OVERMEESTER. Magazine over onderwijs en recht. Meesters aan het woord Aansprakelijkheid bestuurders Onderwijscontract voor de rechter

OVERMEESTER

Magazine over onderwijs en recht

advocaten notarissen

Meesters aan het woord Aansprakelijkheid bestuurders Onderwijscontract voor de rechter

Welkom

Aansprakelijkheid  3

Door dit blad maakt u kennis met mensen en zaken op het snijvlak van onderwijs en recht. U treft informatie aan van

Dubbelportret 1  6-8

en over ‘meesters’ uit de juridische wereld én uit de onderwijssector. Het blad is vooral bedoeld voor bestuurders,

Meesterproefje  9

toezichthouders en directies in het onderwijs bij wijze van present(atie) van het Team Onderwijs van TK advocaten

De Noordwijkse Methode  9

notarissen. Het onderwijs – als onderdeel van de publieke sector – vraagt en krijgt steeds meer aandacht van de kant

Dubbelportret 2  10-12

van deskundige adviseurs. Dan worden, bijvoorbeeld door wetgeving en andere op de sector afgestemde zaken, nogal

Column  13

eens specifieke kennis en vaardigheid vereist als het om juridische aangelegenheden gaat.

Illustratie  13 TeekensKarstens wil u met deze uitgave wijzen op het eigen Klant aan het woord  14-15

team ervaren specialisten op het terrein van onderwijs en recht. Het gaat dan niet alleen om het ‘doen’ van een zaak,

Onderwijscontract  16-20

maar u kunt evenzeer denken aan het voorkomen ervan door u tijdig te laten informeren door of te overleggen met

Montessori in Noordwijk  21

de ervaren adviseurs.

Colofon  21

De inhoud van Overmeester is bepaald door het dubbele meesterschap dat aan de orde is bij de onderwerpen recht

TK informatie  22

en onderwijs. U maakt dubbel kennis met twee meesters, u leest over ervaringen met adviseurs, een promovenda schrijft over een onderwijscontract, Kees van Oosten behandelt de aansprakelijkheid van bestuurders en toezichthouders, er zijn faits divers en een heuse column en nog meer. Soms leest u via een link het volledige artikel in de digitale versie op de website van TeekensKarstens. Zo komt u via deze meesterzet toch en als vanzelf uit bij de specialisten die u graag willen adviseren. Overigens staat op die website het gehele blad ook nog een keer: u kunt dit exemplaar na lezing dus met een gerust hart doorgeven aan een andere belangstellende. Veel genoegen met Overmeester ! Rens Heruer

2

overmeester

Kees van Oosten

Aansprakelijkheid van bestuurders en toezichthouders in het onderwijs Het Nederlands rechtspersonenrecht geldt niet alleen voor bedrijven, maar ook voor de publieke sector. Onderwijsinstellingen worden allemaal door verenigingen of stichtingen in stand gehouden. Vragen rondom aansprakelijkheid van bestuurders en toezichthouders zijn in de publieke sector heel actueel. Kijk maar naar ­Rochdale of Meavita. Hoe zit dat eigenlijk met die aansprakelijkheid in het onderwijs? Wat zijn de aandachtspunten en de r­ isico’s? Maakt het uit of je professioneel bestuurder of toezichthouder bent

Wat betekenen duty of care en duty of loyalty?

of vrijwilliger? Wat betekent duty of care? En wat houdt de duty of loyalty in? Zijn er ook recente voorbeelden van problemen op onderwijsterrein? En is er verschil in benadering voor verschillende onderwijssectoren? Wat is de rol van de rechter als het om de beoordeling van een zaak gaat? Welke ontwikkeling in regelgeving wordt verwacht? Kees van Oosten van TeekensKarstens, die vanuit rechtspersonenrechtelijk perspectief geregeld onderwijsinstellingen adviseert, geeft een overzicht van zaken en antwoord op deze vragen.

overmeester

3

Als het in een organisatie mis gaat, komt tegen-

turen, strategische trajecten etc. de aandacht voor

woordig ook steeds de vraag op wie daarvoor ver-

onderwijskwaliteit zodanig in het gedrang komt dat

antwoordelijk en aansprakelijk is. In de private

examenlicenties of onderwijsbevoegdheden worden

sector zie je dat vooral na faillissement, maar in de

ingetrokken of zelfs bekostiging wordt stopgezet,

publieke sector gebeurt dat ook vaak going concern.

wordt niet meer voldaan aan de duty of loyalty. Het

Kijk maar naar de grote Amsterdamse woningcor-

spreekt verder voor zich dat het belang van de orga-

poraties. In toenemende mate wordt financiële

nisatie voor het eigen belang gaat.

aansprakelijkheid vastgesteld met als gevolg dat er daadwerkelijk betaald moet worden. Dit betreft tot

Recente voorbeelden

nu toe vooral bestuurders, maar in het faillissement

Er is voorlopig nog geen echt relevante jurispru-

van Meavita bijvoorbeeld hebben we gezien dat ook

dentie over aansprakelijkheid van een onderwijs-

toezichthouders financieel worden aangesproken

bestuurder. Maar inmiddels zijn in de recente his-

als de toezichthoudende taak onvoldoende is inge-

torie al wel een aantal onderwijsinstellingen uit de

vuld. Bestuurdersaansprakelijkheid in de publieke

bocht gevlogen. Denk aan Amaranthis (HBO), Ibn

sector is actueler dan ooit en het is een kwestie van

Ghaldoun (VO) en ROC Leiden (MBO). Alleen bij Ibn

tijd voordat we ook in het onderwijs de eerste zaken

Ghaldoun is het gekomen tot faillissement. Het eer-

gaan zien. Het is de vraag of professionele bestuur-

ste voorbeeld uit de geschiedenis van het onderwijs,

ders (vooral in het MBO, HBO en WO) hierbij het-

waarbij een instelling echt failliet is gegaan. Zullen

zelfde moeten worden behandeld als bijvoorbeeld de

het er meer worden? In juni 2015 voorkwam een

vrijwilligers in schoolbesturen in het PO en het VO.

nipte meerderheid in de Tweede Kamer dat de fi-

In dit artikel besteden we ook daar aandacht aan.

nanciering van ROC Leiden stil werd gezet. Gegeven

Maar eerst wat algemene lijnen.

is ook dat een groot aantal onderwijsinstellingen in moeilijkheden is gekomen door derivaten. Het lijkt

Welke criteria gelden?

een kwestie van tijd alvorens de rechter zich moet

Het kernbegrip dat de wet naar voren brengt bij be-

buigen over aansprakelijkheid van onderwijsbe-

stuurdersaansprakelijkheid is onbehoorlijke taak-

stuurders en –toezichthouders.

vervulling. Volgens vaste jurisprudentie is sprake van onbehoorlijke taakvervulling als de bestuurder

Wat moet een rechter doen?

een ernstig verwijt kan worden gemaakt. Dat een

Bij de beoordeling of sprake is van onbehoorlijke

bestuurder verwijtbaar heeft gehandeld is dus niet

taakvervulling in het onderwijs speelt de aard van

voldoende. Het verwijt moet ernstig zijn. Wat ‘ern-

de activiteiten een belangrijke rol. Een onderwijs-

stig’ is wordt door de omstandigheden van het geval

instelling moet een publieke taak vervullen: het

bepaald. Het is vooral op dit punt dat de publieke

geven van goed onderwijs. Daarbij is de instelling

sector zich onderscheidt van de private sector. In

in overwegende mate afhankelijk van publieke

de private sector kan men besluiten nemen waar-

middelen. Het lopen van grote financiële risico’s is

in bepaalde risico’s besloten liggen en waarvan je

daarmee niet verenigbaar. Derivatenproblemen, die

achteraf, als het fout is gegaan, kan vaststellen dat

ook in het onderwijs welig hebben getierd, maken

het een fout, dus mogelijk ook verwijtbaar besluit

de bestuurders die betrokken waren bij het afsluiten

was. Maar dat hoeft geen ernstig verwijt te zijn

daarvan dus kwetsbaar, want de financiële risico’s

omdat risico’s nemen hoort bij ondernemen. In de

van derivaten zijn enorm. Overigens hebben de

publieke sector ligt dat geheel anders. Dat laat zich

banken in sommige gevallen hun voorlichtende taak

het beste toelichten aan de hand van de plichten

verzaakt door vooral de nadruk te leggen op de sta-

van de bestuurder. Deze kunnen worden verdeeld

biliserende werking van derivaten ten aanzien van

in twee categorieën. De eerste is duty of care: van de

bijvoorbeeld rentetarieven en zijn de risico’s onder-

bestuurder mag worden verwacht dat hij of zij de

belicht gebleven. Maar je kunt je afvragen waarom

taak zorgvuldig vervult, op een wijze zoals die naar

veel instellingen bij het aanschaffen van die finan-

algemeen inzicht van een bekwaam bestuurder mag

ciële producten niet zelf onafhankelijk advies heb-

worden verwacht. Ook met het oog op wettelijke en

ben ingewonnen. Er lopen genoeg adviseurs rond

statutaire verplichtingen. In het onderwijs is er uit-

die de meest ingewikkelde producten begrijpen en

gebreide sectorale wetgeving en zijn er governance

risico’s in kaart kunnen brengen. Vastgoedtrajecten

codes. Deze spelen bij de invulling van de duty of

zijn evenzeer risicovol voor onderwijsbestuurders

care een belangrijke rol. Wet- en regelgeving, codes,

en toezichthouders. Eenmaal gestart, is er geen weg

richtlijnen en aanwijzingen moeten nauwkeurig

meer terug, ook als de zaak uit de hand loopt.

worden opgevolgd. De tweede categorie is duty of

Maar ook onderwijsinhoudelijke omstandigheden

loyalty. Dit houdt in dat de bestuurder zich moet

kunnen bestuurdersaansprakelijkheid in de hand

richten naar de belangen van de organisatie, die

werken. In het geval van Ibn Ghaldoun waren het

worden bepaald door de statutaire doelomschrijving

juist onderwijsinhoudelijke argumenten die de On-

en de onderwijstaak die de wet voorschrijft. Als door

derwijsinspectie en later ook de Minister noopten

bijvoorbeeld vastgoedprojecten, financiële avon-

tot het uitbrengen van waarschuwingen, het geven

4

overmeester

van aanwijzingen en het nemen van maatregelen.

geldt voor B.V.’s, N.V.’s en commerciële stichtin-

Dat alles leidde niet tot verbetering. Afgaand op

gen, verenigingen en coöperaties, ook gaat gelden

de faillissementsverslagen deed het bestuur wei-

voor niet-commerciële stichtingen en verenigin-

nig om de situatie te verbeteren. Die situatie werd

gen. Daar vallen onderwijsinstellingen ook onder.

zo ernstig, dat de Minister besloot de bekostiging

De maatschappelijke tendens is dus dat ook het

te stoppen. Einde bekostiging betekent voor een

repressieve, achteraf-toezicht strenger wordt en

(niet-particuliere) instelling faillissement en dat is

daarmee worden de risico’s voor onderwijsbestuur-

dan ook wat er gebeurde. Opvallend is, blijkens de

ders groter.

faillissementsverslagen zoals die zijn gepubliceerd, dat de curator geen aanleiding zag om de bestuur-

Kan een vrijwilliger ook aansprakelijkheid zijn?

ders aansprakelijk te houden. Als het bestuur van

Dat geldt in het groot en in het klein. Met ‘in het

Ibn Ghaldoun nalatig is geweest maatregelen te

klein’ doel ik op de kleinere schoolverenigingen

nemen om de door de Inspectie en de Minister

(vaak in het PO en VO) die bestuurd worden door

aangewezen verbeteringen te realiseren, is dat een

vrijwilligers, al dan niet met een directie voor de

belangrijke oorzaak van het faillissement. Onzes

dagelijkse taken (bestuursmodel). Of waar een toe-

inziens is dat een nalatigheid bij het (doen) uitvoe-

zichthoudend orgaan wordt bezet door vrijwilligers,

ren van een publieke taak waarvoor Ibn Ghaldoun

terwijl de dagelijkse bestuurders ook de statutaire

nu juist op aarde was, namelijk het geven van goed

bestuurders zijn (toezichtsmodel). Mengvormen

onderwijs. Die nalatigheid leidde direct tot het stop-

komen ook voor. Hoe dan ook is de vraag: wordt van

zetten van bekostiging en dat weer tot faillissement

vrijwilligers of van ‘omhoog gevallen’ locatiedirec-

met alle schade van dien voor de crediteuren. Als die

teuren hetzelfde verwacht als van professionals?

nalatigheid ernstig verwijtbaar was, dan hadden de

Met andere woorden: zijn zij net zo snel aanspra-

bestuurders aansprakelijk kunnen worden gehou-

kelijk? De wet noch de jurisprudentie maken ver-

den voor het hele faillissementstekort. Wij kunnen

schil. Daarbij is van belang dat ook in een relatief

ons moeilijk voorstellen dat die nalatigheid niet

kleine onderwijsinstelling, de financiële belangen

ernstig verwijtbaar was gelet op de duty of loyalty

nog altijd groot zijn. En ook al kan bijvoorbeeld een

van het bestuur van Ibn Ghaldoun, maar de curator

PO-instelling de bouw van een school overlaten aan

heeft een andere afweging gemaakt en meldt in zijn

de gemeente, het inrichten ervan gebeurt nog altijd

verslagen dat er geen reden is voor bestuurdersaan-

voor eigen rekening en ook daar wordt geregeld uit

sprakelijkheid.

de bocht gevlogen. Als aansprakelijkheid eenmaal vast staat bevat het burgerlijk wetboek nog één

Toezicht

grond voor matiging van de aansprakelijkheid en

Hoe zit het met de toezichthouders? Toezichthou-

dat is de financiële draagkracht van de betreffende

ders moeten toezicht houden op het bestuur. Op-

persoon. Maar ook daar zullen rechters heel terug-

letten hoe het gaat met de invulling van de duty of

houdend mee omgaan.

care en de duty of loyalty. Doorvragen, zorgen dat er inzicht is in de aspecten van de bedrijfsvoering en

Slot

de besluitvorming. Ingrijpen als het mis gaat. Ge-

Concluderend kan worden gesteld dat alle onder-

beurt dat onvoldoende, dan kan de toezichthouder

wijsbestuurders en –toezichthouders, groot of klein,

(mede-)aansprakelijk zijn en dat zien we in het be-

professional of vrijwilliger op dezelfde manier bloot

drijfsleven en in de publieke sector dan ook geregeld

staan aan aansprakelijkheid ingeval een ernstig ver-

gebeuren. Dat de toezichthouder onvoldoende wordt

wijt kan worden gemaakt van onbehoorlijke taak-

voorgelicht, of misschien zelfs is misleid door het

vervulling. Gelet op de omvangrijke sectorspecifieke

bestuur is lang niet altijd een reden om aanspra-

regelgeving kan deze aansprakelijkheid sneller wor-

kelijkheid te ontgaan. Van een toezichthouder mag

den vastgesteld dan in de commerciële sector. Er is

worden verwacht dat hij of zij diep gaat bij het ver-

dus alle reden om hier goed bij stil te staan bij aan-

zamelen van informatie, toetst en door (te) mooie

vang van een bestuurders- of toezichthouderschap

verhalen ‘heen prikt’. Zoals een gerenommeerde

en te zorgen dat de instelling een bestuurders-

publieke figuur als Loek Hermans afgaat door de

aansprakelijkheidsverzekering in stand houdt ten

zijdeur en ook nog eens financieel kan afrekenen,

­behoeve van haar bestuurders en toezichthouders.

is nog niet eerder vertoond in de publieke sector, maar zal in de toekomst vaker voorkomen, ook in het onderwijs. Strakkere regelgeving op komst Zie hier hoe ver het kan komen als het echt mis gaat. En dat is nog niet alles. Er is conceptwetgeving voorgelegd aan de juridische gemeenschap, die er op ziet dat de aansprakelijkheidswetgeving die nu overmeester

5

Dubbelportret 1 In het dubbelportret worden twee ‘portretten’ gegeven: een van een professional uit de wereld van het onderwijs en het ander van een professional uit de juridische wereld. Van beide personen zijn er twee opnames in woord en beeld: een en profil ter nadere kennismaking en de ander en face met vragen op de man/vrouw af voor het beeld achter de foto.

En profil

Wat niet iedereen weet, is dat ik uit een groot middenstandsgezin met elf kinderen kom; mijn vader was bakker. Ik behoorde tot de drie jongsten en de bedoeling was dat ik, net als mijn oudere broers

Over Margreet. Uit mijn curriculum vitae blijkt

en zussen, in de zaak zou komen. Na schooltijd, op

dat ‘recht’ en ‘onderwijs’ als een rode draad door

zaterdag en tijdens iedere vakantie hielp ik in de

mijn leven lopen. Na mijn rechtenstudie heb ik in

winkel. In de laatste klas van het gymnasium wist

Leiden vele jaren als (hoofd)docent het Romeinse

ik echter één ding zeker: ik wil studeren. Zo jong als

recht gedoceerd, de bakermat van ons rechts-

ik was, ik heb doorgezet ook al werd dat thuis niet

stelsel. Mijn proefschrift (cum laude) gaat over

goed begrepen. Door veelvuldig in de zaak te hel-

het juridische onderwijs in de Leidse juridische

pen, kon ik mijn studie betalen. Wanneer ik echter

faculteit (1575-1630). Ook in veel van mijn andere

maar één keer voor een tentamen zou zakken, was

(rechtshistorische) p ­ ublicaties staat de vorming

ik volgens mijn vader niet geschikt en zou ik alsnog

van een jurist centraal.

in de zaak moeten komen. Ik ben dus nooit gezakt.

Eind 1996 heb ik de overstap gemaakt van de

Daardoor heb ik al jong geleerd tot het uiterste te

rechtswetenschap naar de rechterlijke macht

gaan. De drive om iets heel goed te doen, ben ik

(­sector civiel recht). Een constante zoektocht naar

nooit echt kwijt geraakt. Het heeft mij gevormd tot

‘rechtvaardigheid’ houdt mij namelijk ook in zijn

wie ik geworden ben.

greep. Het is een lastige opgave. Maar het bloed kroop ook hier waar het niet gaan kon. Na de overstap ben ik me namelijk wederom gaan bezighouden

Onderwijs. Ik heb in die zin van het onderwijs

met opleiding, thans van rechters en advocaten.

‘­genoten’ dat ik er in mijn werkzaam leven zeer

Ook landelijk heb ik me op dit terrein geprofileerd.

mijn voordeel mee heb gedaan. Ik associeer onder-

Ik ben onder meer zes jaar lid geweest van het

wijs niet onmiddellijk met ‘leuk’, wat tegenwoordig

­Curatorium Beroepsopleiding advocatuur. Van 2007

een must schijnt te zijn. Mijn belangrijkste herin-

tot 2011 was ik lector civiel recht bij SSR (het oplei-

neringen hangen namelijk samen met een aantal

dingsinstituut van de rechterlijke macht).

vervelende gebeurtenissen. Kennelijk onthoud je

Sinds 1 april 2011 ben ik, naast mijn werkzaamheden

die beter.

als senior rechter A in de rechtbank Den Haag, ook

Ik ben in zekere zin een laatbloeier. In de zesde klas

als bijzonder hoogleraar Rechtspleging verbonden

vond de hoofdonderwijzer mij te speels en zo be-

aan de juridische faculteit van de Universiteit Lei-

landde ik op de Barbaramulo in Leiden: voor die tijd

den. Daarmee is voor mij als het ware de cirkel rond.

een behoorlijk niveau, want men ging naar de Mulo,

Deze combinatie van taken vind ik heel boeiend en

huishoudschool of LTS. Slechts twee leerlingen uit

zinvol. Ik heb namelijk goed zicht op hoe de recht-

mijn klas van ongeveer 40 kinderen gingen naar de

spraak functioneert en wat daartoe (bijvoorbeeld in

middelbare school: MMS en HBS. Een oplettende

de opleiding) nodig is; in mijn colleges kan ik aan

tante die toevallig mijn rapport zag, maakte mijn

studenten met behulp van eigen praktijkvoorbeel-

vader duidelijk dat ik op de Mulo niet op mijn plek

den het recht toelichten en in mijn publicaties on-

zat. Mijn ouders hebben toen een gesprek gehad

derwerpen bespreekbaar maken die mij bijvoorbeeld

met de rector van de middelbare school. Ik kon

zorgen baren, zoals momenteel de grote nadruk op

kiezen tussen de MMS en het gymnasium en koos

snelheid van de procedure. Het moet gaan om een

voor het laatste, want daar kreeg ik in elk geval geen

goede balans.

handwerken waar ik een broertje dood aan had. Ik

6

overmeester

Meester in de rechten prof. mr. Margreet J.A.M. Ahsmann

was er een gemiddelde leerling. Mijn lerares Grieks

uit jonge musici uit zowel Israël als de omliggen-

werd in allerlei opzichten mijn grote voorbeeld: een

de Arabische landen die onder zijn leiding samen

zelfstandige, interessante en artistieke vrouw; zij

muziek op het hoogste niveau en creëren daardoor

droeg bijvoorbeeld altijd prachtige lange oorbellen.

onderling begrip. Ik zou Barenboim in Gaza of He-

Zij stimuleerde me en begreep mijn achtergrond, in

bron willen ontmoeten. Mijn belangrijkste vraag aan

tegenstelling tot een pater die eigenlijk vond dat ik

hem zou zijn: hoe houdt u het vol om jarenlang te

op de MMS beter op mijn plaats zou zijn. De persoon

blijven strijden voor een rechtvaardige oplossing van

van een leerkracht is, zo heb ik ervaren, heel be-

het Palestijnse vraagstuk terwijl de oplossing steeds

langrijk en kan zelfs bepalend zijn voor de vorming

verder uit het zicht lijkt te geraken?

van een kind. Beslissingen. Wanneer ik als rechter een vonnis Ambitie. Ik wilde aanvankelijk archeologie stu-

schrijf, neem ik zelf een beslissing in die zaak. Ik

deren. Toen ik hoorde dat daarmee moeilijk een

doe dat op basis van feiten waarvan advocaten heb-

baan te vinden was, wilde ik iets anders studeren.

ben besloten dat deze in de processtukken moeten

Kinderrecht leek me wel wat. Zo belandde ik in de

worden opgenomen. Op zitting ga ik in gesprek met

juridische faculteit. Ik ambieerde een student-as-

partijen, luister naar hun argumenten en bespreek

sistentschap om zo mijn eigen studie te kunnen

nieuwe feiten. Als partijen op de comparitie ver-

betalen en niet meer thuis in de zaak te hoeven

volgens tot onderlinge overeenstemming weten te

werken. Dankzij puur toeval kwam ik bij de vak-

komen, hoef ik geen beslissing te nemen. In mijn

groep Romeins recht terecht. Een fascinerende en

werk als rechter heb ik even vaak met beide soorten

intellectuele wereld ging voor mij open. Ik besefte

beslissingen – vonnis van de rechter en schikking

hoeveel ik niet wist, vond heel veel interessant en

door partijen – te maken. Ik geef echter de voorkeur

werd er gewaardeerd. Mijn wetenschappelijke be-

aan een door partijen getroffen schikking. Uit on-

langstelling die toen vorm kreeg, heb ik nooit meer

derzoek blijkt namelijk dat die door partijen uitein-

afgelegd: mijn passie is nog steeds een zoektocht

delijk rechtvaardiger wordt gevonden en beter wordt

naar waarheid en recht. Dat hebben wetenschap en

nageleefd. Belangrijk is dat een rechter behulpzaam

rechtspraak ook met elkaar gemeen.

is bij het treffen van een regeling, bijvoorbeeld door de juiste vragen te stellen, een sterkte/zwakte-analyse te geven en oplossingsrichtingen aan te bieden.

Ontmoeting. Barenboim zou ik graag ontmoeten.

Dit kan partijen helpen uit hun loopgraven te ko-

Barenboim is een fantastisch musicus en een ge-

men en een creatieve oplossing voor het geschil te

dreven man die zijn muzikale talenten inzet om

bedenken. Het mooiste vind ik het dan ook wanneer

zijn steentje bij te dragen aan het beëindigen van de

partijen het heft weer in eigen hand nemen.

onrechtvaardige situatie in het Midden Oosten. Hij is Joods Israëliër en steekt op bewonderenswaardige en niet-risicoloze wijze zijn nek uit om vrede te bevorderen in dat deel van de wereld. Samen met de (inmiddels overleden) beroemde Palestijnse linguïst en auteur Edward Said heeft hij het West-Eastern Divan Orchestra opgericht, misschien wel een van de meest bijzondere orkesten ooit. Dit orkest bestaat overmeester

7

En face Imago. Het beroep van onderwijzer is een onder-

Visie. Historisch bezien is leerplicht niet het logi-

gewaardeerd beroep. Dat geldt niet alleen voor het

sche verlengde van het recht op onderwijs, maar is

basisonderwijs, maar ook voor het universitaire

het veeleer andersom. De leerplichtwet is in 1900

onderwijs. Er wordt nogal eens denigrerend ge-

ingesteld om te voorkomen dat ouders hun kinderen

daan wanneer een universitair docent slechts een

lieten werken. De wet richtte zich tot de ouders: het

‘lesboer’ is en geen onderzoek doet. Ten onrechte

werd hun plicht om kinderen naar school te sturen

heeft in mijn ogen de meester geen ‘sexy beroep’,

en de wet was bedoeld ter bescherming van het

zoals dat tegenwoordig heet. In het huidige tijdsge-

kind. Het recht op onderwijs is van jonger datum

wricht gaat teveel aandacht uit naar geld en winst

(1948) en richt zich rechtstreeks tot het kind: het

maken. Eenieder die een steentje bijdraagt aan de

heeft zelfstandig recht op onderwijs en de over-

ontwikkeling en vorming van een individu zou door

heid dient ervoor te zorgen dat dat kosteloos kan.

de maatschappij juist zeer gewaardeerd moeten

­Tegenwoordig ziet men het anders en gaat men

worden, zoals dat vroeger het geval was. De femi-

ervan uit dat iedere verplichting ook een recht op-

nisering in het onderwijs in combinatie met de te

roept en omgekeerd. Dat hangt dan wel af van het

lage opleidingsnormen en salariëring hebben het

perspectief van waaruit wordt gesproken: ouders,

aanzien van het beroep geen goed gedaan. Het is

leerling of onderwijsinstelling.

daarom goed dat de eisen gesteld aan de opleiding worden verzwaard en men meer mannen tracht te interesseren voor een baan in het onderwijs.

Rol. De rol van de professionele jurist in de onderwijswereld kan zeer zinvol zijn, maar moet niet worden overschat. Een jurist adviseert en/of proce-

Meester. Een meester in de rechten en een school-

deert in juridische geschillen. De onderwijswereld

meester zijn beiden ‘meester’, dat wil zeggen zijn

kent een bont palet aan instanties waaraan men

hoog gekwalificeerd voor hun vakgebied. Beiden

geschillen kan voorleggen, die onder meer zijn terug

leggen graag iets uit: de meester de wetten/het

te voeren op de verzuiling die ons onderwijsstelsel

recht; de schoolmeester de lesstof. Voor beiden

nog steeds kenmerkt. In deze onduidelijke situa-

is taal in woord en geschrift een belangrijk in-

tie kan de jurist de rechtzoekende de weg wijzen

strument. Beiden hebben te maken met regels en

bij welke rechterlijke of niet rechterlijke geschil­

beiden beschikken in beginsel over onberispelijk

beslechter men moet zijn. Een belangrijker rol voor

(voorbeeld)gedrag. Een belangrijk verschil is ech-

de jurist zou m.i. kunnen zijn dat hij mee helpt na

ter dat de jurist ‘het recht’ toepast, een begrip dat

te denken hoe te voorkomen dat het conflict ver-

aanduidt dat er ook recht is buiten de wet en (heel)

der escaleert; hij zou dus ook aan conflictpreventie

soms contra legem is. In het onderwijs kan overma-

kunnen doen. Een gang naar de rechter is in mijn

tige en strikte aandacht voor naleving van regels

ogen dan ook een ultimum remedium. De jurist kan

en protocollen averechts werken. Een leerkracht

ter voorkoming daarvan een zinvollere rol vervullen

die precies doet wat de regels voorschrijven, kan

door bij conflicten in het onderwijs partijen de eigen

daardoor in het individuele geval juist een funeste

verantwoordelijkheid te laten nemen en hen bij-

beslissing nemen. Het belang van het kind en de

voorbeeld te wijzen op een duurzame oplossing met

gevolgen voor het kind zou voor de leerkracht altijd

behulp van mediation.

voorop moeten staan.

8

overmeester

Meesterproefje

10 Titels, 10 schrijvers en een paar vragen

Terzijde

De Noordwijkse Methode Een recent ontstane onderwijsvisie en -vorm is genoemd naar de ‘geboorteplaats’ ervan. De methode bestaat sinds 2006 en is

a. Erik of het klein insectenboek

ontwikkeld door Frum van Egmond die psychologie en commu-

b. Mores

nicatiewetenschap studeerde. De methode werd voor het eerst

c. Bint

toegepast op De Noordwijkse School.

d. Domweg gelukkig in de Dapperstraat e. De knecht van twee meesters

Het doel van de Noordwijkse Methode is om een kind te

f. Kind / Het wonder

laten schitteren met zijn eigen talenten, zodat hij van

g. Het grote gebeuren

daaruit een positieve bijdrage kan leveren aan de wereld

h. Studententypen

om zich heen. De methode richt zich op het basison-

i. Kleine gedigten voor kinderen

derwijs waarbij de aansluiting met het vervolgonderwijs

j. De gelukkige klas

een belangrijk uitgangspunt is. Drie aspecten liggen aan

1. Onno te Rijdt

maken met de buitenwereld), inzicht (talenten en passies

2. Theo Thijssen

ontdekken en ontwikkelen) en vaardigheden (persoonlijke

3. M. Biesheuvel

en sociale vaardigheden ontwikkelen). Kinderen krijgen

4. F. Bordewijk

de ruimte om hun talenten te ontdekken en te ontwik-

5. H. van Alphen

kelen. Naast de vaste kennisonderdelen rekenen, taal en

6. Belcampo

Engels en persoonlijke en sociale vaardigheden, komen

7. C. Goldoni

kinderen via de Noordwijkse Methode in aanraking met

8. J.C. Bloem

uiteenlopende maatschappelijke onderwerpen: van ruim-

9. Kneppelhout

tevaart tot muziek, van kunstgeschiedenis tot onderne-

10. G. Bomans

merschap. Gedachte is de weg naar leren via het stimule-

de Noordwijkse Methode ten grondslag: kennis (kennis

ren en ontwikkelen van talent. De schoolorganisatie is op Opdracht 1 – Koppel een titel aan de

talent gebaseerd: talenten van de docenten, van de omge-

bijbehorende schrijver.

ving van de school en talenten van ouders en vakexperts.

Opdracht 2 – Waarom hoort Theo Thijs-

Om succes te hebben worden sociale vaardigheden min-

sen niet in dit rijtje auteurs?

stens zo belangrijk geacht als kennis. De structurele aandacht voor persoonlijke en sociale vaardigheden geeft

Opdracht 3 – Goldoni, Bomans en Bloem

kinderen een voorsprong voor de rest van hun leven.

horen om dezelfde reden niet in dit rijtje.

Naast het feit dat dit in de lessen verweven is, wordt tijd

Om welke reden is dat?

ingeruimd om deze vaardigheden te leren: samenwerken, luistervaardigheden, studievaardigheden, conflicten op-

Opdracht 4 – Waarom hoort ‘De knecht

lossen, leren keuzes maken en je mening verwoorden.

van twee meesters’ niet in het rijtje ge-

Binnen de Noordwijkse Methode worden de lessen ont-

noemde werken?

wikkeld door de docenten op basis van kerndoelen en leerlijnen. Vanuit zo’n doel ontwikkelt de docent ver-

Antwoorden naar [email protected] met ver-

schillende leermogelijkheden voor de kinderen. Het leer-

melding van ‘Overmeester’. Inzenders

proces is dus flexibel. Het leerdoel is het uitgangspunt.

ontvangen bericht terug met de juiste

Het onderwijs is niet vraaggericht of aanbodgericht, het

antwoorden. Dat bericht geeft recht op

is beide. Kinderen maken kennis met nieuwe kennis of

een kosteloos eerste adviesgesprek op

vaardigheden waardoor ze vragen gaan stellen. Vervol-

een locatie naar uw keuze.

gens wordt het aanbod weer aangepast aan deze vragen. overmeester

9

Dubbelportret 2 In het dubbelportret worden twee ‘portretten’ gegeven: een van een professional uit de wereld van het onderwijs en het ander van een professional uit de juridische wereld. Van beide personen zijn er twee opnames in woord en beeld: een en profil ter nadere kennismaking en de ander en face met vragen op de man/vrouw af voor het beeld achter de foto.

En profil

Het zal duidelijk zijn, dat ik een echt onderwijsmens ben, maar wat weinig mensen zullen weten is dat ik ook een meester in het schermen ben, een maître d’escrime. Als student heb ik altijd geschermd, dus

Over Karin. Ik ben vanaf 2010 voorzitter van het

toen ik op een gegeven moment mijn enkelbanden

College van Bestuur van de Stichting Confessioneel

had gescheurd zei mijn maître: ga maar lesgeven,

Onderwijs Leiden. Tot onze stichting behoren 8

je moet toch op een stoel zitten. Toen heb ik al

vestigingen van scholen voor voortgezet onder-

mijn onderwijsbevoegdheden voor het schermen

wijs (Bonaventura en Visser ’t Hooft Lyceum) en

gehaald. Sindsdien ben ik maître d’escrime op floret,

10 scholen voor primair onderwijs. Onze scholen

sabel en degen.

zijn gevestigd in Leiden, maar ook in Leiderdorp, Rijnsburg, Zoeterwoude en Roelofarendsveen. Door mijn werk neem ik deel aan het Leids en regionaal

Onderwijs. Ik heb zeker genoten van het onderwijs.

­onderwijsoverleg, mede als voorzitter van het be-

Ik vond dingen leren leuk. Op de basisschool wilde

stuur van het Samenwerkingsverband Passend On-

ik altijd juf worden. Geschiedenisjuf. Het leek me

derwijs VO. Ik ben tevens voorzitter van het bestuur

geweldig om met historie bezig te zijn. De verhalen

van de school voor praktijkonderwijs ‘Het Water-

leken me zo fantastisch en mooi. Op latere leeftijd

land’. Landelijk ben ik actief als voorzitter van de

verdween de ambitie om juf te worden een beetje.

Leden­adviesraad van de VO-Raad en als lid van de

Ik zag in het voortgezet onderwijs verschillende

Raad van Advies van de Hogeschool voor de Kunsten

leraren. Sommigen waren fantastisch, anderen ver-

in Utrecht. Na het VWO volgde ik de eerstegraads

schrikkelijk. Die hoorden echt niet in het onderwijs

lerarenopleiding kunstgeschiedenis en handvaar-

wat mij betreft. Tegen dit laatste type waren we als

digheid. Ik werkte als docent handvaardigheid o.a.

klas dan ook wel ‘burgerlijk ongehoorzaam’. Daar

in Amsterdam en Gouda.

wilde ik zeker niet op lijken.

Intussen volgde ik (inmiddels was ik conrector)

Als type was ik denk ik te omschrijven als kritisch

diverse cursussen die met leidinggevende aspec-

leergierig. Braaf, maar met een sterk rechtvaardig-

ten in het onderwijs te maken hadden. Ik voltooide

heidsgevoel. Wanneer er iets voor mijn gevoel niet

aan de Universiteit van Utrecht de masteropleiding

eerlijk, netjes of correct was, dan zei ik er wat van.

‘strategisch management voor de non-profitsec-

Ik stapte regelmatig naar de directeur of de rector

tor’. In 2000 werd ik rector in Hilversum van de

en regelde het wel even. In die zin was ik wel lastig.

school waar ik al langer werkte (Alberdingk Thijm

Mijn sterkste herinnering is er een uit de tweede

College), waarna ik de uitdaging aannam om een

klas van het VWO. We kregen les over het verhaal

zwakke school (in Amsterdam) te gaan leiden en die

achter teksten. Niet alles wat in kranten staat is

weer gezond te krijgen. Na die ‘interimklus’ werd

waar, werd ons verteld. Het kritisch bezig zijn met

ik rector van het VeenLanden College in Mijdrecht

wat je kunt lezen, interpreteren, bronnen zoeken,

en Vinkeveen. In die hele periode was ik bestuurlijk

was een echte eyeopener voor mij en is heel vor-

actief naast mijn werk, vaak in onderwijssetting en

mend geweest. De lessen gaven me handvatten

ook internationaal. Leiden was voor mij een aan-

om kritisch te zijn bij alles in het leven en dat was

trekkelijke stad en de werkomgeving beloofde veel

ik vanaf dat moment ook. Ik was geen slachtoffer

uitdaging. Inmiddels voel ik mij geheel en al Leidse,

meer, maar een kritische actor. Het gaf me een

zeker na mijn keus om hier te komen wonen en

soort ‘empowering’ over alles wat je leest en over-

‘mijn’ Utrecht achter te laten.

komt.

10

overmeester

Meester in het onderwijs Karin van Oort, MSM

Ambitie. Zoals ik al zei wilde ik als kind geschiede-

mens en welke effecten het heeft gehad, in het bij-

nisjuf worden. En dat heb ik ook wel een beetje be-

zonder op zijn leidinggeven. Heeft het een relative-

reikt. Ik heb uiteindelijk mijn eerstegraads onder-

ring met zijn positie meegebracht? Hadrianus twij-

wijsbevoegdheid voor kunstgeschiedenis gehaald.

felt fundamenteel. Dan vraag ik me af: wat maakt

Ik had alleen natuurlijk nooit bedacht voorzitter van

dat je zo intens twijfelt, terwijl je zo’n belangrijke

het college van bestuur te worden. In die zin ben ik

rol in de maatschappij kunt vervullen? Daar wil ik

niet geworden wat ik als kind wilde worden. Som-

het met hem over hebben. Als ik naar mezelf kijk,

mige elementen die me in het onderwijs erg aan-

heb ik die twijfel, weliswaar in veel mindere mate,

spraken zie ik wel terug in mijn huidige werk. Het

ook. Twijfels houden mij op de been, in die zin dat

handvatten geven aan mensen om zelf verder te ko-

het twijfelen en kritisch naar mezelf kijken, mezelf

men. Het observeren, inspireren, bouwstenen aan-

de vraag stellen: ‘Is dat wat ik doe voor de organisa-

leveren, kritisch vragen stellen, en het stimuleren

tie het goede?’, ervoor zorgt dat ik betere beslissin-

van de potentie voor eigen ontwikkeling. Het zijn

gen neem. De fundamentele twijfel van Hadrianus

elementen die me erg aanspraken in het leraarschap

is echter van een andere orde.

en die ik herken in mijn huidige werkzaamheden. Wat ik echt nog zou willen leren is zingen. Ik hou erg van zingen, doe het af en toe met een koortje

Beslissingen. Het gaat mij er niet zozeer om of het

van school, maar ik zou graag leren zingen zoals het

een beslissing is van mezelf of van een ander, maar

hoort, bij iemand die je dat kan aanleren.

meer om de inhoud van de beslissing. Het type be-

Ik ben van mening dat je het meeste leert door te

slissing dat ik niet begrijp, dat ik niet kan plaatsen,

doen. Ik wil me op die manier dan ook altijd blijven

houdt mij het meeste bezig. Beslissingen van dit

verbeteren en ontwikkelen.

type komen logischerwijs vaker van anderen dan van mezelf. In dat soort gevallen vraag ik me af: waarom is er zo beslist? En dan vraag ik om uitleg.

Ontmoeting. Iemand die ik graag zou willen ont-

Maar ik houd ook mijn eigen beslissingen altijd te-

moeten is Hadrianus, de Romeinse keizer. In een

gen het licht. Ik herkauw ze een aantal keren, totdat

van zijn paleizen in Italië, in de grandeur van het

ik het gevoel heb de juiste beslissing te hebben ge-

Romeinse Rijk zou ik het met hem willen hebben

nomen. Daarbij probeer ik altijd rekening te houden

over zijn beschouwingen, gereconstrueerd door

met het begrip van anderen. Men moet begrijpen

Marguerite Yourcenar in haar Mémoires d’Hadrien.

wat ik heb beslist.

Daarin laat Yourcenar Hadrianus werkelijk overal vragen bij stellen. Wat is mijn positie in het leven? Waarom heb ik die positie? Waarom zou ik daartoe uitverkoren zijn? Ik vind het buitengewoon intrigerend om over zulke thema’s met iemand te praten en zeker met Hadrianus. Je zou denken: een Romeinse keizer, hoe bedoel je twijfels? Hij moet een hele wereld aansturen. En dan stelt hij vragen als: waartoe zijn wij op aard? Wie ben ik? Wat doe ik? Ik ben erg benieuwd hoe hij ertoe gekomen is om zijn bestaan en zijn positie op deze manier te overpeinzen, welke inzichten het hem heeft gebracht als overmeester

11

En face Imago. Mijn beeld van de jurist is eigenlijk twee-

Visie. Je kunt niemand verplichten tot leren. Leren

ledig. Enerzijds heb ik het beeld, en ik besef dat dit

is intrinsiek iets wat mensen doen wanneer ze zich

een imago is dat wordt bepaald door de excessen

daartoe uitgenodigd voelen. Ik heb nog nooit iets in

die de media halen, van de snelle jongens, vaak

iemands hoofd kunnen stampen. De persoon is de

advocaten in strakke pakken die een beetje arrogant

enige die bepaalt of er geleerd wordt. Dat wil niet

lopen te vertellen hoe de wereld in elkaar zit. Aan de

zeggen dat de leerplicht moet worden afgeschaft,

andere kant, en dat beeld is ingegeven door de juris-

want kinderen kunnen zelf nog niet volledig inzien

ten waar ik vaak mee werk, zie ik ze als mensen die

wat de gevolgen zijn wanneer ze niet naar school

zich proberen in te leven in de situatie waar jij mee

gaan. Leerplicht is in die zin een goed instrument

zit en als mensen die kijken hoe ze je daarin het

om kinderen zo lang mogelijk gedurende hun vor-

beste kunnen helpen. De beeldvorming in de media

mend leven in de buurt van het onderwijs te hou-

over de jurist is dus voor een deel bepalend voor het

den. Maar leerplicht houdt niet automatisch leren

imago. Dat is in het onderwijs niet anders. Het be-

in. Uiteindelijk is het de verantwoordelijkheid van

langrijkste is, denk ik: doe maar normaal en blijf bij

de kinderen zelf, de ouders en de school om tot

jezelf. Je positie zegt niets over jezelf.

een dusdanig klimaat te komen dat er ruimte is om daadwerkelijk te leren. Het recht op onderwijs staat niet ter discussie. On-

Meester. Waar bij juristen de nadruk ligt op het

derwijs moet. We gaan toe naar een samenleving

gegeven dat de ellende al is geschied en gekeken

waarin je voortdurend blijft leren. Ontwikkelingen

wordt hoe het kan worden opgelost, is het onderwijs

gaan snel en je zult voortdurend bij moeten blijven

pro-actiever. Het onderwijs is er meer op gericht

om je eigen afwegingen te kunnen blijven maken.

mensen te helpen een stapje verder te komen, om

Het onderwijs heeft de taak ervoor te zorgen dat

ellende te voorkomen. Het gaat daar om het proces

leerlingen hun recht op leren belangrijker vinden

ergens naartoe. Natuurlijk, wanneer in het onder-

dan hun plicht tot leren.

wijs een slechte toets is gemaakt, moet er ook gekeken worden: waar ging het fout en hoe gaan we het ‘remediëren’, maar dat is wel een actief iets wat tot

Rol. De rol die de professionele juristen nu vervul-

iets beters leidt. Een jurist helpt wel mensen, maar

len bij het adviseren en bijstaan van de organisatie

dat wat gedaan is en waarover op een gegeven mo-

in zaken betreffende geschillen met personeel,

ment een uitspraak komt, dat is het.

ouders of derden, moeten zij blijven vervullen. Dit

Het lerend aspect van het onderwijs zie ik maar

is de hoofdmoot. Aan de voorkant is de juridische

een klein beetje terug bij advocaten en meer bij

adviespositie richting het management heel be-

rechters. Van rechterlijke uitspraken kan zeker een

langrijk. Ondersteuning is ook gewenst in geval van

lerend effect uitgaan, maar ik denk dat het onder-

veranderende regelgeving.

wijs een krachtiger instrument is om leerdoelen te bereiken. Daarnaast is er een duidelijk verschil in de maatschappelijke status. Onderwijs heeft lagere status dan de juristerij. Onterecht mijns inziens, maar waar.

12

overmeester

Column Cees Banning

Geef ze een baan

Op 13 november 2015 blies Brahim Abdeslam zich-

Op dit moment is volgens het CBS vijftien procent

zelf op in Parijs. Hij woonde in de Brusselse ge-

van de jongeren tussen 15 en 25 jaar werkloos.

meente Molenbeek. Een geradicaliseerde jihadist

Kapitaal­verspilling.

- goede opleiding (elektricien), geen baan. Wat kan

Dit zou de reden moeten zijn voor een baangarantie

dat met een jongere doen … geen baan? In Neder-

van één jaar voor jongeren die hun studie hebben

land is de frustratie onder jongeren groot wanneer

afgerond. Een afgeronde kappersopleiding of een

ze na het afronden van hun opleiding/studie niet

studie rechten: je krijgt wettelijk recht op een baan.

aan de slag kunnen. Dat geldt voor Anton & Marian-

De overheid en werkgevers moeten daartoe worden

ne, en voor Achmed & Malek – hoewel het voor de

verplicht. Op deze manier kunnen jongeren hun pas

laatste twee moeilijker is om een baan te vinden.

verworven kennis in de praktijk brengen en werk-

In Nederland zijn kinderen van vijf tot zestien jaar

ervaring opdoen. Ze staan niet aan de kant, maar

leerplichtig. Jongeren die na hun 16e nog geen

participeren actief in de maatschappij.

startkwalificatie hebben, moeten tot hun 18e on-

Maar het economische motief is niet het belangrijk-

derwijs volgen. Een startkwalificatie is een diploma

ste. School en werk geven zin aan het leven. Als die

havo, vwo of mbo (niveau 2 of hoger). Een leerling

mogelijkheid niet wordt geboden, bestaat de kans

die zijn opleiding heeft afgerond, beschikt over de

dat jongeren zich afkeren van de maatschappij –

kennis en sociale vaardigheden om actief mee te

met geweld als meest extreem signaal.

doen in de samenleving. Cees Banning econoom, journalist en leraar economie

Illustratie Arjenne Fakkel

overmeester

13

Klant aan het woord

Jan Bastiaansen waardeert de continuïteit en kwaliteit van TeekensKarstens Jan Bastiaansen is vijf jaar voorzitter van de raad

in het onderwijs, met name het primair onderwijs.

van toezicht van een grote regionale onderwijsgroep

De eerstelijnszorg en het primair onderwijs zijn

in het speciaal onderwijs. Hij regisseerde de omslag

vergelijkbaar qua ontwikkelstadium. De invloed

van het bestuursmodel naar het huidige raad van

van verzakelijking (via marktwerking of ‘lump sum

toezichtmodel vlak na een periode waarin de orga-

­financiering’) en professionalisering heeft bij de

nisatie in korte tijd fors groeide en zich gesteld zag

grote instellingen eerder tot wijzigingen in bestuur-

voor indringende vraagstukken. Bastiaansen is in

lijke structuren geleid.

vergelijkbare functies actief in de eerstelijnszorg en in de dovenhulpverlening. Voor zijn pensionering

Toegenomen verantwoordelijkheid

was hij lid van de raad van bestuur van een regiona-

Bastiaansen ervaart de afgelopen jaren in zijn hui-

le organisatie in de geestelijke gezondheidszorg na

dige functies duidelijk een toename van (regel)druk

langdurige werkervaring in dezelfde sector elders

en verantwoordelijkheid. Er wordt – terecht – meer

in het land. In die voorgaande periode was hij ook

transparantie gevraagd door de buitenwacht. Bij-

‘bevoegd gezag’ van een aan de organisatie verbon-

voorbeeld de lumpsumfinanciering vraagt beleid en

den school voor langdurig zieke kinderen. In het

niet het vroegere, relatief eenvoudige, op-de-win-

speciaal onderwijs is het aanbrengen van evenwicht

kel-passen. De druk is ook toegenomen in het on-

en verbinding tussen de onderwijscomponent en de

derwijs door de opstelling van ouders en leerlingen,

zorgcomponent om verschillende redenen een las-

ook en misschien met name in het speciaal onder-

tige opdracht. Uit deze opdracht en uit de opeenvol-

wijs. Er is sprake van hogere eisen, die niet alleen

gende veranderingen in wet- en regelgeving in on-

negatief uit te leggen zijn, maar waaraan men wel

derwijs en zorg kunnen vraagstukken voortkomen

moet wennen in het onderwijs en overigens ook in

die ertoe leiden dat de raad van toezicht ondersteu-

de zorg. De inspectie kruipt meer op de zaken en de

ning vraagt aan externe deskundigen. Vanuit zijn

druk is evident als het een keer fout gaat. Er is spra-

ervaring als bestuurder en toezichthouder spreekt

ke van het spreekwoordelijke vergrootglas, waarbij

hij o.a. over de rol van de gespecialiseerde adviseurs

in de afgelopen jaren de rol van de sociale media

die hij leerde kennen bij TeekensKarstens.

enorm is toegenomen. Dat is niet alleen zo als het gaat om de snelheid waarmee een incident wereld-

Rode draad

kundig wordt, maar ook als het gaat om de inhoud

Bastiaansen ziet het werk in onderwijs en gezond-

ervan. Er kan framing ontstaan, ook in de andere

heidszorg als de rode draad in zijn leven en beleeft

media, en dat vraagt veel en soms nieuwe vaardig-

nog steeds plezier aan het werk in de sector, nu als

heden in de organisatie. Soms ook leidt het tot een

toezichthouder. ‘Maatschappelijk actief blijven is be-

gevoel van onzekerheid en onveiligheid. Het blijft belangrijk in een periode waarin een ingrijpend incident speelt om de rolverdeling tussen bestuur en

‘Werk als toezichthouder doet er echt toe.’

toezicht in acht te blijven nemen, maar er kan wel sprake zijn van bijstelling van balans. Een toezichthouder zal meer vragen en de bestuurder zal zijn dilemma’s wellicht willen delen en daarover willen

langrijk en het werk als toezichthouder doet er echt toe.

spiegelen. De grenslijn moet echter intact blijven

Het vraagt wezenlijke inspanning en betrokkenheid. Dan

en niet overschreden worden. De raad van toezicht

is je eerdere professionele ervaring een pluspunt.’ De dis-

dient zich te overtuigen van de validiteit van aan-

cussies over de governance zijn volgens Bastiaansen

gereikte informatie met gebruik van de (ook eigen)

wat sneller gegaan in de tweede lijn van de zorg dan

instrumenten die daarvoor zijn. Maar toch kan dat

14

overmeester

ook wel eens mis gaan, ondanks de balans tussen

schakel zijn met de specialisten die hij kent van

vertrouwen en controle. In zo’n situatie dien je je

TeekensKarstens. In het verleden werd die speci-

interventies te intensiveren zonder uit je toezichtrol

alistenrol meer gespeeld door adviseurs van zgn.

te vallen. Per slot zul je immers ook je rol als werk-

besturenbonden. Deze van oudsher verzuilde instel-

gever van het bestuur moeten kunnen spelen, als

lingen hebben veel van hun positie verloren door

dat op enig moment noodzakelijk is.

de instelling van de ‘Raden’ (VO Raad, PO Raad, HBO Raad etc.) en richten zich nu met name op de

Externe adviseurs

adviesactiviteiten. Bastiaansen heeft enige ervaring

Gevraagd naar zijn visie op de positie van externe

met dergelijke bureaus, maar is daar niet onverdeeld

adviseurs voor het onderwijs, acht Jan Bastiaansen

positief over. Hij merkt ook op, dat bij het inwinnen

vanuit zijn functie als toezichthouder zulk advies

van advies door de raad van toezicht uiteraard aan

met name van belang in zijn rol als werkgever van

de orde moet komen of niet vanuit de organisatie al

het bestuur. De onderwijssector waarin hij opereert

andere opdrachten zijn of worden verstrekt, waar-

heeft niet zo veel te doen met onroerend goed of

door spanning kan ontstaan. Bastiaansen waardeert

fusies, ofschoon daar in voorkomend geval wel vaak

de eigen controle die door TeekensKarstens op dit

notariswerk bij komt kijken. ‘Gegeven de kennis en

punt werd en wordt uitgevoerd.

ervaring in een raad van toezicht heb je echt specialistische kennis nodig bij een ‘werkgeverszaak’ en dan moet

Continuïteit en kwaliteit

je zo snel mogelijk ondersteuning krijgen voor het juist

Als het gaat om het vinden van de onderwijsmarkt

en tijdig en volledig nemen van de stappen die nodig zijn.

door adviseurs, denkt Bastiaansen niet aan reclame, niet aan fancy optreden in 3-delig grijs. ‘Continuïteit

‘Mijn ervaring is, dat je dit niet aan iedere ­willekeurige notaris moet vragen.’

en professionele en servicekwaliteit zijn de beste garantie voor het werven en behouden van klanten in het onderwijs. Kwaliteit in meedenken en in juridische kennis, continuïteit door het regelen van achtervang, bijvoorbeeld in vakantietijd, de wederzijdse kennis in persoon, afstemming van toon, het in alle opzichten managen van de relatie, het zijn allemaal elementen die tot een trouwe

Weloverwogen en niet te snel handelen met een specialist

klantenkring leiden, soms zelfs dóór ­kantoorwisselingen

aan tafel vanaf een vroeg moment. Daarmee heb ik goede

heen. Verschil kan er natuurlijk zijn tussen PO en VO

ervaringen bij TeekensKarstens. Ook in de discussies over

enerzijds en de andere sectoren anderzijds, maar ‘de vent

governance en het weergeven van de structuur in teksten

of vrouw in de tent’, daar blijft het om gaan.’

als statuten en reglementen, is het meedenken en advi-

Bastiaansen zegt een tevreden klant te zijn. De

seren zeer nuttig. Het gaat daarbij ook om de verbinding

relatie met zijn onderwijsgroep en eerder ook an-

met algemeen levende opvattingen over governance die

derszins heeft uitstekend vorm gekregen. Natuurlijk

door de adviseur worden ingebracht of verwoord. Mijn

merkt ook hij stijlverschil tussen medewerkers en

ervaring is, dat je dit soort werk niet aan iedere wille-

soms ‘klikt’ het wat minder. Maar zijn tevredenheid

keurige notaris moet vragen.’

is duidelijk: de toon van TeekensKarstens maakt de

Andere externe adviseurs zijn te vinden bij de on-

goede muziek. Zijn ervaring met het meedenken, de

derwijsbureaus die op het onderwijs gerichte eer-

tactische inbreng en het begrip voor de dynamiek

stelijnsdiensten verlenen. Bastiaansen heeft daar

van bepaalde processen vormen voor Bastiaansen

als toezichthouder zelf minder een directe relatie

een meerwaarde die hij waardeert in zijn contacten

mee, maar ziet wel, dat deze adviseurs een goede

met TeekensKarstens.

overmeester

15

Stijn Voskamp

Opschortingsbevoegdheid uit Boek 6 BW toegepast in verhouding onderwijsinstelling en leerling Internaat voor de rechter

Een jongen van twaalf jaar volgt een opleiding tot ma-

van de rechtsverhouding rijst de vraag in hoeverre

troos binnenvaart. De school verplicht hem in het derde

het contractenrecht van toepassing is. Kunnen bij

en vierde jaar intern te komen wonen. Wanneer de ou-

‘wanprestatie’ alle contractuele remedies uit Boek

ders en de leerling om hen moverende redenen hieraan

6 van het Burgerlijk Wetboek (BW) uit de kast wor-

geen gehoor geven, wordt de leerling op enig moment

den getrokken? De Rechtbank Noord-Nederland

de toegang tot het onderwijs ontzegd. Welke juridische

maakt in haar vonnis onbekommerd gebruik van de

mogelijkheden heeft een school die een leerling de toe-

bevoegdheid tot opschorting in de zin van artikel

gang tot het onderwijs wil ontzeggen? Kan een school

6:262 BW. Ligt dat voor de hand?

enkel gebruik maken van schorsing of behoort ook contractuele opschorting tot de mogelijkheden?

Casus Een twaalfjarige jongen begint in september 2008

Wat de precieze aard is van de rechtsverhouding

een vier jaar durende VMBO-opleiding tot ‘Matroos

tussen leerling en onderwijsinstelling, is geen uit-

Binnenvaart’ aan de Maritieme Academie Harlingen

gemaakte zaak. De kwalificatie is al lange tijd on-

(MAH). Hij treedt in de voetsporen van zijn zee-

derwerp van discussie, of het nu gaat om een instel-

varende vader, en van zijn broer die aan dezelfde

ling van openbaar onderwijs of bijzonder onderwijs.1

academie zijn diploma heeft behaald. De MAH biedt

In sommige gevallen wordt van een overeenkomst

huisvesting en verplicht leerlingen hiervan gebruik

uitgegaan, een zogenoemde ‘onderwijsovereen-

te maken vanwege de belangrijke rol die intern

komst’, zoals in de te bespreken uitspraak van de

wonen speelt bij de nautische vorming van de leer-

Rechtbank Noord-Nederland van 18 juni 2014.2

lingen en de voorbereiding op een varend bestaan.

Bij de keuze voor de overeenkomst als grondslag

In het eerste en tweede jaar kan een uitzondering

16

overmeester

worden gemaakt voor leerlingen die zeer dichtbij

onderwijs op te schorten wanneer de leerling zijn

wonen. In het derde en vierde leerjaar is interne

internaatsverplichting niet nakomt. De rechtbank

huisvesting echter verplicht.

past de opschortingsbevoegdheid uit artikel 6:262 BW toe, een bij uitstek contractueel middel.

De ouders willen de jongen graag thuis houden mede gezien het feit dat zijn vader vaak van huis is.

De ouders voeren aan dat de publiekrechtelijke

Bovendien heeft ook hun andere zoon gedurende

bevoegdheden tot schorsing en/of verwijdering uit-

zijn maritieme opleiding thuis gewoond en de oplei-

puttend zijn geregeld in de Wet op het Voortgezet

ding met zeer goede resultaten afgerond. De jongen

Onderwijs (WVO) en het Inrichtingsbesluit WVO en

wordt in het eerste en tweede leerjaar dispensatie

daarom aan toepassing van de algemene rechts-

verleend van de internaatsverplichting. Vóór het

middelen uit Boek 6 BW in de weg staan. Bovendien

begin van het derde jaar heeft de MAH hem en zijn

menen de ouders dat er geen beroep kan worden

ouders op de verplichting tot inwoning gewezen,

gedaan op de algemene rechtsmiddelen, omdat er

maar uiteindelijk toch ontheffing verleend.

tussen de ouders en leerling enerzijds en Dunamare anderzijds geen overeenkomst zou bestaan – een

Vóór de start van het vierde leerjaar wordt wederom

stelling die verrast, gelet op de blijkens de uitspraak

door de MAH op de internaatsverplichting gewezen.

primair aan de vordering ten grondslag gelegde

De ouders houden echter voet bij stuk en wijzen de

rechtsgrond, te weten het tekortschieten in de na-

directeur nogmaals op hun wens hun zoon thuis te

koming van een contractuele verplichting.5

laten wonen. Volgens hen is er geen enkele indicatie dat thuis blijven wonen nadelige gevolgen heeft

De rechtbank gaat in die stelling niet mee. Volgens

voor het succesvol afronden van de opleiding. Hun

de rechtbank is er namelijk tussen de jongen en

verzoek wordt ditmaal niet ingewilligd. Ook het col-

Dunamare sprake van een onderwijsovereenkomst

lege van bestuur van Dunamare – de stichting waar

in de zin van artikel 8.1.3 van de Wet Educatie en

MAH onderdeel van uitmaakt – waaraan de ouders

Beroepsonderwijs (WEB). Deze onderwijsover-

hun bezwaar kenbaar hebben gemaakt, ziet geen

eenkomst moet volgens de rechtbank worden be-

reden de beslissing te herzien. De jongen heeft zich

schouwd als een wederkerige overeenkomst in de

aan het begin van het vierde jaar niet ingeschreven

zin van artikel 6:261 lid 1 BW. Dit betekent volgens

voor het internaat met als gevolg dat hem de toe-

de rechtbank dat:

gang tot de lessen wordt ontzegd. ‘(…) aan [A] c.s., in hun hoedanigheid van wetVordering

telijk vertegenwoordigers van [C], en Dunamare

In oktober 2011 vorderen de ouders in kort geding

in beginsel de in boek 6 van het BW genoemde

toelating tot het onderwijs. De voorzieningenrech-

rechten (bijvoorbeeld schadevergoeding) en be-

ter van de Rechtbank Haarlem wijst de vordering af.3

voegdheden (bijvoorbeeld opschorting en ontbin-

Vervolgens starten ouders mede in hoedanigheid

ding) toekomen indien de ene partij ten opzichte

van wettelijk vertegenwoordiger van hun zoon een

van andere partij tekortschiet in de nakoming van

bodemprocedure voor de Rechtbank Noord-Neder-

een uit de onderwijsovereenkomst voortvloeiende

land. Hun zoon heeft in de tussentijd, na het derde

verbintenis. Deze dus ook aan Dunamare toeko-

jaar overgedaan te hebben, een VMBO-opleiding

mende, privaatrechtelijke rechten en bevoegd-

zonder maritieme aantekening aan een ander colle-

heden doorkruisen niet haar publiekrechtelijke

ge in Friesland voltooid.

bevoegdheid, op grond van onderwijsregelgeving, om een leerling te schorsen en/of te verwijderen.6

De ouders vorderen o.a. een verklaring voor recht dat Dunamare aansprakelijk is voor geleden en

De rechtbank verwerpt aldus het betoog van de ou-

nog te lijden materiële en immateriële schade.

ders dat Dunamare in het geheel, buiten toepassing

Aansluitend vorderen zij schadevergoeding, nader

van publiekrechtelijke bevoegdheden (schorsen en/

op te maken bij staat. Aan deze vordering wordt

of verwijderen), niet bevoegd was om de jongen de

ten grondslag gelegd dat Dunamare toerekenbaar

toegang tot de lessen te ontzeggen.7

tekortgeschoten is in de nakoming van haar contractuele verplichtingen (artikel 6:74 BW) althans

De ouders proberen de rechter bovendien ervan te

onrechtmatig heeft gehandeld (artikel 6:162 BW)

overtuigen dat Dunamare van de bevoegdheid tot

jegens de ouders en de jongen door hem niet tot de

opschorting geen gebruik mocht maken, nu er vol-

lessen van het vierde jaar toe te laten.4

gens de ouders geen sprake is van een internaatsverplichting maar van een vrije keuze. In dat licht

Oordeel van de rechtbank

bezien zou de jongen dus ook niet kunnen zijn te-

De rechtbank wijst de vorderingen af. Volgens de

kortgeschoten in zijn verplichting jegens Dunamare

rechtbank is Dunamare niet aansprakelijk nu zij

en kan er dus geen geslaagd beroep op opschorting

bevoegd is haar verplichting tot het geven van

worden gedaan. Voorts stellen de ouders zich op het overmeester

17

standpunt dat zij erop mochten vertrouwen dat er

maakt de internaatsverplichting deel uit van de

nogmaals een uitzondering zou worden gemaakt.

onderwijsovereenkomst. Hiervoor is niet vereist dat de verplichting is opgenomen in het Programma

Ten aanzien van beide standpunten trekken de ou-

van Toetsing en Afsluiting. Dit acht de rechtbank

ders aan het kortste eind. Volgens de rechtbank is

vanzelfsprekend: het is immers geen vak waar je

er wel degelijk sprake van een internaatsverplichting,

eindexamen in kan doen. De internaatsverplichting

die voortvloeit uit de onderwijsovereenkomst. Het

is volgens de rechtbank een verplichting uit hoofde

feit dat de jongen eerder is ontheven van de ver-

van de onderwijsovereenkomst die voor Dunama-

plichting illustreert dit: een ontheffing van een niet

re net zo belangrijk is als de gebruikelijke uit de

bestaande verplichting is lastig voorstelbaar. Ook in

overeenkomst voortvloeiende verplichtingen en

de schoolgids van de MAH stond aangegeven dat het

rechten, zoals het verzorgen en het ontvangen van

een verplichting vanaf het derde jaar betreft. Hier

onderwijs.10

doet niet aan af dat op de website van Dunamare een en ander vrijblijvender stond omschreven. De

Kortom, de rechtbank concludeert dat Dunamare

directeur heeft hen in de aanloop naar het vierde

niet aansprakelijk is omdat zij bevoegd was om haar

jaar nogmaals op de verplichting gewezen. Boven-

verplichting tot het geven van lessen en verschaffen

dien leidden de eerdere ontheffingen er niet toe dat

van toegang tot de school op te schorten, toen de

Dunamare moest toestaan dat de jongen ook in zijn

jongen zich niet meldde op het internaat om daar

laatste jaar thuis mocht blijven wonen. Telkens is er

zijn vierde jaar te wonen.11

per leerjaar beoordeeld of ontheffing plaats zou vinden. Het beleid ten aanzien van ontheffingen is dan

Opschortingsbevoegdheid artikel 6:262 BW voor

misschien niet vooraf kenbaar gemaakt, toch moch-

de hand liggend?

ten de ouders en hun zoon er niet op vertrouwen

De uitspraak roept verschillende vragen op die

dat ook voor zijn laatste jaar een uitzondering zou

samenhangen met de aangenomen contractuele

worden gemaakt. Er is gesteld noch gebleken dat van

grondslag en het gebruik van het leerstuk opschor-

een onvoorwaardelijke toezegging sprake was.8

ting. De rechtbank past onbekommerd de contractuele remedie opschorting uit artikel 6:262 BW toe.

De ouders doen – zij het niet met zoveel woorden –

Dat de verhouding in onderhavige zaak beheerst

een beroep op het tweede lid van artikel 6:262 BW.

wordt door een contract spreekt echter niet vanzelf.

Volgens hen is hun zoon slechts in zeer beperkte

De ouders betwisten het bestaan van een contractu-

mate zijn verplichting jegens Dunamare niet na-

ele verhouding. Hoe verhoudt zich deze betwisting

gekomen, waardoor het ontzeggen van toegang tot

tot de grondslag van de vordering, door de recht-

de lessen niet gerechtvaardigd is in de zin van het

bank samengevat als ‘toerekenbaar tekortschieten

tweede lid. De rechtbank bespreekt artikel 6:262 lid

in de nakoming van de contractuele verplichtingen

1 en 2 BW:

van de school’? Gelet op de betwisting ligt het in de rede dat de rechter onderzoekt of er sprake is

‘Op grond van artikel 6:262 lid 1 BW mag een

van een contract en zo ja, tussen wie.12 Nu de MAH

partij zijn verplichtingen jegens zijn wederpartij

in de feiten van het vonnis wordt omschreven als

opschorten indien die wederpartij zijn verplich-

‘een bijzondere school voor voortgezet onderwijs’

tingen jegens die partij niet nakomt. Ingeval van

ligt het bestaan van een overeenkomst (naar bur-

gedeeltelijke of niet behoorlijke nakoming, is op-

gerlijk recht) voor de hand.13 In dat geval is titel 6.5

schorting slechts toegestaan voor zover de tekort-

BW van toepassing14 en, nu het voortgezet onderwijs

koming haar rechtvaardigt, aldus artikel 6:262 lid

betreft, de WVO15. De rechter gaat echter niet uit van

2 BW. Voor zover in de stelling van [A] een beroep

de WVO maar van de WEB en beantwoordt de vraag

op artikel 6:262 lid 2 BW besloten ligt, faalt dit

naar de contractuele verhouding op basis van deze

beroep. Duidelijk is immers dat [C] in zijn geheel

wet. Artikel 8.1.3 (in samenhang met 8.1.1) WEB

niet heeft voldaan aan zijn internaatsverplichting.

spreekt inderdaad van een onderwijsovereenkomst.

Dit betekent dat artikel 6:262 lid 2 BW niet van

Maar de vraag rijst waarom de WEB op het voor-

toepassing is. Ook overigens, los van het voorgaande,

liggende geval van toepassing is. Valt de Harlingse

oordeelt de rechtbank dat Dunamare in de gege-

opleiding niet onder de reikwijdte van de WVO, nu

ven omstandigheden in redelijkheid kon besluiten

er sprake is van een VMBO-opleiding? De rechtbank

[C] de toegang tot de lessen te ontzeggen, in re-

laat zich hier niet over uit en gaat gewoonweg van

actie op de niet-nakoming van de internaatsver-

toepasselijkheid van de WEB uit.16 Misschien ligt

plichting.’ [ Cursivering SV ]

de reden van het toepassen in het feit dat de MAH

9

ook MBO-opleidingen verzorgt en is de rechtbank De rechtbank is van oordeel dat lid 2 van artikel

met dit in gedachte er vanuit gegaan dat de MAH

6:262 BW niet aan de orde is. Het tweede lid ziet

als vakinstelling in de zin van artikel 1.3.2a WEB

immers enkel op het geval dat er gedeeltelijk of niet

moet worden aangemerkt.17 Aangezien de MAH ook

behoorlijk is nagekomen. Volgens de rechtbank

MBO-opleidingen verzorgt, zou het wellicht kunnen

18

overmeester

dat wat betreft toepasselijke wetgeving de rech-

In beide gevallen is het gevolg dat de leerling de

ter de VMBO-opleiding tot ‘Matroos Binnenvaart’

toegang tot de lessen wordt ontzegd. Wanneer een

daaraan gelijk heeft gesteld. Feit blijft evenwel dat

schorsingsprocedure dan wel verwijderingsproce-

de VMBO-opleiding die de jongen volgde in begin-

dure bestaat in de onderwijsregelgeving dan wel in

sel onder de WVO valt. Vreemd blijft bovendien dat

de overeenkomst, maar er gebruik wordt gemaakt

onder de feiten in het vonnis wordt gesproken van

van een andere bevoegdheid zoals opschorting, is

de MAH als ‘een bijzondere school voor voortgezet

de vraag of deze bevoegdheden naast elkaar kunnen

onderwijs’.

bestaan niet zo een-twee-drie te beantwoorden. Echter, een argument om in parallelle toepassing

Hoe verhoudt opschorting zich tot de toepasselijke

geen probleem te zien, is wellicht te vinden in een

regelgeving? Derogeert het systeem van de WVO

toets aan de eisen van redelijkheid en billijkheid

of de WEB aan toepassing van de opschortingsbe-

waaraan de opschortingsbevoegdheid onderhevig

voegdheid? Als de WVO van toepassing zou zijn,

is.25Het zou goed kunnen dat de onderwijsregelge-

ligt het gebruik van opschorting wellicht minder

ving in deze redelijkheid en billijkheidstoets wordt

voor de hand. De ouders stellen dat Dunamare is

meegenomen.26

gehouden aan de strikte schorsings- en verwijderingsbevoegdheden uit de WVO en het Inrichtings-

Het is opvallend dat de rechtbank voor de specifieke

besluit WVO18. Zij menen dat deze als lex specialis

opschortingsbevoegdheid uit artikel 6:262 BW kiest

gelden ten opzichte van de in Boek 6 BW opgeno-

en niet voor de algemene opschortingsbevoegd-

men rechtsmiddelen. Nu de rechter de WEB van

heid die te vinden is in artikel 6:52 BW. De reden

toepassing acht, komt echter de vraag of de WVO

hiervoor moet gelegen zijn in de overweging van

en het Inrichtingsbesluit WVO voor moeten gaan

de rechtbank dat er sprake is van een wederkerige

op de rechtsmiddelen uit Boek 6 BW niet verder aan

overeenkomst in de zin van artikel 6:261 lid 1 BW. De

de orde. In het licht van de WEB oordeelt de rechter

gebruikelijke verplichtingen die uit de overeenkomst

dat de aan Dunamare toekomende rechten en be-

voortvloeien omschrijft de rechter als ‘het verzorgen

voegdheden uit Boek 6 BW haar publiekrechtelijke

van onderwijs door de MAH en het ontvangen van

bevoegdheid, op grond van onderwijsregelgeving,

onderwijs door de leerling’. Artikel 6:262 BW eist dat

om een leerling te schorsen en/of te verwijderen

de niet nagekomen verbintenis en de verplichting

niet doorkruisen.20 Waarom dat niet het geval is,

die wordt opgeschort tegenover elkaar staan. Staat

legt zij niet uit. Als de WEB van toepassing is, dan

het niet nakomen van de internaatsverplichting

ligt het gebruik van opschorting wellicht eerder in

tegenover de verplichting onderwijs te verzorgen?

de rede. De WEB zelf geeft namelijk geen concrete

De rechter toetst niet uitdrukkelijk of dat het geval

regels ten aanzien van schorsing en/of verwijde-

is. De gebruikelijke verplichtingen zouden de hoofd-

ring.21 De procedure of regels hieromtrent worden in

verplichtingen genoemd kunnen worden, die staan

de onderwijsovereenkomst, in eventuele algemene

tegenover elkaar. De internaatsverplichting zou dan

voorwaarden of in het deelnemersstatuut gere-

als een bijkomende verplichting naast het volgen

geld.22 Hoe deze regels luiden in het onderhavige

van het onderwijs aangemerkt kunnen worden. Zo

geval is niet bekend en wordt door de rechtbank niet

bezien is niet aan het vereiste van ‘tegenover elkaar

belicht. Zij geeft kortweg aan dat de bevoegdheden

staan’ voldaan. De rechtbank overweegt echter dat

uit Boek 6 BW zonder problemen van toepassing

de internaatsverplichting voor Dunamare minstens

kunnen zijn, nu deze de publiekrechtelijke bevoegd-

zo belangrijk is als de gebruikelijke verplichtingen,

heden niet doorkruisen. Afgevraagd kan worden in

klaarblijkelijk merkt de rechtbank deze niet als

hoeverre de bevoegdheid tot opschorting en schor-

een bijkomende verplichting aan. Wanneer het wel

sing van elkaar verschillen. De redenen die aan het

een bijkomende verplichting zou zijn, had wellicht

inroepen van beide bevoegdheden ten grondslag

teruggevallen kunnen worden op het algemene ar-

liggen, lopen waarschijnlijk uiteen. Schorsing wordt

tikel 6:52 BW. Dit vereist in minder strakke termen

in de literatuur aangemerkt als een ordemaatre-

‘voldoende samenhang’ in plaats van het ‘daarte-

gel. Tot schorsing gaat de school mogelijk over

genover staan’. Dat er voldoende samenhang bestaat

bij wangedrag.24 Gevoelsmatig is het in dit geval

tussen de verplichtingen – het verzorgen van onder-

dan inderdaad ook meer voor de hand liggend om

wijs en het intern wonen – is zonneklaar.27De MAH

van opschorting in plaats van schorsing gebruik

heeft duidelijk gemaakt dat de internaatsverplich-

te maken. De jongen vertoont immers niet zozeer

ting een belangrijke rol speelt in de opleiding tot

wangedrag, hij is bovendien aanwezig in de les,

matroos en het behalen van het diploma. Doel is om

maakt zijn huiswerk e.d., maar hij wil niet intern

leerlingen de sociale houding eigen te maken op het

komen wonen. De vraag blijft evenwel wat onder

schip en hen te laten wennen aan hoe het is om ver

wangedrag is te verstaan. Het is niet uit te sluiten

van huis te zijn. De interne huisvesting is eveneens

dat de weigering intern te wonen wel als wangedrag

van belang voor het voldoen aan de van overheids-

wordt aangemerkt. Ten aanzien van het resultaat

wege opgelegde vaardageneis.

19

23

lopen de bevoegdheden echter niet zozeer uiteen. overmeester

19

Hoe pijnlijk het voor de jongen ook is dat niet-na-

houden van de jongen en niet in beëindiging van de

koming van de internaatsverplichting ertoe heeft

relatie. De ouders hebben hier niet aan toegegeven, in

geleid dat de opleiding niet met succes kon worden

dit geval gold daardoor ‘van uitstel komt afstel’.

afgerond, het ligt in de rede dat het aan de school is te bepalen welke elementen van de opleiding essen-

De bijdrage is geschreven door mr. Stijn Voskamp

tieel worden geacht. Bovendien moet niet uit het oog

(deze bijdrage is reeds in november 2014 afgerond;

verloren worden dat de ratio van opschorting gelegen

tegen de besproken uitspraak is hoger beroep inge-

is in de tijdelijke aard van het middel. Het wordt ook

steld). Zij is als PhD-fellow verbonden aan het In-

wel kort omschreven als: ‘uitstel maar geen afstel’.28

stituut voor Privaatrecht van de Universiteit Leiden.

Opschorting dient in eerste instantie als prikkel tot

Haar onderzoek richt zich op de rechtsverhouding

nakoming, en wanneer de wederpartij hier niet ge-

tussen leerling, ouders en school. Zij beoogt te on-

voelig voor is ter overbrugging van een definitieve be-

derzoeken of, en in hoeverre, het instrumentarium

ëindiging van de verhouding. Aldus was de bedoeling

van het contractenrecht kan worden gehanteerd in

van de school allereerst gelegen in het binnen boord

onderwijsverhoudingen.

Noten 1. Zie voor een beknopte weergave bijv. C.W. Noorlander & B.M. Paijmans, ‘Educational malpractice’ als relatief nieuw fenomeen binnen het Nederlandse aansprakelijkheidsrecht, NTBR 2011/32, afl. 6, p. 234. Uitgebreid onderzoek is gedaan door Noorlander, zie C.W. Noorlander, Recht doen aan leerlingen en ouders (diss. Amsterdam), Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2005. Zie voorts voor verwijzingen par. 2 van een van mijn eerdere artikelen: S. Voskamp, ‘Onderwijsovereenkomst: tripartiet of niet. Een verkenning van de betrokken partijen bij een onderwijsovereenkomst in het primair en voortgezet onderwijs’, verschenen in C. Breedveld-De Voogd e.a. (red.), Meerpartijenovereenkomsten, deel 29 BWKJ, Deventer: Kluwer 2015. 2. Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076. 3. Rb. Haarlem 17 oktober 2011, ECLI:NL:RBHAA:2011:BU6957. Volgens de voorzieningenrechter kan de beslissing om de jongen de toegang tot de lessen te ontzeggen de toets der kritiek doorstaan, zie r.o. 4.17. 4. Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076, r.o. 3.2. 5. Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076, r.o. 4.1 (en 3.2). 6. Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076, r.o. 4.2. 7. Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076, r.o. 4.2 slot. 8. Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076, zie tevens voor de hiervoor weergegeven beweegredenen r.o. 4.4 en 4.5. 9. Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076, r.o. 4.7. 10. Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076, r.o. 4.7 tweede deel. 11. Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076, r.o. 4.7 slot. 12. Zie S. Voskamp, ‘Onderwijsovereenkomst: tripartiet of niet. Een verkenning van de betrokken partijen bij een onderwijsovereenkomst in het primair en voortgezet onderwijs’, verschenen in C. Breedveld-De Voogd e.a. (red.), Meerpartijenovereenkomsten, deel 29 BWKJ, Deventer: Kluwer 2015. 13. Zie Kamerstukken II 1988/89, 20616, nr. 6, p. 53 (MvA, betreffende een wijziging van de WVO) t.a.v. vraag omtrent de rechtsverhouding die bestaat in het bijzonder onderwijs: ‘naar het oordeel van de ondergetekenden [is] een overeenkomst (naar burgerlijk recht) tot stand gekomen.’ Huisman en Zoontjens geven eveneens

20

aan dat over het algemeen m.b.t. de verhouding in het bekostigd bijzonder onderwijs wordt gesproken van een privaatrechtelijke onderwijsovereenkomst, zie P.W.A. Huisman en P.J.J. Zoontjens, Selectie bij toegang tot het onderwijs, Deventer: Kluwer 2009, p. 39. 14. De kwalificatie tot onderwijsovereenkomst is volgens Huisman en Zoontjens o.a. van belang omdat het overeenkomstenrecht uit titel 6.5 BW daardoor van toepassing is, zie Huisman en Zoontjens 2009, p. 39. 15. De vraag is evenwel in hoeverre de bepalingen (zoals bekostigingsvoorwaarden) van de WVO, behalve op de relatie bekostigde bijzondere school en overheid, ook zien op, of doorwerken in de relatie leerling en school. Vgl. C.W. Noorlander, Recht doen aan leerlingen en ouders, Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2005, p. 271 e.v.; Huisman en Zoontjens 2009, p. 47, nt. 101. 16. Vgl. Rb. Overijssel 20 november 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:6134. Stichting voert in deze uitspraak verweer: niet de WEB maar de WVO is van toepassing. De rechter toetst vervolgens aan de WVO, zonder toe te lichten waarom. Het lijkt erop dat ook andere rechters wijken voor een beargumenteerde keuze tussen WEB en WVO. 17. In artikel 1.1.1 sub b WEB wordt aangegeven dat een instelling in de zin van de WEB (1) een ROC, (2) een vakinstelling of (3) een agrarisch opleidingencentrum is. 18. Zie artikel 13 en 14 Inrichtingsbesluit WVO en artikel 27 WVO. 19. Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076, r.o. 4.1. 20. Zie Rb. Noord-Nederland 18 juni 2014, ECLI:RBNNE:2014:3076, r.o. 4.2. Het is nog maar de vraag of hier überhaupt gesproken kan worden van publiekrechtelijke bevoegdheden. 21. Zie alleen artikel 8.1.3 lid 5 WEB over verwijdering. 22. Huisman en Zoontjens 2009, p. 208. 23. Huisman en Noorlander in Huisman en Zoontjens, 2009, p. 126. Ordemaatregelen dienen de veiligheid en de orde op school, zie p. 134. Twee voorbeelden waar schorsing passend werd geacht, hetgeen sterk afhankelijk is van de (overige) omstandigheden van het geval: Rb. (vzr.) Zeeland-West-Brabant 20 december 2013, ECLI:NL:RBZWB:2013:9954, r.o. 3.14, 3.15. Leerling heeft drie keer een ‘Ddos-aanval’ op het netwerk van de school uitgevoerd. Rb. (vzr.) Zwolle-Lelystad 20 januari 2006, ECLI:NL:RBZLY:2006:AV4857, r.o.

overmeester

4.8. Leerling heeft zich misdragen, hij ­vertoonde op een excursie afkeurenswaardig gedrag door meerdere malen, ook na een alcoholverbod, overmatig alcohol te gebruiken, waardoor hij een goede en veilige excursie in gevaar kan brengen. 24. In de huidige schoolgids van de MAH staat dat ‘een leerling ten hoogste een week de toegang tot school en huisvesting kan worden ontzegd wanneer hij zich schuldig maakt aan wangedrag’, zie p. 36 Schoolgids 2014-2015 MAH. Denkbaar is dat in eerdere jaren een dergelijke bevoegdheid ook stond opgenomen in de schoolgids. Mogelijk is hiermee invulling gegeven aan de schorsingsbevoegdheid. Echter, mogelijk mede aan de opschortingsbevoegdheid, de gids spreekt van ‘toegang ontzeggen’. Wat onder wangedrag kan worden verstaan, wordt niet omschreven. Wel wordt in de schoolgids weergegeven wat de MAH onder ernstig wangedrag verstaat, zie p. 36: ‘(…) Onder ernstig wangedrag waarop bovenstaande maatregelen van toepassing zijn, wordt mede verstaan geweld, discriminatie, diefstal en het bezit, gebruik of verspreiden van (soft) drugs, drank of wapens (messen, laserpennen, e.d.)’. Een andere vraag die rijst is of de schoolgids onderdeel uit zou hebben gemaakt van de overeenkomst. www.dunamare.nl/ scholen/maritieme­academieharlingen/­ Actueel/Downloads/Document/­Documents/ MAH%20schoolgids%202014-2015-DEF. pdf (laatst geraadpleegd op 24 november 2014). 25. Uit de redelijkheid en billijkheid kan bijvoorbeeld voortvloeien dat pas opgeschort kan worden wanneer aan de wederpartij de redenen hiervan zijn medegedeeld. Zoals ook bij schorsing dient te geschieden. 26. Zie voor de redelijkheid en billijkheid artikel 3:12 BW, dat luidt: Bij de vaststelling van wat redelijkheid en billijkheid eisen, moet r­ ekening worden gehouden met algemeen erkende rechtsbeginselen, met de in Nederland levende rechtsovertuigingen en met de maatschappelijke en persoonlijke belangen, die bij het gegeven geval zijn betrokken. Zie ook 6:248 en 6:2 BW. 27. Artikel 6:52 BW spreekt van voldoende samenhang tussen vordering en verbintenis. 28. G.T. de Jong, H.B. Krans & M.H. Wissink, Verbintenissenrecht algemeen, Deventer: Kluwer 2014, p. 132. Zie HR 19 februari 1988, NJ 1989/343 m.nt. C.J.H. Brunner (Droog/Bekaert). Vgl. HR 17 januari 2014, ECLI:NL:HR:2014:95 (Kenter/Slierings), r.o. 3.5 onderaan strekking opschortingsrecht.

Terzijde

Colofon

Montessori in Noordwijk

Een minder recente, maar nog altijd veel gebruikte

Magazine voor relaties van het Team

­opvoedingsvisie en -methode die genoemd is naar de arts en

Onderwijs van TK advocaten notarissen

pedagoge Maria Montessori. Maria Montessori werd op 31 augustus 1870 geboren in het

© 2016. TeekensKarstens en/of de indivi-

Italiaanse Chiaravalle. In 1907 opende zij haar ‘casa dei

duele auteur

bambini’, een huis in de Romeinse sloppenwijk San Lorenzo, waar zij een groep ‘deficiënte’ Romeinse kinderen

Concept – De Uiver, Leiden (Rens Heruer)

observeerde en liet leren volgens haar ideeën. In feite was

Redactie – Rens Heruer, Bas van der Poel

het ‘casa dei bambini’ de eerste montessorischool. Zeven

Bijdragen – Margreet Ahsmann, ­Cees

jaar later, in 1914, werd haar methode voor het eerst ook

Banning, Jan Bastiaansen, Rens Heruer,

in Nederland toegepast. Op dit moment wordt de montes-

Karin van Oort, Kees van Oosten, Bas van

sorimethode op zo’n 240 peuterspeelzalen, kinderdagver-

der Poel, Stijn Voskamp

blijven, basisscholen en voortgezet onderwijsscholen in

Fotografie – Marc de Haan (cover,

Nederland gebruikt.

p.1,8,1222), Hollandse Hoogte (p.3,16) Illustratie – Arjenne Fakkel (p.13)

De kern van het montessorionderwijs wordt meestal sa-

Ontwerp – Sam Gobin Grafisch Ontwerp,

mengevat in de uitspraak: ‘Help mij het zelf te doen’. Uit-

i.s.m. Roelant Meijer

gangspunt is dat een kind een natuurlijke, noodzakelijke

Druk – Offsetdrukkerij Nautilus

drang tot zelfontplooiing heeft. Het is op het ene moment

Oplage – 1.500

ontvankelijker voor bepaalde lesstof dan op het andere. In deze zogenaamde gevoelige periode moet het kind de

Cover: Universiteit Leiden, Rechtenfaculteit,

ruimte krijgen om helemaal in de lesstof te duiken. De le-

Kamerlingh Onnes G ­ ebouw, Leiden

raar moet vooral signaleren wanneer de gevoelige periode ontstaat en materialen aanreiken om in de behoeften van

Dit blad wordt in gedrukte vorm verspreid

de kinderen te voorzien. Als dat betekent dat een kind

onder relaties van het Team Onderwijs van

met bijvoorbeeld rekenen maanden of zelfs jaren achter-

TeekensKarstens. Het blad is als digitale en

loopt op anderen, dan moet dat kunnen. Kinderen met

uitgebreide versie te lezen op de website

drie jaar leeftijdsverschil kunnen best bij elkaar in een

van TeekensKarstens tk.nl/overmeester

klas geplaatst worden. Oudere kinderen kunnen jongere kinderen helpen. Die zorg voor elkaar is belangrijk in het montessorionderwijs. Het is niet alleen sociaal, kinderen krijgen er ook zelfvertrouwen van. Kinderen werken individueel of in kleine groepjes aan materiaal dat zij zelf aan het begin van de dag gekozen hebben. Dat materiaal is oorspronkelijk door Maria Montessori ontworpen om kinderen via tast-, gezichts-, gehoor- en reukzin allerlei ervaringen op te laten doen. Maria Montessori overleed op 6 mei 1952. Omdat zij begraven wilde worden op de plek waar zij zou overlijden, ligt ze in Noordwijk begraven.

overmeester

21

Wat bieden wij In het Team Onderwijs van TeekensKarstens zijn o.a. de volgende rechtsgebieden vertegenwoordigd: arbeids- en medezeggenschapsrecht, onderwijsrecht, rechtspersonenrecht, governance, structurering en begeleiding bij insolventie, aanbestedings- en me-

advocaten notarissen

dedingingsrecht, vastgoedrecht (waaronder huur- en bestuursrecht), onderwijsfinanciering en notarieel onderwijsrecht. De medewerkers hebben specifieke kennis van en ervaring met onderwijszaken. Indien

Locatie Leiden

gewenst worden externe deskundigen betrokken uit

Vondellaan 51

de universitaire wereld of specialisten op het terrein

2332 AA Leiden

van mediation, strafrecht, fiscaal recht.

T  071 535 80 00 E [email protected]

Het Team Onderwijs streeft samenwerking na met de cliënt, waarbij het uitgangspunt om problemen

Locatie Alphen aan

te voorkomen zal leiden tot langdurig partnership.

den Rijn

Ontzorging van de cliënt is leidraad, waarbij kosten-

Prins Bernhardlaan 4

bewustheid en kwaliteitseisen hand in hand gaan.

2405 VZ Alphen aan

Het team kent de onderwijswereld en b ­ egrijpt, dat

den Rijn

speciale afspraken over kosten en inzet aan de orde

T  017 241 98 44

kunnen zijn.

E [email protected]

Het Team Onderwijs van Teekens Karstens bestaat

Locatie Amsterdam

uit de advocaten Debby Boulassel (arbeids- en

De Cuserstraat 93

medezeggenschapsrecht), Floris van Galen (vast-

1081 CN Amsterdam

goedrecht en zorgfinanciering), ­Lizette Jaques (aan-

T  020 894 91 88

bestedings- en mededingingsrecht), Ginny Kessels

E [email protected]

(arbeids- en medezeggenschapsrecht), Edward van Lent (vastgoedrecht), Dick Timmermans (onderwijs en governance), Emiel van der Veen (governance en regulatory), Kees van Oosten (rechtspersonenrecht, governance, structurering en begeleiding bij insolventie) en notaris Rik Kamps (governance en structurering). Het team wordt ondersteund door de praktijkassistenten Angelique Vogelsang en Jessica van der Kraats (advocatuur) en Fabienne Wessels (notariaat).

22

overmeester

www.tk.nl