse markt groeide in 2013 met zo’n 6,9% in vergelijking met 2012, en bereikte een omzet van 1,97 miljard euro. Al 10 jaar groeit de Italiaanse biobranche ononderbroken. In de eerste 5 maanden van 2014 groeide de omzet zelfs met 17,3%. Het biologische landbouwareaal is het tweede grootste van Europa (1,31 miljoen ha in 2013; +12,8% in vergelijking tot 2012) en is vooral gericht op de productie van ruwvoer, graan en olijven. Een belangrijk deel - ter waarde van 1,13 miljard euro in 2012 - wordt geëxporteerd naar Noordwest-Europa en Noord-Amerika. Vooral groenten en fruit, olijfolie, pasta, wijn, balsamico-azijn, kaas en talrijke andere verwerkte specialiteiten worden geëxporteerd.
10
Opvallend is dat het gespecialiseerde natuurvoedingskanaal een duidelijk hogere bio-omzet realiseert (895 miljoen euro) dan het klassieke supermarktkanaal (545 miljoen euro). NaturaSì is een gespecialiseerde biosupermarktketen met 100 vestigingen. De moederfirma Ecor NaturaSì werkt bovendien nauw samen met zo’n 300 onafhankelijke winkels onder de naam Cuore Bio. Een andere belangrijke groothandel in bioproducten is Ki Group met zo’n 250 aangesloten winkels. Ook de cateringsector is een niet onbelangrijk afzetkanaal voor Italiaanse bioproducten. Meer dan één miljoen Italiaanse kinderen krijgen dagelijks een biologische schoolmaaltijd. Meer info: www.ismea.it; www.kigroup.com; www.sinab.it
2.9. Spanje Spanje heeft het grootste bio-areaal in Europa (1,6 miljoen ha in 2012, -2% t.o.v. 2011), maar slechts een beperkt marktaandeel in eigen land (1%). De Spaanse biosector is dus vooral afhankelijk van export. Vooral de productie van biologische wijn en olijfolie zijn belangrijk. Veel groenten en fruit (o.a. citrus) worden geëxporteerd naar Noord-Europese landen. De inlandse afzet van bioproducten verloopt vooral via natuurvoedingswinkels. Meer info: www.magrama.gob.es
2.10. Zweden Zweden kende in 2012 een toename van de bio-omzet met 2,8% (t.o.v. 2011) wat resulteerde in een omzet van 917 miljoen euro. Dat zorgt voor een marktaandeel van 3,9%. Het bio-areaal is in 2013 met 5% toegenomen tot 501.500 ha, 16,5% van het volledige landbouwareaal. Meer info: www.krav.se
2.11. Oostenrijk Met een groei van 8% (t.o.v. 2010) bereikte de bio-omzet in Oostenrijk in 2011 voor het eerst de kaap van 1 miljard euro. In 2012 groeide de omzet verder tot 1,06 miljard euro. Het bio-aandeel op de markt is, na Denemarken, het hoogste van Europa, met 6,5%. Ondanks deze groei van de consumptie is het biologisch landbouwareaal in 2012 licht afgenomen tot 533.000 ha (543.000 ha in 2011, incl. bergweiden = 20% van het totale landbouwareaal). Deze worden bewerkt door 21.275 bioboeren (22.000 bioboeren in 2011; 16% van het totaal aantal boeren in Oostenrijk). Meer info: www.ama.at; www.bio-austria.at
11
3. De markt voor biozuivel in België en Europa Hoewel de Europese productie van biologische melk in 2013 verder toenam, is de ontwikkeling niet meer zo dynamisch als in de voorgaande jaren. De groei bleef steken op ongeveer 3%. In de belangrijkste productielanden is er sprake van een geremde groei. In Duitsland werd in 2013 nog slechts 1,7% meer biomelk geproduceerd dan in 2012. Ook in Denemarken stagneerde de productie. In Frankrijk (3e grootste biomelkproducent in de EU) nam de productie nog duidelijk toe, maar toch minder dan in het voorgaande jaar. In Oostenrijk (4e grootste biomelkproducent in de EU) nam de productie met 6% toe, een gelijke toename als het jaar voordien. De markt voor biologische zuivel in Europa wordt gekenmerkt door een licht tekort. Frankrijk, dat de voorbije jaren een spectaculaire toename van de vraag gekend heeft en massaal melk importeerde om aan deze vraag te voldoen, lijkt sinds begin 2012 een evenwicht te hebben gevonden tussen de inlandse vraag en het inlandse aanbod. Dit komt omdat heel wat melkveehouders sindsdien omgeschakeld zijn. Ook Duitsland kent een duidelijke toename van de vraag naar biologische melk. De tekorten op de Duitse markt worden vooral ingevuld door import vanuit Denemarken en Oostenrijk. Ook in deze landen is de consumptie van biologische zuivel belangrijk, maar wordt ze volledig afgedekt door de inlandse productie. De In de laatstevoorbije jaren wordt er steeds meer (biologische) melk naar China geëxporteerd, onder meer door bedrijven . O.a. bedrijven als BMI, Arla en Vecozuivel zijn hierin actief. Deze export zorgt voor een licht tekort op de Europese biologische zuivelmarkt. In 2015 wordt het Europese systeem van melkquota afgeschaft. Het is deVerwacht wordt verwachting dat dit tot een productietoename zal leiden, minstens in de gangbare melksector. Mogelijk wordt de markt nog meer volatieler dan vandaag alreeds het geval is. De Het is afwachten welke invloed dat zal hebben op de prijsvorming in de biologische melksector is af te wachten. In Zwitserland, waar de productiequota reeds in 2009 werden afgeschaft, werd ontstonden ereen sterke schommelingen van vastgesteld van het aanbod en de prijsvorming.
3.1. Algemene cijfers De productie van biologische melk in Europa vindt voornamelijk plaats in 8 landen: Duitsland, Denemarken, Frankrijk, Oostenrijk, het Verenigd Koninkrijk, Zweden, Zwitserland en Nederland. In Oostenrijk en Denemarken bereikte de biologische melkproductie in 2013 het opmerkelijke niveau van respectievelijk 15,1% en 9,4% van de totale nationale productie. De biologische zuivelmarkt is een internationale zuivelmarkt die in Europa bepaald wordt door de grote Europese spelers. België is in vergelijking 12
met deze acht landen het kleine broertje, en is dus vooral genoodzaaktbijgevolg genoodzaakt om dde markttendensen te te volgen, eerder in plaats van ze dan deze zelf te kunnen bepalen.
DE DK FR AT 2013
UK
2012
CH
2011
SE NL BE 0
100
200
300
400
500
600
700
800
Aanlevering biomelk aan melkerijen in verschillende Europese landen (2010 t/m 2013 – miljoen kg melk) Bron: NEOMP, AMI, Agence Bio
3.2. België een bevraging bij de belangrijkste ophalers van biologische melk en de belangrijkste kaasmakerijen wordt in België ongeveer 32 miljoen liter biologische melk geproduceerd, waarvan 6 miljoen liter in Vlaanderen. is ongeveer 1,1% van de totale melkproductie in België. De nettoproductie is in Vlaanderen nagenoeg stabiel gebleven. Een groot deel van de melk wordt aan industriële afnemers verkocht. In Vlaanderen is de interesse voor omschakeling eerder beperkt, niet onbestaande. In Wallonië is ongeveer een kwart van de bioproducenten melkveehouder, 209 bedrijven. Naast de productie van koemelk (180 bedrijven) Wallonië ook geitenmelk (19 bedrijven), paardenmelk (4 bedrijven) en schapenmelk (6 bedrijven). De melk van schapen, geiten en paarden wordt in belangrijke mate rechtstreeks aan de consument verkocht. De productie situeert zich voornamelijk in de provincies Luik en Luxemburg, en in de provincies Namen en Henegouwen. In België zijn 5 grootschalige ophalers van biologische melk actief: - BioMelk Vlaanderen / BioLait Wallonie haalt zo’n 6 miljoen liter biomelk op bij zo’n 30 leden, verspreid over heel België. - De melkerij van Walhorn haalt biomelk op in Wallonië, Nederland en Duitsland. 39 miljoen liter biomelk wordt jaarlijks verwerkt (op een totaal 13
van 589 miljoen liter). Er worden in hoofdzaak 3 producten vervaardigd: consumptiemelk (UHT), poedermelk voor de voedingsindustrie en room voor de boterproductie. In 2014 is het Deense Arla in gesprek om de melkerij van Walhorn over te nemen. - De melkerij Laiterie des Ardennes (Lac+/Chéoux) haalt biologische melk op in Wallonië. Belangrijkste productie is consumptiemelk (UHT). - Milch Union Hocheifel (MUH/Arla) is een Duitse melkerij, die tevens biologische melk ophaalt in de Oostkantons. - Sinds kort haalt ook Mik – Pur Natur biologische melk op in België. Deze firma is pionier en Belgisch marktleider in de productie van biologische yoghurt en platte kaas. Na de overname in 2010 van de firma Vermeersch (producent van o.a. room en verse consumptiemelk (ESL)) is Pur Natur nu ook gestart met een eigen ophaalronde. Voorheen kwam biomelk uitsluitend van buitenaf. Daarnaast zijn er enkele kleinere ophalers van biologische melk. Het gaat om ambachtelijke kaasmakers die hun melk zelf ophalen bij een of meerdere producenten. BioMelk Vlaanderen cvba is de enige Belgische coöperatie die uitsluitend biologische melk ophaalt en verhandelt. In de onderstaande figuur wordt de evolutie van de gangbare en de biologische melkprijs weergegeven. Tussen juli 2002 en juli 2007 volgde de melkprijs een vrij constante seizoensgebonden beweging, waarbij de biologische melkprijs steeds ongeveer 5 euro/100L extra bedroeg in verhouding tot de gangbare prijs. Vanaf de zomer van 2007 begon de melkprijs echter aan een forse klim en in het najaar van 2007 kwam de gangbare prijs zelfs boven de bioprijs uit. Dit kwam omdat de bioprijs op dat ogenblik in grote mate vastlag door contractuele verbintenissen, terwijl de gangbare melkprijs de wereldwijd sterk toegenomen vraag reflecteerde. Vanaf het moment dat de contracten voor biomelk verlopen waren, kon de prijs verder stijgen, onder impuls van de toegenomen vraag en het relatief beperkte aanbod. Door de hoge melkprijzen schakelden industriële voedingsbedrijven steeds meer over naar alternatieve ingrediënten, wat uiteindelijk leidde tot een nieuwe prijsdaling. De wereldwijde financiële en economische crisis versterkte dat effect nog eens. Vanaf augustus 2009 trok de melkprijs opnieuw aan. Voor gangbare melk verliep dat echter iets constanter dan voor biomelk. Ook de seizoensschommelingen zijn meer uitgesproken voor bio. Het prijsverschil tussen gangbaar en bio leek opnieuw af te nemen. Vanaf begin 2012 neemt de melkprijs drastisch af. De verkoop loopt moeilijker, omdat er grote hoeveelheden melk geïmporteerd worden uit o.a. oorzaak is een moeilijke verkoop omwille van import van grote hoeveelheden melk uit o.a. het Verenigd Koninkrijk. In 2013 is ligt de melkprijs terug op het niveau van 45 eEurocent/kg.
14
Gangbaar jul-‐18
jul-‐18
jan-‐17
okt-‐16
apr-‐18
0,000
apr-‐18
1,000 jan-‐18
2,000
jan-‐18
3,000 okt-‐17
4,000
okt-‐17
5,000 jul-‐17
Vetprijs aan producent (België)
jul-‐17
Bron: Boerenbond
apr-‐17
Bio
apr-‐17
jan-‐17
okt-‐16
Gangbaar jul-‐16
apr-‐16
jan-‐16
okt-‐15
jul-‐15
apr-‐15
jan-‐15
okt-‐14
jul-‐14
apr-‐14
jan-‐14
Euro / kg
Gangbaar
jul-‐16
apr-‐16
jan-‐16
okt-‐15
jul-‐15
apr-‐15
jan-‐15
okt-‐14
jul-‐14
apr-‐14
jan-‐14
Euro / kg
jul-‐18
apr-‐18
jan-‐18
okt-‐17
jul-‐17
apr-‐17
jan-‐17
okt-‐16
jul-‐16
apr-‐16
jan-‐16
okt-‐15
jul-‐15
apr-‐15
jan-‐15
okt-‐14
jul-‐14
apr-‐14
jan-‐14
Euro : liter
Basismelkprijs aan producent (België)
50,00
45,00
40,00
35,00
30,00
25,00
20,00
Bio
Bron: Boerenbond
Eiwitprijs aan producent (België)
9,000 8,000 7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0,000
Bio
Bron: Boerenbond
15
3.3. Duitsland Duitsland is de grootste producent van biologische melk in Europa. In 2013 werd er ca. 681 miljoen kg biomelk opgehaald. De biologische melkproductie bedraagt 2,3% van de totale nationale melkproductie en wordt voor zo’n 2/3 in het zuiden van het land geproduceerd. Belangrijke zuivelverwerkers zijn Andechser (100 miljoen kg), Gläserne Molkerei (90 miljoen kg), Arla (70 miljoen kg) en Söbbeke (50 miljoen kg). Voor 2013 merken we een toename van de consumptie van vloeibare biologische zuivelproducten. De verkoop van biologische kaas en, in mindere mate ook yoghurt en kwark, gaan achteruit. Door prijsverhogingen nam de omzet sterker toe (respectievelijk minder sterk af) dan het volume. Biologische zuivelproducten worden ook steeds meer geëxporteerd, o.a. naar de aziatische markten. Hierbij gaat het o.a. om babyvoeding, melkcomponenten en melkconcentraat
Evolutie van de markt voor biologische zuivelproducten in Duitsland; 2013 in vergelijking met 2012 in % omzet en volume (bron: AMI)
Er wordt geschat dat 15% van de geconsumeerde zuivel geïmporteerd wordt, voornamelijk uit Denemarken en Oostenrijk. De belangrijkste ingevoerde producten zijn rauwe melk, kaas en consumptiemelk. Voor drinkmelk is de invoer 33% (11% uit Oostenrijk en 22% uit Denemarken. Ook Belgische bedrijven vinden een belangrijke afzet van biologische kaas (naar eigen schatting 33% van de Belgische biologische kaasproductie) en boter in Duitsland.
16
Product en herkomst Melk Natuuryoghurt Vruchtenyoghurt Boter
Duitsland 68% 100% 86% 74%
Oostenrijk 23% 0% 14%
Denemarken 9% 0% 0% 26%
Het toenemende belang van de Deense zuivelindustrie in de Duitse biomarkt wordt geïllustreerd door recente overnames van Duitse melkerijen door Deense ondernemingen. Zo werd de Zuid-Duitse melkerij Allgäuland met 200 biomelkleveranciers door Arla overgenomen. Verder nam Arla in 2011 het Noordduitse Hansa-Milch over. Arla levert al enkele jaren via Hansa-Milch, de Duitse detailhandel met consumptiemelk onder verschillende biologische merknamen. In oktober 2012 nam Arla ook het Duitse Milch Union Hocheifel (MUH) en het Britse Milk Link over. In 2014 onderhandelt Arla de overname van het Belgische Walhorn. Arla heeft wereldwijd 800 miljoen kg biologische koemelk (op een totaal van 12 miljard kg melk). De biologische melkveehouders zijn verenigd in een 40 à 50 leveranciersverenigingen, elk met een verschillende organisatiegraad. Om deze versnippering tegen te gaan, werden in 2008 twee melkpools opgericht, één voor Zuid-Duitsland en één voor Noord-Duitsland. Deze pools onderhandelen met melkveehouders en melkerijen over levervoorwaarden. Ondanks het behoorlijk versnipperde Duitse afzetlandschap was er tot voor kort heel wat marktinformatie beschikbaar. Bioland registreerde heel wat jaren de melkprijzen van een dertigtal biologische melkerijen. Die werden gepubliceerd op www.biomilchpreise.de, samen met andere relevante nationale en internatonale marktinformatie. De Duitse mededingingsautoriteiten hebben echter beperkingen opgelegd aan dit informatiesysteem. Voortaan kunnen enkel gemiddelden per regio meegedeeld worden, of specifieke prijzen per melkerij met 6 maanden vertraging. De gangbare melkprijs was in 2013 gemiddeld 38 eurocent/kg (4,2% vet en 3,4% eiwit). De prijs voor biomelk lag op gemiddeld 45,6 eurocent/kg. Dit is gemiddeld 7,6 eurocent hoger dan de gangbare melkprijs. Over het algemeen bestaat de producentenprijs van de melk uit een basisbedrag, dat meestal overeenkomt met de gangbare melkprijs, aangevuld met een biopremie tussen 4 en 14 eurocent/kg, afhankelijk van de melkerij waarbij de producent aangesloten is.
In 2014 is de prijsafstand tussen gangbare en biologische melk verder toegenomen.
17
Maandelijkse melkprijzen in Duitsland 2006-2014 (incl. toeslagen en kortingen zonder nabetalingen; eurocent/kg af melkveebedrijf bij 4,2% vet en 3,4 eiwit) Duitsland is tevens een belangrijke leverancier van biologische smeltkaas op de Belgische markt. Meer info: www.bmelv.de ; www.bmelv-statistik.de ; www.ami-informiert.de ; www.biomilchpreise.de
3.4. Denemarken In Denemarken werd in 2013 481 miljoen kg biologische melk aangeleverd (+0,5% tov 2012). Dit is 9,4% van de totale Deense melkproductie. Denemarken is de tweede grootste Europese producent van biologische melk, na Duitsland. Voor 2014 wordt een terugval van de biologische melkproductie verwacht. De reden is dat sommige bedrijven verder willen groeien na 2015, wanneer de Europese productiequota afgeschaft worden. Zij denken dit makkelijker te kunnen doen door te kiezen voor gangbare productie. Die is namelijk niet (of minder) grondgebonden en leent zich dus beter tot een intensievere manier van produceren. Omdat biologische productie wel grondgebonden is en grond in Denemarken schaars en duur is, is groei hier moeilijk. De grondschaarste wordt versterkt door de toegenomen productie van maïs als biomassa voor energieproductie. De melkerij Naturmaelk verwacht zo’n 30 leveranciers (ca. 5 mio kg melk) te verliezen in 2014 en Tise 10 à 12 leveranciers (ca. 15 miljoen kg melk). Arla verloor 9 grote leveranciers in 2013. Officieus is er sprake van dat Arla in 2014 mogelijk zo’n 70 miljoen kg melk kan verliezen (± 20%). In Denemarken is biologische melk zeer gegeerd. Zo is nu al 50% van de verdeelde schoolmelk van biologische kwaliteit, volgens Niels Norskov van het Deense Kenniscentrum voor Landbouw. In de verkoop van verse melk heeft biologisch een marktaandeel van 30%. Desondanks bestaat er een
18
overaanbod. Hierdoor wordt export steeds belangrijker. Vooral het Scandinavische zuivelconcern Arla Foods speelt hier een centrale rol. Om de export naar Duitsland te faciliteren nam Arla in 2011 het Noordduitse Hansa-Milch over. Arla levert reeds sedert enkele jaren via Hansa-Milch, de Duitse detailhandel met consumptiemelk onder verschillende biologische merknamen. Deze exportactiviteit zal nu verder uitgebouwd worden. In 2012 nam Arla ook het Duitse Milch Union Hocheifel (MUH) en het Britse Milk Link over. In 2014 worden gesprekken gevoerd om ook de Belgische melkerij Walhorn over te nemen. Arla exporteert ook zo’n 70 miljoen kg biologische melk naar China. Arla is veruit de grootste ophaler van biologische melk in Denemarken (330 miljoen kg van in totaal 481 miljoen kg). De overige biomelk wordt opgehaald door Thiise (100 miljoen kg), Naturmaelk en Ællingegård, die eveneens naar Duitsland exporteren. De prijs aan de veehouders volgt de gangbare prijs met een biopremie. De biomelkprijs was in 2013 gemiddeld 44,7 eurocent/kg (4,2% vet en 3,4% eiwit). De veehouderijen in Denemarken zijn sinds 2001 gegroeid van gemiddeld 600.000 kg naar 1,2 miljoen kg melkquotum. Dit is zowel voor biologische als voor gangbare bedrijven. In Denemarken is 33% van de inlandse consumptie van drinkmelk biologisch. Voor yoghurt is dat 15 à 20%. Schoolmelk is voor 50% biologisch. Diverse discounters bieden steeds vaker ook biologische producten aan, waaronder biomelk. Ze doen dit om hun imago te verbeteren en zo hun marktaandeel te verruimen of te behouden.
3.5. Nederland De Nederlandse biologische melkveehouderij neemt in Nederland gestaag toe. In 2013 produceerden 366 melkveehouders volgens de bionormen of ze waren aan het omschakelen. Dat zijn 22 bedrijven meer dan in 2011. Op een totaal van 18.665 melkveebedrijven is dit minder dan 2%. Het totaal aantal gangbare melkveebedrijven nam sinds 2011 evenwel af met 582. In totaal werd 155 miljoen kg biomelk geproduceerd in 2013. Volgens sommige bronnen is dit echter een overschatting en werd slechts 120 miljoen kg biomelk geproduceerd. Belangrijke spelers zijn Friesland Campina (40%), EkoHolland (40%) en Rouveen (10%). EkoHolland is een coöperatie van 140 uitsluitend biologische melkveehouders die de melk van haar leden verhandelt. Vecozuivel en Arla zijn belangrijke klanten van EkoHolland. Nederland kende in 2010 een sterke groei van de vraag (AMI rapporteert +17% in het eerste semester van 2010). Verschillende supermarktketens startten in 2010 met biozuivel of breiden het assortiment uit. Het gangbare merk “Boerenland” werd omgevormd naar een merk “bereid met biologische melk”. Volgens analisten gaf dit een sterke boost aan de verkoop. Over het algemeen is er een tekort aan biologische melk. Om dit op te vangen wordt melk ingevoerd uit onder meer het Verenigd Koninkrijk (40 miljoen liter/jaar). Ook Belgische rauwe melk wordt naar Nederland geëxporteerd. Het bedrijf Vecozuivel exporteert maandelijks zo’n twintig
19
containers biologische melk UHT-melk. Mogelijk verdubbelt deze hoeveelheid tegen 2015. De verwachting is dat ook de productie van biologische kaas in 2015 verder zal toenemen. De omschakeling naar biologische melkveehouderij wordt gepromoot, o.a. door een omschakelpremie. Desondanks is er weinig omschakeling. De gemiddelde prijs in 2013 was 47 eurocent/kg (4,2% vet en 3,4% eiwit). In 2014 wordt 50 Eurocent/kg uitbetaald aan de veehouder. De verwachting is dat deze prijs ook in 2015 zal kunnen aangehouden worden. Opvallend is de bijzonder lage ophaalkost van EkoHolland (3 eurocent/kg). In Nederland is de biologische melkprijs losgekoppeld van de gangbare prijs. Maandelijks wordt de melkprijs vastgelegd op basis van prijzen van referentiebedrijven in Duitsland, Engeland en Nederland. Deze wordt gepubliceerd in de vakmedia. De Natuurweide, de vereniging van biologische melkveehouders, onderzoekt de mogelijkheid voor een bovenwettelijke certificering van de biologische melkveehouderij. De thema’s die daarbij aan de orde komen zijn o.a. biodiversiteit, het gebruik van diergeneesmiddelen, dierenwelzijn en weidegang, energie, de uitstraling van het erf en het bedrijf en het gebruik van voer uit de eigen regio. Meer info: www.bionext.nl ; De Natuurweide; CBS
3.6. Verenigd Koninkrijk In het Verenigd Koninkrijk werd in 2013 ca. 375 miljoen liter biologische melk geproduceerd, ongeveer 4% van de totale inlandse melkproductie. Sedert 2011 is de bio-productie afgenomen met 55 miljoen kg. In 2014 is er een verdere afname tot 340 miljoen kg. Reden voor dit verlies is o.a. de relatieve prijsstijging van gangbare melk, waardoor het minder aantrekkelijk is om te schakelen en natuurlijke afvloeiing niet gecompenseerd wordt. Bovendien kende het Verenigd Koninkrijk reeds meerdere jaren een overschot aan biomelk. Door de inkrimping van de productie is er sedert 2013 opnieuw een evenwicht tussen vraag en aanbod. Deze situatie staat in schril contrast met de voortrekkersrol die het Verenigd Koninkrijk had Europa van 2005 tot 2008, met een zeer sterke groei van de biologische (zuivel-)markt. In het Verenigd Koninkrijk was er van begin 2006 tot en met 2007 een tekort aan biologische melk. Heel wat biologische melk werd vanuit het continent ingevoerd om aan de vraag te kunnen voldoen. Zuivel is met 33% omzetaandeel in de biomarkt de grootste productgroep. Toch stagneert de consumptie van biologische zuivel als gevolg van de recessie. In 2013 en begin 2014 was een kleine heropleving, maar deze werd teniet gedaan door een agressieve promoactie voor gangbare melk in supermarkten (‘4 pints of milk for 1£’).
20
De Organic Milk Suppliers Coöperative (Omsco) haalt in 2014 ongeveer 220 miljoen kg melk op bij haar 500 leden. Dit is een marktaandeel van ±65%. Omsco onderhandelt rechtstreeks met grote afnemers van biomelk. Die wordt verkocht aan grote afnemers, waarvan Yeo Valley, Müller Wiseman en Arla-UK de belangrijkste zijn. Omsco produceert sedert kort ook NOP-gecertifieerde melk voor export naar de USA. Opvallend is het belangrijke budget van 1,7 miljoen euro (cijfer 2011) dat Omsco spendeert aan promotionele acties om de vraag naar biologische zuivel aan te zwengelen. Dit gebeurt o.a. door reclame op televisie en in magazines. Ook in het verleden investeerde Omsco met succes in de promotie van biologische zuivel. Naast Omsco zijn er 4 groepen die rechtstreeks leveren aan de melkerij. De belangrijkste consumptie van biologische melk in het Verenigd Koninkrijk is onder de vorm van gepasteuriseerde drinkmelk (51% van het geproduceerde volume). Deze productcategorie kende in 2010 een lichte groei van 1 à 2%. Biologische yoghurt heeft een marktaandeel van 10% (14% van het geproduceerde volume melk). Dit marktaandeel nam in 2010 toe met +8%. Biokaas heeft een marktaandeel van slechts 1,5% (2% van het geproduceerde volume melk) en kende in 2010 een negatieve groei van -10% (+18% in 2008). De overige melk wordt vermarkt onder de vorm van voedingsingrediënten, melkpoeder en boter. 116 miljoen liter/jaar wordt geëxporteerd. Hiervan wordt een deel in België (Campina, voorheen ook Limelco en Pur Natur) verkocht. Op dit ogenblik is er geen bijkomende omschakeling van melkveehouders en experts verwachten geen extra productie door omschakeling in de komende 3 jaar. Op dit ogenblik neemt Omsco geen extra omschakelaars meer aan. De biomelkprijs ligt in 2014 op 47 à 49 eurocent/L (4,2% vet en 3,4% eiwit). Meer info: www.omsco.co.uk
3.7. Oostenrijk In Oostenrijk heeft de biologische melkproductie het opmerkelijke niveau van 15,1% van de totale nationale melkproductie bereikt. Dit aandeel 21
neemt al sinds 2004 onafgebroken toe. In totaal werd in 2013 443 miljoen kg biomelk geproduceerd, 6% meer dan in 2012, en dat door zo’n 18% van de melkveehouders (9.192 bedrijven – 94.638 koeien). 395 miljoen kg wordt aangeleverd aan melkerijen, het overige deel betreft rechtstreekse verkoop aan consumenten. Voor 2014 wordt verwacht dat de productie beperkt zal toenemen naar 450 miljoen kg (waarvan 400 aangeleverd aan melkerijen).
Aanlevering biologische melk in Oostenrijk (bron: www.ama.at)
Ongeveer 44% van de Oostenrijkse biomelk wordt geëxporteerd, vnl. naar Italië en Duitsland. De prijs voor biomelk bedroeg gemiddeld 43,2 eurocent/kg in 2013 (4,2% vet en 3,4% eiwit). Dat is gemiddeld 6,5 eurocent/kg meer dan de gangbare melkprijs.
Melkprijs aan veehouder in Oostenrijk (af bedrijf, 4,0% vet, 3,4% eiwit) Zo’n 60 melkerijen zijn actief met biologische zuivel. Slechts 15 hiervan verwerken zo’n 80% van het totale volume. De belangrijkste biologische zuivelproducten zijn verse melk (16,7%) en ESL-melk (13,8%). Zo’n honderd kaasmakerijen verwerken biomelk. Ongeveer 50 miljoen kg melk wordt rechtstreeks door melkveehouders aan consumenten verkocht.
22
Vooral in de cateringsector groeit het marktaandeel zienderogen. In Wenen zijn bijvoorbeeld zo goed als alle zuivelproducten in bejaardentehuizen, hospitalen, scholen en crèches, van biologische herkomst. Experts zijn optimistisch voor wat de toekomst betreft. Enerzijds wordt de omschakeling naar biologische melkveehouderij gestimuleerd vanuit de overheid, anderzijds doet ook het bedrijfsleven zijn duit in het zakje. Zo ontwikkelde de distributieketen Hofer, het Oostenrijks filiaal van Aldi, het programma “Zurück zum Ursprung” (terug naar de oorsprong). Producenten kregen in dit programma een meerprijs van 9,5 eurocent/L biomelk tot einde 2013. Tijdens de omschakelperiode is er een meerprijs van 1,5 eurocent/kg. Meer info: www.ama.at - Dairy Watch Austria – www.bio-austria.at
3.8. Frankrijk In Frankrijk werd in 2013 ongeveer 496 miljoen kg biomelk geleverd aan melkerijen. Dat is 5,4% meer dan in 2012. Van 2011 tot 2012 was er nog een toename van 33%. De biologische zuivelproductie bedraagt 1,8% van de totale zuivelproductie. Frankrijk was tot 2011 een belangrijke importeur van biologische melk, ook uit België. Het grote tekort aan biomelk was een gevolg van de sterk groeiende markt. Door een sterk toegenomen inlandse productie is die import in 2012 stilgevallen.
Evolutie van de ophaling van biologische melk in Frankrijk (bron: CNIEL)
Uit bovenstaande grafiek blijkt duidelijk dat er in Frankrijk zeer sterk werd omgeschakeld tussen 2009 en 2012. Daarna nam de productie verder toe, maar minder sterk dan voorheen. In 2014 is de omschakeling bijna 23
volledig stilgevallen. Bij de bestaande biologische melkveehouders is wel een lichte groei. Het lijkt er op dat dit toegenomen aanbod voldoende zal zijn om de sterk toegenomen vraag naar biozuivel volledig in te vullen. Kaas; 15% Consumptiem elk; 45%
Verse zuivel; 9%
Boter; 28%
Gecond. Room; 3%
Diagramma: gebruiksbestemming van biologische melk (bron: CNIEL)
Ongeveer 80% van de biomelk wordt opgehaald door grote melkerijen als Eurial (55 miljoen kg), Triballat (10 miljoen kg), Entremont, Sodiaal (40 miljoen kg) en Lactalis (150 miljoen kg). Een andere belangrijke speler is BioLait. Deze coöperatie met zo’n 650 leden haalde in 2013 115 miljoen kg biomelk op. In 2014 wordt zo’n 135 miljoen kg biomelk opgehaald. De coöperatie heeft als motto “Bio, overal en voor iedereen”. In dat kader wordt ook de biomelk van meer afgelegen melkveebedrijven opgehaald. Dit resulteert in een vrij hoge ophaalkost voor de melk. In sommige afgelegen gebieden met weinig biologische melkveebedrijven wordt daarom de melk soms door een gangbare melkerij opgehaald, maar wel als biologische melk uitbetaald door BioLait. Naast BioLait zijn er nog 18 andere biologische melkveehoudercoöperaties zoals BioGam (6,5 miljoen kg melk; actief in het noordoosten) en Lait bio du Maine. Ongeveer 50% van de biologische melk wordt verwerkt tot UHTdrinkmelk. In het recente verleden werd heel wat melk ingevoerd uit het Verenigd Koninkrijk en ook uit België, om aan de toenemende inlandse vraag te kunnen voldoen. Sinds 2012 is de invoer echter sterk verminderd. Er werd een evenwicht bereikt tussen de eigen productie en de inlandse consumptie. In 2014 is er zelfs een overschot aan biomelk van 10 à 15%. De melk werd in 2013 uitbetaald aan gemiddeld 43,7 eurocent/L (4,2% vet en 3,4% eiwit). Voor 2014 wordt tussen 42 en 43 eurocent/L uitebetaald. De biomelkprijs is losgekoppeld van de gangbare melkprijs. Meer info: www.agencebio.org ; www.cniel.com ; www.franceagrimer.fr ; FNAB ; www.biogam.fr ; La voix biolactée
3.9. Zweden Zuivelproducten zijn de drijvende kracht van de Zweedse biosector. Ze vertegenwoordigen 27% van de biomarkt. Arla, de grootste zuivelonderneming van Zweden, meldde een recordomzet van SEK 1,2 miljard voor biologische zuivel in 2013 in Zweden. Ook in 2012 was er al sprake van een sterke groei van de consumptie. Het prijsverschil met de
24
gangbare zuivelproducten is beperkt en verklaart zo het succes van biologische zuivel. De productie van biologische melk is tussen 2009 en 2013 met 60% toegenomen tot 366 miljoen kg.
3.10. Zwitserland Ongeveer 3.000 Zwitserse biologische melkveehouders produceren jaarlijks 215 miljoen liter melk (6% van de totale nationale melkproductie). Door de zéér sterke seizoensschommelingen in de productie is het moeilijk om de productie goed af te stemmen op de vraag. Ook het afschaffen van het Zwitserse melkquotumsysteem sinds mei 2009 en het variërende prijsverschil met gangbare melk zijn hier wellicht niet vreemd aan. Van 2008 tot 2010 was er een overschot aan biologische melk. Dit evolueerde tot een productietekort in 2011, terwijl er sinds 2012 opnieuw een overschot is. Daarom hanteren de melkerijen nu wachtlijsten voor omschakelaars. Biologische melkveehouders moeten verplicht aansluiten bij een producentenorganisatie (BMO). Deze BMO waakt over het evenwicht tussen vraag en aanbod. De verwachting is dat er momenteel voldoende melkveehouders op de wachtlijsten staan om de vraag tot 2016 in te vullen. In tegenstelling tot de wisselende productiecijfers, groeit de vraag naar biologische zuivelproducten wel jaarlijks (30% groei tussen 2009 en 2013). De melkprijs varieert tussen 62 en 68 eurocent/kg (4,2% vet en 3,4% vet). Het prijsverschil met gangbare melk bedraagt ongeveer 15 eurocent/kg (BLW). De biologische en gangbare melkprijs evolueren los van elkaar.
Producentenprijs voor biomelk, gangbare industriemelk en kaasmelk – januari 2009 tot mei 2014 (Bron BLW)
25
Ongeveer 10 à 15% van de Zwitserse biozuivel wordt geëxporteerd, voornamelijk onder de vorm van enkele typische kaassoorten. Om de Noord-Amerikaanse markt te kunnen bedienen (kaas en melkchocolade) zijn talrijke bedrijven ook NOP-gecertificeerd. Dit houdt o.a. een antibioticavrije productie in. Meer info: www.bioaktuell.ch, www.blw.admin.ch, Bio Suisse
3.11. Noorwegen Noorwegen maakt geen deel uit van de EU en hanteert een eigen koers op het vlak van zuivelproductie. In 2011 werd zo’n 50 miljoen liter biomelk opgehaald bij ongeveer 330 producenten. Dit is 2,7% van de totale Noorse melkproductie. Slechts 38% van de geproduceerde biomelk wordt ook als bio vermarkt. Eén grote coöperatie (Tine – 95% marktaandeel) en 4 kleinere melkerijen zijn er actief. De melkprijs in Noorwegen wordt jaarlijks vastgelegd tijdens onderhandelingen tussen de overheid en de landbouworganisaties. In 2011 bedroeg die 0,59 eurocent/L (4,2% vet en 3,4% eiwit) voor gangbare melk. Alle biomelk (dus ook de melk die gangbaar verkocht wordt; i.e. 50 miljoen liter) krijgt een biopremie van 10 eurocent/L melk uitbetaald bovenop de gangbare prijs. In 2010 is ook de supermarktketen Coop met een eigen merk biomelk gestart: Änglamark. Biologische zuivel wordt nauwelijks geïmporteerd of geëxporteerd. Biokaas wordt in beperkte mate geïmporteerd. Er zijn belangrijke belemmeringen (quota) om kaas in Noorwegen te importeren. Meer info: Tine SA
3.12. Polen In Polen produceren ongeveer 200 biologische melkveehouders samen 27 miljoen kg biomelk. Over het algemeen is de vraag evenredig aan het aanbod, maar wellicht omwille van de gebrekkige (transport)infrastructuur wordt slechts 15% van de biomelk ook als bio opgehaald. De overige melk wordt gangbaar verkocht. Er zijn 7 melkerijen die biomelk verwerken. Men schat dat een beperkte hoeveelheid melk (1,5 mio liter) wordt geëxporteerd tegenover een geschatte import van 0,2 mio liter. Het geringe prijsverschil tussen gangbare en biologische melk is te beperkt (5 eurocent/kg 4,2% vet en 3,4% eiwit) om omschakeling aan te moedigen. Meer info: Tomasz Sakowski
3.13. Ierland Productiecijfers voor biologische melk in Ierland zijn ons onbekend. Uit cijfers van AMI blijkt evenwel dat 11% van de yoghurtmarkt biologisch is. Het bedrijf Glenisk is hierbij een belangrijke speler met ongeveer 90% marktaandeel en een bio-omzet van 14 miljoen Euro. Het Franse Danone heeft een minderheidsaandeel in Glenisk.
26
3.14. Tsjechië De biologische melkveehouderij is een vrij recent geven in Tsjechië. In 2011 werd zo’n 50 miljoen kg biologische melk geproduceerd. Dat is een verdubbeling (!) ten opzichte van 2010. Voor 2012 werd een verdere toename verwacht tot 55 miljoen kg. Meer recente cijfers zijn niet gekend.
3.15. Finland In 2013 werd 41,2 miljoen liter biologische melk geproduceerd in Finland. Dat is 2% van de volledige melkplas. In vergelijking met 2012 groeide de biologische melkproductie met 10%, voornamelijk door een uitbreiding van de bestaande bedrijven.
4. Marktkansen en uitdagingen 4.1. Exportkansen naar groeimarkten Tijdens een bijeenkomst van biologische melkveehouders en zuivelverwerkers in het Duitse Nürnberg in februari 2014, werd dieper ingegaan op de exportmogelijkheden voor biologische zuivel naar groeilanden als China en het Midden-Oosten. “Als Europese melkveehouders meer melk willen produceren, moeten ze zich concentreren op groeimarkten. Die liggen niet meer in Europa, maar wel in de groeilanden als China, India en het Midden-Oosten.” Zo zegt tenminste Prof. Holger Thiele van de Universiteit Kiel (DE), die onlangs een analyse maakte van de ontwikkeling van de Europese melkmarkt na 2015. De EU exporteert ongeveer 14% van de geproduceerde melk. Volgens Prof. Thiele zal dit aandeel verder toenemen, aangezien het melkverbruik in de EU stagneert. Interessant voor de export zijn vooral weiproducten (weipoeder, lactose en melkeiwit), kaas en mager melkpoeder. Hierbij is vooral de vraag naar grondstoffen voor de babyvoedingsindustrie van belang. Met toenemende export wordt de Europese melkprijs meer afhankelijk van de wereldmarkt. Men stelt al sinds 2006 vast hoe nauw de Europese melkprijs de wereldmarktprijs volgt. “Het is niet zozeer de supermarktaankoper die de prijs drukt, zoals zeer vaak wordt verondersteld”, aldus Thiele. “In de onderonderhandelingen van de melkerijen met de handel is steeds meer de wereldmarktprijs bepalend.” Biomelk voor babyvoeding Sinds 1989 produceert de firma Töpfer in Zuid-Duitsland biologische babyvoeding. En vanaf 2007 bouwt de firma zijn markt voor biologische babymelk in China systematisch uit. “Töpfer is momenteel het grootste Duitse merk voor babyvoeding in China”, volgens Asmund Froysok, exportdirecteur van het bedrijf. De hoge kwaliteitsnormen van Europese biomelk is een belangrijk aankoopargument voor Chinese consumenten, in het bijzonder na het melanine-schandaal in 2008 in China. Dat het
27
vertrouwen in de Chinese melkproductie voor zeer lange tijd geschokt is, bevestigde ook Elisabeth Sperber van de Bayerische Milchindustrie (BMI). Deze firma levert wereldwijd melk- en weiderivaten voor de levensmiddelen- en babyvoedingsindustrie. “Wij streven ernaar om ons exportaandeel voor melkpoeder met 30% te verhogen.” BMI verwerkt al 20 jaar biologische melk. De exportmarkt zorgt ook hier voor dynamiek. “Wij twijfelen er aan of we wel voldoende biomelk zullen kunnen toegeleverd krijgen”, aldus Sperber. “Gezien de grondverbondenheid en de zéér dure gronden is groei in biologische productie moeilijk.” Bio is een goede investering De verwerking van biomelk tot poeder heeft de toepassing en verwaarding van biologische melk sterk verbeterd. Dat maakt de productie van biologische chocolade en babyvoeding mogelijk. Matthias Parusel, trader in biologische melk, stelt dat ongeveer 15% van de Duitse biologische melk wordt gedroogd tot poeder. Ook hij ziet de export als de drijvende motor: “We hebben in de komende jaren 100 miljoen liter biologische melk extra nodig”. Dat is veel in vergelijking met de 700 miljoen die er momenteel in Duitsland jaarlijks geproduceerd worden. Is het niet risicovol om zo sterk in te zetten op de babyvoedingsmarkt? Op lange termijn produceert men de biomelk wel in China zelf, wordt wel eens gezegd. Volgens Parusel is het verstandig om de afzet te spreiden over verschillende markten. Op die manier is men niet afhankelijk van een beperkt aantal markten en afnemers. In de gangbare melkveehouderij zijn veel ondernemers klaar om meer te produceren zodra het tijdperk van het melkquotum in 2015 eindigt. De melkprijs zal sterker schommelen dan vandaag. Voor de biologische melkprijs zal dat minder het geval zijn, gezien het beperkte groeipotentieel voor de sector. “Biomelk is een zekere belegging” aldus Parusel. Door het krappe aanbod verwacht hij dat de prijsafstand tussen gangbare en biologische melk verder zal toenemen. “Momenteel is de beperkte biotoeslag van ongeveer 10 cent onvoldoende om de omschakeling naar bio te stimuleren.” Ook het Nederlandse Vecozuivel exporteert maandelijks een twintigtal containers biologische UHT-melk. De verwachting is dat deze hoeveelheid tegen 2015 mogelijk verdubbelt. De Chinese biomarkt groeit sinds 2006 jaarlijks met 30 tot 50%. Ongeveer 2% van de vloeibare melk op de Chinese markt wordt ingevoerd. Deelnemen aan de zuivelwereldmarkt biedt ongetwijfeld kansen voor de Europese zuivelproductie. Er wordt echter wel gewezen op de hogere volatiliteit van de markt.
4.2. Rauwe melk Er is een licht tekort aan biologische melk op de Europese markt. O.a. in Nederland en Noord-Duitsland zijn ons enkele melkerijen gekend die naar een bijkomend volume biologische melk op zoek zijn voor 2015.
28
4.3. Kaas De markt voor biologische kaas is groeiend. Hier zijn ongetwijfeld marktkansen. Vooral speciaalkazen hebben marktpotentieel.
4.4. Weiproducten Er blijkt een vraag te bestaan naar biologisch weipoeder. In het Verenigd Koninkrijk is een tekort voor dit product.
4.5. Antibiotica-vrije melk In de Verenigde Staten groeit de markt voor biologische zuivel sterk. Ook de vraag naar biologische kaas groeit sterk. Voorwaarde om biologische zuivel te exporteren naar de Verenigde Staten is dat de melk antbiotica-vrij geproduceerd wordt. Ook voor de export naar de Verenigde Staten, van voedingsmiddelen waar zuivelproducten in verwerkt zijn, dient aan deze voorwaarde voldaan te worden. Een voorbeeld is de productie van biologische chocopasta waar biologisch melkpoeder in verwerkt is. Voedingsbedrijven in Europa, die exporteren naar de Verenigde Staten, zijn dus potentiële klanten voor antibiotica-vrije melk.
5. Bronnen Dit marktoverzicht is opgemaakt op basis van een overlegmoment in februari en in oktober 2014 in het kader van het NEOMP (Network of European Organic Milk Producers) en diverse gesprekken met binnen- en buitenlandse spelers op de markt van de biologische zuivel. Ook onderstaande literatuur werd geraadpleegd. - Area under organic farming. Eurostat, Luxemburg, 2013 - L’agriculture biologique – Ses acteurs, ses produits, ses territoires – édition 2013, Agence Bio, Paris. - Landbouw; biologisch en/of in omschakeling, gewassen, dieren, nationaal. CBS – StatLine, Den Haag / Heerlen 2013. - Organic market report 2013, Soil Association, Bristol. - De biologische landbouw in 2012, Samborski V. en Van Belleghem L., Departement Landbouw en Visserij afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2013. - Baromètre de consommation et de perception des produits biologiques en France, Agence Bio, Paris, 2012 en 2013. - BioLand, Fachmagazin für den ökologischen Landbau, diverse nummers uit 2012 t/m 2014. - Biologische Landwirtschaft in Österreich, Bundesministerium für Landwirtschaft, Wien, 2012. - Ekologisk livmedelmarknad, Ekoweb Sverige, 2014 - Facts and figures on organic agriculture in the European Union, oktober 2013. - La Voix Biolactée, Revue d’informations sur la production laitière biologique, diverse nummers uit 2010 t/m 2014. - Öko-Landbau 2014 Markt Bilanz - AMI, Bonn - Organic Farming Statistics 2012, United Kingdom, Department for Environment, Food and Rural Affairs, DEFRA, London, juni 2013. - Monitor Duurzaam Voedsel 2012, LEI Wageningen UR, Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Den Haag, juni 2013.
29
- Initiatives d'éleveurs laitiers bio dans un secteur en pleine mutation – Claire Touret 2011, Paris - ISMEA, News mercati, Prodotti biologici, diverse nummers uit 2013 en 2014. - Itinéraires BIO – BioForum Wallonië – Namen diverse nummers uit 2011 t/m 2013 - Bio in Cifre 2011, Sinab, Sistema d’Informazione Nazionale sull’Agricoltura Biologica, Ministerio delle Politiche Agricole Alimentari e Forestali, september 2012. - Landwirtschafts- und Marktzahlen 2012, Bio Suisse, Basel 2013 - Markt Bilanz Öko-Landbau 2014, AMI, februari 2014, Bonn. - Marktspiegel Biomilch, BioSuisse, 2014. - New Zealand Organic Market Report 2012, Mark Cooper et al., Aotearoa, Auckland. - Organic in Europe, Prospects and developments, IFOAM EU Group, Brussel, january 2014 - Organic Market Report, Krav, 2012. - Organic Market Memo, Organic Denmark, juli 2012. - Strukturdaten im ökologischen Landbau in Deutschland 2011, Bodennutzung, Tierhaltung und Verkaufserlöse, AMI in opdracht van Bundesanstalt für Landwirtschaft und Ernährung (BLE), september 2012, Bonn. - The UK Market for organic food, Padel S., februari 2011, Nürnberg. - Zahlen, Daten, Fakten: Die Bio-Branche 2014, Bund Ökologische Lebensmittelwirtschaft (BÖLW), Berlin, februari 2014. - ‘Lait biologique en France’ – CNIEL 2011, Paris - Monitor duurzaam voedsel 2010 – Ministerie van EL&I - Samborski V. en Van Belleghem L.: De biologische landbouw in 2011 – Departement Landbouw en Visserij afdeling Monitoring en Studie, Brussel, 2012 - Plan de développement de la filière lait biologique en Région wallonne, Gembloux, 2004 www.agencebio.org www.ami-informiert.de www.bionetz.ch www.biojournaal.nl www.biomilchpool.ch www.nieuweoogst.nu www.ble.de www.ama.at www.franceagrimer.fr www.agricultureandfood.dk www.blw.admin.ch www.cniel.com www.ekoweb.nu www.defra.gov.uk www.dgwbiobusiness.com www.ismea.it www.itavi.asso.fr www.krav.se www.facw.be www.franceagrimer.fr www.marktundpreis.de www.odepa.gob.cl www.oekolandbau.de www.omsco.co.uk www.organic-market.info www.organicdatanetwork.net www.organicresearchcentre.com
www.organicdenmark.dk www.organic-europe.net www.orgprints.org www.portalfruticola.com www.statistik.at www.statline.cbs.nl www.sinab.it www.farminguk.com www.magrama.gob.es www.agcensus.usda.gov www.vlam.be
30
