Osteopathische geneeskunde De enkel en de voet
Luc Peeters & Grégoire Lason
De enkel en de voet
Luc Peeters & Grégoire Lason Copyright door Osteo 2000 bvba © 2013. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Contact: Osteo 2000, Kleindokkaai 3-5, B – 9000 Gent, België Mail:
[email protected] Web: http://osteopedia.iao.be en www.osteopathie.eu Tel: +32 9 233 04 03 - Fax: +32 55 70 00 74
ISBN: 9789074400886
The International Academy of Osteopathy – I.A.O.
2
Inhoud
1. Inleiding .................................................................................................................. 8 2. Biomechanica en de belangrijkste anatomische gegevens .............................. 9 2.1. Algemeen ......................................................................................................... 9 2.2. Functies van de voet ..................................................................................... 11 2.3. Algemene mobiliteit van de voet – terminologie ........................................ 12 2.4. Verschillende gewrichten ............................................................................. 15 2.4.1. Articulatio tibiofibulare superius ................................................................ 15 2.4.2. Articulatio tibiofibulare inferius .................................................................. 17 2.4.3. Articulatio talocruralis (enkelgewricht) ...................................................... 18 2.4.4. Articulatio subtalaris ................................................................................. 21 2.4.5. Articulatio talocalcaneonavicularis (Chopart of midtarsaal gewricht) ....... 23 2.4.6. Articulationes tarsometatarsales (Lisfranc) .............................................. 28 2.4.7. Articulationes metatarsophalangeales ...................................................... 29 2.4.8. Articulationes interphalangeales ............................................................... 31 2.5. Voetbogen ...................................................................................................... 31 2.6. Spieren van de voet ...................................................................................... 37 2.7. Retinaculae van de voet ............................................................................... 46 2.8. Innervatie ....................................................................................................... 47 2.8.1. Musculaire innervatie ................................................................................ 47 2.8.2. Sensibiliteit ............................................................................................... 48 2.9. Vascularisatie ................................................................................................ 50 2.9.1. Arterieel .................................................................................................... 50 2.9.2. Veneus ..................................................................................................... 52 2.10. De voet in het gangpatroon ........................................................................ 55 2.11. Biomechanica van het lopen ...................................................................... 58 3. Letselmechanica .................................................................................................. 60 3.1. Algemeen ....................................................................................................... 60 3.2. Articulatio talocruralis .................................................................................. 61 3.2.1. Compressieletsel ...................................................................................... 61 3.2.2. Letsel tibia anterior ................................................................................... 63 3.2.3. Letsel tibia posterior ................................................................................. 64 3.3. Articulatio subtalaris .................................................................................... 65 3.3.1. Letsel in postero-externe rotatie ............................................................... 65 3.3.2. Letsel in antero-interne rotatie .................................................................. 67 3.4. Articulatio tarsi transversa (gewricht van Chopart of articulatio mediotarsea) ......................................................................................................... 67 3.4.1. Letsel van het cuboïd in exorotatie ........................................................... 67 3.4.2. Lesion van het cuboïd in endorotatie en het naviculare in exorotatie ....... 69 3
4. Voetpijn ................................................................................................................. 70 4.1. Algemeen ....................................................................................................... 70 4.2. Mechanische problemen .............................................................................. 70 4.2.1. Verrekkingen en fracturen ........................................................................ 70 4.2.2. Vervormingen ........................................................................................... 77 4.3. Vasculaire problemen ................................................................................... 88 4.3.1. Compartimentsyndromen ......................................................................... 88 4.3.2. Varices ...................................................................................................... 90 4.3.3. Flebitis en tromboflebitis ........................................................................... 92 4.3.4. Perifere arteriële aandoening (PAD) ........................................................ 94 4.3.5. Differentiaaldiagnose bij “pijnlijke benen” ................................................. 96 4.4. Neurologische problemen ............................................................................ 97 4.4.1. Mortons neuroma (interdigitaal neuroma) ................................................ 97 4.5. Metabole stoornissen ................................................................................... 98 4.5.1. De diabetische voet .................................................................................. 98 4.5.2. De Charcot voet ...................................................................................... 102 4.5.3. De ziekte van Charcot Marie Tooth - CMT ............................................ 102 4.5.4. Jicht ........................................................................................................ 103 4.5.5. Inflammaties en infecties ........................................................................ 105 4.6. Degeneratieve aandoeningen .................................................................... 114 4.6.1. Osteoartrose ........................................................................................... 114 4.6.2. Osteochondritis dissecans ...................................................................... 115 4.7. Reumatische aandoeningen ...................................................................... 116 4.7.1. Reumatoïde artritis - RA ......................................................................... 116 4.8. Infecties ........................................................................................................ 118 4.8.1. Septische artritis ..................................................................................... 118 5. Onderzoek .......................................................................................................... 119 5.1. Anamnese .................................................................................................... 119 5.2. Observatie .................................................................................................... 120 5.2.1. Algemeen ............................................................................................... 120 5.2.2. Observatie van de verkorte structuren ................................................... 120 5.2.3. Observatie van de verdeling van het lichaamsgewicht ........................... 122 5.2.4. Observatie van een antalgische houding ............................................... 124 5.2.5. Observatie van het gangpatroon ............................................................ 124 5.2.6. Andere observaties ................................................................................. 125 5.3. Testen van acute voetproblemen .............................................................. 125 5.3.1. De enkel ................................................................................................. 125 5.3.2. De regio van de Achillespees ................................................................. 126 5.4. Provocatietesten ......................................................................................... 127 5.4.1. Testen van de arteriële pulsaties ............................................................ 127 5.4.2. Compressie test via de calcaneus .......................................................... 128 5.4.3. Provocerende palpatie van de laterale ligamenten van de enkel ........... 129 5.4.4. Provocerende palpatie van de mediale ligamenten van de enkel .......... 129 4
5.4.5. Decoaptatietest van de enkel ................................................................. 130 5.4.6. Het tibiotarsale gewricht – schuiflade test .............................................. 130 5.4.7. Compressietest van de cuneïforme ........................................................ 131 5.4.8. Provocerende palpatie van het ligamentum tibiofibulare anterius .......... 131 5.4.9. Provocerende palpatie van de Achillespees ........................................... 132 5.4.10. Provocatietest voor Achillespeesruptuur .............................................. 132 5.4.11. Provocatie van de peroneus pezen ...................................................... 133 5.4.12. Provocatie van de pees van de m. tibialis posterior ............................. 133 5.4.13. Provocatie van de pezen van de m. extensor digitorum longus ........... 134 5.4.14. Provocatie van de pees van de m. extensor hallucis longus ................ 134 5.4.15. Provocerende palpatie van de fascia plantaris ..................................... 135 5.5. Mobiliteitstesten .......................................................................................... 136 5.5.1. Het tibiotarsale gewricht – flexie/extensie test ........................................ 136 5.5.2. Het tibiotarsale gewricht – anterior en posterior schuifladetest .............. 137 5.5.3. Het tibiotarsale gewricht – decoaptatietest ............................................. 137 5.5.4. Het distale tibiofibulaire gewricht – anteroposterior mobiliteit ................. 138 5.5.5. De tibiofibulaire gewrichten – craniocaudale mobiliteit ........................... 138 5.5.6. Het onderste spronggewricht – test in antero-interne en postero-externe rotatie ................................................................................................................ 139 5.5.7. Het onderste spronggewricht – bilaterale test in antero-interne en posteroexterne rotatie ................................................................................................... 139 5.5.8. Het onderste spronggewricht – test in antero-interne en postero-externe rotatie ................................................................................................................ 140 5.5.9. Het gewricht van Chopart – bilaterale test van het calcaneocuboïdale gewricht ............................................................................................................ 140 5.5.10. Het gewricht van Chopart – test van het calcaneocuboïdale gewricht . 141 5.5.11. Het gewricht van Chopart – test van het talonaviculaire gewricht ........ 141 5.5.12. Test van de cuneïforme in dorso-plantaire translatie ........................... 142 5.5.13. Bilaterale test van de gewrichtslijn van Lisfranc in inversie en eversie 142 5.5.14. Mobiliteitstest van de 5de metatarsaal................................................... 143 5.5.15. Algemene mobiliteitstest van de tarsometatarsale en de metatatarsofalangeale gewrichten .................................................................... 143 5.5.16. Test van het eerste metatarsofalangeale gewricht ............................... 144 6. Technieken ......................................................................................................... 145 6.1. Mobilisaties .................................................................................................. 145 6.1.1. Algemeen ............................................................................................... 145 6.1.2. Mobilisatie van het tibiotarsale gewricht in plantaire en dorsiflexie ........ 146 6.1.3. Mobilisatie van de tibia in anterior en posterior translatie ten opzichte van de talus ............................................................................................................. 147 6.1.4. Mobilisatie van de tibia naar posterior .................................................... 147 6.1.5. Mobilisatie van de talus naar posterior ................................................... 148 6.1.6. Mobilisatie van de talus naar caudaal .................................................... 148 6.1.7. Mobilisatie van de talus naar caudaal .................................................... 149 5
6.1.8. Mobilisatie van het onderste spronggewricht ......................................... 149 6.1.9. Mobilisatie van de fibula naar craniaal ................................................... 150 6.1.10. Mobilisatie van de fibula naar caudaal ................................................. 150 6.1.11. Mobilisatie van de fibula naar craniaal ................................................. 151 6.1.12. Mobilisatie van de malleolus externus naar posterior ........................... 151 6.1.13. Mobilisatie van de malleolus externus naar anterior ............................ 152 6.1.14. Postero-externe mobilisatie van het onderste spronggewricht ............. 152 6.1.15. Antero-interne mobilisatie van het onderste spronggewricht ................ 153 6.1.16. Mobilisatie van de calcaneus in mediolaterale translatie ...................... 153 6.1.17. “Push-pull” mobilisatie van het onderste spronggewricht ..................... 154 6.1.18. Mobilisatie van het talonaviculaire gewricht ......................................... 154 6.1.19. Mobilisatie van het calcaneocuboïdale gewricht .................................. 155 6.1.20. Mobilisatie van de cuneïforme .............................................................. 155 6.1.21. Mobilisatie van de gewrichtslijn van Lisfranc ........................................ 156 6.1.22. Mobilisatie van de metatarsalen in flexie en extensie .......................... 156 6.1.23. Mobilisatie van het eerste metatarsofalangeale gewricht ..................... 157 6.2. Manipulaties ................................................................................................ 158 6.2.1. Algemeen ............................................................................................... 158 6.2.2. Manipulatie van het letsel malleolus externus anterior ........................... 160 6.2.3. Manipulatie van het letsel malleolus externus posterior ......................... 161 6.2.4. Manipulatie van het letsel fibula superior ............................................... 161 6.2.5. Manipulatie van het letsel fibula inferior ................................................. 162 6.2.6. Manipulatie van het postero-externe letsel in het onderste spronggewricht .......................................................................................................................... 162 6.2.7. Manipulatie van het antero-interne letsel in het onderste spronggewricht .......................................................................................................................... 163 6.2.8. Manipulatie van het letsel cuboïd in endorotatie .................................... 163 6.2.9. Manipulatie van het letsel cuboïd in endorotatie .................................... 164 6.2.10. Manipulatie van het letsel cuboïd in endorotatie ................................. 164 6.2.11. Manipulatie van het letsel naviculare in exorotatie ............................... 165 6.2.12. Manipulatie van het letsel naviculare in exorotatie ............................... 165 6.2.13. Manipulatie van het letsel cuneïforme I in dorsale translatie ................ 166 6.2.14. Manipulatie van het letsel meta in dorsale translatie ............................ 166 6.2.15. Manipulatie van het letsel meta I in dorsale translatie .......................... 167 6.2.16. Algemene decoaptatie van de metatarsofalangeale en interfalangeale gewrichten ........................................................................................................ 167 6.3. "Muscle Energy Techniques - MET" .......................................................... 168 6.3.1. Algemeen ............................................................................................... 168 6.3.2. Rek van de peroneï ................................................................................ 169 6.3.3. Rek van de m. tibialis posterior .............................................................. 170 6.3.4. Rek van de m. extensor hallucis longus ................................................. 171 6.3.5. Rek van de mm. gastrocnemius, soleus en Achillespees ...................... 172 6.4. "Strain and Counterstrain Techniques - SCT" ......................................... 173 6.4.1. Algemeen ............................................................................................... 173 6
6.4.2. Disfunctie van het naviculare in exorotatie ............................................. 173 6.4.3. Disfunctie van het cuboïd in endorotatie ................................................ 174 6.4.4. Disfunctie van de enkel in extensie ........................................................ 174 6.4.5. Disfunctie van de enkel in flexie ............................................................. 175 6.4.6. Disfunctie van de talus ........................................................................... 175 6.4.7. Interne disfunctie van de enkel ............................................................... 176 6.4.8. Externe disfunctie van de enkel .............................................................. 176 6.4.9. Interne disfunctie van de calcaneus ....................................................... 177 6.4.10. Externe disfunctie van de calcaneus .................................................... 177 6.4.11. Disfunctie van de metatarsalen 1 en 2 in extensie ............................... 178 6.4.12. Disfunctie van de metatarsalen 3, 4 en 5 in extensie ........................... 178 6.4.13. Disfunctie van metatarsaal 1 ................................................................ 179 6.4.14. Disfunctie van de metarsalen 2, 3 en 4 in flexie ................................... 179 6.4.15. Disfunctie van metatarsaal 5 ................................................................ 180 6.4.16. Hallux valgus ........................................................................................ 180 7. Bibliografie ......................................................................................................... 181 8. Over de auteurs ................................................................................................. 186 9. Dankwoord ......................................................................................................... 187 10. Osteopathische terminologie ......................................................................... 188 10.1. De drie anatomische assen ...................................................................... 188 10.2. De drie anatomische vlakken ................................................................... 189 10.3. Spinale mechanica .................................................................................... 190 10.4. Afkortingen ................................................................................................ 192 10.5. Specifieke terminologie ............................................................................ 193 11. Alle video’s ....................................................................................................... 194
7
1. Inleiding De voet heeft twee voorname functies. Enerzijds moet de voet zich aanpassen aan verschillende terreinen en anderzijds moet de voet ook een rigide hefboom kunnen vormen bij het afduwen in het gangpatroon. Deze twee functies moeten in het gangpatroon erg snel kunnen aangesproken worden. Problemen in de voet kunnen een mechanische, vasculaire, neurologische en metabole oorsprong hebben. De voet kan niet alleen beïnvloed worden door lokale mechanische problemen maar eveneens door metabole problemen zoals systeemaandoeningen. Zowat 40% van de bevolking wordt vroeg of laat geplaagd door voet- of enkelproblemen. Diegenen die niet bekend zijn met de osteopathische terminologie verwijzen we naar hoofdstuk 10 achteraan dit e-book.
8
2. Biomechanica en de belangrijkste anatomische gegevens (Agur & Dalley 2004, Aquino & Payne 1999, Bogey 2009, Buldt 2013, Chi & Schmitt 2005, Donatelli 1985, Grant & Boileau 2004, Gray 1995, 2000, Kapandji 1970, Logan & Hutchings 2011, McGlamry 2001, Moore & Dalley 2006, Murley et al 2009, Norkin & White 1985, Sarrafian & Kelikian 2011, Snell 2006, Sobotta 2001, Tiberio 1987, Wai 2009, Winter 1992, Wright 1964)
2.1. Algemeen De biomechanica van enkel en voet analyseert hoe de verschillende structuren van de enkel en de voet samenwerken om hun specifieke functies te vervullen. De voet haalt zijn complexe combinatie van stabiliteit en mobiliteit uit de geïntegreerde bewegingen van 28 botstukken en 25 gewrichten. De voet in zijn geheel heeft de karakteristieken van een drievoudig axiaal gewricht. Daardoor kan hij zowat alle mogelijke posities aannemen. De drie voornaamste assen convergeren ter hoogte van de talus.
Afbeelding 1 - Drie belangrijke algemene assen van de voet
9
Volgens Kapandji kan de voet vergeleken worden met een architecturaal gewelf dat door drie bogen ondersteund wordt.
B
A
C
Afbeelding 2 - Gewelf met drie bogen Deze voorstelling van de voet als gewelf met drie bogen is vooral belangrijk als we kijken naar de statische voet. Spierpezen en ligamenten ondersteunen de drie bogen. Ze laten toe dat de voet het lichaamsgewicht draagt en tevens vormen ze een hefboom in het gangpatroon. De bogen van de voet worden gevormd rond de leeftijd van 13 jaar. De verschillende gewrichten van de voet: • • • •
• • •
Articulatio tibiofibularis superior en inferior. Articulatio talocruralis (enkel of bovenste spronggewricht). Articulatio talocalcaneonavicularis (onderste spronggewricht). Gewricht van Chopart: o Articulatio talonavicularis. o Articulatio calcaneocuboïdea. o Articulatio naviculocuboïdea. 5 articulatio’s tarsometatarsale. 5 articulatio’s metatarsophalangea. 9 articulatio’s interfaphangea.
Om de beschrijvingen te vergemakkelijken worden de botstukken van de voet traditioneel ingedeeld in drie functionele segmenten: • • •
De achtervoet (talus en calcaneus). De middenvoet (naviculare, cuboïd en drie cuneïforme). De voorvoet (metatarsalen en falangen).
10
Falangen Voorvoet Metatarsalen
Cuneiforme Middenvoet
Naviculare
Cuboid
Talus Achtervoet Calcaneus
Afbeelding 3 - Achtervoet, middenvoet, voorvoet – dorsaal zicht
Voorvoet
Middenvoet
Achtervoet
Afbeelding 4 - Achtervoet, middenvoet, voorvoet – lateraal zicht
2.2. Functies van de voet De algemene functie van de voet is het dragen van het lichaamsgewicht op verschillende bodemomstandigheden en bij verschillende activiteiten die stabiliteit en mobiliteit vereisen. De voet moet een stabiele basis vormen zonder dat daar excessieve spieractiviteit voor nodig is die veel energie kost. Daarenboven moet de voet kunnen optreden als een rigide hefboom om zich af te duwen in het gangpatroon.
11
3. Letselmechanica 3.1. Algemeen De voet is een mechanisch complexe structuur die het lichaamsgewicht draagt en zich tevens moet aanpassen aan oneffenheden van de grond waarop we lopen. Daardoor is de voet vatbaar voor mechanische kwetsuren en letsels. Voetletsels moeten in samenhang gezien worden met eventuele letsels in de knieën, heupen en lage rug. Het behandelen van de voet betreft niet enkel de mobiliteit van de verschillende voetgewrichten. De stabiliteit van de knieën, heupen , bekken en lage rug zijn hier zeer belangrijk. Meer details hierover kunnen gevonden worden in het e-book “De heup” van dezelfde auteurs. Een goede lokale stabiliteit van de voet betekent een correcte stand van de calcaneus en correct gevormde bogen. “Core stability” betekent de mogelijkheid van de lumbale-bekken-heup regio zich steeds positioneel te herstellen bij alle mogelijke wijzigingen van dit evenwicht. Coördinatie en samenhangende contractie van spiergroepen zorgen voor de nodige stijfheid in de lumbale-bekken-heup regio. Met andere woorden betekent “core stability” de mogelijkheid van deze regio om optimaal krachten te verdelen om bewegingen en posities van de romp op te vangen. Door deze stabiliteit vormt de regio dan ook een basis voor de geïntegreerde kinematische ketens die optreden in de onderste ledematen. (Kibler et al 2006) “Core stability” kan ook beschreven worden als de mogelijkheid om zich steeds en snel aan te passen aan veranderende houdingen en belastingen. Ze verzekert de integriteit van de wervelkolom en voorziet in een stabiele basis voor de bewegingen van de onderste extremiteiten. De lumbale-bekken-heup regio absorbeert ook krachten die er worden op overgebracht door de onderste extremiteiten bij beweging. De voet en de onderste extremiteiten algemeen kunnen gezien worden als mobiele structuren die mechanisch afhangen van de “core stability”. Spieren die de “core stability” verzorgen zijn actief alvorens bewegingen van de extremiteiten optreden. “Proximale stabiliteit komt voor distale mobiliteit”. Een goede “core stability” geeft heel wat voordelen aan het musculoskelettale systeem, zorgt voor een goede gezondheid van de lage rug en werkt preventief tegen kwetsuren in de voet (Willson et al 2005).
60
3.2. Articulatio talocruralis 3.2.1. Compressieletsel Een compressieletsel is een letsel waarbij de talus naar craniaal migreert tussen tibia en fibula. Hierdoor vergroot de afstand tussen de beide malleoli. Het letsel wordt veroorzaakt door: • • •
Een rechtstreeks trauma: springen. Micro-traumata: overgewicht of staan gedurende langere tijd. Zwakte van de capsuloligamentaire structuren tussen tibia en fibula.
Het letsel is meestal geassocieerd aan adductie van de talus en een caudale translatie en fixatie van de fibula. Lokale mechanica • • • • •
De patiënt springt in de lucht met de voet in inversie. Hij komt neer op de grond met de voet nog steeds in inversie. Dit trauma veroorzaakt een compressie/impactie letsel van het tibiotalaire gewricht met exorotatie van de talus in de vork tibia-fibula. Het impactieletsel met exorotatie van de talus houdt de fibula mechanisch in een inferieure positie. De malleoli staan uit elkaar bij compressie/impactie van de talus.
Afbeelding 71 - Compressieletsel van het tibiotalaire gewricht
61
Een opstijgende keten verschijnt met een ilium posterior letsel. Ilium posterior letsel
Biceps trekt op de tuber
Het caput fibulae is gefixeerd en werkt niet meer als schokdemper voor de tractie van de biceps femoris. Compressieletsel van het tibiotalaire gewricht fixeert de fibula. Afbeelding 72 - Stijgende keten Lokale bevindingen: • • • • • •
De afstand tussen de malleoli is vergroot. Bandvormige lichte zwelling rond de enkel. Pijn bij palpatie van het lig. tibiofibulare anterius. Verminderde ROM in flexie en in extensie. Verminderde ROM van de fibula. Diffuse pijn bij lopen of stappen.
62
4. Voetpijn 4.1. Algemeen De klachten ter hoogte van het onderste lidmaat en de voet catalogeren we naar gelang de oorzakelijkheid: • • • • • • •
Mechanisch. Vasculair. Neurologisch. Metabool. Degeneratief. Reumatisch. Infectieus.
4.2. Mechanische problemen 4.2.1. Verrekkingen en fracturen 4.2.1.1. Marchfractuur De basis van de 2de metatarsaal is sterk gefixeerd tussen de ventrale delen van de mediale en laterale metatarsalen. De 2de metatarsaal en teen vormen de as van de voet. De immobiliteit van de 2de metatarsaal en de slankheid van zijn schacht dragen bij tot de gevoeligheid voor spontane fractuur als gevolg van kleine repetitieve traumata (stressfractuur). Bij dit soort letsel is de schadevorming groter dan de herstelmogelijkheid. Stressfracturen van de voet treden meestal op ter hoogte van de 2de en 3de metatarsalen, vooral bij lopers. Andere mogelijke stress fracturen ter hoogte van de voet zijn het naviculare en de calcaneus. Vooral bij basketters ziet men dit optreden. De 5de metatarsaal komt regelmatig voor bij voetballers. Dit type fractuur wordt gezien bij jonge atleten die verder gezond zijn. Stressfracturen komen ook op andere plaatsen voor zoals de tibia en de femur. Metatarsale stressfracturen worden marchfracturen genoemd omdat ze vaak voorkomen bij marcherende soldaten.
70
Afbeelding 83 - Regio van de marchfracturen
Afbeelding 84 - Marchfractuur van de 2de metatarsaal De osteopaat moet denken aan een march (stress) fractuur als de pijn zich direct ter hoogte van een metatarsaal voordoet, meestal verder proximaal van de metatarsale kop. Radiografie geeft een zekere diagnose maar een botscan detecteert het probleem voordat het op RX te zien is. De behandeling is rust met een schoen met een stijve zool, soms gips. 4.2.1.2. Calcaneaire fractuur Dit type fractuur ontstaat door een val op de hiel. Deze fractuur presenteert zich als een tendinitis van de m. tibialis posterior. Symptomen: •
Onmiddellijke zwelling, pijn en de onmogelijkheid om gewicht te dragen. Meestal minimale vervorming.
71
De calcaneus vertoont ook soms een stressfractuur. Dit als gevolg van repetitieve traumata. Ze wordt gemeld als plots optredende pijn in het plantaire deel van de calcaneus. Symptomen: •
Steunen op de calcaneus is pijnlijk.
De behandeling is conservatief: 2 tot 3 weeks rust (zonder belasting). 4.2.1.3. Talus fractuur Deze fractuur treedt lateraal op als gevolg van een sterke inversie/dorsiflexie kracht of mediaal als gevolg van een sterke inversie/plantaire flexie kracht met tibiale exorotatie. Symptomen: •
Geschiedenis van herhaald enkeltrauma, pijn bij steun, intermitterende zwelling en talaire palpatie gevoelig.
De behandeling is conservatief: 2 tot 3 weken rust (zonder steun). 4.2.1.4. Jones fractuur Dit is een fractuur van de 5de metatarsaal proximaal van de metaphyse-diaphysaire verbinding. Ze wordt veroorzaakt door inversie en plantaire flexie of door een directe kracht (op de voet trappen). Soms als gevolg van repetitieve traumata. Symptomen: •
Onmiddellijke zwelling en pijn over de 5de metatarsaal.
•
De genezing van een dergelijke fractuur is slecht voorspelbaar. Soms komt er geen fusie.
Behandeling: gips 6 tot 8 weken gevolgd door protectieve gewichtsdracht gedurende 6 weken. Competitieve atleten: chirurgie.
Afbeelding 85 - Jones fractuur 72
5. Onderzoek (Bates 1974, Kuchera 1994, 1996, Magee 1997, McKone et al 2001, Peeters & Lason 2005) Het word “letsel” betekent in de osteopathie dat er een functioneel verlies aan mobiliteit is. Disfuncties van de voet kunnen klachten geven. Disfuncties kunnen zowel hyper- als hypomobiliteiten zijn.
5.1. Anamnese Tijdens de anamnese tracht de osteopaat de structuur en de aard van de pijn te lokaliseren en te bepalen: • Knagende pijn kan ligamentair zijn, vooral wanneer ze s’ morgens optreedt met ochtendstijfheid. Ze treedt ook op na een langere tijd van immobilisatie (zit of stand) en dan terug in beweging komen. Ligamentaire pijn wordt ook geassocieerd met artrose. Voorbijgaande ochtendpijn die verdwijnt als de patiënt enkele stappen neemt maar die terug verschijnt bij langere afstanden wandelen of trappen lopen is typisch voor degeneratieve voetklachten. • Scherpe pijn bij bepaalde bewegingen wijst meer op een musculaire oorzaak. De spier kan gespasmeerd, ontstoken of gekwetst (scheur) zijn. Het kan ook gaan om een tendinitis of bursitis. • Vermoeidheid in de voeten kan veroorzaakt zijn door een slechte houding en door een slechte musculaire balans. Vermoeidheid kan ook geassocieerd zijn met arteriosclerose, reumatoïde artritis of kanker. • Uitstralende pijn geeft aan dat het om een neurologisch probleem gaat, radiculair of pseudoradiculair. • Sensibiliteitsstoornissen of spierzwakte wijzen op compressie, overrek of beschadiging van een zenuw. • Vage, soms uitstralende pijn in de benen tijdens inspanning kan een teken zijn van ischemische neuralgie. In de differentiaal diagnose moet men dan denken aan claudicatio intermittans, neurogene claudicatio (bij een kanaalstenose) en vasculaire claudicatio (perifeer vasculair lijden). Bij neurogene claudicatio voelt de patiënt geen pijn bij het begin van de inspanning en naar voor buigen vanuit zit vermindert de klacht. Meestal zal deze pijn symmetrisch te voelen zijn aan de voor en achterzijde van de dij. Bij vasculaire claudicatio treedt de pijn sneller op en ze zal ook meer distaal te voelen zijn. Auscultatie van de arteriën zal een geruis opleveren. • Bilaterale voetpijn kan geassocieerd worden met lumbale kanaalstenose of met een reumatische aandoening. • Onvast wandelen kan geassocieerd worden met artrose (Trendelenburg) maar ook met een centraal neurologisch probleem zoals een cervicale myelopathie. 119
• •
Zijn er viscerale klachten geassocieerd aan de voetpijn? Nachtelijke pijn indiceert vaak kanker, inflammatie, infectie of reuma.
Het type patiënt (geslacht, leeftijd, zwangere, peri-menopauzaal) kan de osteopaat ook indicaties geven over de oorzaak van de klacht. Het begin van de pijn is belangrijk. Was er een trauma? Was het opkomen van de klacht plots of progressief? Zijn er recent doorgemaakte infecties? Is er overdrijving van de klachten en zijn er psychologische factoren aanwezig? Oppervlakkige en moeilijk anatomisch te lokaliseren pijn zonder duidelijke sensibele of andere neurologische tekenen, inconsistente pijn of excessieve verbalisatie van de pijn wijst vaak op een psychische factor.
5.2. Observatie 5.2.1. Algemeen De algemene observatie probeert volgende zaken te beoordelen: • • • • • • •
Musculaire contouren (asymmetrie). Musculaire atrofie. Zwelling of erytheem. Vervormingen. Bilaterale verschillen in vorm, contour of grootte. Welke somatische disfuncties zijn er te vinden? (meer details in het e-book “Integratie en toegepaste principes in de osteopathie” van dezelfde auteurs). Ook andere gewrichten zoals de knieën en heupen worden geobserveerd op positie en eventuele vervormingen.
5.2.2. Observatie van de verkorte structuren De osteopaat observeert de positie van de voeten in de ruimte bij een staande patiënt. Bij deze observatie is het belangrijk om de verkorte structuren te lokaliseren. Voorbeelden: •
•
Indien de osteopaat bij een patiënt in stand een platvoet observeert, bevinden de verkorte structuren zich lateraal van de voet en de overrekte structuren aan de mediale en inferieure zijde. Indien de osteopaat bij een patiënt in stand een holvoet observeert, bevinden de verkorte structuren zich mediaal van de voet en de overrekte structuren aan de laterale zijde.
120
Verkort Op overrek
Verkort
Op overrek
Varus
Valgus
Afbeelding 128 - Verkorte en overrekte structuren bij varus en valgus Het doel van deze observatie (verkorte structuren) is te beoordelen op welke structuren men lokaal moet werken. Lokale behandeling kan enkel aan de verkorte zijde (mobilisatie of manipulatie). De klachten van de patiënt kunnen echter zowel aan de verkorte als aan de overrekte zijde zijn.
Afbeelding 129 - Verkorte structuren of valse gewrichtsas Het is belangrijk om te begrijpen dat de osteopaat er niet op uit is om het bewegingsamplitudo in een gewricht te vergroten. Veel belangrijker is de normale biomechanica in een gewricht te optimaliseren. 121
6. Technieken 6.1. Mobilisaties (Haldeman & Dagenais 2004, Dananberg 2004, Greenmann 1996, Hartman 1997, Kohne 2007, Kutchera 1996, 2001, Laurence 2001, Maitland 2001, Peeters & Lason 2005, Ward 2003)
6.1.1. Algemeen Doelstelling van mobilisaties: •
•
•
•
•
Correctie van de valse as van beweging door verkorte kapsels en ligamenten te rekken. Dit wordt met voldoende specificiteit en focus gedaan zodat ook gewrichten die hypermobiel zijn in andere richtingen deze behandeling kunnen verdragen. Op die manier kan de biomechanische kwaliteit verzekerd worden en kunnen de structuren die op overrek staan rust krijgen en genezen. Door ritmische mobilisaties en het gebruik van lange hefbomen zal er drainage optreden van de weke delen rondom het gewricht. Rondom een valse as van beweging zal er anders congestie blijven optreden. De mobilisatie wordt pijnvrij en ritmisch uitgevoerd. Het doel hierbij is om de orthosympathische innervatie van de omliggende structuren te harmoniseren in geval van hyperactiviteit. Pijn zal de orthosympathische activiteit stimuleren. Aan de hand van zachte ritmische compressie/tractie bewegingen zal er synoviale vloeistof geproduceerd worden hetgeen voordelig is bij de behandeling van artrotische aandoeningen. Dit is ook de reden waarom mobilisaties vaak gecontra-indiceerd zijn in het geval van artritis bovenop de artrose. De bewegingsuitslag vergroten in een gewricht is niet de primaire doelstelling, deze kan soms zelfs een relatieve contra-indicatie zijn als deze instabiliteit veroorzaakt in een artrotisch gewricht.
De mobilisatie moet pijnvrij gebeuren anders wordt de orthosympathische activiteit nog extra geprikkeld hetgeen niet de bedoeling is van de behandeling. De mobilisatie gebeurt best op de bewegingsgrens waarbij een zekere spanning (lichte rek) aangehouden wordt om zo de te behandelen structuren optimaal te mobiliseren. De mobilisatie is ritmisch met circumductie. Als het primaire doel het produceren is van extra synoviale vloeistof binnenin een gewricht, dan wordt de “push/pull” (compressie/tractie) techniek aangeraden. De mobilisatie wordt altijd uitgevoerd in de richting van de valse as van beweging en volgens de artrokinematica van het gewricht. Hypermobiele richtingen worden best vermeden. 145
Contra-indicaties: • Inflammatie of infectie. • Intra-articulaire zwelling (mobilisatie zal de zwelling doen toenemen). • Pijnlijk eindgevoel. • In de richting van een structureel aangetast gewrichtskapsel (bv. scheur). • Na recent opgelopen trauma.
6.1.2. Mobilisatie van het tibiotarsale gewricht in plantaire en dorsiflexie De patiënt is in ruglig en de osteopaat fixeert de tibia en de fibula. Hij mobiliseert de talus in plantaire flexie en voegt hieraan een anterior translatie van de talus toe. Hij mobiliseert de talus in dorsiflexie en voegt hieraan een posterior translatie van de talus toe. De techniek wordt ritmisch uitgevoerd en zonder pijn te provoceren.
Video 33 - Mobilisatie van het tibiotarsale gewricht in plantaire en dorsiflexie
146
6.1.3. Mobilisatie van de tibia in anterior en posterior translatie ten opzichte van de talus De patiënt is in ruglig met de knie 90° gebogen. De osteopaat fixeert de voet van de patiënt met de knie en de talus met een hand. De andere hand transleert de tibia in anterior en posterior translatie.
Video 34 - Mobilisatie van de tibia in anterior en posterior translatie t.o.v. de talus
6.1.4. Mobilisatie van de tibia naar posterior De osteopaat omvat de talus tussen duim en index. Hij rolt de talus naar anterior en voegt tractie en plantaire flexie toe. Op deze manier vindt hij de bewegingsgrens. De calcaneus is op de tafel gefixeerd en het been wordt in een neutrale positie gehouden (geen exorotatie). De osteopaat mobiliseert de tibia naar posterior ten opzichte van de talus. Het effect van de techniek kan geobserveerd worden ter hoogte van de malleolus internus.
Video 35 - Mobilisatie van de tibia in anterior en posterior translatie t.o.v. de talus 147
8. Over de auteurs
Grégoire Lason Gent (B), 21.11.54
Luc Peeters Terhagen (B), 18.07.55
Beide auteurs zijn houder van het universitair diploma Master of Science in Osteopathie – University of Applied Sciences en zijn actief in de verspreiding en de academisering van de osteopathie in Europa. In 1987 richtten zij The International Academy of Osteopathy (IAO) op, waarvan zij de directeurs zijn. De IAO is al jaren het grootste opleidingsinstituut voor osteopathie in Europa. Beide osteopaten zijn lid van diverse organisaties die streven naar de verdere ontwikkeling van de osteopathie zoals The American Academy of Osteopathy (AAO), The International Osteopathic Alliance (IOA), The World Osteopathic Health Organisation (WOHO), etc. Met deze osteopathische encyclopedie willen zij onder meer aantonen dat het osteopathisch onderzoek en de osteopathische behandeling van iedere patiënt gebaseerd is op de integratie van drie grote systemen: het musculoskeletale, het viscerale en het craniosacrale systeem.
186
Dit e-book is een realisatie van Osteo 2000 bvba. Indien u interesse heeft in het publiceren van een e-book of indien u vragen of suggesties heeft, kan u ons steeds contacteren. Mail:
[email protected] Fax: +32 55 70 00 74 Tel: +32 9 233 04 03 Web Osteopedia: http://osteopedia.iao.be Web The International Academy of Osteopathy – IAO: http://www.osteopathie.eu
197
