opleiding via het aanmeldingsformulier op

stabulletin j a a r g a n g 26 | n u m m e r 04 | d e c e m b e r 2011

€50 ,korting geldig t/m 31-12-2011

» pagina 30

STABU STUDEER ACTIE! op alle STABU cursussen & opleidingen

meld u aan voor een cursus/opleiding via het aanmeldingsformulier op www.stabu.org

» pagina 11

Brochure CARverzekering

STABU: 35 jaar jong! Op 13 oktober 1976 werd Stichting STABU officieel opgericht onder auspiciën van de toenmalige Vereniging UGCB, met vele partners, veel verschillende subsidies en een klein werkapparaat. De aanbevelingen in het rapport “Naar een ordening van de bouwmarkt” van het ministerie van Economische Zaken hebben geleid tot het opstellen van het Standaardbestek voor de Burger- en Utiliteitsbouw dat in mei 1986 aan de markt werd gepresenteerd. Vanaf dat moment heeft STABU een eigen plaats bevochten en gekregen en heeft vanaf dat moment - zonder verdere subsidies - zelfstandig gefunctioneerd. Het bestendigen van de relatie tussen haar gebruikers en STABU is altijd het uitgangspunt voor nieuwe ontwikkelingen. Zo is het toenmalige Standaard Referentie­bestek voor de Woningbouw (SRW) inclusief het onderhoudsdeel (SROW) in 1991 geïntegreerd met STABU, inclusief de omzetting naar een elektronische toepassing aansluitend op de toenmalige opkomst van Personal Computers. Ongeveer vijfentwintig softwarehuizen investeerden toen in de STABU-systematiek voor allerlei softwareprogramma’s met verschillende besturingsystemen. » Lees verder op p.7

Vraag het STABU

In deze uitgave o.a. antwoord op de vragen: • Moet de aannemer als contractpartij ­altijd op of in de nabijheid van het werk aanwezig zijn? • Mag de directie de persoon die de aannemer als gevolmachtigde aanwijst afwijzen? • Hoever reikt de volmacht van de directie in de U.A.V.? • Wat is de reikwijdte van een volmacht conform de U.A.V. 1989 en de ­concepttekst van de U.A.V. 2011? • Hoever reikt de volmacht van de ­directie in de U.A.V.? » lees de antwoorden vanaf pagina 18

Ing. J.G.G. (Hans) Swagers (links) & G.C.M. (Bert) van de Goot snijden de taart aan ter ere van het 35-jarig jubileum van Stichting STABU.

Restauratie STABU

Programma voor Eisen

Recente contacten met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed hebben ertoe geleid dat het onderdeel “restauratie” van de STABU-systematiek is uitgebreid.

Steeds vaker wordt vastgesteld dat bij ­opdrachtgevende partijen het opstellen van een compleet en betrouwbaar Pro­ gramma van Eisen voor hun nieuwbouw c.q. renovatie moeizaam verloopt. Het ontbreken van een goed gestandaar­ diseerd Programma van Eisen was voor Paul Vink van VIAC aanleiding om een inventarisatie te maken van bestaande formats om vervolgens de conclusie te trekken dat het veel beter kan.

Het STABU-uitgangspunt is dat alle nieuw toe te passen materialen, die gebruikt worden bij een restauratie, vallen onder de voor dat materiaal en/of product geldende (Europese) norm. Materialen die afkomstig zijn uit sloop en die ­worden hergebruikt vallen daar niet onder. ­Immers als een oud kozijn in zijn geheel wordt vervangen is het een nieuw kozijn. Of als een muur vanaf de oude fundering met een ­nieuwe steen opnieuw wordt opgemetseld is het ‘gewoon’ een nieuwe muur. » Lees verder op p.10

“Wanneer de inmiddels gemaakte softwaretool aan de STABU elementenmethode wordt gekoppeld, is direct de link met BIM gewaarborgd”, aldus de algemeen directeur van het bedrijf te Houten. » Lees verder op p. 22 STABULLETIN | 1

De pijlers onder elk project: de kunststof kozijnprofielen van VEKA Nieuwbouw of vernieuwbouw? In het uitgebreide assortiment van VEKA vindt u altijd een kunststof kozijnprofielsysteem dat aan al uw wensen en eisen voldoet. Het VEKA-systeem TOPLINE NL is helemaal afgestemd op de Nederlandse markt. VEKA profielen isoleren tot en met passiefhuisniveau én gaan een gebouwleven lang mee. VEKA biedt daarbij de keus uit maar liefst 52 kleuren, met volledige recyclegarantie. Architecten en planners maken bovendien graag gebruik van VEKA bestekondersteuning. Ontdek het zelf: met VEKA kunt u bouwen!

Kwaliteit, vertrouwen en zekerheid VEKA: het kwaliteitsprofiel www.vekakozijn.nl

Van de redactie

Inhoud » pagina 4

Stichting STABU vierde op 13 oktober haar 35-jarig bestaan. Na in 1976 te zijn opgericht, heeft het 10 jaar geduurd voordat STABU 1 op de markt kwam. Sindsdien is er veel veranderd, niet in het minste door het uitbrengen van STABU2 in de vorm van een relationele database.

• Uit de praktijk van SMI » pagina 6

• FPS & Bestekservices: wat is het grote verschil? » pagina 7

• Vervolg: STABU 35 jaar jong » pagina 8

Wat echter niet veranderd is, is het feit dat we ons steeds zijn blijven focussen op de stip op de horizon. De nagestreefde ambitie komt tot uiting via de internetgang van het STABU Bouwbreed Informatiesys­ teem. Komend jaar zal stap voor stap daarover meer bekend worden gemaakt.

• Recht van spreken » pagina 10

• vervolg: Restauratie STABU

Diana K er vel | S tichtin

g STAB U

» pagina 11

• Brochure CAR-verzekering • Voor in uw agenda » pagina 12

• Van goede kwaliteit

Daarna achterover zitten? Nee. De ontwikkelingen van diverse technologieën zullen zich blijven ontwikkelen, we blijven meegaan met de diverse getijden...en zo nodig tegen de stroom in. Komend jaar zullen er veel stappen worden gezet. Via de social media zullen we proefballonnetjes oplaten en u uitdagen mee te denken en de noodzakelijke input en feedback te leveren. Maar daarover leest u volgende keer meer.

graag toltgend jaar! vo

Rest mij nog om u fijne feestdagen te wensen;

Kubus Stabu 4 Nieuwe generatie bestekverwerker Kubus heeft de afgelopen 20 jaar een prominente positie weten te verwerven in de bouw als leverancier van toonaangevende producten. Naast Kubus Stabu is dat de BIM oplossing ArchiCAD met daaraan gekoppelde producten zoals EcoDesigner voor het berekenen van de C02 footprint of BimX: de unieke BIM Viewer voor iPhone en iPad waarmee op een spelletjesachtige wijze door een BIM model genavigeerd kan worden. Kubus Stabu is geheel opnieuw ontwikkeld om aan de nieuwste eisen van gebruikers te kunnen voldoen. Het is ontwikkeld voor bestekken geschreven conform de STABU²-systematiek of in een Elementenstructuur en is voorbereid op koppelingen met BIM.

» pagina 14

• Korte berichten » pagina 17

• vervolg: Kubus Stabu 4 » pagina 18

• Vraag het STABU » pagina 20

• Risico van het vak » pagina 22

• vervolg: Programma voor Eisen » pagina 24

• In kort bestek » pagina 26

• Op het rechte pad » pagina 28

• Natuurlijk ventileren blijft mogelijk » pagina 30

• Cursusaanbod STABU 2011-2012 » pagina 32

• Colofon • Prijsoverzicht

Nieuwe en toch vertrouwde interface Gebruikers van de vorige versies 3.x zullen zich meteen vertrouwd voelen bij deze versie maar zullen ook aangenaam verrast zijn door de nieuwe mogelijkheden die al werkend ontdekt worden. De herkenbare symbolen voor veelgebruikte functies zijn logisch ingedeeld. Nieuw is een navigatievenster waarmee ook in referentiebestekken te zoeken is. De vertrouwde browser voor de STABU-catalogus en referentie heeft een ingebouwde preview gekregen en kan op het scherm blijven staan om meerdere posten te selecteren. Het trefwoordenregister bevat een zoekfunctie voor fabrikanten en producten zoals u al kende van de STABU Fabrikanten Index. » Lees verder op p.17 STABULLETIN | 3

Stichting Marktwerking Installatietechniek is een stichting die aanbestedingsprocedures ten behoeve van i­ nstallatiebedrijven verder wil verbeteren. Daarbij streeft SMI naar evenwichtige, objectieve en transparante vraag- en aanbodverhoudingen.

Uit de praktijk

Door: mr. Margreet van Deurzen & ir. Pieter van den Eijnden

De nieuwe aanbestedingswet

Na lang wachten ziet het ernaar uit dat het voorstel voor de nieuwe Aanbestedingswet binnenkort door de Tweede Kamer behandeld wordt. Vraag is natuurlijk wat deze nieuwe wet in de praktijk betekent. In dit artikel bespreken wij in het kort de belangrijkste wijzigingen. In het wetsvoorstel zijn diverse maatregelen opgenomen ter verbetering van de aanbestedingspraktijk. Deze maatregelen zijn: [1] de administratieve lasten van het aanbesteden verminderen; [2] scheppen betere kansen voor het MKB; [3] opstellen van duidelijke en uniforme regels voor aanbestedingen; [4] de klachtenafhandeling vergemakkelijken. Lasten van aanbestedingen Door een aantal maatregelen wil de overheid de omvangrijke aanbestedingskosten, 1.2 miljard op jaarbasis, verminderen. De invoering van TenderNed moet het eenvoudiger maken voor bedrijven inzicht te krijgen in de voorgeschreven opdrachten. In dit elektronische systeem zullen alle Europese opdrachten worden aangekondigd. Verder wordt de uniforme eigen verklaring voor uitsluitingsgronden en geschikheidscriteria ingevoerd, waarbij diverse 4 | STABULLETIN

bewijsstukken alleen gevraagd worden van de winnende ­inschrijver. Hiermee wil men een eind maken aan de praktijk dat de aanbestedende diensten allerlei verklaringen en bewijsstukken opvragen. Twee kanttekeningen voor de praktijk hierbij: de eigen verklaring is direct gekoppeld aan wat in de selectieleidraad geëist wordt. De aanbesteder kan daarin nog steeds een enorme hoeveelheid aan bewijsstukken opnemen, die de grenzen van proportionaliteit overstijgen. Door de eigen verklaring dienen alle gegadigden deze bewijsstukken wel “in huis te hebben”, alleen wordt de ter beschikking stelling aan de aanbesteder beperkt tot degene die voor gunning in aanmerking kom(t/en). Met TenderNed kan dit op den duur digitaal, waardoor de handelingsinspanning beperkt wordt.

‘De invoering van TenderNed moet het eenvoudiger maken voor bedrijven inzicht te krijgen in de voorgeschreven opdrachten.’

Belangrijker is het gehele traject van aanbesteden tot aan de inschrijving te bekijken: dan is duidelijk dat de grootste lastenbesparing te behalen valt in de calculatiefase waar de meeste kosten voor de bouw- en installatiebranche gemaakt worden. En dan zal het gebruik van hoeveelheidstaten pas tot een werkelijke lastenverlaging leiden. SMI is van mening dat de aangekondigde maatregelen slechts tot een marginale verlaging van de aanbestedingsinspanning zullen leiden.

van

SMI

Betere kansen voor het MKB In het wetsvoorstel is verder bepaald dat opdrachten niet meer onnodig groot gemaakt mogen worden, door de eis dat clustering gemotiveerd moet kunnen worden en proportioneel dient te zijn. Door te selecteren op competenties krijgen meer ondernemingen de kans een overheidsopdracht binnen te halen. Ook zullen ondernemers geholpen zijn met de bepaling dat contractvoorwaarden redelijk en uitvoerbaar dienen te zijn. Nu zijn ze in de praktijk vaak zo onevenwichtig dat veel ondernemers besluiten niet langer zaken te doen met de overheden. De praktijk zal moeten leren of met de nieuwe wetgeving inkopers het MKB betere kansen gaan geven. Vanuit de wet wordt er in elk geval een duidelijke aanzet gegeven Duidelijke en uniforme regels voor aanbestedingen Een van de grootste problemen in de huidige regelgeving is dat de invulling van de aanbestedingsbeginselen zoals gelijkheid, transparantie en proportionaliteit telkens gebeurt in gerechtelijke procedures. En onder meer vanwege de “omstandigheden van het desbetreffende geval” toch weer rechtsonzekerheid oplevert voor de praktijk. Immers elk geval is uniek, waardoor het uiteindelijk toch weer door een rechter moet worden beslecht. Het ontbreekt in de bestaande regelgeving aan heldere richtlijnen over wat bijvoorbeeld redelijke selectie-eisen zijn en hoeveel selectieprojecten gevraagd mogen worden. In de praktijk komen onredelijke eisen en zeer bewerkelijke en dus kostbare procedures te vaak voor. Elke aanbestedende dienst heeft de vrijheid om de regelgeving op zijn manier interpreteren. Dit biedt mogelijkheden om een maatpak “aanbesteden” in het beleid op te nemen. Maar dat leidt tot een lappendeken van aanvullende regels. Dat werkt voor marktpartijen allerminst kostenverlagend. Het voorstel voor de aanbestedingswet inclusief de gids proportionaliteit betekent voor de praktijk een doorbraak. Onnodig clusteren wordt tegengegaan, selectie-eisen en gunningscriteria dienen proportioneel te zijn, evenals de contractvoorwaarden. De gids proportionaliteit zal de uitvoering van de wet ondersteunen. In deze gids worden de meest relevante thema’s bij aanbestedingen concreet besproken zodat er aanzienlijk minder misverstanden zullen bestaan over wat mag en wat niet kan. Zo wordt proportionaliteit een helder begrip in plaats van telkens weer een in te vullen beginsel. Cruciaal wel is dat deze gids een onlosmakelijk onderdeel van de nieuwe wet wordt. Voor bijzondere situaties blijft het voor aanbesteders mogelijk om van deze regels in de gids af te wijken: ruimte tot maatwerk is er dus voldoende, maar afwijken van de regels zou naar onze mening niet de regel moeten zijn, maar de uitzondering. Het principe bij afwijken zal dan ook zijn: comply or explain. Voor de praktijk leidt dit tot kwalitatief betere aanbestedingen, want ofwel de regels worden toegepast, ofwel er is een afwijking, maar waar wel goed over nagedacht is. Rariteiten die wij nu in aanbestedingen aantreffen zoals het verstrekken van bouwtekeningen en foto’s van referentieprojecten gaan dan hopelijk tot het verleden behoren.

Wie is SMI? SMI ondersteunt - met kennis, expertise en praktisch ­( juridisch) advies - individuele installateurs op het gebied van aanbestedingen en contractvorming van installatietechnische werken in Nederland. Doordat SMI een onafhankelijke partij is, kan zij bij uitstek de aanbestedende partij op onjuistheden wijzen. SMI slaat bovendien een brug tussen installatie­ bedrijven enerzijds en de aanbestedende partijen in de bouwkolom anderzijds, als het gaat om aanbestedingsreglementen en de gevolgen ervan voor de ­dagelijkse praktijk.

Klachtenafhandeling vergemakkelijken Ook het probleem van de “juridisering” van het aan­ besteden wordt aangepakt met de samenstelling van een expertcommissie aanbestedingen: een groep van experts zal als een klachtencommissie gaan fungeren om tot tijdig bijstellen van de procedure te komen bij problemen in de aanbestedingspraktijk. Ondernemers stappen vaak naar de rechter uit frustratie omdat ze zich oneerlijk behandeld voelen. Er is immers geen andere manier om gehoord te worden. In de praktijk komt het te vaak voor dat aanbesteders niet openstaan voor klachten van inschrijvers. Door de invoer van een dergelijk klachtenloket kunnen rechtszaken voorkomen worden. En een bijkomend voordeel is dat het klachtenloket niet alleen de procedure kan toetsen op juridische aspecten van de aanbesteding maar ook op de doelmatigheid ervan. Duidelijk is dat de nieuwe aanbestedingswet een goede basis biedt voor een gezondere aanbestedingspraktijk. Echter veel zal ook afhangen van de professionaliteit van bestuurders en inkopers. Alleen laat zoiets zich niet op papier afdwingen. Deze professionaliteit zal alleen gestalte krijgen als de overheid het inkoopvak als een serieuze functie beschouwt, uitgevoerd door professionals.

Meer uniformiteit onder de drempel zal worden bewerkstelligd door het opnemen van het Aanbestedingsreglement voor Werken in een AMvB. STABULLETIN | 5

FPS & Bestekservices *

Fabrikantgebonden Product Specificaties zijn beschrijvingen van producten van fabrikanten die de Nederlandse bestekschrijvers gebruiken om hun project mee te ­specificeren. Deze FPS’en zijn in goed overleg tussen de betrokken ­fabrikant en Stichting STABU opgesteld en worden door STABU rechtstreeks opgenomen in de STABU²-database die twee maal per jaar aan alle aangesloten bestekschrijvers wordt uitgeleverd.

*Fabrikantgebonden Product Specificaties (FPS’en)

Bestekservices

De STABU²-database en alle specificaties die als FPS opgenomen zijn, worden op de PC van de gebruikers geïnstalleerd. Daarmee zijn de FPS’en altijd benaderbaar vanuit de PC van de gebruiker. Met de STABU²-database worden jaarlijks projectbestekken op de markt gebracht die een waarde tussen de 35 en 40 miljard euro vertegenwoordigen. STABU rekent als not-for-profit organisatie uitsluitend de kosten die het opstellen, onderhouden en distribueren van de Fabrikantgebonden Product Specificaties met zich meebrengen. De gevraagde vergoeding is € 450 voor een FPS die twee jaar in het systeem wordt opgenomen inclusief de koppeling met alle relevante productinformatie van dezelfde fabrikant die er op het internet te vinden is. Bestekservices zijn zoeksystemen per fabrikant waarmee, door een aantal selectievragen af te lopen, een STABUbestektekst wordt geproduceerd. Deze tekst moet daarna overgeheveld worden naar het projectbestek (via het klembord of anderszins). Vaak wordt in deze bestekservices ook productinformatie opgenomen.

samengevat in een schema:

Deze bestekservices worden momenteel door vier commerciële partijen aangeboden, dit zijn in alfabetische volgorde: [1] iPi Services [2] NBD-online / Nederlandse Bouw Documentatie als onderdeel van Sdu Uitgevers. [3] Twee Snoeken Automatisering BV [4] ZeeBoer b.v. Uiteraard is een fabrikant vrij om zonder tussenkomst van commerciële partijen zelf een bestekservice te ontwikkelen. STABU controleert of deze aanbieders wel de laatste versie van de STABU²database gebruiken en geeft aan met een goedkeuringsstempel of dat ook het geval is. Voor de kosten van deze dienstverlening kunt u informatie bij de voornoemde partijen aanvragen. Bestekservices worden uitsluitend op het internet aangeboden via twee ingangen: http://www.bestekservices.nl en www.nationalebesteksite.nl.

FPS’en

Opsteller

STABU & FABrikant samen

bestekservices iPi services, nbd-online, Twee snoeken, zeeboer, fabrikant zelf

opgenomen in STABU-database

x

-

UItgebreide zoekstructuur

-

externe programmatuur/website

Flexibiliteit invulling binnen project

x

-

kosten

€ 450,-

investering + onderhoudskosten

looptijd

2 jaar

1 jaar

intern stabu

Stabu-keurmerk

x

x

kwaliteitscontrole koppeling met productinformatie

6 | STABULLETIN

vervolg coververhaal ‘STABU: 35 jaar jong!’

€

Leden

begeleidingscommissie integratie SRW/SROW/ STABU

proficiat!

stabu Om efficiënter bepaalde producten te kunnen voorschrijven zijn in samenwerking met de toeleveranciers de zogenaamde fabrikantgebonden productspecificaties ontwikkeld die momenteel in de STABU-database een half miljoen ­producten specificeren. De wensen uit de markt om meer bouwinformatie met elkaar te kunnen verbinden heeft geleid tot investeringen in standaarden zoals STABU-Element, de internationale ontwikkeling van de ­buildingSMART Data Dictionary en de komende tabel die de buitenruimten, gebouwtypen en binnenruimten standaardiseert. Snellere en betere informatie voor haar gebruikers leidt nu tot de ontwikkeling van het Bouwbreed Informatiesysteem op ­internet dat naast de genoemde standaarden ook de bijbehorende specificaties op juridisch/administratief en technisch ­gebied. Dit wordt ondersteund door de levering van de beroepsopleiding be­ stekschrijver en vele cursussen gericht op nieuwe en specifieke onderwerpen.

‘35 jaar STABU laat een orga­ nisatie zien in de kracht van haar leven’

35 jaar STABU laat een organisatie zien in de kracht van haar leven met een dienstverlening die gericht is op de optimale ondersteuning van haar gebruikers.

STABULLETIN | 7

Vanuit een eigen adviesbureau adviseert Pim Herber zowel aannemers als opdrachtgevers zonodig procedeert hij zaken uit bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. In deze rubriek gaat hij in op de dagelijkse - met name juridisch getinte - bouwpraktijk.

Recht van

Aansprakelijkheidsaanpassing De bouwwereld zit al weer enige tijd te wachten op de U.A.V. 2011. Daar krijgen alle opdrachtgevers, adviseurs en aannemers mee te maken. De STABU-Standaard 2007 verwijst immers naar de U.A.V. 1989 en de aangekondigde nieuwe STABU-Standaard 2011 zal straks zowel de U.A.V. 1989 als de U.A.V. 2011 bevatten. Al weer in 2009 heeft de Rijksoverheid aan het Instituut voor Bouwrecht gevraagd een voorstel te doen om de U.A.V. 1989 licht te herzien. Zware wijzigingen mochten dus niet worden doorgevoerd. Vervolgens is er een werkgroep ingesteld die tot taak kreeg het gevraagde voorstel te doen. Namens de Rijksoverheid had ir. M.L.A.M. (Maarten) van Hezik, in het dagelijks leven directeur STABU, zitting in deze werkgroep. In februari 2011 heeft de werkgroep een voorstel ingediend. Op het moment dat ik dit artikel schrijf, heeft de overheid de U.A.V. 2011 nog niet afgekondigd. Het is dus niet bekend of de overheid het voorstel van de werkgroep integraal overneemt. Wel is waarschijnlijk dat er wat gaat veranderen als een opdrachtgever een leverancier voorschrijft die een ondeugdelijk product levert. De voorgeschreven leverancier in de U.A.V. 1989 Wat geldt als een voorgeschreven leverancier een ondeugdelijk product levert en daardoor schade ontstaat? Wie betaalt deze schade? Daarover is in de vorige eeuw uitgebreid geprocedeerd in de zogenoemde Monolietaffaire.

an de haornomd:in een a r e s a w e d Het volgenver schreef aan een aannemer voproduceerd door Monoliet

ge ge r/fabrikant en Een opdracht n te brengen, en leverancie ietvloeren aa ev ol hr on sc M ge k or er bouww ke van een vo was dus spra in Breda. Er uct. hreven prod ts waarna de een voorgesc de bouwplaa op af ns ze rt uit. Vervolge ren, leve er ook prima eert de vloe n uc ge ng od za ri pr ve Ze t le ie t. de op Monol edkeur blijkt: al voor ze vloeren go at de n w . .V r ke .A aa uk U M st e n aan. directi otseling er de vloere vlogen er pl em an nn ta at w aa on d sp de el : brengt vastgest delijk te zijn oek wordt oeren ondeug ride reid onderz eb tg ui bleken de vl calciumchlo a el N ton te ve oeren af. be vl t de he ten, n n es aa va ro beton ing ging oliet had orte wapen van is. Mon st er ge de hi in k ha n sc aa re e rz de oo ukte. D het vloe ar buiten dr rdoor de in na aa t, w za gd om oe er toegev t beton dat tzette en he daardoor ui was groot.

8 | STABULLETIN

Wie is aansprakelijk? Direct rees de vraag wie voor deze schade aansprakelijk was. Monoliet natuurlijk, maar deze bood geen verhaal; monoliet bleek de bekende kale kip te zijn waarvan geen veer meer viel te plukken. En dus werd er geprocedeerd tussen de opdrachtgever en de aannemer: wie moest de schade betalen? De opdrachtgever omdat deze de monolietvloeren dwingend had voorgeschreven – de aannemer had geen keus - , of de aannemer omdat hij heeft gecontracteerd met Monoliet en Monoliet dus de leverancier van de aannemer was? Je hebt al snel de neiging om te denken dat de opdrachtgever aansprakelijk is. De aannemer valt immers niets te verwijten; hij heeft keurig netjes gedaan wat de opdrachtgever hem heeft voorgeschreven. Maar deze gedachte is onder de U.A.V. 1989 niet juist. Functioneel of incidenteel ongeschikt product? Een product kan om twee redenen ongeschikt zijn. Er is sprake van functionele ongeschiktheid als het een op zich goed product betreft dat prima is geproduceerd, maar dat ongeschikt is voor het doel waarvoor het is bestemd. Overdreven voorbeeld: als een opdrachtgever in het bestek voorschrijft dat de vloeren van een bouwwerk van bordkarton moeten worden gemaakt, dan gaat het altijd fout. Want een vloer van bordkarton is nooit goed, ook al gebruik je bordkarton van superieure kwaliteit. Anders gezegd: bordkarton is functioneel ongeschikt om als vloer te fungeren. Het zal duidelijk zijn dat bij functionele ongeschiktheid altijd sprake is van een ontwerpfout waarvoor de opdrachtgever aansprakelijk is. De tweede reden waarom een product ongeschikt kan zijn is dat de fabrikant bij de productie een fout heeft gemaakt. Dan is er geen sprake van een ontwerpfout; de ongeschiktheid wordt immers geheel en al wordt veroorzaakt door een productiefout van de fabrikant. Het product is dan incidenteel ongeschikt. Bij een maandagmorgenproduct is dus sprake van een incidentele ongeschiktheid.

SPREKEN

» vervolg van pagina 7

door mr. W. J.M. (Pim) Herber

in U.A.V. ‘Tegenwoordig draait niet de aannemer, maar de opdrachtgever voor de schade op.’

Het zal duidelijk zijn dat in de monolietzaak sprake was van een voorgeschreven leverancier die een incidenteel ongeschikt product had geleverd. De Raad van Arbitrage heeft in deze zaak uitgesproken dat in zo’n geval de aannemer jegens de opdrachtgever aansprakelijk is voor de ontstane schade. Er is immers geen sprake van een ontwerpfout en §17 lid 3 U.A.V. 1989 bepaalt dan dat de aannemer aansprakelijk is. De leverancier is immers een hulppersoon van de aannemer – het is de aannemer die heeft gecontracteerd met de leverancier- en §17 lid 3 U.A.V. 1989 maakt geen onderscheid tussen een voor­geschreven leverancier en een leverancier die de aannemer heeft uitgekozen. De voorgeschreven leverancier in de U.A.V. 2011. Zoals gezegd: in de U.A.V. 2011 (of gaat het de U.A.V. 2012 worden?) verandert dit. In §6 lid 27 van de huidige U.A.V. 1989 wordt bepaald dat, als een voorgeschreven onderaannemer ondeugdelijk presteert, de opdrachtgever jegens de aannemer aansprakelijk is voor de hierdoor ontstane schade. Natuurlijk moet de aannemer wel alles

in het werk stellen om de onderaannemer te bewegen alsnog deugdelijk te presteren of de schade op hem te verhalen, maar als dat niet lukt, dan draagt de opdrachtgever de schade. Deze regel voor de voorgeschreven onderaannemer gaat in de U.A.V. 2011 ook voor de voorgeschreven leverancier gelden. Dat betekent dus dat, als een voorgeschreven leverancier ondeugdelijk presteert door een incidenteel gebrekkig product te leveren en geen verhaal biedt, niet meer de aannemer, maar de opdrachtgever de hierdoor ontstane schade betaalt. Anders gezegd: als de Monolietzaak onder de U.A.V. 2011 zou zijn afgedaan, dan was die heel anders afgelopen. Niet de aannemer, maar de opdrachtgever zou dan voor de schade opdraaien. Dat is een behoorlijke wijziging t.o.v. de U.A.V. 1989, maar wel een logische. Het is immers niet goed verklaarbaar waarom bij een wanpresterende voorgeschreven onderaannemer de opdrachtgever aansprakelijk is, maar bij een voorgeschreven wanpresterende leverancier de aannemer de schade draagt. Conclusie: de opdrachtgever moet zich wel drie keer bedenken voordat hij een hulppersoon - onderaannemer of leverancier - voorschrijft. Indien deze niet de afgesproken prestatie levert en de aannemer voldoende zijn best heeft gedaan om de voorgeschreven hulppersoon te bewegen alsnog deugdelijk te presteren of de schade op hem te verhalen, dan betaalt de opdrachtgever de rekening.

Over de auteur

De heer mr. W.J.M. (Pim) Herber is na zijn rechtenstudie in Amsterdam eigenlijk bij toeval in de bouwnijverheid terecht gekomen. Als directiesecretaris en bedrijfsjurist heeft hij enige tijd bij een aannemer gewerkt. Daarna zijn de werkzaamheden bij een van de voorlopers van Bouwend Nederland, het Nederlands Verbond van Ondernemers in de Bouwnijverheid (NVOB) voortgezet. De kennis van de aannemerij is via een groot advocatenkantoor in Amsterdam aangevuld met ervaring vanuit het oogpunt van de opdrachtgevers. Vervolgens is Pim Herber benaderd door de toenmalige Directie Coördinatie Bouwnijverheid van Ministerie VROM voor het herzien van regelgeving op aanbestedingsgebied. Voor zijn functie van rijksambtenaar had hij voldoende juridische bagage en relaties in de bouw om hieraan gehoor te geven. De heer Herber is momenteel op diverse fronten actief. Naast het lesgeven, via organisaties als STABU en BOB, heeft hij eigen adviesbureau opgezet van waaruit hij zowel aannemers als opdrachtgevers adviseert en zaken zo nodig uitprocedeert bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. Hij publiceert regelmatig in het Tijdschrift voor Bouwrecht en in andere bladen.

STABULLETIN | 9

» vervolg ‘Restauratie STABU’

Verder zijn en worden de bestaande STABU-specificaties uitgebreid met een aantal specifieke restauratiespecificaties zoals hieronder aangegeven. 22.31

METSELWERK MET MORTEL B111210.200.c01 METSELMORTEL, KALKGEBONDEN (kalkmortel)

24.21.11 HERSTELLEN HOUTCONSTRUCTIE, met specificaties om bijvoorbeeld balkkoppen en spantpoten te herstellen. 33.51.10 LEIENBEDEKKING, NATUURSTEEN waarbij rekening is gehouden met de historische bijlage Maasdekking, bijlage A, bij BRL 1513 Nationale beoordelingsrichtlijn voor het KOMO-procescertificaat Dakdekken hellende daken en specificatie B211150.001.c01 NATUURSTEEN LEI (NEN-EN 123261-04), welke is afgestemd op Brochure 13 van de Rijksdienst voor het­ Cultureel Erfgoed. 34.38.10 MONUMENTENGLAS 40.21.10 HERSTELLEN STUCWERK Bij herstelwerk van bestaand stukadoorswerk is in de ­systematiek de mogelijkheid opgenomen om de bestekschrijver in de gelegenheid te stellen naar eigen inzicht een tekst toe te voegen. Dit kan voor zowel binnen als buiten stukadoorswerk worden toegepast.

verfijnde bouwdelen zoals lijsten, plinten, figuraties en o ­ rnamenten te selecteren. 46

SCHILDERWERK op bestaande ondergrond Het onderhoudswerk van te schilderen bouwdelen wordt in de systematiek beschreven onder ­“Schilderwerk op bestaande ondergrond”. Hierin kan de bestekschrijver gebruik maken van teksten die onderscheid maken in de materialisatie van de ondergrond voor het te schilderen bouwdeel zoals hout, metaal, steenachtig, kunststof e.d. Verder worden de kortteksten onderscheiden in oplosmiddel­houdende en watergedragen verf­ systemen, dit om de keuze voor binnen- en buiten­ schilderwerk beter te onderscheiden.

Rijksdienst Cultureel Erfgoed De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is onderdeel van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en treedt op namens de minister. De dienst voert de Monumentenwet uit en verleent subsidies op het gebied van onroerend en roerend erfgoed. Waar dit erfgoed bedreigd wordt, onderneemt de dienst actie. Bovendien beheert de Rijksdienst het Monumenten­ register, het depot met de kunstcollectie van het Rijk, het Nationaal Scheepsarcheologisch Depot en Archis, het centrale archeologische informatiesysteem.

Verder zijn de diverse natuursteen­ specificaties meer afgestemd op de NEN-EN 12407 Petrografisch onderzoek natuursteen en NEN-EN 12440 Benamingcriteria natuursteen. Veel van deze aanpassingen en aanvullingen, zoals hierboven aangegeven, gebeuren in overleg met de diverse brancheorganisaties, met name voor het gedeelte natuursteen is STABU veel dank verschuldigd aan de heer Van Luijk van Natuursteen Consultancy, ­namens het Centrum Natuursteen. Zaken met betrekking tot onderzoek zijn/worden niet in de systematiek ­opgenomen of vernoemd, omdat deze ­pre-contractueel zijn.

40.21.11 RESTAURATIE STUCWERK Voor het restauratie stucAls rijksoverheid biedt R.C.E. het overzicht van de culwerk is in samenwerking met tuurhistorische waarden in ons gehele land. het “Neerlandsch Stucgilde” een aantal resultaatbeschrijWebsite: www.cultureelerfgoed.nl Smeedwerk en gietijzer staan movingen opgenomen om de menteel hoog op de agenda om aan meest voorkomende resde STABU-systematiek toe te voegen. tauratiewerken nauwkeurig vanaf de voorbereidende werkzaamheden tot en met het restauratie- ­Daarnaast zijn er plannen om, in samenspraak met Rijksdienst werk te kunnen beschrijven. Ook voor de benodigde materialen zijn er voor het Cultureel Erfgoed, een voorbeeldbestek restauratie meerdere rubrieken opgenomen. Onder de bouwdelen zijn eveneens de te maken. 10 | STABULLETIN

voor in uw agenda! In één oogopslag kunt u zien welke beurzen, opleidingen en cursussen bij STABU in de komende periode gepland staan.

Brochure CAR-verzekering STABU heeft op haar website – www.stabu.org - de volledig vernieuwde brochure CAR-verzekering gepubliceerd welke te downloaden is onder “Downloads - STABU brochures en modellen”. Na afronding van het werk door de speciaal ingestelde werkgroep Verzekeringen en accordering door de Projectgroep 01 Administratieve bepalingen is besloten om een eerste versie van de brochure aan te bieden op de STABU-website. Dit heeft geresulteerd in een aantal reacties van STABU-gebruikers waarvan de input ter hand is genomen en verwerkt in de definitieve versie die reeds gepubliceerd is op de website van STABU. Naast de definitieve brochure is er ook op de vernieuwde verzekeringsparagraaf (01.03 VERZEKERINGEN), welke is uitgegeven in uitgave 2011-2, zinvolle inbreng van STABU-gebruikers ontvangen. Óók deze input heeft STABU opgepakt waarvan het resultaat in uitgave 2012-1 zal worden gepubliceerd in de vernieuwde aanvullende administratieve bepalingen. De verbeteringen die ondermeer zullen worden doorgevoerd zijn: [1] het aanbieden van een schraptekst om ook andere ratingbureaus te kunnen ­benoemen; [2] de schraptekst voor het kiezen van de hoogte van het eigen risico wordt nu alleen bij de Sectie Het Werk aangeboden. Gebruikers hebben aangegeven dat zij de ­mogelijkheid willen hebben om niet voor iedere Sectie hetzelfde eigen risico te bieden, maar ook per Secties afzonderlijk. Bij iedere Sectie zal daarom de schraptekst met de hoogte (bedrag) van het te kiezen eigen risico worden toegevoegd; [3] er worden momenteel drie Secties aangeboden in de verzekeringsparagraaf te weten: “Het Werk”, “Aansprakelijkheid” en “Eigendommen van de opdrachtgever”. STABU-gebruikers hebben aangegeven dat zij ook de mogelijkheid willen hebben om andere Secties toe te voegen die niet in de verzekeringsparagraaf staan. Hier zal dus ook een schraptekst voor worden toegevoegd. Overigens de reden voor het niet standaard aanbieden van andere Secties ­bijvoorbeeld: “Verzekering van persoonlijke eigendommen van de verzekerden en van personeel van verzekerden” en “Verzekering van keten, loodsen, gereedschappen en hulpmateriaal” - is dat deze risico’s vaak ook al gedekt zijn op een doorlopende aansprakelijkheidsverzekering van de opdrachtgever en/of de aannemer. De Construction “All Risks” verzekering is een ingewikkeld maar essentieel onderwerp welke in het bestek goed geregeld dient te worden door de bestekschrijver. De vernieuwde verzekeringsparagraaf en de toelichtende brochure beoogt de CAR materie voor de bestekschrijver inzichtelijker te maken. Vanzelfsprekend is het niet mogelijk om in een brochure iedere projectspecifieke situatie en/of wensen van een opdrachtgever en mede-verzekerden toe te lichten. STABU biedt voor nog meer aanvullende informatie over het onderwerp verzekeringen de dagcursus “Verzekeringen in de bouw” aan (zie www.stabu.org onder “Cursussen en opleidingen - Dagcursussen”). Naast de CAR-verzekering zijn er andere verzekeringsvormen in de bouw. STABU is druk doende om deze andere verzekeringsvormen toe te lichten in de brochure en

» 7 december 2011

• STABU-gebruikersdag » 13 december 2011

• Cursus STABU Bestekken lezen » 14 december 2011 • Cursus U.A.V. 2011 (volgeboekt) » 15 december 2011 • Cursus Garanties in de bouw » 17 januari 2012 • Cursus STABU-bestekssystematiek » 31 januari 2012 • Nieuwe samenwerkingsverbanden in de bouw » 1 februari 2012 • Cursus U.A.V. 2011 (volgeboekt) » 7 februari 2012 • Cursus STABU Bestekken lezen » 15 februari 2012 • Cursus U.A.V. 2011 » 28 februari 2012 • Cursus STABU-bestekssystematiek » 1 maart 2012 • Cursus Verzekeringen in de bouw » 13 + 14 maart 2012 • Opfriscursus bestekschrijver » 20 maart 2012 • Cursus STABU Bestekken lezen » 22 maart 2012 • Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving

» 21 + 22 maart 2012 • Beurs Bouw en ICT, Jaarbeurs in Utrecht

eventueel tot zijn recht te laten komen middels aanvullende administratieve bepalingen in de STABU-systematiek. Houdt u voor meer informatie hieromtrent de STABU-website, het ­bulletin en de nieuwsbrief in de gaten. Meer informatie: Voor aanvullende vragen is S.A. (Sebastiaan) Brands LL.B projectcoördinator juridische zaken bereikbaar via: tel. (0318) 633 026 of e-mail: [email protected] STABULLETIN | 11

van goede

KWALITEIT!

Door: Lodewijk Niemöller, Directeur stichting KOMO

Aan de slag…

in crisistijd De economische vooruitzichten zien er voor onze sector niet zo gunstig uit. Spijtig, maar het betekent niet dat het ook in certificatieland rustig is. Integendeel. We zijn behoorlijk aan de bak. Juist nu investeren steeds meer bedrijven in certificatie. Niet zo gek, want opdrachtgevers van de bouwsector eisen in deze onzekere tijden kwaliteit. Certificaten spelen daar een essentiële rol bij. Aan de andere kant zie ik dat in een markt met teruglopende omzet ondernemers steeds vindingrijker worden. Overal ligt er druk om tot innovatie te komen. Bouw- en installatiebedrijven investeren in nieuwe producten en systemen. Een goede zaak, maar voor opdrachtgevers betekent ‘nieuw’ vaak onzekerheid. Veel innovaties worden daarom geïntroduceerd met een KOMO-kwaliteitsverklaring. Dat geeft meteen vertrouwen.

alle ­vertrouwen in dat we deze monsterklus met elkaar gaan klaren, waarbij efficiënte aanpak en goede planning ­kernwoorden zijn. Inmiddels hebben we de eerste voorbereidende stappen gezet. Kansen Tijden van grote veranderingen, zijn ook altijd tijden van kansen. Dat geldt nu ook. Zelfs voor de bouwsector. Het kabinet heeft in het regeerakkoord de adviezen van de commissie Dekker: ‘Privaat wat kan, publiek wat moet’ omarmd. Tel daar de gewenste bezuinigingen van overheidswege bij op en dan zie je ineens op gemeentelijk niveau een beweging ontstaan waarbij men de rol van de overheid bij de verlening van bouwvergunningen en de handhaving daarvan (Bouw- en ­Woningtoezicht) drastisch wil beperken. Maar men wil toch zekerheid.

‘Tijden van grote veranderingen, zijn ook altijd tijden van nieuwe kansen’

Overuren Maar er is nog een andere reden waarom KOMO overuren draait. Het Bouwbesluit 2012 wordt nu definitief per 1 april van komend jaar van kracht. Gelukkig blijft het fenomeen erkende kwaliteitsverklaring ook in dit nieuwe Bouwbesluit een belangrijke pijler om conformiteit met de regelgeving aan te tonen. Dat betekent echter wel dat alle KOMO-beoordelingsrichtlijnen en daaraan gekoppelde KOMO-kwaliteitsverklaringen gecontroleerd moeten worden op noodzakelijke aanpassingen. En als ze er zijn, moeten ze natuurlijk ook tijdig worden doorgevoerd. Met enkele honderden beoordelingsrichtlijnen en meer dan 6.000 kwaliteitsverklaringen, begrijpt u dat dat een ware ‘tour de force’ is. Niet alleen voor ons, maar zeker ook voor onze licentienemers. Ik heb er 12 | STABULLETIN

Binnen de KOMO-systematiek hebben we al veel instrumenten beschikbaar die de ‘leemte’ die de overheid achterlaat, kunnen gaan opvullen. We zijn zelfs al door diverse gemeenten benaderd. De huidige erkende kwaliteitsverklaringen voor bouwproducten en bouwdelen ­blijven daarbij een belangrijk fundament. Ik verwacht echter dat de rol van gecertificeerde bedrijven en uiteindelijk compleet gecertificeerde KOMO bouwwerken steeds belangrijker gaat worden. Want met dit hele pallet aan gecertificeerde producten, bouwdelen, bouwprocessen en

Bestekschrijvers zijn een zeer belangrijke doelgroep van het KOMO-keurmerk. A­uteur Lodewijk Niemöller gaat in deze rubriek in op de ontwikkelingen rondom KOMO, ­certificering en kwaliteitsverklaringen.

g­ ebouwen kunnen we daadwerkelijk de kwaliteitsborging binnen de gehele keten zodanig efficiënt en betrouwbaar inrichten dat de overheid met een gerust hart een stapje terug kan doen.

‘2012 gaat waarschijnlijk ‘n mooi innovatief KOMO-jaar worden’

Dit betekent tijd- en kostenbesparing voor alle betrokkenen. Wie wil dat nou niet? Een echte win-win situatie. 2012 wordt dan ook een belangrijk jaar. Gezien het enthousiasme dat ik proef bij de diverse betrokkenen en het besef dat samengewerkt moet worden, heb ik er vertrouwen in dat 2012 een mooi innovatief KOMO-jaar gaat worden. KOMO… aan de slag!

KOMO gaat mobiel Na de grondige restyling van onze website begin dit jaar, is er nu ook een mobiele variant beschikbaar voor smartphones. Erg handig, want hierdoor kunnen 24/7, op de bouwplaats en in de opslagloods, snel en makkelijk op onderwerp de KOMO-certificaten op onder andere geldigheid en toepassingsgebied gecontroleerd worden. Naast de mobiele Certificaten scout is er op de mobiele site ook een vergelijking tussen KOMO en het CE-label te vinden. ­Alles bij elkaar is de mobile site een onmisbare tool voor de kwaliteitsvakman. Doe er uw voordeel mee!

Reageren op deze column? Dat mag via [email protected].

Als je afhankelijk bent van hout ga je toch geen oerwoud kappen? Het klinkt zo logisch: de bron waar je uit drinkt, daar ga je toch voorzichtig mee om? Helaas is de werkelijkheid vaak anders. Er wordt nog steeds veel hout met een vage afkomst in keukens verwerkt. Zo niet bij Bribus. Bribus is de enige keukenfabrikant die uitsluitend hout met het FSC-keurmerk toepast in alle keukens van het projectenprogramma. Op die manier werkt Bribus elke dag weer aan een duurzame toekomst. Maar dat is natuurlijk niet alles. Bribus heeft een zeer uitgebreid assortiment en biedt keukens in alle soorten en maten. Ook helpen wij u bij het plannen en bij het maken van keuzes, en zelfs na de installatie kunnen wij u, indien gewenst, veel zorg op het gebied van onderhoud en administratie uit handen nemen. Vertaalt zich dit in hogere kosten? Nee zeker niet. Meer weten? Bel of mail ons, dan is een afspraak zo gemaakt.

Industriestraat 4, 7091 DC Dinxperlo Telefoon +31 (0) 315 65 17 45 www.bribus.nl

STABULLETIN | 13

Klein nieuws dat we u toch niet wilden onthouden.

Korte Berichten

NAI (Nederlan ds Arch

itectuurin st

ituur) Voor iede reen met interesse in architec Architectu tuur biedt urinstituu het Nederl t N A i lezingen, in ands sp ir e re debatten nde ten en educa toonstellin meestal ti g e en, v e activite drie vers iten. In h chillende e t N nieuwe p A tentoonst i zijn ermanente ellingen te tentoonst zien. In topstukke e de ll ing Schatk n uit de amer kun omvangri n e bewonde n jk e collecti 100 rd. De S e van he chatkame t NAi wo Nederland r toont w rd en se archite erk van ctuurgesc iconen u Oud. De S it h iedenis zo de chatkame als Cuype r is ingede rs, Dudok verwijzen e ld e in n zes thema naar de N tische clu ederlandse st e rs architectu die urtraditie . Eén zo’n typisch N ederlandse De unie traditie is ke same sociale w nwerking oningbou woningco tu w. ssen ove rporaties rheid, p e n architecte articuliere en onverw n leidt to achte op t steeds lossingen nieuwe woningblo . E e n voorbeeld kken van h ie D rv e an zijn d Klerk (Am wel paleiz e sterdamse en voor d school) d e a ­ rb e id ie ook traditie is ers werde n genoem de experi menteerd d. Een an die de afg rift van N dere elopen tw ederlandse e ehonderd a rc h it in de arc ecten jaar telke hitectuur ns tot vern heeft gele ieuwinge experime id n zoals het nt van De wereldbe Stijl. roemde Het Nede Meer info rlands Arc rmatie hitectuuri Museump nstituut is ark 25 te Rotterdam gevestigd aan . Nieuwe tentoonst ellingen zi jn te vinden op www.n ai.nl

es g e l l o c t s a G

n n docente rzoeken va ve U B A ST e ereid n ontvangt het voorb ij b Regelmatig e ti a rm or U om vo llende info van STAB om aanvu d o b n a a t rzorgen ssen. He lleges te ve co st van de le ga s ti gra k. nstellingen gretig aftre onderwijsi ssen vindt le e d ) st a a n tijdens (of atie Meer inform ting over re toelich Voor nade contact lleges kan co st a g e d et: genomen m worden op gers (Hans) Swa ing. J.G.G. ) 633026. tel.: (0318

14 | STABULLETIN

Help desk

Stich ting STAB een U bie antw dt de o o r helpe d Naas op m nde t de ogelij hand moge ke vr algem bij h lijkhe agen ene z et vin d v en ia in, w den inhou d v e a o van n r S d TABU delijk en d de a e h S g , e T e techn lpdes ABUwetlijks v k. syste ische ele v en re matie onde ragen gelge en ce k in rwerp ving, b e a rtifice ntwo en. H admin ring ord o et aa vrage istrati is sig ver n t n wo a e n l v ifi vrage e be c r a d n e t toe palin n gep n bulle o ver gen, geno tin en ublice men. norm de w erd in e D ebsite r e in d m g e vra eest . genru geste briek lde van S TABU -

Vrag tel.: ( en? e-ma 0318 webs ) 633 il: pos ite: w 026, tmas ww.s ter@ tabu. stabu org/S .nl TABU Helpd esk

Besteksbe oordeling

Regelmatig

ontvangt ST ABU van li of er een centiehoud mogelijkhe ers de vra id b ag e st a at om een controlere n. Als STA bestek te BU dienst la te n verlening gevraagde is een de besteksbeo rg e o li rd jk e li n g uiteraard enkelzijdig mogelijk. afgedrukte Het , opgestuu door een ST rde bestek ABU-mede w o rd t dan werker (vo voorzien e oraf) van co n (in maxi mmentaar m aal een h opsteller(s) alve dag) besproken met de . D e becomm behandelin entariëring g ervan vin en de dt in begin STABU te E sel plaats b de. ij Stichting

Meer inform atie . (Henny) M iltenburg tel.:(0318) 63 30 26 e-mail: hm iltenburg@ stabu.nl

ing. H.H.M

LinkedIn

STABU m@il

Het is ook mo gelijk o in uw m rege inbox lmatig t nieuws e k r ijgen. digitale over ST STABU nieuws ABU h b e r ief in h eft hie genaam et leve r v o o d. Re r een n geroe gelmati pen, ST worden g zal ABUm@ over zo daarin il genaam gebruik geïnfor de STA ersdage meerd B U -e n , nieuw venem worden enten e uitga actuele zoals ven, b z a eurzen ken in en de , etc. een ko aandac Zo rt artik ht ­gev el wee die op estigd rgegeve onze w o p u it n ebsite s gebreid 6 x per taan. S ere arti jaar ve TABUm kelen r @ z o il word nden n u de in t ongev aar alle formati eer geïnter e o o k esseerd website ontvan en. Wil gen, m van STA t eldt u z BU, ww ich aan w.stabu via de .org.

in

m

em

or

ia

m

g met en wil zich graa door de bouw en or n. vo t aa rden verbinde STABU best en geïnteressee n te an kl s, er ud lezen, haar licentieho aten, nieuws nt hier mee pr ku u en n in ed n, en stelle aa Ook via Link er kunt u vrag rd ve En n. ze le roten! aankondigingen netwerk verg maar ook uw , en m ne edin el nk de Li ons op discussies uit om zich met e rt ha n va u n dige or! Kortom; wij no en gingen u vo im 455 person Ru n! te verbinde gericht is netwerk dat l aa ci so el is n virtue n de website LinkedIn is ee rijkste doel va ng la be t He e) n. (zakelijk op vakmense en van elkaars k te laten mak ui br ge ren n de er ggen met ande geregistre contacten te le or do t ur be ge netwerk. Dat uwt. ro rt die men ve de relaties cte contacten, re di t ui d uw en opgebo personen kunn Een netwerk is orts. Al deze vo zo en n, te ee iden via n van die contac erk ook uitbre tw ne jn zi of haar erk eedelijnsnetw behalve direct het eerste- of tw in s ed re n ee or introductie do actpersoon. nt co e aanwezig ABU op rsgroep van ST er de gebruike ov en ag vr or men: Vo u contact opne Linkedin kunt Diana Kervel 26 tel.: (0318) 6330 . nl u. ab st e-mail: dkervel@

Chr.J. (Chris) Derksen †

Op 7 november 2011 is ons ter ore gekomen dat Chris Derksen - een van de gastdocenten van de Opleiding Bestekschrijver - is overleden. De heer Derksen heeft ruimschoots zijn sporen verdiend als docent bij STABU maar ook bij NEN, VEV (Vereniging Elektrotechnisch Vakonderwijs), voor onderzoekslab OCE en diverse adviesbureaus.

Een van de redenen waarom hij zich als docent inzette voor het vak bestekschrijver, was dat hij van mening was dat bij het behalen van een diploma het gehele kennisproces op het vakgebied pas begon en hij hamerde op het belang van het zowel theoretisch als praktisch op de hoogte blijven van de ontwikkelingen van de techniek. Hij zette zijn woorden kracht bij en heeft zijn steentje bijgedragen door ook na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd zijn elektrotechnische expertise in te zetten voor nieuwe generaties. Naast zijn kennis en expertise op elektrotechnisch vlak zullen we hem ook missen als een warme, betrokken persoonlijkheid.

STABULLETIN | 15

Kubus Stabu

DOWNLOAD

de nieuwe

Fotografie: Carlo Lazzeri

demo

De meest gebruikte bestekverwerker van Nederland is geheel vernieuwd Lees het artikel over Kubus Stabu 4 in dit STABU-bulletin.

kubusinfo.nl 16 | STABULLETIN

» vervolg ‘Kubus Stabu 4’ (pagina 3) Drag & drop, opmaak en meer Er kan een onbeperkt aantal bestekken geopend worden om aan te werken elk in zijn eigen venster. Alle onderdelen van een bestek kunnen met drag&drop gekopieerd worden binnen het bestek, naar andere bestekken of zelfs met behoud van opmaak naar Ms-Word. Ook ontbreken functies voor dupliceren, hernummeren, testen en updaten niet met veel vrijheid voor de bestekschrijver zonder dat de STABU²- systematiek uit het oog verloren wordt.

de nieuwste catalogus: alle vorige versies van teksten blijven inclusief intelligentie en opmaak bewaard bij de post in het document zodat u deze op uw gemak kunt nalopen en controleren.

Kubus Stabu werkt met opmaakprofielen per soort tekst, die net zo uitgebreid zijn als in moderne tekstverwerkers: regelafstanden voor en na met meerdere stijlkenmerken, lettertypen en alineaopmaak door elkaar. Kop- en voetteksten met een tiental variabelen zoals bestek­ nummer, project, opdrachtgever enz. zijn generiek te definiëren. Door het gebruik van stijlbladen en projecteigenschappen is dit alles zeer makkelijk vast te leggen in een sjabloon.

Kubus implementeert de nieuwe standaard “STABU-Element” binnen haar pakket die de aansluiting met de “STABU²-werksoortsystematiek” ondersteunt. De ontwikkelingen bij STABU op gebied van ruimtelijke objecten worden wanneer deze beschikbaar zijn ook opgenomen.

Elementen conform STABU-Element, NL/SfB en/of NEN 2634 Een elementgesorteerd bestek is nodig om te kunnen koppelen met BIM. Kubus Stabu 4 kan met meerdere sorteringen tegelijk omgaan. Elementen kunnen zelf ­opgebouwd worden volgens de normale NL/SfB indeling of conform NEN 2634 met gebouwdelen.

‘Kubus implementeert de nieuwe standaard STABU-Element’

Invuladviezen en aantekeningen Uniek in Kubus Stabu 4 is de mogelijkheid om invuladviezen toe te voegen in uw bestek: handig hulpmiddel met name voor referentiebestekken om wat achtergrondinformatie vast te leggen zoals bijvoorbeeld tabellen uit normbladen. De invul­adviezen verdwijnen na kiezen van een schraptekst en komen ook weer vanzelf te voorschijn bij openen.

Op elke plek in het bestek kunnen aantekeningen gemaakt worden die ingedeeld worden in groepen. Bijzonder daaraan is dat deze kunnen worden gefilterd voor afdrukken en gebruikt kunnen worden voor het genereren van een lijst van stelposten, geschatte of verrekenbare hoeveelheden. Ook kan met selectiecodes en een status zoals gewijzigd en vervallen een deelbestek of een nota van wijzigingen afgedrukt worden. Continue bestekcontrole Kubus Stabu controleert uw bestek continu tijdens het werken en brengt u direct middels symbolen in de kantlijn op de hoogte van mogelijke problemen: onvolledig afgewerkte specificaties of een verouderd onderdeel. Dit laatste kan meteen met een muisklik geüpdate en opgelost worden. Ook kan een bestek in een keer helemaal geüpdate worden naar

De ondersteuning van deze standaarden biedt de mogelijkheid op verschillende abstractieniveaus de aansluiting op het BIM proces gestandaardiseerd te realiseren. Elementen kunnen onderbouwd worden met zowel elementspecificaties uit de STABU (Element-) catalogus als met complete bestekposten. Hier komt drag&drop zeer van pas. De Elementenmodule komt in het eerste kwartaal van 2012 op de markt. Kubus ReViewer De Kubus ReViewer maakt het mogelijk om een digitale workflow met derden op te zetten voor controlerondes. In de ReViewer kunnen aantekeningen gemaakt worden zonder het bestek zelf te veranderen. Deze aantekeningen kunnen retour gezonden worden naar de bestekschrijver ter verwerking. De Kubus ReViewer is gratis te downloaden van de website van Kubus. Samen met bètatesters In nauwe samenwerking met een groep van ongeveer 20 bètatesters gedurende een periode van 1 jaar is veel energie gestopt in het verwerken van gebruikerswensen. Kubus heeft goed geluisterd naar deze eindgebruikers en is erin geslaagd met versie 4 meteen een volwassen versie te leveren. Er zijn al enkele tientallen projectbestekken mee geschreven: Kubus Stabu 4 is de meest geteste update van Kubus ooit.

Voor meer informatie of het downloaden van een demoversie, www.kubusinfo.nl. E-mail: [email protected] Tel: (040) 213 19 50

v.l.n.r. “Schermafdruk met vorige versie venster”, “De nieuwe browser met preview”, “Zoeken naar fabrikanten en trefwoorden”

STABULLETIN | 17

Van de vragen die onder andere via de telefonische helpdesk, de STABU gebruikersdagen en de diverse cursussen en opleidingen bij Stichting STABU zijn binnengekomen is een selectie gemaakt, welke in deze rubriek worden weergegeven.

Vraag het

» Moet de aannemer als contractpartij altijd op of in de nabijheid van het werk aanwezig zijn? In beginsel wel. In §6, lid 18 van de U.A.V. 1989 staat: “De aannemer moet gedurende de uitvoering van het werk op of in de nabijheid van de plaats, waar het wordt uitgevoerd, aanwezig zijn, tenzij de directie zulks onnodig oordeelt of een gevolmachtigde hem overeenkomstig paragraaf 4 vertegenwoordigt.”

Daarnaast staat in §6, lid 19 van de U.A.V. 1989:“De aannemer zorgt er voor, dat bij de uitvoering van het werk, tenzij hijzelf of zijn gevolmachtigde ter plaatse is, steeds een persoon aanwezig is, die de opdracht heeft orders of aanwijzingen van de directie op te volgen en deze onverwijld aan hem of zijn gevolmachtigde over te brengen.”

Tevens staat er in §9, lid 2 van de U.A.V. 1989: “De opneming geschiedt zo spoedig mogelijk en in de regel binnen acht dagen na de in het eerste lid bedoelde dag. De dag en het tijdstip van opneming worden aan de aannemer tijdig en zo mogelijk tenminste drie dagen tevoren schriftelijk medegedeeld. De directie kan verlangen, dat de aannemer of zijn gevolmachtigde bij de opneming tegenwoordig is.”

In de concepttekst van de U.A.V. 2011 zijn deze drie leden inhoudelijk niet gewijzigd.

» Mag de directie de persoon die de aannemer als gevol­ machtigde aanwijst afwijzen?

» Wat is de reikwijdte van een volmacht conform de U.A.V. 1989 en de con­ cepttekst van de U.A.V. 2011?

Nee. De directie kan zich niet uitspreken over de persoon in kwestie door wie de aannemer zich laat volmachten!

Een volmacht, ook wel lastgeving genoemd, is de bevoegdheid, meestal door middel van een (schriftelijke) verklaring, die iemand (de volmachtgever of lastgever) verleent aan een ander (de gevolmachtigde, volmachtdrager of lasthebber) om in zijn naam rechtshandelingen te verrichten. De aannemer kan een gevolmachtigde echter aanduiden voor alle zaken of slechts voor bepaalde handelingen. Formulier A van de U.A.V. voorziet hierin met de zinsnede: “…in alle opzichten vertegenwoordigt voor alle zaken betreffende ...”

In § 6, lid 17 van de U.A.V. 1989 staat weliswaar: “De aannemer is verplicht alle onbekwame dan wel ongeschikte personen, die van zijnentwege of vanwege een onderaannemer of leverancier op het werk aanwezig zijn, op verlangen van de directie onverwijld daarvan te doen verwijderen. “ Echter, dit lid heeft geen betrekking op de gevolmachtigde!

» Hoever reikt de volmacht van de directie in de U.A.V.? De volmacht kan ver reiken, echter in (met name de laatste zin) van § 3, lid 4 van de U.A.V. 1989 staat: 4. Zolang en voor zover de opdrachtgever niet schriftelijk aan de aannemer van het tegendeel doet blijken, vertegenwoordigt de directie de opdrachtgever in alle zaken het werk betreffende. In de gevallen echter, waar in de U.A.V. uitdrukkelijk de opdrachtgever is genoemd, is alleen deze bevoegd. Met “de gevallen waar in de U.A.V. uitdrukkelijk de opdrachtgever is genoemd” worden over het algemeen die zaken bedoeld die de nodige directe financiële impact hebben voor de opdrachtgever. Overigens wordt de niet-limitatieve volmacht van de directie in het kader van de U.A.V. vaak in de standaardvoor­waarden, rechtsverhouding opdrachtgever – directie, weer enigszins ingeperkt. De schrapteksten in de STABU aanvullende administratieve bepaling 01 BEVOEGDHEID AANBRENGEN BESTEKSWIJZIGINGEN onder artikel 01.02.36 anticiperen hierop. 18 | STABULLETIN

In de bijbehorende legenda staat bij dit onderdeel van de volmacht: “Vermelding van het werk of gedeelte ervan alsmede eventuele bijzondere voorwaarden.” Bij onroerende goederen, bijvoorbeeld de verkoop van een huis, is er overigens een notariële volmacht nodig.

» Kan de nieuwe STABU dagcursus “U.A.V. 2011” ook bedrijfsgericht worden afgenomen? Jazeker, dat is de afgelopen tijd al een aantal malen het geval geweest. Deze nieuwe reguliere eendaagse cursus die inhoudelijk op de wijzigingen tussen de U.A.V. 1989 (en de UAVTI 1992) en de U.A.V. 2011 ingaat kan uiteraard ook, zoals vele STABU cursussen, bedrijfsgericht worden afgenomen. Het voordeel voor de klant is dat de cursus dan geheel naar wens afgestemd kan worden. Dit Lees meer over de zowel in tijd, locatie maar ook in inhoud U.A.V. cursus op pagina 30 en op het kennisniveau van de cursisten. In de praktijk worden vaak het bureaubestek en/of de inkoopvoorwaarden van de klant tijdens de cursus behandeld. Deze moeten namelijk worden aangepast ten gevolge van de wijzigingen in de nieuwe U.A.V. 2011 en de daarop anticiperende aanstaande nieuwe STABU-uitgave.

STABU

» vervolg van pagina 7

Beantwoord door: ing. H.H.M.(Henny) Miltenburg

» Hoe regel je de schriftelijke volmacht van de aannemer in het bestekboek?

» Kan de opdrachtgever zich laten volmachten in een bestek?

Door het in het bestekboek opnemen van een STABU aanvullende administratieve bepaling onder hoofdstuk VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN U.A.V. 1989. In § 4, lid 1 tot en met lid 3 van de U.A.V. 1989 wordt de gevolmachtigde van de aannemer behandeld. Er staat: 1. De aannemer is te allen tijde gerechtigd bij door de directie goed te keuren volmacht1) een of meer personen aan te wijzen om hem in zaken het werk betreffende te vertegenwoordigen. Ditzelfde geldt bij wijziging van bedoelde volmacht. 2. Een door de aannemer gewaarmerkt afschrift van de volmacht wordt onverwijld aan de directie verschaft. 3. De aanwijzing van iedere gevolmachtigde geschiedt voor het werk of voor een bepaald gedeelte ervan.

Zeker. Dat gebeurt in feite via de figuur van de directie. In §3 van de U.A.V. 1989 staat: 1. De opdrachtgever is gerechtigd een of meer personen aan te wijzen om als directie op te treden of de directie bij te staan dan wel als zodanig aangewezen personen door anderen te vervangen. 2. Indien de opdrachtgever niet een of meer personen wil aanwijzen om als directie op te treden, is hij verplicht hiervan voor de uitvoering van het werk schriftelijk mededeling te doen aan de aannemer. Indien door het niet aanwijzen of niet vervangen van een of meer personen om als directie op te treden meer van de aannemer wordt verlangd dan redelijkerwijs van hem kan worden gevergd, heeft hij recht op bijbetaling. 3. De opdrachtgever geeft van elke aanwijzing, indien deze niet reeds in het bestek is gedaan, en van elke wijziging of intrekking daarvan, onverwijld schriftelijk kennis aan de aannemer. 4. Zolang en voor zover de opdrachtgever niet schriftelijk aan de aannemer van het tegendeel doet blijken, vertegenwoordigt de directie de opdrachtgever in alle zaken het werk betreffende. In de gevallen echter, waar in de U.A.V. uitdrukkelijk de opdrachtgever is genoemd, is alleen deze bevoegd. 5. Indien meer dan een persoon als directie is aangewezen, wordt ieder der aangewezen personen geacht de directie te vertegenwoordigen. 6. De directie oefent het toezicht uit op de uitvoering van het werk en op de naleving van de overeenkomst. 7. Personen, die zijn aangewezen om de directie bij te staan, binden deze in zoverre het tegendeel niet schriftelijk aan de aannemer is medegedeeld. 8. De directie is bevoegd te bepalen, dat door haar aan te duiden werkzaamheden niet mogen worden uitgevoerd dan in tegenwoordigheid van de directie of van door haar aangewezen personen. 9. Indien en zolang de opdrachtgever van zijn in het eerste lid bedoelde bevoegdheid geen gebruik heeft gemaakt, treedt hij daar, waar in de U.A.V. sprake is van de directie, in haar plaats.

Een voorbeeld van een volmacht is achterin opgenomen in de U.A.V. 1989 als bijlage A. In de voetnoot bij de hiervoor genoemde § 3 staat dan ook: 1)

Een voorbeeld van een volmacht is gegeven in bijlage A.

In het bestekboek, onder het regime van de U.A.V. 1989, kan men op deze paragraaf anticiperen door de volgende STABU aanvullende administratieve bepaling op te nemen onder artikel 01.02.04 met de titel GEVOLMACHTIGDE VAN DE AANNEMER, die luidt: 01 VOLMACHT De aanwijzing door de aannemer van personen die hem in zaken het werk betreffende zullen vertegenwoordigen moet geschieden met gebruikmaking van een volmacht overeenkomstig bijlage A van de U.A.V. Met andere woorden, de vrijheid betreffende de vormgeving van de volmacht die de U.A.V. 1989 biedt, wordt in het bestekboek ingeperkt. Het “voorbeeld” wordt als de onderlegger geopperd waardoor een andere lay-out niet mag. In de nieuwe U.A.V. 2011 hoeft men niets meer te regelen in het bestekboek. In de concepttekst van § 4, lid 1, van de nieuwe U.A.V. 2011 staat namelijk: 1. De aannemer is te allen tijde gerechtigd één of meer personen aan te wijzen om hem in zaken het werk betreffende te vertegenwoordigen. De aanwijzing door de aannemer van personen die hem in zaken het werk betreffende zullen vertegenwoordigen, moet geschieden met gebruikmaking van een volmacht overeenkomstig Formulier A van de U.A.V. Ditzelfde geldt bij wijziging van bedoelde volmacht. Belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de U.A.V. 1989 zijn daardoor: • het vervallen van de zinsnede “bij door de directie goed te keuren volmacht”. Het moet immers conform Formulier A; • een nagenoeg integrale toevoeging van de hiervoor genoemde STABU aanvullende administratieve bepaling, oftewel de tekst: “De aanwijzing door de aannemer van personen die hem in zaken het werk betreffende zullen vertegenwoordigen, moet geschieden met gebruikmaking van een volmacht overeenkomstig Formulier A van de U.A.V.” Hierdoor kan de hiervoor genoemde STABU aanvullende administratieve bepaling ten behoeve van het nog uit te geven nieuwe hoofdstuk 00 VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN U.A.V. 2011 komen te vervallen. Opgemerkt dient dat het aanvankelijke woord “bijlage A” gewijzigd is in “Formulier A”.

Met name lid 4 is van belang. Zowel de U.A.V. 1989 als de concepttekst van de U.A.V. 2011 kennen geen spiegelbepalingen op §4. Er bestaat dus niet zoiets als een Formulier A waarmee het voor de aannemer duidelijk is wie de gevolmachtigde is namens de opdrachtgever. Conform §3, lid 3 van de U.A.V. kan de opdrachtgever reeds in het bestek aanwijzen wie als directie zal optreden. Dit kan in STABU thans op de titelpagina. In het nog uit te geven nieuwe hoofdstuk 00 VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN U.A.V. 2011, wordt hiervoor een nieuwe aanvullende administratieve bepaling onder artikel 00.02.03 aangeboden die deze aanwijzing in het bestek mogelijk maakt. STABULLETIN | 19

Risico

VAN HET VAK

Visie op verzekeringen De financiële dienstverlener Aon en de organisatie van het bouwbreed informatiesysteem STABU, lijken zich in twee aparte werelden te bevinden, maar kennen meer overlap dan men zich vooraf realiseerde. Bijna twee jaar na de eerste ontmoeting, hebben de STABU-gebruikers inmiddels kennis kunnen maken met Aon tijdens de gehouden gebruikersdagen maar ook door het verzorgen van een vaste rubriek over diverse soorten verzekeringen in de STABU-bulletins. Een gesprek met Ruben de Bruin – senior account manager Aon - en Maarten van Hezik - algemeen directeur STABU - biedt meer inzicht in de samenwerking. “Om meteen op die gebruikersdagen in te haken”, trapt De Bruin af, “de bekendheid met Aon bleek niet bijster groot. Maar toen ik vroeg of men naar wedstrijden van voetbalclub Manchester United keek, gingen de vingers wel omhoog (Aon is shirtsponsor). Dat was voor mij een teken dat het heel goed is dat we samenwerken. Men kent het product wel maar niet de leverancier. Andersom was dat ook zo, mensen die bij ons met STABU-bestekken werken kenden Stichting STABU zelf niet met haar missie en visie. Inmiddels is daar verandering in gekomen door de wijze waarop we nu samenwerken.”

Publicatie verzekeringen Van Hezik: “De bestaande brochure over de CAR-verzekering was vanwege veranderde wet- en regelgeving toe aan een herziening. Vooropgezet dat het een boekwerk werd voor niet-juristen, hebben zowel Aon, Meeùs als STABU gezamenlijk de voorwaarden voor een goede Construction ‘AllRisks’ (CAR-) verzekering op een rijtje gezet. Het resultaat staat op de website van STABU. Van het een kwam het ander en binnenkort verschijnt een publicatie op de markt waarin alle voorkomende (bouw)verzekeringsvormen toegelicht worden om duidelijkheid te scheppen over de diverse producten en die uitgebreid voorzien is in checklisten. Vanuit Bouwend Nederland en Instituut voor Bouwrecht is reeds belangstelling getoond voor het verspreiden ervan naar de achterbannen.”

Vak bestekschrijver “Een bestekschrijver kent de fijne kneepjes van het vak, weet hoe contracten in elkaar steken en hoe ze goed gespecificeerd moeten worden zodat er geen factoren in zitten die later 20 | STABULLETIN

problemen kunnen veroorzaken”, aldus Van Hezik. Ruben de Bruin sluit daarop aan: “Een van de redenen waarom we met STABU samenwerken is dat er in bestekken verzekeringstechnisch - ruimte is voor verbetering. Om een voorbeeld te geven; het onderbrengen van ‘bedrijfsschadendekking’ is mogelijk onder de CAR-verzekering, maar eigenlijk is het een eis waar je normaal gesproken niet aan kunt voldoen. Met voorlichting en door de dialoog aan te gaan, streven we om naar beide kanten toe duidelijkheid te scheppen.”

‘Het is belangrijk dat wij de kennis bundelen en bie­ den die nodig is om risico’s goed af te dekken.

Algemeen directeur van STABU: “De kennis voor de STABU-database komt zo nodig van deskundigen op de specifieke gebieden. Samengevat is het belangrijk dat wij de kennis bundelen en bieden die nodig is om risico’s goed af te dekken. Dat wij onze gebruikers in de bouwnijverheid in feite oplossingen leveren met een stuk achtergrondinformatie waardoor ze de goede keuzes kunnen maken. Hiermee worden contracten evenwichtiger en dat leidt tot minder risico’s en schade. Naast Aon worden ook con-cullega’s uitgenodigd om mee te denken met elk hun eigen inbreng; tenslotte willen we het bouwbreed omarmen. Dit is een van de redenen waarvoor STABU - nu 35 jaar geleden - is opgericht: voortdurend de toegevoegde waarde voor de bouwnijverheid leveren. Andere contracten Van Hezik: “Het traditionele contract in de bouw is gebaseerd op de U.A.V. 1989. Dit contract kent een traditionele rol van opdrachtgever en aannemer. De herziene versie ligt momenteel ter accordering bij de betrokken ministeries in Den Haag. Het gedetailleerd specificeren in voorkomende gevallen wordt vervangen door het prestatiegericht bestekken schrijven. Dit vraagt om nieuwe contracten als bijvoorbeeld UAVgc (geïntegreerde contracten). Langzamerhand gaat dit in de bouwsector meer gebruikt worden, waardoor ook andere risico’s in het spel komen en dus ook de contracten in het kader van verzekeringen anders worden.” Over de veranderende rolverdeling licht Maarten van Hezik toe: “Ik verwacht een terugtrekkende overheid op het gebied van de bouw. Dat betekent dat mede op het bordje van de bestekschrijver een aantal contractuele zaken komen te liggen zoals het zelf regelen van aansprakelijkheden en dus gewijzigde verzekeringsvormen. Ik denk juist dat wij - samen met de deskundigen - de markt in de breedheid kunnen

Aon is een wereldwijde financiele dienstverlener en zorgt ervoor dat ondernemende mensen verantwoorde risico's durven te nemen door deze inzichtelijk en beheersbaar te maken. Samen met STABU helpen en informeren ze over risico's en risicomanagement in de bouw. Interview met Ruben de Bruin van AON (foto:rechts) & Maarten van Hezik van STABU

bedienen. Het is een trend: minder regels, minder ambtenaren en meer aan de markt overlaten!” Toekomst Op de vraag hoe de komende tijd de samenwerking vorm gaat krijgen antwoordt De Bruin: “Op korte termijn hebben we onze handen vol om het ingeslagen pad goed met elkaar te belopen. De bouw staat aan de vooravond van grote veranderingen op het gebied van technologieën, financieringen maar ook contractering. Hoe dat er precies uitziet weet ik niet maar het verbinden van de partijen zal daar een belangrijke rol blijven spelen. Ik geloof dat er nog zoveel op ons afkomt en er dus genoeg redenen zijn om te blijven samenwerken.” “STABU is bezig om een Kennissysteem Bouwrecht op te zetten waarmee we in feite aan niet-juristen uitleggen welke stappen ze moeten ondernemen wanneer er bijvoorbeeld vuile grond wordt aangetroffen, of voor het ordentelijk aanbesteden. Deze kennis is er wel, maar versnipperd. Op internet is veel informatie te vinden, maar het juiste antwoord op een specifieke vraag is niet altijd duidelijk. Wij streven naar het geclusterd aanbieden van gevalideerde kennis, waarin we beiden ons steentje zullen bijdragen”, aldus Van Hezik.

Aon Nederland Aon is toonaangevend dienstverlener op het gebied van ­Risicomanagement, Employee Benefits en Verzekeringen. Vanuit de visie van Aon kan een idee alleen worden verwezenlijkt als (dreigende) risico’s onder controle zijn. Aon in ­Nederland heeft 1.900 medewerkers en maakt onderdeel uit van Aon Corporation, Chicago, USA. Het wereldwijde Aon-netwerk omvat circa 600 kantoren in meer dan 120 landen en telt ruim 60.000 medewerkers. Hiermee is Aon één van de grotere financiële dienstverleners ter wereld. Aon Corporation is gespecialiseerd in financiële en verzekeringsdienst­verlening en genoteerd aan de ­effectenbeurs van New York (NYSE).

Meer informatie: www.aon.nl

Keurmerk voor vakwerk

Een uitdagend project?

Een slagvaardige partner Uw project verdient alle aandacht. Dus zoekt u een partner met verstand van zaken die u voorziet van advies en vakmanschap. Die dat belangrijke beetje extra geeft om u van dienst te zijn en die rekening houdt met uw wensen. Wensen rondom het bouwproces bijvoorbeeld. Dat is van planning tot facturatie correct en met oog voor uw werkwijze prettig geregeld. Bent u op zoek naar dergelijke garanties? Vraag dan naar het keurmerk van de onafhankelijke Stichting Afbouwkeur.

Voor de professionele top in stukadoors-, plafond-, wand- en vloerbedrijven kiest u afbouwbedrijven met één van de Afbouwkeurmerken.

WWW.AFBOUWKEUR.NL STABULLETIN | 21

vervolg coververhaal ‘Programma voor Eisen’ 2

1

Wie “De ervaring leert dat zodra wij worden ingeschakeld als adviseur wij als eerste vraag stellen hoe het Programma van Eisen (PvE) is opgebouwd. “De conclusie die we meestal moeten trekken is dat de informatie niet actueel, versnipperd en in voorkomende gevallen alleen als papieren versie beschikbaar is. De ontwikkeling van eigen, webbased software is eigenlijk uit een zekere mate van ergernis geboren. Een digitaal PvE stelt namelijk in staat om betere en altijd actuele informatie in een Programma van Eisen te krijgen en te budgetteren op een moment dat bouwkosten nog ­beïnvloedbaar zijn en er in verhouding nog weinig is geïnvesteerd. Dit verlaagt faalkosten, geeft beter inzicht in de gemaakte keuzes en het verhoogt de efficiency. Voor de softwaretool en met name de daarin vastgelegde procesbeschrijvingen is VIAC eind 2009 gaan samenwerken met Sjaak de Haan van A-Label IT. Zo’n digitaal opgezet programma van Eisen is ook eenvoudig met andere ontwerpende partijen te delen. Opmerkingen, suggesties, aanpassingen enzovoorts komen op één plek samen.”

3

komen er winkels, parkeergelegenheden, etc.). Je kunt alle gebouwfuncties benoemen waaraan teksten worden gehangen. Bij de selectie voor een eengezinswoning behoort (standaard) geen lift. Die keuzemogelijkheid wordt dan ook niet geboden. De eerste stap is het delen van de diverse ontwerpeisen, deze via het internet verspreiden door alle betrokken partners een inlogcode te verstrekken. Er kunnen dan samen keuzes worden gemaakt, die eenduidig vast worden gelegd. Daarmee heeft iedereen altijd het juiste beeld. Het PvE maakt het mogelijk om de keuze per fase te borgen.”

Werkwijze De heer Vink licht de werkwijze van het programma toe: “Het programma van eisen is uitermate generiek opgesteld. Het is digitaal zo ingericht dat we teksten delen. Dus als je voor de woningbouw een programma van eisen moet maken kun je beginnen met het vaststellen van de doelgroep (ouderen, jongeren, gezinnen, alleenstaanden,

Content De gebruikte structuur voor het Programma van Eisen is gebaseerd op de NL/ SfB-codering (elementenmethode). “Een veelgehoorde klacht is dat deze elementenmethode niet eenduidig is uitgewerkt, door gebrek aan een nationale standaard. STABU heeft zich de afgelopen jaren ingespannen om uniformiteit aan te brengen in de elementenstructuur.

1. Bandbreedte van mogelijkheden

2. Aanvullen, verfijnen en delen

3. Vaststellen van het PVE

In de initiatieffase van een bouwproject maakt de initiatiefnemer het Basis-PVE. Met

Na het maken van het Basis-PvE gaat de ontwikkelaar

Wanneer een fase het eindstadium heeft bereikt kan

het aangeven van het type project en doelgroep begint een digitaal PvE. Dit PvE, dat

informatie verzamelen en detailkeuzes maken.

deze worden bevroren. Het digitale PvE blijft vanaf dat

zeer snel tot stand komt, is van grote waarde voor de beslismomenten binnen de

Dit is een proces dat zich over een langere periode

document beschikbaar voor alle partijen die betrokken

interne organisatie en ook voor externe partners die informatie moeten aanleveren

uitstrekt. Stap voor stap worden vragen beantwoord

zijn in ontwerp, realisatie en exploitatiefase. Deze kan

over het project. Iedereen heeft direct de juiste richting en het kwaliteitsniveau ligt

en worden er teksten aan het PvE toegevoegd. Dit zijn

echter niet morden gewijzigd. Op deze manier kan men

op grote lijnen vast.

teksten die door de organisatie zelf zijn opgenomen

altijd terugkijken wat er in het verleden besloten is en

in hun standaard.

dit spiegelen aan de huidige situatie.

22 | STABULLETIN

Inmiddels zijn de nodige gesprekken geweest tussen VIAC en STABU om op dit vlak samen te werken. Het platform is er, maar wat zou er mooier zijn als je dat met elkaar kunt doen. STABU kan grip uitoefenen op het proces met haar content, wij kunnen met die softwaretool veel beter in de markt onze opdrachtgevers bedienen. We geven nu onze eigen draai aan het BIM. Maar liever doen we dat samen met STABU. Je moet niet opnieuw het wiel willen uitvinden. Dat is uitermate onhandig. Het voordeel is dat binnen de uniforme structuur van STABU er meer dan voldoende vrijheid is om de specifieke kenmerken en eisen van de opdrachtgever op te nemen zodat er een klantgerelateerde PvE ontstaat, waar de basis bestaat uit de uniforme omgeving. Hierdoor blijft veel vrijheid voor de opdrachtgever. Het PvE blijft een ondersteunend hulpmiddel.” Klantengroep “Vanuit diverse woningbouwverenigingen en ontwikkelaars is belangstelling getoond voor de PvE-software”, beaamt Paul Vink. “Met woningcorporatie Portaal is reeds een pilotproject opgezet. Hiermee is een klankbord beschikbaar voor niet alleen de softwarematige functionaliteit maar ook voor de gebruikte structuur en procesbeschrijvingen. Portaal heeft ook duidelijk voor de STABU-elementenstructuur gekozen. We zijn gestart met het vastleggen van de initiatief-, haalbaarheid-, voorlopig-/ definitiefontwerp en realisatiefase. Deze fasen gelden voor elk soort traject. Of er een gebouw gebouwd moet worden of een spoorlijn aangelegd, het begint met een initiatief. Het leuke van het proefproject is dat we het gezamenlijk met de mensen van de werkvloer doen. Het is niet zo dat wij het allemaal alleen bedenken. De mensen die met de dagelijkse praktijk te maken hebben, ervaren de last als het niet goed georganiseerd is.” Rolmodel Op de eerste plaats is VIAC een installatieadviesbureau. “Onze kernactiviteit is ‘wonen’. Hoe langer ik in deze business zit, hoe vaker ik zie dat de communicatie in de initiatief fase al spaak loopt. Partijen hebben verschillende ideeën over het eindproduct, maar nog vaker is er geen helderheid over de wensen, doelgroep, stedebouwkundige eisen, etc. In de bouwnijverheid is faalkostenreductie een trend. De menselijke factor is van cruciaal belang.

‘De commu­ nicatie loopt vaak in de initiatief fase al spaak.’

Daarnaast laat - naar mijn mening - de kwaliteit van bestekken te wensen over, positieve uitzonderingen daargelaten. In het kader van verbeter de wereld, begin bij jezelf heb ik besloten om aan mijn opdrachtgevers te vertellen dat wanneer wij meer dan 1 A4-tje opmerkingen op ons ­bestek krijgen dat ik mijn honorarium teruggeef. Dit motiveert ons om scherp te blijven om ook onze zaken efficiënter te organiseren, mede door gebruik te maken van de hulpmiddelen die in de markt te koop zijn.” Toekomst Op de vraag wat VIAC verwacht van nieuwe technologieën als het Bouw Informatie Model (BIM) antwoordt Vink: “Om draagvlak te verkrijgen voor BIM hebben we op LinkedIn de gebruikersgroep ‘Dutch BIM Experts’ opgericht. Mensen hebben veel vragen over BIM en de social media zijn uitermate geschikt om inzicht te krijgen wat er leeft in de markt.

De informatie uit STABU-Element wordt toegevoegd aan het BIM-model, waarmee dit dan ook gelijk is opgenomen in het Programma van Eisen. De vervolgstap is om daar ook calculatieprogrammatuur aan te koppelen. Dus ook die codes moeten met elkaar overeen komen. We hebben een flinke stap gemaakt in het digitaliseren van het Programma van Eisen. Voor het laatste gedeelte lopen we samen op met STABU”, aldus Paul Vink van VIAC (www.VIAC.nl). Meer informatie: www.viac.nl

VIAC Installatie Adviseurs VIAC Installatie Adviseurs volgt de actuele ontwikkelingen in de bouwwereld en is actief bezig om nieuwe werkmethodieken te integreren in haar operationele en managementprocessen. Het gebruik van nieuwe software en ketenintegratie speelt hierin een belangrijke rol en VIAC Installatie Adviseurs wil hierbij een vooraanstaande en voortrekkende rol spelen. VIAC geeft duurzame installatietechnische adviezen aan partijen in woningbouw, utiliteitsbouw zowel in nieuwbouw als in bestaande bouwprojecten. Dit zo transparant mogelijk om een optimale duurzame outcome met minimale faalkosten te ­realiseren. Met een brede maatschappelijke betrokkenheid wil onze organisatie een blijvende bijdrage leveren volgens het ‘people – planet – profit’- principe om voor onze klanten een veiliger en gezonder woon- en werkmilieu te verwezenlijken.

R e ca p a n ®

w w w. re c a p a n . n l

Na-isolatiesysteem van EPS voor pannendaken

■

Isolatie aan de buitenzijde van de dakconstructie biedt de beste bescherming tegen vocht.

■

Voor het aanbrengen van Recapan® hoeven de bewoners niet uit de woning. Recapan® elementen kunnen razendsnel worden aangebracht. Het verwerkingstempo ligt op ca. 1 tot 1,5 woning per dag.

■

Lage kosten; Recapan® biedt de beste prijs- prestatieverhouding dankzij de lage investering en de zeer geringe montagekosten.

■

Korte terugverdientijd; e.e.a. is uiteraard afhankelijk van het stookgedrag, maar een terugverdientijd van binnen de 5 jaar is zeker mogelijk. NB dit is gebaseerd op de huidige gasprijzen!

T: 053 572 77 77 E: [email protected]

.re www

capa

n. nl

STABULLETIN | 23

De Bond van Nederlandse Bestekdeskundigen BNB streeft naar het bevorderen van de ­kennis, het inzicht en de vaardigheid van de bestekdeskundigen.

In kort VOORGESCHREVEN BOUWSTOFFEN Over de consequenties van het voorschrijven van bouwstoffen met fabri­ kantnaam en -type1) bestaat nog veel onbegrip. In dit artikel worden aan de hand van een (vereenvoudigd) praktijkgeval de verschillende aspecten van het voorschrijven van de fabrikant nog eens uiteengezet.

p m o p e t arm een w n Case: tgever e v e pdrach p, r o e o h d c tep m an s e g e warm iseur v D r v . et d n a o m e p e n r Vo ntwo hreve oor d o c d s e e ti is g r a ll ens de tek voo e insta gebouw

s jd rijfs allati het be g en ti n en bed s- en koelinst leverin tie is in p a schreve o ll Voor e e g a g a t in r s N o m in o r . v a g e z w in r e e d de ruik uid waterv bij geb betreft akt van en type-aand a g t in m a il it w u u v el tie voor nt ver die de installa fabrika lijkheid an van e a e e t d d s d r t o n n t o o a v ntw blijk het , en is naam de vera , door eriode e hand t n p s d s e ij d o n w u a ld r o v vo eme aan de mp onderh niet te or het mtepo e aann r p o D a v . m t w g o g a p e a d e d dra per warmt eid van jkheid ht uur schikth oordeli dan ac e w r g t e en. n n g ll o a n e r t ) la hers en ve onele e e t ti g c it ij n d h u f t is deze ( ning da houden van me niet ge m n o e r k a e a r d geb treden dag ge

Het aanduiden van bouwstoffen met fabrikantnaam en de U.A.V. U.A.V. §5 lid 4 luidt: “De opdrachtgever is aansprakelijk voor de functionele ongeschiktheid: a.van door hem voorgeschreven bouwstoffen; b.van bouwstoffen, die bij een door hem voorgeschreven leverancier moeten worden betrokken, tenzij de aannemer een keuzemogelijkheid had, met betrekking tot deze bouwstoffen. Onder de functionele ongeschiktheid van bouwstoffen wordt verstaan het naar hun aard niet geschikt zijn van deze bouwstoffen voor het doel waarvoor zij blijkens het bestek zijn bestemd.” U.A.V. 2011 §5 lid 4 2): “De opdrachtgever is aansprakelijk voor de functionele ongeschiktheid van door hem voorgeschreven bouwstoffen.” (in de U.A.V. 2011 zal het verschil tussen de voorgeschreven leverancier en de voorgeschreven aannemer worden opgeheven). De opdrachtgever is dus aansprakelijk voor de “functionele ongeschiktheid van door hem voorgeschreven bouwstoffen”. Dit leidt ertoe, dat veel bestekschrijvers 24 | STABULLETIN

menen zich in te moeten indekken tegen eventuele aansprakelijkheidsstelling met de aanduiding “of gelijkwaardig”. De mogelijkheid tot het aanbieden van een gelijkwaardige bouwstof door de aannemer wordt in de U.A.V. reeds geboden in §17 lid 5: “Indien de directie zulks goed vindt, zal de aannemer in plaats van met een fabrieksnaam aangeduide bouwstoffen andere mogen leveren, mits van overeenkomstige hoedanigheid.” In de U.A.V. 2011 wordt aan deze bepaling nog een tweede zin toegevoegd naar aanleiding van de inmiddels in de praktijk gegroeide jurisprudentie “De directie onthoudt de goedkeuring niet op onredelijke gronden.” De toevoeging “of gelijkwaardig” achter een met fabrikantnaam aangeduide bouwstof is - blijkens een uitspraak van de Raad van Arbitrage - niet altijd voldoende om te voorkomen dat de met fabrikantnaam aangeduide bouwstof als “voorgeschreven” wordt beschouwd 3) Bovendien rijst de vraag of in geval van “of gelijkwaardig” het de aannemer niet zonder meer is toegestaan een gelijkwaardige bouwstof, maar een andere dan voorgeschreven, toe te passen. U.A.V. 2011: “Indien de directie zulks goed vindt, zal de aannemer in plaats van met een fabrieksnaam aangeduide bouwstoffen andere mogen leveren, mits van overeenkomstige hoedanigheid. De directie onthoudt de goedkeuring niet op onredelijke gronden.” Een bouwstof zal door de professionele bestekschrijver overigens nooit zonder reden met fabrikantnaam in het bestekboek worden aangeduid. De BNB Richtlijn 4) zegt daarover “Indien het gebruik van gecertificeerde of genormeerde processen en bouwstoffen niet mogelijk is, of als esthetische en/of functionele eisen zich daartegen verzetten kan bij de beschrijving gebruik worden gemaakt van fabrikanten/of leveranciergebonden processen en bouwstoffen.” Bovendien is het ook goed mogelijk dat een opdrachtgever (om hem moverende redenen) de voorkeur geeft aan een bouwstof van een bepaald fabrikaat. Een recht, dat hem moeilijk ontzegd kan worden! In de gevallen waarin er voor wordt gekozen een bouwstof met fabrikantnaam aan te duiden zal de bestekschrijver zich terdege moeten vergewissen van de functionele geschiktheid daarvan in het werk. Teneinde discussie omtrent “... onredelijke gronden” te voorkomen, kan voor een bepaalde bouwstof in het bestek nog worden bepaald, dat “voor deze bouwstof kan geen gelijkwaardig product worden toegepast.”

BESTEK

Door: ir. S.W. (Sietze) Wierda namens BNB

Het aanduiden van bouwstoffen met fabrikantnaam en de Richtlijn 2004/18/EG Overheidsinstellingen5) zijn onderworpen aan de bepalingen van de Richtlijn 2004/18/EG. Het Aanbestedingsreglement Werken 2005 (ARW 2005) bepaalt, in aansluiting op de Richtlijn voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor werken ten aanzien van het gebruik van fabrikantnamen het volgende: “De aanbesteder maakt in de technische specificaties geen melding van een bepaald fabrikaat, een bepaalde herkomst of een bijzondere werkwijze, noch van een verwijzing naar een merk, een octrooi of een type, een bepaalde oorsprong of een bepaalde productie, waardoor bepaalde ondernemingen of bepaalde producten worden bevoordeeld of geëlimineerd, tenzij dit door het voorwerp van de opdracht gerechtvaardigd wordt.” (o.a. 2.5.9) “De aanbesteder mag de melding of verwijzing, bedoeld in artikel 2.5.9, opnemen in de technische specificatie wanneer: a.een voldoende nauwkeurige en begrijpelijke beschrijving van het voorwerp van de opdracht niet mogelijk is door toepassing van artikel 2.5.2, en b.deze melding of verwijzing vergezeld gaat van de woorden ‘of gelijkwaardig’.” (o.a. 2.5.10).

directie te wijzen op de functionele ongeschiktheid van de met fabrikantnaam aangeduide bouwstoffen: “Indien de constructies, werkwijzen, orders en aanwijzingen, bedoeld in §5, tweede lid, dan wel de bouwstoffen of hulpmiddelen, bedoeld in §5, derde lid, klaarblijkelijk zodanige fouten bevatten of gebreken vertonen, dat de aannemer in strijd met de goede trouw zou handelen door zonder de directie daarop te wijzen tot uitvoering van het desbetreffende onderdeel van het werk over te gaan, is hij voor de schadelijke gevolgen van zijn verzuim aansprakelijk. Het in dit lid bepaalde is van overeenkomstige toepassing op de in § 5, vierde en vijfde lid, bedoelde gevallen.” Dat de aannemer op de hoogte was van de functionele on­geschiktheid van de voorgeschreven warmtepomp bleek uit de door de hem opgevoerde ­correspondentie met de fabrikant/ leverancier. De aannemer had kunnen en moeten waarschuwen voor de functionele ongeschiktheid van de warmtepomp, alvorens tot uitvoering van het desbetreffende onderdeel van het werk over te gaan. Waarschuwen op het moment dat zich in de onderhoudsperiode een gebrek voordoet is duidelijk te laat. Het lijkt erop, dat de aannemer daarmee aansprakelijk is voor de “schadelijke gevolgen van zijn verzuim”.

‘Er doet zich toch een probleem voor met de functionele geschiktheid van de voorgeschreven warmtepomp.’

De praktische consequenties van de Richtlijn en het ARW zijn voor de bestek­ schrijver niet zo heel veel anders dan die van de U.A.V. De regeling houdt afgezien van de verplichte vermelding van “of ­gelijkwaardig” 6) weinig anders in dan die van de BNB Richtlijn 01. Ook de mogelijkheid tot het vermelden van “... voor deze bouwstof kan geen gelijkwaardig product worden toegepast” is naar onze mening toegelaten op basis van het laatste zinsdeel van ARW 2.5.9. Geen van de inschrijvende aannemers zal door deze bepaling worden benadeeld 7). De aansprakelijkheid van opdrachtgever en aannemer voor de functionele ongeschiktheid In het beschreven project doet zich ondanks het zorgvuldige handelen van ontwerper en bestekschrijver toch een probleem voor met betrekking tot de functionele geschiktheid van de voorgeschreven warmtepomp. De toepassing van een betrekkelijk nieuwe techniek kan hiervan misschien de oorzaak zijn. Hoewel de opdrachtgever aansprakelijk is voor de functionele geschiktheid van de warmtepomp, rust op de aannemer ingevolge U.A.V. §6 lid 14 de verplichting de

uitleg 1) Zie het artikel “Het gebruik van fabrikantnamen in het bestek” in STABU-bulletin januari 2004. 2) De citaten uit de U.A.V. 2011 zijn ontleend aan het tekstvoorstel van het Instituut voor Bouwrecht, d.d. 11 november 2010. 3) Zie de “BNA-voorbeeldbepalingen en toelichting”, Amsterdam mei 1992. 4) BNB richtlijn 01, versie 1.0b, d.d. 15 mei 2006.

Conclusie Indien de aannemer tijdig (dus voor uitvoering van de desbetreffende werkzaamheden) zou hebben gewaarschuwd voor de functionele ongeschiktheid van de warmtepomp, zou een bestekwijziging naar een andere warmtepomp of een wijziging van de opzet van de installatie uitkomst hebben kunnen bieden. Uiteraard zouden daarbij de kosten van die bestekwijziging voor rekening van de opdrachtgever zijn gekomen. Dat geldt ook voor de onderhoudsperiode. De extra kosten van het wijzigen van de (opzet van) de installatie na ­oplevering zullen echter voor rekening van de aannemer moeten komen.

De Richtlijn 2004/18/EG bevat in bijlage II een (niet limitatief) overzicht van de publiekrechtelijke instellingen categorieën van publiekrechtelijke instellingen die onderworpen zijn aan de verplichtingen volgens de Richtlijn. 6) Inmiddels is gebleken dat in de jurisprudentie (door de gewone rechter) het begrip “gelijkwaardig” zeer strikt wordt gehanteerd. 7) Zie het artikel onder 1). Schrijver is omtrent enige jurisprudentie of publicaties waarin deze opvatting wordt bestreden niets bekend. 5)

STABULLETIN | 25

rechte PAD

OP HET

Handboek specificeren is vernieuwd voor de GWW bouwinitiatieven klantgericht uitwerken Begin oktober presenteerde en overhandigde Iman Kos­ ter, directeur CROW, het nieuwe Handboek ­specificeren aan een brede vertegenwoordiging van bestuurders in de gww-sector. Met het handboek kunnen opdrachtge­ vers, opdrachtnemers en adviseurs in de sector beleids­ overwegingen vertalen naar specifieke projectkeuzes die stapsgewijs worden uitgewerkt tot een definitief ontwerp. Het boek ­vervangt de vorige editie, het Hand­ boek Oplossingsvrij Specificeren uit 2007. Het Handboek specificeren ondersteunt de sterke roep om de integrale kwaliteit van bouwprojecten te verbeteren. De methodiek stimuleert gebruiksvriendelijk en omgevingsvriendelijk ontwerpen. De gebruiker krijgt met het boek, als het ware een ‘gereedschapskist’ vol middelen waarmee, hij zijn bouwproject methodisch, transparant en eenduidig kan inrichten en ontwikkelen. Door een verbeterde samen­ werking verlopen zijn projecten beter en plezieriger. Iman Koster: “Het boek verbindt, het schakelt processen efficiënt aan elkaar. Het is én én: voor innovatieve contractvormen UAVgc én bestekken, voor opdrachtgevers én opdrachtnemers, voor vraagstellers én ontwerpers, voor contractopstellers én contractbeheerders.” Afgelopen jaren heeft CROW gezien dat partijen moeilijkheden hebben te overwinnen bij het opstellen van contracten, het optimaliseren van projecten en interne processen, het samenwerken aan projecten en het waardevol uitvoeren van contractbeheersing. Hoewel dit handboek niet alle problemen zal oplossen, worden er wel degelijk oplossingen aangeboden waardoor stappen kunnen worden gemaakt om de hobbels te overwinnen. Het handboek is een initiatief van de CROW-programmacommissie Specificeren en Systems Engineering, die samenwerkt met de Stuurgroep SE en INCOSE NL. Gezamenlijk werken zij aan de ontwikkeling en implementatie van Specificeren en Systems Engineering in de bouwsector. CROW richt zich daarbij op de decentrale overheden en hun samenwerkingspartners. Zo ondersteunt CROW de bouwsector bij het maken van gemotiveerde en afgewogen ontwerpkeuzes en bij het toepassen van levensduurdenken in de praktijk, een van de basisbeginselen van specificeren. 26 | STABULLETIN

 impressie station Den Haag

De Leidraad SE voor de gww vormt het kader waarop het nieuwe handboek is gebaseerd. Beide zijn afgestemd op de ISO-norm voor Systems Engineering. De gebruiker weet daarom dat zijn manier van werken sectorbreed wordt gedragen en dat de methodiek aansluit op ­internationale normen. Aanleiding De kennis en de praktijk van het specificeren ontwikkelen zich snel. Arjan Visser, projectleider bij CROW op het gebied van specificeren en auteur van het nieuwe handboek: “Je kunt beter spreken van een heel nieuw handboek, want er waren eigenlijk twee belangrijke aanleidingen om het handboek te herschrijven. Niet alleen is de kennis van het specificeren de afgelopen paar jaar sterk toegenomen, ook de rol van systems engineering in de bouwsector, de methodiek waarop het specificeren is gebaseerd, groeit. Wat bijvoorbeeld heeft meegespeeld bij de overwegingen om het handboek te herschrijven, is de perceptie van gebruikers dat de eerste editie vooral bestemd was voor opdrachtgevers, zegt Visser. “Dat is nooit de bedoeling geweest, maar dit was wel hoe men tegen het handboek aankeek.” In de nieuwe versie is daarom beter duidelijk gemaakt, dat het ook voor andere partijen geschreven is. In iedere fase van een bouwwerk kunnen betrokkenen hun voordeel doen met het nieuwe handboek, van planvorming tot uitvoering.” Een andere indruk van de eerste editie was dat het alleen voor nieuwbouw­ projecten bedoeld was. Ook dit beeld klopt niet, maar is wel begrijpelijk gezien het beschreven stappenplan. In de tweede editie komt veel duidelijker naar voren dat de methodiek ook goed toepasbaar is voor bijvoorbeeld het beheer en de ­renovatie van bouwwerken. Hiervoor is uitgegaan van de gehele levenscyclus zoals weergegeven in figuur ‘de hartslag van een bouwwerk’ op pagina 27.

Vanuit de samenwerking tussen CROW en STABU is het idee ontstaan om wederzijds informatie te verschaffen over onderwerpen die vanuit de GWW voor de B&U interessant zijn en omgekeerd.

Kennis en ervaringen uit de praktijk De ervaringen van gebruikers van de eerste editie hebben een grote rol gespeeld bij de totstandkoming van het nieuwe handboek. Visser: “Er is een groeiende praktijkgroep met inmiddels ruim zeshonderd leden. Zij hebben veel praktijkervaring aangedragen. Bovendien hebben we kennis en ervaring opgedaan door middel van de CROW-cursussen op het gebied van specificeren en de feedback van cursisten. De toename van de technische kennis van specificeren in de praktijk heeft bijvoorbeeld geleid tot uitbreiding van het handboek met instrumenten en analysetechnieken.

Verder wilden we zo breed en zo goed mogelijk aansluiten bij de diverse wijzen van inkoop.” Elk uniform contract past nu bij deze werkmethode en is er geen reden om het schrijven van een UAVGC-contract anders aan te pakken dan het schrijven van een bestek. De aansluiting op de besteksystematiek is dan ook een belangrijke uitbreiding. Daarnaast is aansluiting gezocht met de aanbestedingsvorm ‘gunnen op waarde’ en in zijn algemeenheid met de leidraad aanbesteden.

Eén taal In het Handboek wordt kennis van systems engineering op eenvoudige wijze ­aangereikt. Kader hiervoor is de Leidraad Systems Engineering voor de gww. Dit kader is gebruikt zodat de sector één taal spreekt en van dezelfde principes uitgaat. Daarnaast is aansluiting ­gezocht bij verwante vakgebieden, zoals risicomanagement en projectmanageTECHNISCHE PROCESSEN ment en is er aansluiting op uniforme SLOOPFASE GEBRUIKSFASE CONCEPTFASE ONTWIKKELFASE REALISATIEFASE werkwijzen zoals de Standaardsystematiek kostenramingen (SSK).

Zoals de uitbreiding van de functieanalysemethodieken. Naast de bekende FASTtechniek zijn er twee nieuwe technieken bijgekomen: de eenvoudige vraagtechnieken en de flowblock­analyse. Ook zijn in het nieuwe handboek de morfologische box toegevoegd om tot innovatieve ontwerpen te komen, de tradeoffmatrix om ontwerpen te beoordelen en de aspectsysteemanalyse om systemen op aspecten als duurzaamheid, veiligheid en betrouwbaarheid te analyseren. Zo brengen we theorie en praktijk bij elkaar.”

Aansluiting “Tijdens het schrijven hebben we één doel goed voor ogen gehouden. Het handboek moest praktischer worden, meer gebruikersgericht. En dat is gelukt. Daar ben ik trots op. Er zijn nu meer contractvormen beschreven in het boek. De aansluiting op de UAVGC-contracten is verbeterd en ­uitgebreid.

De totstandkoming van de nieuwe ­editie heeft veel tijd gekost, meer dan we aanvankelijk dachten”, legt Visser uit. “We hebben vooral veel tijd gestoken in het creëren van een figuur: de hartslag van een bouwwerk breed draagvlak. Daarvoor was een brede input noodzakelijk. Om die te krijgen hebben we vaak en veel overlegd met allerlei partners in de sector en dat kost tijd.” Reëel beeld Visser hoopt dat het nieuwe handboek zal bijdragen tot een reëel beeld van infrastructurele ontwerpen. “Nu zie je helaas regelmatig dat er een ontwerp komt, dat niet volledig doordacht is. Er wordt weleens te goedkoop begroot, omdat met een lagere prijs een groter politiek draagvlak zou ontstaan. » Lees verder op p.28

“Handboek is breed toepasbaar” Een van de mensen uit de praktijk die veel verwacht van het nieuwe ‘Handboek specificeren’, is Erik van ’t Hof. Hij is adviseur ingenieursdiensten bij de Dienst Vastgoed Defensie. “Het nieuwe ‘Handboek specificeren’ heeft de juiste invalshoek. Het helpt om op de juiste wijze over de output van het project na te denken en de complexe materie op heldere wijze te beschrijven.” Dit is van belang, want bij Defensie komt het hele palet aan bod. Defensie heeft niet alleen 15.000 vastgoedobjecten in beheer, maar ook de nodige infrastructuur­objecten. Naast de vele wegen en ondergrondse infrastructuur op militair terrein, zijn er ook bijzondere zaken als vliegvelden en de marinehaven in Den Helder. Naast onderhoud en beheer is er ook sprake van nieuwbouw. Van ’t Hof meent echter dat het handboek ook geschikt is voor het specificeren ten behoeve van utiliteitsbouw.

“Veel processen waar je bij infrastructuur mee te maken hebt, spelen ook bij gebouwen. Neem bijvoorbeeld beschikbaarheid. Dit aspect is belangrijk bij wegen, maar net zo goed bij gebouwen. In beide gevallen speelt logistiek een belangrijke rol, evenals de aanwezigheid van technische systemen waarbij Systems Engineering helpt de onderlinge verbanden in kaart te brengen. Dit handboek gaat niet over gebouwen, maar ik denk dat de ­beschreven systematiek direct bruikbaar is.” STABULLETIN | 27

» vervolg ‘Handboek specificeren is vernieuwd voor de GWW’

inciaal ki Vijfschacht (Inter Prov W), Margaretha Raikows nst Landelijk (Die ns Brui rt v.l.n.r.: Arjan Visser (CRO Reu , -NL) W), Timo Giling (INCOSE nsie), Overleg), Iman Koster (CRO estro (Dienst Vastgoed Defe wend Nederland), John Liev ) gebied), Bob Gieskens (Bou pen hap ersc rt Vermue (Unie van Wat Johan Vermeer (G4), Albe

Handboek specificeren gepresenteerd Het ‘Handboek specificeren’ is op 4 oktober gepresenteerd aan vertegenwoordigers van opdrachtgevers, ontwerpers en bouwers in de grond-, weg- en waterbouw. Dit gebeurde op de Innovatie-estafette in de Van Nellefabriek in Rotterdam. CROW-directeur Iman Koster overhandigde het handboek aan de op de foto afgebeelde personen.

Onzekerheden worden niet altijd duidelijk benoemd. Onze verwachting is dat ­bijvoorbeeld ontwerpers en planners met dit handboek duidelijker kunnen aangeven wat een ontwerp precies moet inhouden. De politiek kan dan een oordeel ­vellen op basis van betere en vollediger informatie.” Het leidend principe ‘klantvraag centraal’ vormt een goede basis voor functionele bouwwerken.”

“Dit boek zal een nieuw uitgangspunt worden voor toekomstige publicaties van CROW.”

Ook belangrijk voor CROW Tot slot benadrukt ­Visser, dat het nieuwe Handboek specificeren ook voor CROW zelf een belangrijke rol vervult. “Dit boek zal een nieuw uitgangspunt worden voor toekomstige publicaties van CROW.”, die meer en meer op de methode systems engineering geschoeid ­worden. De publicaties worden daarmee steeds meer klantgericht en gestructureerd opgezet en de onderlinge inhoud is beter op elkaar afgestemd. 28 | STABULLETIN

‘Natuurlijk ventileren blijft mogelijk’ Afgelopen april vierde BUVA haar 65e verjaardag. In 1946 start­ ten de twee oprichters, de heren Bubberman en Vaarties, hun handel in ijzerwaren en bevestigingsmaterialen. Gaandeweg kwam de focus steeds meer op eigen ontwikkeling te liggen en richtte het bedrijf zich op productinnovatie. Het product­ assortiment is steeds uitgebreider geworden; onder andere ventilatieroosters, hardglazen ramen en aluminium profielen. Daar zijn recent glasvezelversterkte onderdorpels, mechani­ sche ventilatiesystemen en toegangscontrolesystemen aan toegevoegd. Een breed spectrum aan producten en afnemers dus; hoe gaat dat in de praktijk? Deze vraag leggen we voor aan ­Herbert ­Meijer, manager marktontwikkeling bij BUVA. “Alle producten binnen BUVA zijn even belangrijk. Het is een leuke uitdaging om alle balletjes tegelijk in de lucht te houden. Om het echter voor onze klanten overzichtelijk te houden, leveren we complete concepten aan, in plaats van een losse set van producten”, vertelt de heer Meijer. “Dit geldt onder andere voor het hang- en sluitwerk, maar ook voor ventilatie(roosters).”

EPC-garantie Ventileren is een belangrijk onderdeel van energieverbruik in woningen. In de loop van 2012 komt er een nieuw Bouwbesluit. Vooruitlopend op Europese wetgeving wordt op termijn ook de EPC-normering aangepast. Sinds de introductie van energieprestatie regelgeving is het energieverbruik in de Nederlandse nieuwbouwwoningen sterk gedaald. Per 1 januari 2011 is de Energie Prestatie Coëfficiënt verlaagd van 0,8 naar 0,6. Dit betekent dat de energetische kwaliteit van een woning 25% extra verbeterd moet worden.

Sofia van Laar en Herman Kervel

Het uiteindelijke doel is energieneutrale nieuwbouwwoningen in 2020. Meijer: “Bouwend en installerend Nederland gaan de komende jaren nog veel veranderingen meemaken. Ventileren volgens het principe van natuurlijke toevoer (ventilatieroosters) en mechanische afzuiging blijft mogelijk. Wij kijken naar de gehele woning, daarover adviseren wij. Uiteindelijk worden we afgerekend op de werkelijke prestaties van een product, meer dan op de technische mogelijkheden en specifieke eigenschappen. Door het aanbieden van voorselecties kunnen de resultaten worden gegarandeerd.” STABU Een van de redenen voor BUVA om op internet zogeheten bestekservices aan te bieden is dat de traditionele STABU-bestekssystematiek werksoortgericht is. In het hoofdstuk hang- en sluitwerk zijn sloten en deurkrukken als separate onderdelen opgenomen. “Aangezien wij onze producten als een totaalconcept aanbieden hebben we gezocht naar een efficiënte manier om bestekteksten te selecteren en daardoor zijn we bij een zoekboom uitgekomen. Wij zien de stap die STABU maakt om via de elementenmethode te kunnen specificeren als een waardevolle toevoeging en oplossing voor ons als fabrikant. Uiteindelijk zal alle informatie aan elkaar geknoopt worden door ketenintegratie, co-makership, lean bouwen en BIM (bouw informatie model). Met STABU-Element zal er een standaardstructuur worden geboden en daarmee van onschatbare waarde zijn.” Informatie Kennis vergaren en kennis delen, daarvoor organiseert BUVA de zogenaamde themabijeenkomsten. “Het is voor iemand in de bouw onmogelijk om overal verstand van te hebben. We erkennen de noodzaak om zowel theoretische als praktische kennis aan te scherpen. Tijdens de themabijeenkomsten wordt uitvoerig ingegaan op onderwerpen als installatiegeluid versus regelgeving, EPC, Bouwbesluit, luchtdicht bouwen enzovoorts. Ook doen we een stapje naar ­voren voor de lancering van nieuwe producten. We zijn aanwezig op de VSK en op de Renovatiebeurs. Op www.buva.nl is meer informatie te vinden”, aldus Herbert Meijer.

José schaap en

Henk Gidding

Verkoopwijziging Recent zijn er wijzigingen geweest in de bezetting van de afdeling verkoop. Door omstandigheden heeft Stichting STABU afscheid moeten nemen van twee vaste krachten. Herman Kervel Afgelopen 11 jaar is Herman Kervel een bekend gezicht geworden bij met name fabrikanten en toeleveranciers. Van de opgedane ervaring op commercieel gebied heeft STABU dankbaar gebruik kunnen maken door de invulling van zijn functie als account/sales officer. Helaas is de heer Kervel vanwege ziekte niet meer in staat om zijn taken te verrichten en heeft daardoor zijn functie moeten neerleggen. Sofia van Laar Op 5 juli jl. heeft Sofia van Laar afscheid genomen van haar collega’s van de Stichting STABU na een arbeids­ termijn van 10 jaar. In de functie van commercieel medewerker binnendienst fabrikanten heeft zij veelvuldig contact onderhouden met fabrikanten, met name rondom de tweejaarlijkse uitgaven van STABU. De komende tijd zal zij zich in eerste instantie toeleggen op haar gezin en zich vervolgens bezinnen op verdere toekomststappen. Continuïteit Als opvolging in de functie van account/sales officer zijn – zoals in vorige bulletins is bekend gemaakt - José Schaap en Henk Gidding bij STABU in dienst getreden. Hierdoor is de continuïteit gewaarborgd in de relatiebeheer met nieuwe en bestaande fabrikanten en gebruikers. e-mail: [email protected] STABULLETIN | 29

Cursusaanbod Cursus STABU-bestekssystematiek Om de invoering van de STABU-bestekssystematiek binnen uw organisatie snel en effectief te laten verlopen, wordt door STABU een dagcursus georganiseerd. In één dag raakt u ­volledig vertrouwd met de STABU-systematiek. De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch.

Cursus Garanties in de bouw Garanties spelen in de bouw een belangrijke rol. Toch is het een niet éénduidig begrip. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van garanties, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen garanties in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt €365,-* exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch.

Op de volgende data is nog plaats: » 17 januari, 28 februari, 10 april & 22 mei 2012

Op de volgende data is nog plaats: » 15 december 2011 » 12 april & 14 juni 2012

Cursus STABU Bestekken lezen Stichting STABU helpt ontvangers van projectbestekken met het kritisch beoordelen van de inhoud. Waar zitten de voetangels en klemmen in de projectbestekken? Welke risico’s zitten erin verborgen? In een ochtend en een middag worden deze belangrijke zaken toegelicht. Er wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitleg van die administratieve en technische zaken die grote invloed kunnen hebben op de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de uitvoerende en toeleverende bedrijven in de bouw. Met deze kennis kunnen de bedrijfsrisico’s beter ingeschat worden. Dus alle zaken die invloed hebben op zekerheidstelling, garantie, coördinatie, aansprakelijkheid, verzekeringen en geschillen komen aan de orde. De prijs van deze cursus bedraagt €365,-* exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 13 december 2011 » 7 februari, 20 maart, 1 mei & 12 juni 2012

Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector Deze cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector is speciaal bedoeld voor hen die graag bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen in wet- en regelgeving in deze sector. De cursus is o.a. bestemd voor gebruikers, direct en indirect, van de STABU-bestekssystematiek zoals architectenen ingenieursbureaus, de opdrachtgevende overheid, woningbouwverenigingen, projectontwikkelaars en aannemers- en installatiebedrijven, leveranciers en producenten van bouwstoffen die in bestekken worden voorgeschreven en iedereen die in zijn of haar dagelijkse functie in het bouwproces te maken heeft met wet- en regelgeving. Door middel van deze cursus, van één dag, is men weer geheel op de hoogte van alle valkuilen in bouwcontracten en weet men hoe deze te vermijden. De prijs van deze cursus bedraagt €365,-* exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 1 december 2011 » 22 maart & 24 mei 2012 Beroepsopleiding Bestekschrijver (24 dagdelen) Deze opleiding tot professionele bestekschrijver behandelt alle relevante onderdelen voor het opstellen van projectbestekken. Ook de nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de materialen vragen een steeds grotere kennis en deskundigheid van de bestekschrijver. In de andere bestaande cursussen en opleidingen wordt weliswaar aandacht besteed aan het belangrijke onderdeel ‘bestekken’ maar niet in die mate dat daarmee de professionaliteit van de bestekschrijver wordt verhoogd.

Opfriscursus Bestekschrijver (4 dagdelen) Speciaal voor degenen die de Opleiding Bestekschrijver hebben gevolgd en bijgeschoold willen worden over recente ontwikkelingen. Hoe houdt men zijn kennis up-to-date? Zeker op dit moment, met enerzijds een grote werkdruk die het gevolg is van de grote bouwportefeuille en anderzijds het hoge tempo van nieuwe regelgeving op nationaal en Europees vlak, is dat een moeilijke zaak. Hoe staat het nu precies met geïntegreerde contractvorming, wet BIBOB, de vernieuwde Woningwet, Bouwstoffenbesluit (BSB), CE-markering en KOMO, enz.? Deze cursus bestaat uit 4 dagdelen (verdeeld over 2 ochtenden en middagen, incl. lunch). De prijs van deze cursus bedraagt €640,-* exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch.

Op verzoek van velen heeft Stichting STABU daarom deze opleiding opgezet. Uitgangspunt daarbij is de kennisoverdracht door ervaren docenten, gericht op de dagelijkse praktijk. De opleiding is zowel bouwkundig als installatietechnisch georiënteerd.De opzet van de opleiding is zodanig dat direct kan worden ingespeeld op veranderingen in de praktijk. Tot op heden hebben ruim 750 deelnemers deze opleiding met goed gevolg afgesloten. De prijs van de opleiding is €3150,-* exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief diners, syllabi, overig studiemateriaal en examengelden.

Op de volgende data is nog plaats: » 13 & 14 maart 2012

Op de volgende startdata is nog plaats: » 11 september, 13 september & 28 november 2012

Zover bij Stichting STABU bekend zijn deze cursussen/opleidingen erkende PBO activiteitstypen zoals vastgesteld in de Regeling Permanente Beroepsontwikkeling (PBO) van de BNA en voldoet als activiteit aan de wettelijke bij- en nascholingsverplichting voor architecten, opgenomen in de Wet op de Architectentitel, voortvloeiend uit de Europese Kwalificatierichtlijn welke de onderlinge erkenning van beroepskwalificaties in de Europese Unie regelt.

30 | STABULLETIN

Stichting STABU biedt een breed pakket opleidingen aan, gericht op de dagelijkse ­bestekspraktijk. Een korte op­ somming is hieronder vermeld. Een volledig overzicht en de meest actuele stand van zaken is op de website van STABU (www.stabu.org) opgenomen.

STABU 2011-2012 Cursus Verzekeringen in de bouw In 2006 is het “nieuwe” verzekeringsrecht, opgenomen in Titel 7.17 van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek, in werking getreden. Het verzekeringsrecht daarvoor in het Wetboek van Koophandel bestond namelijk al ruim 160 jaar en was volgens de wetgever hard aan vernieuwing toe. Het “nieuwe” verzekeringsrecht beïnvloedt de relatie verzekeraar en verzekerde in sterke mate. Om u wegwijs te maken in het verzekeringsrecht en de gevolgen hiervan voor de bouw, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd.Hiermee raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen verzekeringen in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt €365,-* exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 1 maart & 3 mei 2012 Cursus Nieuwe samenwerkingsverbanden in de bouw Geïntegreerde contractvormen in de B&U sector zijn niet langer exclusief het domein van rijksopdrachtgevers. Om u wegwijs te maken in geïntegreerde contracten, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen geïntegreerde contracten in de B&U-sector. De prijs van deze cursus bedraagt €420,-* exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 31 januari 2012 & 29 mei 2012 Cursus Dé (rol van) standaardvoorwaarden (UAV/UAVTI) bij aanneming van werk in de B&U-sector Standaardvoorwaarden spelen in de bouw een belangrijke rol. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van standaardvoorwaarden in bouwcontracten, wordt door Stichting STABU een driedaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dagen raakt u inhoudelijk geheel vertrouwd met het fenomeen standaard­voorwaarden in het algemeen en dé (rol van) standaardvoorwaarden (U.A.V. 1989, UAVTI 1992 en de U.A.V. 2011 bij aanneming van werk in de B&U-­ sector specifiek. De prijs bedraagt €915,-* exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 24 t/m 26 april 2012 Cursus Effectieve communicatie in de bouw Uit diverse publicaties van ondermeer de Regieraad Bouw en SBR blijkt dat de faalkosten binnen de bouwbranche worden geschat op ongeveer 10% van de jaaromzet. Uit alle beschikbare documentatie blijkt, dat de factor “mens / communicatie” de meest kritische succesfactor is. Communicatie speelt in de bouw derhalve een belangrijke rol. De prijs van deze door Stichting STABU georganiseerde cursus bedraagt €365,-* ­exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch. Voor 2012 zijn de lesdata nog niet bekend: Neem voor meer informatie contact op met STABU.

€50 ,korting geldig t/m 31-12-2011

STABU STUDEERACTIE! op alle STABU cursussen & opleidingen Cursus Actuele ontwikkelingen in Projectmanagement Projectmanagement is een vak dat vaak al werkende is aangeleerd. Veelal is dat een uitstekende leerschool om de praktische kanten van het vak onder de knie te krijgen, maar daar staat tegenover dat de onderliggende theorie vaak onderbelicht blijft. De laatste jaren hebben zich ontwikkelingen in het vakgebied voorgedaan die juist op die theoretische aspecten van projectmanagement hun invloed uitoefenen. De prijs van deze driedaagse cursus bedraagt €915,-* exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2011), inclusief lesmateriaal en lunch. Voor 2012 zijn de lesdata nog niet bekend; wanneer u belangstelling daarvoor heeft kunt u een e-mail sturen aan: [email protected] Cursus U.A.V. 2011 Dit jaar zullen de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en van technische installatiewerken 2011 uitgebracht worden. De consequenties voor o.a. bestekken en de verschillen ten opzichte van de U.A.V. 1989 zullen tijdens de dagcursus uitgebreid aan bod komen. In de cursusprijs (€440* exclusief BTW) is ook het boekwerk “STABU-Standaard 2011” (met daarin zowel UA.V. 1989 als U.A.V. 2011) inbegrepen. De eerstvolgende cursusdagen zijn reeds volgeboekt. Belangstellenden kunnen hun gegevens doorgeven, zodat contact kan worden opgenomen wanneer er eventueel een annulering is. Op de volgende data is nog plaats: » 1 & 15 februari, 11 april, 9 mei & 13 juni 2012 Bedrijfsgerichte cursussen Alle voornoemde cursussen en opleidingen zijn ook mogelijk “íncompany” en af te stemmen op de wensen van ùw organisatie. Meer informatie Neem voor meer informatie over welke cursus het meest aansluit op uw behoeften, contact op met het hoofd opleidingen ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg. Informatie over beschikbaarheid van plaats e.d. kunt u verkrijgen bij mevrouw E. (Esmoreit) Megens en E. (Evelien) van der Tuuk: Telefoonnr.: (0318) 633026, e-mailadres: [email protected]. Het Algemeen Bestuur van Stichting STABU stelt op 8 december 2011 de (cursus)tarieven

*

voor 2012 vast. De prijsinformatie 2012 zal op www.stabu.org worden gepubliceerd.

STABULLETIN | 31

colofon Willy Brandtlaan 81 | 6716 RJ Ede (Gld.) | Tel.: (0318) 63 30 26 | Fax: (0318) 63 59 57 | E-mail: [email protected] | Website: www.stabu.org

December 2011 Zesentwintigste jaargang no. 4

Prijsoverzicht STABU-producten

STABUlletin is het viermaal per jaar verschijnende huisorgaan van ­Stichting STABU over de voortgang van het STABU Bouwbreed Informatiesysteem.

 De STABU-bestekssystematiek voor de woning- en utiliteitsbouw bestaat uit: • STABU-bestanden op dvd; • STABU-Standaard 2007 (boekvorm); • 1 Wachtwoord voor het beveiligde gedeelte van de STABU-website.

Teksten: • S.A. Brands, LL.B • mr. M.C.A. Deurzen • ir. P.A.A. van den Eijnden • F. Gouw • mr. W.J.M. Herber • ir. M.L.A.M. van Hezik • ing. H.H.M. Miltenburg • L. Niemöller • ir. E. Pijnenburg • J. Plaisier • ir. S.W. Wierda Dit blad wordt geproduceerd en geredigeerd door: Stichting STABU Mevr. D.B. Kervel Postbus 36, 6710 BA EDE Telefoon: (0318) 63 30 26 Telefax: (0318) 63 59 57 E-mail: [email protected] Website: www.stabu.org

De STABU-bestekssystematiek wordt geleverd na afsluiting van een licentieovereenkomst waaraan een abonnement gekoppeld is. Deze licentieovereenkomst wordt aangegaan voor een tijdvak van een kalender­ jaar alsmede het jaar ­waarin de ­licentieovereenkomst wordt afgesloten. De tarieven voor 2012 worden d.d. 8 december 2011 door het Algemeen Bestuur van Stichting STABU vastgesteld. Onder voorbehoud – aangezien bij het ter perse gaan van dit bulletin dit nog niet officieel was – zullen de tarieven komend jaar zijn:

Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPLEET (t/m 5 werkplekken*)

STABU COMPACT (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

€ 990,00 € 742,50 € 495,00 € 247,50

€ 406,00 € 304,50 € 203,00 € 101,50

*per vijf werkplekken wordt de prijs verdubbeld De gelieerde systeemhuizen hebben speciaal voor het “STABU-Compact” gebruik ook hun STABU-programma tegen gereduceerde prijzen beschikbaar gesteld. De STABU-Standaard 2007; dit is het boek waarin de basis kwaliteitseisen staan omschreven waaraan een werk moet voldoen op zowel technisch als administratief gebied:

Inlichtingen over advertentietarieven bij STABU. Overname van de inhoud: graag na overleg met de redactie. Hoewel uiterste zorg is nagestreefd, staan wij niet in voor eventuele (druk)fouten en/of onvolledigheden en aanvaarden auteurs en redactie deswege geen aansprakelijkheid. ISSN: 1384-7872 Vormgeving: skerp functionele communicatie, Doetinchem Drukker: Senefelder Misset, Doetinchem 32 | STABULLETIN

STABU-Standaard 2007

€ 75,-

Eind 2011 verschijnt een nieuwe STABU-Standaard met daarin de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en van technische installatiewerken 2011 (U.A.V. 2011): STABU-Standaard 2011

€ 85,-

Het GB CAD-Afsprakenstelsel (GB CAS) is primair bedoeld voor gestructureerd tekenwerk van 2D CAD-tekeningen en informatie-uitwisseling. Geïntegreerd Bouwen (GB), als eigenaar/ beheerder/uitgever van het GB CAS, heeft werkzaamheden uitgevoerd die hebben geleid tot een nieuwe en geheel herziene uitgave, versie 4. Stichting GB is met Stichting STABU overeengekomen dat deze laatste de distributie, de promotie en het onderhoud van het GB CAS 4.0 ter hand neemt. Distributie vindt plaats via internet: www.gbcas.nl GB-CAS

€ 145,-

De genoemde prijzen zijn inclusief leverings- en administratiekosten en zijn exclusief de verschuldigde BTW