OUDERENMISHANDELING. De aanpak binnen het ziekenhuis. Dr. Wim Janssens Geriatrie, UZ Gent. 16 mei Universitair Ziekenhuis Gent

OUDERENMISHANDELING De aanpak binnen het ziekenhuis Dr. Wim Janssens Geriatrie, UZ Gent 16 mei 2013

© 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Probleemomschrijving Te onderscheiden van kindermishandeling of partnergeweld Complex en vaak zeer delicaat probleem Verschillende vormen, verschillende context en diverse risicofactoren Definitie: “onder mishandeling van een ouder persoon (vanaf 55 jaar) verstaan we al het handelen of nalaten van handelen van al degenen die in een persoonlijke en/of professionele relatie met de oudere staan, waardoor de oudere (herhaaldelijk) lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt dan wel vermoedelijk zal lijden en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid“ (Comijs, 1996) © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Vormen Fysieke mishandeling: Alle acties die als doel hebben pijn of verwondingen te veroorzaken Vb. slaan, stampen, toebrengen van brandwonden, vergiftiging, beperking van de bewegingsvrijheid (= niet-verantwoord fixeren), onoordeelkundig en/of overmatig toedienen van medicatie (kalmeermiddelen, neuroleptica) om de oudere te onderdrukken, …

Psychische mishandeling: Alle handelingen die leiden tot emotionele pijn, angst of instabiliteit van de oudere Vb. isoleren van familie en vrienden, vernedering, beschuldiging, kinderachtig benaderen van de oudere, weigeren te communiceren, bedreigen, verlaten of interneren, schelden, gebruik van kwetsende woorden, ageïsme, …


Seksueel misbruik: Alle vormen van seksueel contact en daden zonder wederzijdse instemming Vb. seksueel contact met een persoon die niet in staat is zijn/haar toestemming te geven, …

Financieel misbruik: Alle handelingen waarbij geld of goederen illegaal worden weggenomen, of waarbij het vermogen van de oudere wordt misbruikt of ontvreemd Vb. verwanten gebruiken de pensioen- of zorguitkering van de oudere voor zichzelf, veranderen van het testament, diefstal, afpersing, oplichting, misbruik van volmachten, … © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Verwaarlozing (neglect): Wanneer de mantelzorger faalt in het voorzien in de noden van de behoeftige oudere Vb. weigeren of falen in voorzien van voedsel en drank, huisvesting, verzorging, bescherming, emotionele hulp, miskennen van pijn, niet aanbieden van hulp bij maaltijden wanneer nodig, …

Schending van basisrechten: Alle inbreuken op rechten zoals recht op vrijheid, privacy en zelfbeschikking Vb. schending van briefgeheim, niet eerbiedigen van godsdienstige of filosofische overtuiging, niet eerbiedigen van politieke rechten (niet organiseren van deelname aan verkiezingen), …


Incidentie 4-6% van de thuisverblijvende ouderen (WHO, Nelson D, Lancet, 2002) In instellingen: 36% van personeel was getuige van minstens 1 incident van lichamelijke mishandeling in afgelopen jaar 10% was zelf dader!

België: A. Vandenberk, 1998 523 thuiswonende 60-plussers Prevalentie van 19.7%, vaak combinatie van verschillende vormen


Risicofactoren Risicofactoren gelieerd aan de oudere: Geheugenproblemen en dementie Lichamelijke beperkingen Depressie, eenzaamheid, gebrek aan sociale ondersteuning Verbaal of fysiek combattief met de zorgverlener

Risicofactoren gelieerd aan de zorgverlener: Voelt zich overweldigd of is haatdragend Voorgeschiedenis van middelenmisbruik of van mishandeling van derden Afhankelijk van de oudere voor wat betreft behuizing, financiën of andere behoeften © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Cave: gemarginaliseerde ouderen, gevaar van onderdrukking van bepaalde groepen Onderdrukking = een systeem van dominantie en ondergeschikt maken waarbij mensen worden onderverdeeld in categorieën, worden ontmenselijkt, gediscrimineerd of onzichtbaar gemaakt louter en alleen omdat ze tot een bepaalde groep behoren Vbn: Vrouwen: Mogelijks meer vatbaar voor mishandeling, alhoewel enkel aangetoond bij verwaarlozing van hoogbejaarden

Fysieke of mentale beperkingen: Vnl functionele en mentale beperkingen, evenals verminderde mogelijkheid tot uitvoeren van ADL-activiteiten © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Vbn: Ras en cultuur: Invloed op frequentie van rapportering of op hulpzoekend gedrag Soms ook beschermend effect

Seksuele oriëntatie: Discriminatie en ervaringen met homofobe reacties in gemeenschap en in verzorgingsinstellingen

Armoede: Onduidelijke relatie tussen socio-economische status (inkomen, opleidingsniveau) en risico op ouderenmishandeling

Ageïsme: Op micro-, meso- en macroniveau Beschouwd worden als “een kind”, “incompetent”, “wegwerpproduct”, “minder dan een mens”, “een gemakkelijk doelwit” © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Hulpverlening: risicoanalyse Signalen die kunnen, maar niet hoeven wijzen op ouderenmishandeling: Onsamenhangende of tegenstrijdige verklaringen voor lichamelijke letsels, door oudere en/of zorgverlener Verzorger toont geen interesse in lot van oudere Mantelzorger toont tekenen van overbelasting Schelden en schreeuwen Oudere maakt depressieve en/of angstige indruk Onverzorgde oudere, verwaarloosde huishoudelijke situatie Goederen en geld van oudere verdwijnen Mantelzorger verhindert dat oudere alleen met hulpverlener kan praten Hulpverlener krijgt geen toelating tot de thuissituatie Toenemend aantal schuldeisers Lege koelkast, ongewassen kledij, vuile kledij die in het ziekenhuis niet wordt opgehaald, … © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Mogelijke screeningszinnen: “Hoe gaat het thuis?, Is er iemand die je wat hulp kan bieden?” “Ik heb gemerkt dat de relatie met je zoon niet zo vlot verloopt. Wil je daar iets over vertellen?”

Geschikte momenten: Algemene anamnese, bij opname Tijdens gesprekken met sociale dienst …


Medische hulpverlening Opname van patiënt op spoedopname ↓ Evaluatie van klachten en letsels van de patiënt ↓ Speciale aandacht voor: ecchymosen: noteer locatie en symmetrie let op voor ecchymosen op borsten, oogleden, nek, scrotum, abdomen, rug en schouders vraag de patiënt wat er gebeurd is en vergelijk met het verhaal van de mantelzorger fracturen: Let op voor fracturen van ribben en wervels Speciale aandacht voor de combinatie van (multipele) doorligwonden en fracturen Multipele doorligwonden, dehydratie, cachexie, gewichtsverlies: kunnen tekenen zijn van verwaarlozing/misbruik -

-

-

↓ Neem foto’s van de letsels ↓ Maak een verslag in het patiëntendossier, met inbegrip van het verhaal zoals verteld door de patiënt en door de mantelzorger ↓ Stel zo nodig een medisch attest op ↓ Grijp in als je mishandeling/verwaarlozing vermoedt: neem de patiënt op op de afdeling Geriatrie/verwittig geriater van wacht, of, indien niet mogelijk, zorg ervoor dat de patiënt veilig is ↓ Indien nodig, neem contact op met de Procureur des Konings


Code geneeskundige plichtenleer (art 61§2, 16/11/2002) Als een geneesheer vermoedt dat een door ziekte, handicap of leeftijd weerloze patiënt wordt mishandeld, misbruikt of ernstig wordt verwaarloosd zal hij, indien de verstandelijke mogelijkheden van de patiënt dit toelaten, zijn bevindingen met de patiënt bespreken. De geneesheer zal de patiënt ertoe aansporen zelf de nodige initiatieven te nemen, zoals onder meer het informeren van zijn naaste verwanten. Indien deze bespreking met de patiënt niet mogelijk is, kan de behandelend geneesheer met een terzake bevoegde collega overleggen aangaande diagnostiek en benadering van de problematiek. Indien de patiënt in ernstig gevaar verkeert en er geen andere middelen zijn om hem te beschermen, kan de geneesheer de Procureur des Konings in kennis stellen van zijn bevindingen. De geneesheer zal de naaste verwanten in kennis stellen van zijn bevindingen en de initiatieven die hij wenst te nemen om de patiënt te beschermen indien dit de belangen van deze laatste niet schaadt.


Psychosociale hulpverlening Vaak combinatie verschillende vormen van mishandeling Luister actief naar het verhaal van de oudere en bouw vertrouwen op Onderzoek de echte betekenis van de klachten van de oudere (vb. “Mijn schoondochter wil mij in het rusthuis”, “Ik durf mijn zoon niet te bellen als er iets is”) Capteer nieuwe belangrijke gebeurtenissen of trends: wat is er veranderd, wat is er gebeurd de laatste dagen Stimuleer commentaar op de kwaliteit van sociale relaties en de betrokkenheid met de oudere (“Is er nieuws over familie of vrienden?”, “Hoe gaat het met je man?”, “En met de kinderen?”) Identificeer redenen van mentale verandering: waar komt een veranderde gemoedstoestand vandaan, hoe komt het dat er financiële problemen zijn, is enige hulp bij financiële zaken wenselijk, wanneer heeft de oudere nieuwe spullen nodig, hoe komt het dat de gehospitaliseerde oudere al 2 weken geen verse kledij heeft, … © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Onderzoek voedsel- en eetgewoonten: krijgt de oudere genoeg te eten, kan hij/zij eten en drinken wat hij/zijzelf wil Geef erkenning voor het onrecht dat men heeft ondergaan Duid naar de oudere dat de gevoelens die men ervaart deel zijn van een normaal verwerkingsproces: angst, machteloosheid, kwaadheid, schuldgevoel, schaamte, verdriet, verdoofd gevoel, andere kijk op het leven, spanning, herbeleven van het gebeurde, … Vraag naar de context: wie was getuige van het geweld, wat zijn de toekomstperspectieven, welke stappen nam men reeds in het verleden, wat wenst men nu te doen, welke vragen heeft men, … © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Ondersteunende hulpverlening Bied informatie aan voor familie en mantelzorgers over adequate ondersteuningsdiensten: Diensten gezinszorg Thuisverpleging Maaltijden aan huis en maaltijdbegeleiding Projecten rond eenzaamheid Poetsdienst, …

Zodoende worden familie en mantelzorgers ontlast en verkleint het risico op verwaarlozing of misbruik


Juridische hulpverlening Informeer de oudere over mogelijkheid klacht in te dienen via politie/parket: kan op spoedopname of tijdens hospitalisatie; hou rekening met zelfbeschikkingsrecht van de (wilsbekwame) patiënt Geef uitleg over rechten van het slachtoffer: juridische bijstand, rechtsbijstand, verzekeringen, burgerlijke partijstelling, schadevergoeding, … Duid op functie van slachtofferhulp, slachtofferonthaal, justitiehuis, …


Medische opvolging Contactname met huisarts Opvolging via huisarts en/of geriater


Psychosociale doorverwijzing 1712 “Meldpunt Misbruik, Geweld en Kindermishandeling”: nieuw Vlaams meldpunt voor alle vormen van geweld; integreert de bestaande meldpunten, aanspreekpunten en CAW’s; richt zich vnl naar slachtoffers, vrienden, familie, buren, …, die op de hoogte zijn van of een vermoeden hebben van een geval van ouderenmishandeling Vlaams Ondersteuningscentrum Ouderenmis(be)handeling (voorheen Vlaams Meldpunt Ouderenmis(be)handeling): richt zich naar hulpverleners zoals thuisverpleegkundige, verzorgende, arts, politie, medewerker hulpverleningsorganisatie, …, die op de hoogte zijn van of een vermoeden hebben van een geval van ouderenmishandeling; bedoeling is samen een te volgen strategie te bepalen; kan doorverwijzen naar één van de Steunpunten Residentiële doorverwijzing: crisisopvang, kortverblijf of definitieve opvang in rusthuis of WZC Woonzorglijn © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Verplichte plaatsing In principe kan een oudere niet tegen zijn wil in een rusthuis of WZC geplaatst worden Elke oudere heeft het recht, in volle luciditeit, te kiezen te verblijven in de omgeving van zijn keuze (in concreto: zijn eigen vertrouwde omgeving), zelfs als hij/zij niet meer volledig zelfredzaam is of als de hygiënische omstandigheden te wensen overlaten Dit vloeit voort uit het recht op autonomie, het zelfbeschikkingsrecht Uiteraard kan wel (maximale) hulp (ovv thuiszorg) worden aangeboden, maar ook dit kan in recht niet worden opgedrongen © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Het slachoffer is wilsbekwaam: Mogelijkheid en wenselijkheid van plaatsing kan met patiënt worden besproken; als die er niet wenst op in te gaan, en hij/zij is voldoende ingelicht over voor- en nadelen van plaatsing, is plaatsing in rechte niet afdwingbaar


Het slachtoffer is wilsonbekwaam: Bij psychiatrische dwangopname moet aan 3 voorwaarden voldaan zijn: de persoon in kwestie moet “geestesziek” zijn (incl dementie), de persoon brengt zijn veiligheid en gezondheid ernstig in gevaar of vormt een ernstige bedreiging voor andermans leven of integriteit en andere meer geschikte behandelingen zijn onbeschikbaar; de beslissing geschiedt bij beslissing van de Vrederechter of, in spoedeisende gevallen, bij beslissing van de Procureur des Konings; bij het verzoekschrift moet een omstandig geneeskundig verslag opgesteld worden die de gezondheidstoestand van de te beschermen persoon beschrijft Bij verpleging in een gezin gelden dezelfde 3 voorwaarden; “gezin” omvat ook onthaalgezin, een gemeenschap, thuisvervangend milieu zoals WZC, … © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

Financieel-administratieve doorverwijzing Doorverwijzing naar: OCMW Mutualiteit Verzekeringen …


Juridische doorverwijzing Doorverwijzing naar: Politie Slachtofferonthaal Justitiehuis Parket Wetswinkel Vredegerecht …


Welke feiten kunnen aanleiding geven tot strafrechtelijke vervolging? Geen klachtmisdrijven (met uitz van stalking en belaging): ze bestaan, onafhankelijk van het feit of het slachtoffer klacht indient Slagen en verwondingen, aanranding van de eerbaarheid, vergiftiging, dwang of verhindering van geloofsbelijdenis, woonstschennis (of huisvredebreuk), schending van briefgeheim, bedreigingen, wederrechterlijke vrijheidsberoving, diefstal, afpersing, misbruik van vertrouwen, oplichting, schuldig hulpverzuim Aangifte hetzij bij de politie, hetzij rechtstreeks bij het parket, ttz de Procureur des Konings Aangifte door een arts enkel aan de Procureur des Konings of aan de onderzoeksrechter, maar niet aan de politie!


Opvolging na ontslag uit het ziekenhuis Plan nog 1 of enkele opvolggesprekken (geriater en/of sociale dienst), om bijkomende vragen van patiënt of omgeving op te lossen en beter zicht te krijgen op verloop van hulpverlening en doorverwijzing Verwijs gericht door naar externe diensten voor langdurige of specifiekere opvolging; betrek de huisarts hierbij Sociaal werker kan ook nadien aanspreekpunt zijn voor slachtoffer en/of pleger en/of externe dienst


Referenties Leidraad in de aanpak in ouderenmis(be)handeling, Steunpunt Ouderenmis(be)handeling Oost-Vlaanderen, februari 2005; Leidraad voor vroegdetectie van ouderenmis(be)handeling, Steunpunt Ouderenmis(be)handeling Oost-Vlaanderen, 2005; Leidraad juridische aspecten van ouderenmis(be)handeling, Provinciaal Ouderenmis(be)handeling van West-Vlaanderen, 2006; L Desomer, W Janssens. Ouderenmishandeling. Tijdschr voor Geneeskunde 2011; 67: 953-957; Nelson D. Violence against elderly people: a neglected problem. Lancet, 2002; 360: 1094. © 2010 Universitair Ziekenhuis Gent

OUDERENMISHANDELING. De aanpak binnen het ziekenhuis. Dr. Wim Janssens Geriatrie, UZ Gent. 16 mei Universitair Ziekenhuis Gent

Recommend Documents