orthopedagoog

Slapen, eten en drinken Zo normaal en soms zo lastig

Yvette Dijkxhoorn GZ-pedagoog/orthopedagoog

Verstandelijke beperking O M

Gedrag en emotie

gedrag

G E V

Cognitieve functies

I N G

Hersenen, aanleg

hersene n

Hoe belangrijk zijn eten, drinken en slapen? 50% Basale levensbehoefte n

Criteria voor welbevinden (als onderdeel van kwaliteit van bestaan) -

Genieten van eten en drinken; Lekker slapen en rusten; Plezierige relaties en contacten; Actief zijn; Jezelf redden; Jezelf zijn; Je gezond voelen van lichaam en geest; Plezierig wonen.

Wanneer spreken we van een probleem: -

Subjectief, we ervaren een probleem Komen bij iedereen voor Hebben verschillende oorzaken (multicausaal)en reageren niet allemaal op dezelfde interventies

-

Er is sprake van last

Probleemgedrag bij mensen met een verstandelijke beperking - Normale ontwikkeling (leeftijdsgebonden problemen) - Specifieke ontwikkeling (ontwikkelingsgebonden problemen) - Afwijkende ontwikkeling (stoornissen, neurologische defecten, syndromen)

Een beetje houvast in ontwikkelingspsychologisch denken Licht VB 6-12 jaar Schoolkind Matig VB

2-6 jaar

Kleuter

Ernstig VB

1-2 jaar

Peuter

Diep VB

0-1 jaar

Baby

Normale ontwikkeling van slaap Slaapbehoefte: sterk biologisch bepaald, hangt samen met ontwikkeling van de hersenen - Baby: - 4-5 slaapjes per 24 uur - vanaf een maand of twee doorslapen - 24-uursritme vanaf vier maanden - 8 maanden ‘s morgens, ‘s middags een uur, ‘s nachts doorslapen

Normale ontwikkeling van slaap - Peuter: middagslaapje - Kleuter: 11-12 uur - Slaapbehoefte: 4 jaar 11 uur
12 jaar 9,5 uur - Puberteit: toename in behoefte aan slaap, sociale omgeving vraagt later naar bed, vroeger op
slaaptekort
moeite met opstaan
langslapers in het weekend - In de volwassenheid weer een afname tot ongeveer 8 uur

Wat is goed slapen? - Slaap-/waakcyclus: alert wakker worden, ontspannen wakker, slaperig, lichte slaap, diepe slaap, REM-periode.

- Slaapeffectiviteit (>85%)

Gevolgen van gebrek aan slaap - Bij volwassenen, vermoeidheid - Bij kinderen veel eerder hyperactiviteit, rusteloosheid - Ernstige gevolgen voor het leren - Bij mensen met een VB belangrijke risicofactor voor zelfverwondend gedrag

Slaapproblemen in de normale ontwikkeling -

In- en doorslaapproblemen Slaapwandelen Pavor Nocturna Bedplassen Praten in slaap Tandenknarsen (bruxisme)

Veel vaker bij mensen met een verstandelijke beperking - Slaap apnoe; vooral bij klinisch genetische syndromen, samenhang gezichtsvorm; overgewicht, Down syndroom, keelproblemen - Hoofdbonken - Epilepsie - Hechtingsproblemen/angsten

Bij gesignaleerde problemen - In kaart brengen slaapgedrag - Vragenlijsten - Slaaphygiëne (gebruik genotsmiddelen, activiteiten in de avond en overdag, bedritueel, bed, omgeving) - Nachtregistratie (evt. met video)

Altijd bekijken - Slaapbehoefte persoon - Goede slaapomgeving (temperatuur, goed bed, vermijden licht en lawaai) - Vaste ritme - Slaapkamer als slaapkamer en niet spelkamer - Geneesmiddelen en genotsmiddelen - Goede voeding

Mike: 8 jaar EVB - 17.30 eten - 18.00 douchen en pyama aan - 18.30 t.v. kijken (doezelt op de bank) - 19.00 drinken en koek - 19.30 naar bed - Slaapt niet, gaat spelen, komt uit smeerpak en Zweedse band - 22.00 valt op de grond in slaap

-

17.30 eten 18.00 wandelen 18.30 t.v. kijken 19.00 drinken en koek - 19.30 wassen, pyama aan - 20.00 voorlezen, liedje zingen - 20.30 slaapt

Arousal hyper alert Activiteit

neutraal kalm hypo Tijd

Eten en drinken - Niet kunnen eten - Niet mogen eten - Niet willen eten

Normale ontwikkeling in eten en drinken - Behoefte aan eten en drinken is biologisch bepaald - Eten en drinken: proces van ingang tot uitgang - In normale ontwikkeling van vloeibaar naar steeds vaster (motoriek en vertering moet op gang komen) - Behoefte aan energie neemt af met de leeftijd

Normale ontwikkeling - Eerste drie maanden: drinken - Afstemming drinken/ademhalen - Voedingsreflexen verdwijnen, wordt bewust, rond zes maanden mond open doen bij zien lepel/fles - 4-6 maanden afhappen en slikken - 8 maanden kauwen - Gevoelige periode smaak 4-8 maanden - 2-4 jaar verdere ontwikkeling smaak
voor-/afkeuren

Voorwaarden - Tepelzoekreflex (hoofdje draaien en mondje openen) - Zuig/slikreflex - Bijtreflex ( - Drinken bij een baby: zuigen
bijten
slikken - Wurg-/hoestreflex (zorgt dat voedsel niet in de longen komt) - speekselcontrole

Problemen in deze fase - Aanlegstoornissen - Stoornissen in mondmotoriek - Geen kracht/energie, gastrooesophageale reflux, problemen maag/darm
spugen - Specifieke syndromen

Vanaf 3 maanden (start vaste voeding) - Stagneren ontwikkeling mondfuncties - Onvoldoende rijping - Problemen met prikkelverwerking (sonde, autisme) - Niet willen eten vanwege negatieve ervaringen - Voedselallergieën - Maag-/darmproblemen

Niet kunnen eten - Geen hongergevoel - Problemen met de mondmotoriek (reflexen nog in stand, niet kunnen slikken, verslikken) - Maag-/darmproblemen, reflux - Stress

Niet willen eten -

Negatieve ervaringen Koppigheidsfase Prikkelverwerkingsproblemen Sociale problemen Communicatieproblemen

Niet mogen eten - Allergieën - Diëten - Overeten

Eetstoornissen -

Pica Rumineren Failure to Thrive Anorexia Nervosa Boulimia Binge eating Disorder

Casus Niels -

25-jarige man Veel probleemgedrag Ernstige ondervoeding gebitsproblemen

Zoekmodel

TIJD

Intrapersoonlijk

Relatie

Biologisch

Oorzakelijke factoren

Ernstige prikkelverwerkingpro blemen Weerstand tegen veranderingen

Ondervoed Slap

Ontlokkende factoren

Mond gebrand als kind Verslikt

Rottend gebit

In stand houdende factoren

Leertheorie Macht

Drukte aan tafel Wanhoop begeleiders

Slap

Eetprobleem ontrafeld - Specifiek: - Weerstand tegen veranderingen (alleen chips, geroosterd brood, 1 soort sap, zoet/zout) - Patroon van niet eten

Eetprobleem ontrafeld II - Gerelateerd: - Problemen met drukte aan tafel - Uitputting/handelingsverlegenheid - Onjuist eetgedrag - Problemen met de communicatie; kan niet aangeven wat hij wel/niet lust, wil

Eetprobleem ontrafeld III - Niet-specifiek - Last van gaatjes in gebit - Zwak door ondervoeding - rigide

Aanpak I - Randvoorwaarden: - Gebit herstellen - 1:1 eten, aparte ruimte - Eigen placemat, bord, plastic bestek - Analyse eetgewoonten - Eetgedrag aanleren

Aanpak II - Nadat er weer eetgedrag was (2 weken): aanpak specifieke eetproblemen - Fading: chocolademelk aanlengen met steeds 10 ml. meer melk - Brood steeds minder hard roosteren - Brood beleggen (eerst boter, daarna smeerbaar beleg zoet
hartig)

Aanpak III - Gedrag corrigeren - Socialiseren: - 1:1 begeleidster gaat meeëten - In groep eten

Aanpak IV - Communicatie: - Leren kiezen - Invoeren pictogrammen

- [email protected] - [email protected]