Mr. J.A. Booij
Aansprakelijkheid van bestuurders voor belastingschulden
KLUWER .TS^" Deventer - 2003
INHOUDSOPGAVE
Lijst van gebruikte afkortingen / 5 Overzicht bestuurdersaansprakelijkheid /15 HOOFDSTUK 1 1 Inleiding/17 1.1 1.2 1.3 1.4 1.4.1 1.4.2
Aanleiding, doel en begrenzing onderzoek /17 Methode van onderzoek en verantwoording van de opzet / 21 Misbruik en aansprakelijkheid / 23 Soorten aansprakelijkheid / 26 Indeling bestuurdersaansprakelijkheid / 26 Schematisch overzicht aansprakelijkheden / 26
HOOFDSTUK 2 2 Overzicht civielrechtelijke aansprakelijkheid bestuurders / 29 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3
Open systeem, doorkruisingsleer / 29 Algemene civielrechtelijke bepalingen betreffende de aansprakelijkheid van bestuurders (Boek 2 BW) / 33 Verenigingen, cooperaties, stichtingen en het EESV / 42 Verenigingen / 42 Cooperaties en onderlinge waarborgmaatschappijen / 43 Stichtingen / 43 Het EESV / 44 DeNVendeBV/44 Inleiding / 44 Registratieaansprakelijkheid / 45 Oprichtingsaansprakelijkheid / 46 Aansprakelijkheid voor de jaarrekening / 47 Aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad / 48 Inleiding/48 Jurisprudentie aansprakelijkheid bestuurders op grond van onrechtmatige daad/ 52 De M&M zaak / 54
Inhoudsopgave
2.5A 2.5.5 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.6.4 2.6.5 2.6.6 2.7 2.7.1 2.7.2 2.8 2.8.1 2.8.2 2.8.3 2.8.4
Artikel 40IW en onrechtmatige daad / 60 Buitenlandse bestuurders en onrechtmatige daad / 62 Aansprakelijkheid op grond van de Wet Bestuurdersaansprakelijkheid bij Faillissement (WBF) / 63 Inleiding / 63 Bewijslast, boekhoudverplichting en publicatie jaarrekening / 63 Kennelijk onbehoorlijk bestuur en onbehoorlijke taakvervulling / 67 Omvang aansprakelijkheid / 68 Aansprakelijkheid formele bestuurders, commissarissen en medebeleidsbepalers / 69 Aansprakelijkgestelde biedt geen verhaal / 71 Buitenlandse rechtspersonen / 72 De Wet Conflictenrecht Corporaties / 72 De Wet op de Formeel Buitenlandse Vennootschappen / 74 Aansprakelijkheid bij personenvennootschappen / 75 Inleiding / 75 Vennootschap onder firma / 76 Maatschap / 78 De commanditaire vennootschap / 78
HOOFDSTUK 3 3 Fiscale aansprakelijkheden, materiele aspecten / 81 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.2.1 3.2.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.3 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.2.1 3.4.2.2 3.4.2.3 3.4.2.4 3.4.2.5 3.4.3 3.4.4 3.4.5 3.4.5.1
Inleiding / 81 Aansprakelijkheid voor de fiscale boete, invorderingsrente en kosten / 82 Inleiding / 82 Aansprakelijkheid voor de boete / 83 De gevolgen van toepassing van art. 6 EVRM / 83 Aansprakelijkstelling voor de boete / 87 Aansprakelijkheid voor invorderingsrente / 88 Aansprakelijkheid voor overige kosten en (heffings)rente / 89 Complicaties bij aansprakelijkstelling voor boete, kosten en rente / 89 Aansprakelijkheid voor belastingschulden, overzicht per heffingswet / 90 Aansprakelijkheid voor alle rijksbelastingen (artikel 33 IW en 37 IW) / 91 Algemeen / 91 Bestuurders en maten of vennoten van personenassociaties / 93 Bestuurder in de zin van artikel 33 IW 1990 / 93 De commanditaire vennootschap/ fondsen voor gemene rekening / 95 Gewezen bestuurders / 96 Geen aansprakelijkheid voor aansprakelijkheidsschulden / 97 Aansprakelijkstelling bij ontbonden lichaam / 97 Bestuurders van stichtingen / 99 Bestuurders van verenigingen / 99 Bestuurders van in buitenland gevestigde lichamen/leiders van vaste inrichtingen /100 Inleiding/100
Inhoudsopgave
3.4.5.2 3.4.5.3 3.4.5.4 3.4.5.5 3.4.5.6 3.4.5.7 3.4.5.8
3.4.5.9 3.4.5.10 3.4.6 3.4.7 3.4.8 3.4.9 3.5 3.5.1 3.5.1.1 3.5.1.2 3.5.1.3 3.5.2 3.5.3 3.5.3.1 3.5.3.2 3.5.3.3 3.5.3.4 3.5.3.5 3.5.4 3.5.4.1 3.5.4.2 3.5.5 3.5.5.1 3.5.5.2 3.5.5.3 3.5.5.4 3.5.5.5 3.5.5.6 3.5.5.7 3.5.5.8 3.5.5.9 3.5.5.10 3.5.5.11 3.5.5.12 3.5.5.13 3.5.5.14
Een niet in Nederland gevestigd lichaam /101 Vaste indenting/104 Leider vaste inrichting /108 In Nederland /109 Vaste vertegenwoordiger /109 De leider van in Nederland verrichte werkzaamheden /110 Artikel 33, eerste lid, letter b, IW en artikel 37 IW in verhouding tot andere aansprakelijkheidsbepalingen in de Invorderingswet 1990 en in verhouding tot elkaar/111 Samenvatting en conclusie m.b.t. aansprakelijkheid leider v.i./v.v. /113 Alternatieve regeling /114 Disculpatie /115 De vereffenaar /116 De relatie tussen artikel 33, eerste lid, letter a en letter b en artikel 36 IW / 118 Schema art. 33 versus art. 36 IW /120 De Wet Bestuurdersaansprakelijkheid (WBA), artikel 36 IW 1990 /121 Inleiding/121 Algemeen/121 Rechtspersoonlijkheid bezittend lichaam /122 Aan de vennootschapsbelasting onderworpen /123 Overzichtsschema: tot welke lichamen strekt art. 36 IW zich uit? /127 Bijzondere figuren /128 Buitenlandse lichamen /128 Stichtingen en verenigingen /130 De 'quasi'- vereniging die een onderneming drijft /130 Fiscale eenheid voor de omzetbelasting /131 Fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting /131 Belastingschulden waarvoor aansprakelijkheid ex. art. 36 IW geldt /133 Inleiding, loon- en omzetbelasting /133 Overige belastingen /133 De meldingsregeling /134 Inleiding/134 Schema Meldingsregeling eerste fase /136 De eerste fase van melding /137 Inhoud van de melding/137 Tijdstip van melding /138 Wijze van melding /142 Verplichting ontvanger om op meldingsplicht te wijzen /144 Wie kunnen melden? /145 Beoordeling door de ontvanger (1 e fase) /147 Schema meldingsregeling tweede fase /152 De tweede fase van de melding /152 De relatie met de algemene informatieverplichting van artikel 58 IW /154 Gevolgen rechtsgeldige melding /155 Gevolgen ontbreken rechtsgeldige melding /155
Inhoudsopgave
3.5.5.15 3.5.5.16 3.5.5.17 3.5.5.18 3.5.6 3.5.6.1 3.5.6.2 3.5.6.3 3.5.6.4 3.5.6.5 3.5.6.6 3.5.6.7 3.5.6.8 3.5.7 3.5.7.1 3.5.7.2 3.5.7.3 3.5.7.4 3.5.7.5 3.5.7.6 3.5.7.7 3.5.7.8 3.5.7.9 3.5.8 3.5.8.1 3.5.8.2 3.5.8.3 3.5.8.4 3.5.8.5 3.5.8.6 3.5.9 3.6 3.6.1 3.6.2 3.6.3 3.6.4 3.6.4.1 3.6.4.2 3.6.4.3 3.6.4.4 3.6.5 3.6.5.1 3.6.5.2 3.6.5.3
10
Geldigheidsduur van de melding /157 De afweging wel of niet melden /158 Aansprakelijkheid bij foute verzending /159 Kritiek op de meldingsregeling /160 Kennelijk onbehoorlijk bestuur /163 Inleiding kennelijk onbehoorlijk bestuur /163 Voorbeelden van kennelijk onbehoorlijk bestuur /165 Kennelijk /169 Causaal verband tussen onbehoorlijk bestuur en de niet-betaling /170 Aan bestuurder te wijten onbehoorlijk bestuur /171 De driejaarsperiode /171 Kennelijk onbehoorlijk bestuur in relatie tot de WBF /172 Kennelijk onbehoorlijk bestuur als uitwerking van onrechtmatige daad / 174 Bestuurders /176 Overzicht /176 De formele bestuurder /176 Gewezen bestuurder /176 Medebeleidsbepaler/178 Bestuurders van lichamen die bestuurders zijn /184 Nieuwe bestuurder /185 Cumulatie van de letters a, b en c van artikel 36 vijfde lid /186 Buitenlandse bestuurders /186 Alle bestuurders aansprakelijk te stellen? /191 Disculpatie en voorzorgsmaatregelen tegen aansprakelijkheid /195 Algemeen /195 Disculpatie bij juiste en tijdige melding /196 Disculpatie bij niet-juiste melding /196 Bestuurders van grote ondernemingen /198 Decharge /199 Beoordeling disculpatie / 200 Actio Pauliana / 201 Toepassing van artikel 36 IW bij faillissement en surseance / 203 Melding en surseance / 203 De meldingsregeling in faillissementssituaties / 204 De positie van de curator / 209 Samenloop tussen WBA en WBF / 210 Inleiding / 210 Overleg tussen curator en ontvanger / 211 Twee aansprakelijkheidsprocedures / 212 Aansprakelijkstelling door ontvanger of curator? / 214 Aansprakelijkstelling op grond van WBA na faillissement / 215 Crediteurenakkoord / 215 Verbindend worden slotuitdelingslijst/opheffing wegens gebrek aan baten / 215 Verjaring / 217
Inhoudsopgave
3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3 3.7.4 3.7.4.1 3.7.4.2 3.7.4.3 3.7.4.4 3.8 3.8.1 3.8.2 3.8.3 3.8.4 3.8.5 3.8.6 3.9 3.10 3.10.1 3.10.2 3.10.3 3.10.4 3.11 3.11.1 3.11.2 3.11.3 3.11.4
Bestuurdersaansprakelijkheid in verband met de afkoop van pensioen- of VUT-aanspraken/218 Inleiding / 218 Belastingschuld / 218 Aansprakelijkheid / 220 Commentaar / 221 Preventieve werking / 221 Aan de inkomstenbelasting onderworpen / 221 Vrij verkeer werknemers/vrijheid van vestiging / 221 Bewijslast / 222 Aansprakelijkheid bij het leeghalen van een vennootschap, art. 40 IW / 223 Inleiding / 223 Regeling tot 1 januari 2001 / 224 Evaluatie regeling tot 2001 / 226 De regeling vanaf 2001 / 227 Aantekening bij de wettekst vanaf 2001 / 227 Conclusie / 235 Aansprakelijkheid voor de vennootschapsbelastingschulden bij zetelverplaatsing / 236 Het ontstaan van de belastingschuld nader beschouwd / 238 Inleiding / 238 Formulering in verschillende regelingen / 238 Belastingschuld algemeen / 240 Aanslagen opgelegd na ontbinding en vereffening / 243 Verdeling van bewijslast nader beschouwd / 246 Inleiding / 246 Bewijs, aantonen en aannemelijk maken / 246 Vergelijking / 247 Conclusie / 249
HOOFDSTUK 4 4 Formele bepalmgen fiscale aansprakelijkheid (artikel 49 t/m 54 IW) / 251 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.2 4.2.1 4.2.1.1 4.2.1.2 4.2.1.3 4.2.1.4 4.2.1.5 4.2.2
Algemeen/251 Inleiding / 251 Ook voor aansprakelijkstellingen buiten de Invorderingswet? / 252 Buitenlandse belastingschulden / 255 De betwistingsprocedure ex art. 49 IW / 256 De aansprakelijkstelling voor en na 1 december 2002 / 256 In gebreke zijn / 256 Volgorde van aansprakelijkstelling / 257 Bekendmaking van de beschikking / 259 Niet verder bemoeilijken / 259 Aansprakelijkstelling voor de bestuurlijke boete / 260 De betwistingsprocedure (tot 1 december 2002) / 260
11
Inhoudsopgave
4.2.2.1 4.2.2.2 4.2.2.3 4.2.3 4.2.3.1 4.2.3.2 4.2.3.3 4.2.3.4 4.2.4 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.3.5 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.3.1 4.4.3.2 4.4.3.3 4.4.3.4 4.4.3.5 4.4.3.6 4.5 4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.5.4 4.5.5 4.5.6 4.6 4.7 4.7.1 4.7.2 4.7.3 4.8 4.8.1 4.8.2
12
Termijn voor betwisting / 260 Inhoud betwisting: motivering / 261 Inhoud betwisting: hoogte van de aanslag / 262 Dagvaarding (tot 1 december 2002) / 263 Inleiding / 263 Termijn voor dagvaarding (tot 1 december 2002) / 264 Het vonnis, matigingsrecht van rechter? / 265 Verjaring tijdens procedure / 267 Schema aansprakelijkheidsprocedure ex. art. 49 IW (oud) / 268 De bezwaarprocedure ex artikel 50 IW (tot 1 december 2002)/ 268 Bezwaar tegen de aanslag / 268 Termijn voor bezwaar / 269 Opvragen gegevens / 269 Ne-bis-in-idem / 271 Omkering van bewijslast / 272 Samenloop betwisting en bezwaar / 273 Problematiek / 273 Welke geschillen horen thuis in een procedure ex art. 49 IW (oud)? / 274 Wet Wijziging Invorderingswet 1990 (2002) / 275 Inleiding / 275 De huidige situatie en het ontstaan hiervan / 276 De voor- en nadelen van het huidige systeem / 278 Alternatieven / 284 Andere zaken die in de nieuwe wet geregeld hadden moeten worden / 285 Samenvatting en conclusies / 290 Conservatoir beslag / 290 Verschil met regulier conservatoir beslag / 290 Verval conservatoir beslag / 291 Overgang in executoriaal beslag / 291 Derdenbeslag / 292 Handhaving beslag bij verlenging termijn aansprakelijkstelling / 292 Kritiek op de regeling / 293 Dwangbevel / 294 Verrekening/bodembeslag/verjaring / 296 Bodemrecht/bodemvoorrecht / 296 Verrekening aansprakelijkheidsschuld / 296 Verjaring / 297 Regres en subrogatie / 299 Regres / 299 Subrogatie / 304
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 5 5 Grondslag, rechtvaardiging en effectuering van bestuurdersaansprakelijkheid / 309 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.3.1 5.1.3.2 5.1.4 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.3 5.3.1 5.3.1.1 5.3.1.2 5.3.1.3 5.3.1.4 5.3.1.5 5.3.1.6 5.3.1.7 5.3.2 5.3.3 5.3.4 5.4
Rechtsgrond en rechtvaardiging van de regelingen betreffende bestuurdersaansprakelijkheid / 309 Artikel 33 IW/37 IW / 309 Artikel 36 IW/310 Overige aansprakelijkheden / 315 Artikel 40 IW, aansprakelijkheid bij het leeghalen van een vennootschap / 315 Artikel 41 IW, aansprakelijkheid bij zetelverplaatsing / 317 Subconclusie / 318 Waarom is een keuze voor de huidige regeling gemaakt? / 318 Aansprakelijkheid artikel 33 IW / 318 De Wet Bestuurdersaansprakelijkheid / 318 Overige aansprakelijkheden / 319 Subconclusie / 320 Effectiviteit van de huidige regelingen / 320 Bestaande onderzoeken / 320 Inleiding/320 Notitie Interdepartementale werkgroep / 320 Rapport 'Twee jaar bestuurdersaansprakelijkheid' / 321 Rapport 'ondernemers en de Wet Bestuurdersaansprakelijkheid' / 321 Rapport 'onderzoek naar de Wet Bestuurdersaansprakelijkheid' / 322 Eindrapport van het evaluatieonderzoek / 323 Rapport inzake de evaluatie Invorderingswet 1990 / 326 Lessen uit jurisprudentie en onderzoeken / 327 Eigen onderzoek (beperkt) / 329 Subconclusies / 331 Aansprakelijkheidsregelingen ten opzichte van actie uit onrechtmatige daad / 332
HOOFDSTUK 6 6 Alternatieven / 335 6.1 6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5
Rechtsvergelijking / 335 Inleiding / 335 Duitsland / 335 Frankrijk / 338 Doorbraak van aansprakelijkheid / 339 Inleiding/ 339 Terminologie / 341 Vereenzelviging of actie uit onrechtmatige daad? / 342 Vereenzelviging als alternatief? / 344 Actie uit onrechtmatige daad als alternatief? / 346
13
Inhoudsopgave
6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3
Vergelijking Strafrecht / 347 Functioneel daderschap / 347 Functioneel daderschap versus civiele en fiscale aansprakelijkheid / 349 Contouren van een nieuwe regeling / 350
HOOFDSTUK 7 7 Conclusie/Alternatief/Aanbevelingen / 353 7.1 7.2 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.3.4 7.3.5 7.3.6 7.4
Essentie huidige aansprakelijkheidsregelingen / 353 Samenvatting kritiek op de huidige regelingen / 353 Uitgangspunten voor alternatieve regeling / 355 Uitgangspunten / 355 Alternatieve tekst materieel / 356 Toelichting alternatieve tekst materieel / 357 Alternatieve tekst Formeel / 364 Toelichting alternatieve tekst formeel / 365 Strafrecht / 370 Eindconclusie / 371
Bijlage 1 / 373 Bijlage 2 / 377 Literatuuroverzicht / 379 Jurisprudentieregister / 387 Trefwoordenregister / 395
14
