opleiding via het aanmeldingsformulier op U.A.V

stabulletin j a a r g a n g 26 | n u m m e r 02 | j u n i 2011

geldig t/m 31-12-2011

STABU STUDEER ACTIE! op alle STABU cursussen & opleidingen

meld u aan voor een cursus/opleiding via het aanmeldingsformulier op www.stabu.org

» pagina 12 Risico management

Focus

Waarborgen van Continuïteit Onderneming Risicomanagementbeleid van onderneming

Anticiperen op schades & crises

Crisis management Impact van schade

€50 ,korting

» pagina 30

Managen eerste nood/crisis-situatie

Crisis communicatie, vervanging van mensen, en materieel

Herstel

RM BCM

BCM = Business Continuity Management RM = Risico Management

Tijd

Acceptatie STABU-BIM Standaarden Een standaard in de informatie-uitwisseling is pas een standaard nadat deze door de betrokken partijen is geaccepteerd en geïmplementeerd. Stichting STABU heeft ruime ervaring in deze werkwijze. Na de bouwbrede acceptatie van de STABUbestekssystematiek en de standaard bouwcontracten gebaseerd op de U.A.V. is nu de beurt aan de nieuwe standaarden als STABU-Element en de STABU Ruimtelijke Objecten tabel.

De standaard zelf is de verdere uitwerking van de bestaande Elementenmethode (NL/SfB, tabel 1) waarbij STABU het » Lees verder op p. 3

Vraag het STABU

In deze uitgave o.a. antwoord op de vragen:

• Hoe gaat STABU om met de U.A.V. 2011, de opvolger van U.A.V. 1989 en de UAVTI 1992? • Hoe kan je anticiperen in het bestekboek op het gestelde in paragraaf 43b van de U.A.V. 1989? • Wat is een VGV verzekering? » lees de antwoorden vanaf pagina 14



STABU-Element Deze nieuwe standaard is op het internet beschikbaar voor alle relevante partijen die hun eigen informatie aan deze standaard willen koppelen. Er zijn al koppelingen met CAD (Revit) op de markt, er zijn uitbreidingen van bestekkenprogramma’s in de maak en er wordt geïnvesteerd in koppelingen met kostenbibliotheken. In de afgelopen en komende STABUbulletins wordt aandacht gegeven aan de partijen die deze investeringen doen. Stichting STABU gaat uit van het beheren en uitgeven van “open standaarden” en sluit voor het correcte gebruik zogenaamde exploitatieovereenkomsten af met geïnteresseerde partijen. Deze overeenkomst voorziet ook in een bescheiden financiële bijdrage voor de kosten die met het beheer van deze standaard te maken hebben.

STABU-BIM Standaard ‘Element’

U.A.V. 2011

STABU-Standaard ‘11

In de uitgave van STABU-bulletin december 2010 is er reeds aandacht besteed aan de herziening van de U.A.V. 1989 en de UAVTI 1992. In grote lijnen worden in dit artikel de gevolgde procedures geschetst evenals het plan van aanpak over de verwerking in de STABU-systematiek.

De STABU-Standaard is de uitgave waarin de basis kwaliteitseisen staan omschreven waaraan een werk moet voldoen op zowel technisch als administratief gebied. Dit boekwerk wordt ongeveer iedere 5 jaar aangepast aan de recente ontwikkelingen in de bouw- en installatiewereld.

De herziening, welke geschiedt in opdracht van het ministerie van VROM, en die de uitvoering hiervan heeft toebedeeld aan de “Werkgroep Herziening UAV 1989”, onder leiding van prof. mr. M.A.M.C. van den Berg, heeft haar opdracht afgerond » Lees verder op p. 4

De STABU-Standaard wordt integraal onderdeel verklaard van projectbestekken. Iedere opdrachtgever, architect, adviseur, aannemer, installateur, onderaannemer en toeleverancier dient daarom over dit boekwerk te beschikken. Zonder » Lees verder op p. 5 STABULLETIN | 1

De pijlers onder elk project: de kunststof kozijnprofielen van VEKA Nieuwbouw of vernieuwbouw? In het uitgebreide assortiment van VEKA vindt u altijd een kunststof kozijnprofielsysteem dat aan al uw wensen en eisen voldoet. Het VEKA-systeem TOPLINE NL is helemaal afgestemd op de Nederlandse markt. VEKA profielen isoleren tot en met passiefhuisniveau én gaan een gebouwleven lang mee. VEKA biedt daarbij de keus uit maar liefst 52 kleuren, met volledige recyclegarantie. Architecten en planners maken bovendien graag gebruik van VEKA bestekondersteuning. Ontdek het zelf: met VEKA kunt u bouwen!

Kwaliteit, vertrouwen en zekerheid VEKA: het kwaliteitsprofiel www.vekakozijn.nl

Van de redactie

Inhoud » pagina 4

• Vervolg U.A.V. 2011

Vanuit de samenwerking tussen CROW en STABU is het idee ontstaan om wederzijds informatie te verschaffen over onderwerpen die vanuit de GWW voor de B&U interessant zijn en omgekeerd. In dit bulletin is de eerste resultaat ervan te lezen.

» pagina 5

• Vervolg STABU-Standaard 2011 » pagina 6

• Recht van spreken » pagina 8

• Korte berichten » pagina 10

Verder veel informatie over de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en van technische installatiewerken 2011 (U.A.V. 2011). Aangezien STABU – in de persoon van algemeen directeur ir. M.L.A.M. van Hezik – deel uitmaakte van de herzieningswerkgroep, is het mogelijk om vroegtijdige plannen te maken voor de implementatie ervan.

• Komen en gaan van projectgroepleden • Geslaagden Opleiding Bestekschrijver • Effectief communiceren » pagina 12

• Risico van het vak » pagina 14

• Vraag het STABU » pagina 16

• Een goed bestek deel 3 (van 3) » pagina 18

Diana K er vel | S tichtin

g STAB U

• In kort bestek » pagina 20

• Uit de praktijk van SMI » pagina 22

De nieuwe U.A.V. 2011 is een van de redenen voor STABU om een nieuwe STABU-Standaard op de markt te brengen. Voor de lezers is hiervoor een speciale kortingsactie opgezet, waarover op pagina 5 meer informatie is opgenomen.

• 7 vragen aan Dennis Duffels » pagina 23

• Voor in uw agenda » pagina 24

Wij hopen dat u veel leesplezier beleeft aan dit bulletin. En mocht u vragen of suggesties hebben? Neem dan gerust contact op.

• Van goede kwaliteit » pagina 26

• De ruimte als basis » pagina 28

• Op ‘t rechte pad » pagina 30 » Vervolg coverartikel ‘Acceptatie STABU BIM Standaarden’

• Cursusaanbod STABU » pagina 32

braakliggende terrein tussen de elementen en de ontbrekende kleine onderdelen heeft ingevuld. Met name voor de installaties zijn er veel meer mogelijkheden geschapen om deze op verschillende niveaus te beschrijven en zijn alle typen installaties nu beschikbaar.

• Colofon • Prijsoverzicht

STABU Ruimtelijke Objectenmodel Op 10 mei jl. is de eerste versie van deze nieuwe standaard gepresenteerd aan alle betrokkenen die hun kennis en ervaring beschikbaar hebben gesteld om deze standaard te kunnen ontwikkelen. Het vertrekpunt voor de opstelling van deze standaard is dat de rijksoverheid op basis van een projectmatige aanpak structurele inspecties van haar onroerend goed wil doen op basis van prestatie-eisen die worden gesteld aan de betreffende ruimten en gebouwen. Naast het Bouwbesluit als wettelijke uitgangspunt is tevens rekening gehouden met de eis dat er een goede koppeling mogelijk moet zijn met de financiële gegevens van het vastgoed en met de BREEAM (duurzaamheidskeurmerk voor gebouwen) structuur.

Hoewel de classificatie van deze tabel pas wordt toegevoegd als de inhoud is goedgekeurd en afgerond zijn er al partijen die - vooruitlopend op deze ontwikkeling - nu al koppelingen willen leggen met hun eigen software. Elders in dit STABU-bulletin wordt hiervan bericht (p.26).

STABU heeft op 10 mei 2011 de eerste proeve van de nieuwe Bim-Standaard ‘Ruimtelijke Objectenmodel’ gepresenteerd.

Stichting STABU zal u de komende periode blijven berichten over de acceptatie van de STABU BIMStandaarden. STABULLETIN | 3

» Vervolg coverartikel ‘U.A.V. 2011’ en het resultaat, de concepttekst van de U.A.V. 2011 op maandag 14 februari 2011 aangeboden aan het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Het betreft een lichte herziening waar de opdracht luidde om de U.A.V. 1989 in overeenstemming te brengen met titel 12 Aanneming van werk, vervat in boek 7 van het Burgerlijk Wetboek, het integreren van de UAVTI 1992, actualisering van de teksten aan wat vandaag de dag gangbaar is en uiteraard aanpassingen die beter aansluiten op de hedendaagse praktijk. De U.A.V. 2011 zal naar verwachting medio mei 2011 ter ondertekening aan de daartoe verantwoordelijke ministers zijn voorgelegd waarna deze - evenals de vorige versie van de U.A.V. – zal worden vastgesteld bij ministeriële beschikking. Anticipatie door participatie Al voordat de U.A.V. 2011 is aangeboden aan het ministerie van BZK en bij ministeriële beschikking wordt vastgesteld, heeft het STABU-bureau zich gedurende de herzieningsperiode goed laten informeren door de algemeen directeur, de heer ir. M.L.A.M. van Hezik, die als vertegenwoordiger namens de overheid deelnam aan de Werkgroep Herziening U.A.V. 1989. Op deze wijze kon STABU anticiperen op de gevolgen die dit heeft voor de aanvullende administratieve bepalingen op de U.A.V. 1989, welke zijn vervat in Hoofdstuk 01. STABU zal de aanvullende administratieve bepalingen in Hoofdstuk 00, Voor het werk geldende voorwaarden (U.A.V. 2011) die in overeenstemming zijn gebracht met de nieuwe set standaardvoorwaarden, welke de naam draagt: “Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en van technische installatiewerken 2011” in de STABU uitgave 2011-2 publiceren. Overgangsperiode standaardvoorwaarden Het schrijven van een bestek op basis van de U.A.V. 2011 is onbekend terrein en daarom zal het ook noodzakelijk zijn, indien men in de dagelijkse uitoefening van zijn beroep met bestekken werkt (bestekken schrijven en/of lezen), om ervaring en onderricht op te doen aangaande de hantering van de U.A.V. 2011. STABU heeft er doelbewust voor gekozen om de aanvullende administratieve bepalingen aangaande de U.A.V. 2011 in de eerst mogelijke uitgave (september 2011) uit te geven om de mogelijkheid te geven om op basis van de U.A.V. 2011 bestekken te schrijven. Het uitsluitend aanbieden van de nieuwste aanvullende administratieve bepalingen is echter niet voldoende naar de mening van STABU. Naast de nieuwe aanvullende administratieve bepalingen op basis van de U.A.V. 2011, zal STABU een overgangsperiode hanteren inzake het schrijven van bestekken op basis van de oude vertrouwde U.A.V. 1989 in Hoofdstuk 01. Het wordt mogelijk om met het nieuwe hoofdstuk 00 bestekken te schrijven op basis van de U.A.V. 2011 en gedurende een - mede door de markt te bepalen - (overgangs) periode bestekken te schrijven met Hoofdstuk 01 op basis van de U.A.V. 1989.

Het faciliteren van het schrijven van bestekken op twee sets standaardvoorwaarden naar keuze (U.A.V. 1989 en U.A.V. 2011) brengt een aantal veranderingen met zich mee. Ten eerste zal de STABU-­ Standaard 2011 (zie het bijgaande Bestelformulier STABU-Standaard 2011) worden uitgegeven waarin de tekst van de U.A.V. 2011 als Bijlage I en de tekst van de U.A.V. 1989 als Bijlage II zal zijn opgenomen. De van toepassing verklaring van de voorwaarden, voorschriften en bepalingen zal niet meer geschieden conform de STABU standaardbepaling 01.0.01-01 vervat in de STABU-Standaard, maar wordt ondergebracht in het bestekboek (hoofdstuk 00 en 01) met verwijzing naar Bijlage I, respectievelijk Bijlage II. Op deze wijze kan de bestekschrijver zelf bepalen of hij/zij een bestek schrijft op basis van de U.A.V. 1989 met Hoofdstuk 01 of de U.A.V. 2011 met Hoofdstuk 00. Door de hantering van deze werkwijze moet worden voorkomen dat beide sets standaard voorwaarden tegelijkertijd van toepassing worden verklaard en gaan conflicteren. Men verklaart de U.A.V. 2011 of de U.A.V. 1989 van toepassing door verwijzing vanuit het bestekboek naar Bijlage I of II in de STABU-Standaard 2011. Resumerend Het betreft een lichte herziening van de U.A.V. 1989 die door de Werkgroep Herziening U.A.V. 1989 is volbracht. De concepttekst U.A.V. 2011 is aangeboden aan het ministerie van BZK op 14 februari 2011 (de concepttekst U.A.V. 2011 en overige documentatie is te raadplegen op de website van het Instituut voor Bouwrecht www.ibr.nl). STABU heeft in Hoofdstuk 00 de nieuwe aanvullende administratieve bepalingen op de U.A.V. 2011 ondergebracht. Ondertekening door de ­verantwoordelijke ministers heeft naar verluidt medio mei plaatsgevonden. Afhankelijk van de vaststelling bij ministeriële beschikking is STABU voornemens om de aanvullende administratieve bepalingen geënt op zowel de U.A.V. 2011 en de U.A.V. 1989 in de uitgave van 2011-2 uit te geven. Indien vaststelling van de ministeriële beschikking niet tijdig geschiedt, zal uitgifte van de administratieve bepalingen aansluitend op de U.A.V. 2011 doorschuiven naar uitgave 2012-1.

‘Het uitsluitend aanbieden van de nieuwste aanvullende administratieve bepalingen is echter niet voldoende naar de mening van STABU’

Indien men beleidsmatig of om welke reden dan ook nog met de U.A.V. 1989 bestekken schrijft, blijft dit mogelijk en daarbij zal men ook in een daaropvolgende uitgave niet verstoken blijven van de nieuwste technische content (update van zowel administratieve en technische gedeelten en de STABU-Standaard). 4 | STABULLETIN



» Vervolg ‘STABU-Standaard 2011 Let op het bijgevoegde bestelformulier voor de STABU-Standaard 2011. Wanneer uw bestelling voor 1 oktober 2011 is

dit boekwerk beschikt men niet over het complete bestek! Eind augustus 2011 is de nieuwste versie STABUStandaard 2011 verkrijgbaar met daarin de nieuwe Uniforme Administratieve V ­ oorwaarden.

geplaatst, ontvangt u de STABU-Standaard 2011 voor de “oude” prijs van € 75,-- excl. BTW.

Het aanbieden van beide sets standaard voorwaarden heeft als doel een soepele overgangsperiode te creëren, waarbij de markt zelf kan aangeven wanneer de U.A.V. 2011 volledig is “ingeburgerd”. Om snel en efficiënt te informeren over de verschillen tussen de U.A.V. 1989 en U.A.V. 2011 is STABU bezig om een speciale cursus op touw te zetten. Meer informatie hierover is op pagina 31 opgenomen. Meer informatie: Voor aanvullende vragen is S.A. (Sebastiaan) Brands LL.B projectcoördinator juridische zaken – bereikbaar via: tel. (0318) 633026 of e-mail: [email protected]

Meer daarover is in het artikel ‘U.A.V. 2011’ opgenomen. Bij dit STABU-bulletin zit een bestelformulier (zie afbeelding bij artikel U.A.V. 2011 hiernaast) waarin u alvast een exemplaar kunt reserveren. Wanneer uw bestelling voor 1 oktober 2011 is geplaatst, ontvangt u de STABU-Standaard 2011 voor de “oude” prijs van € 75,-- excl. BTW. Na deze datum betaalt u voor de STABU-Standaard 2011 het bedrag van € 85,-- excl. BTW. LET OP: Licentiehouders ontvangen één exemplaar van de STABU-Standaard 2011 in het kader van het afgesloten onderhoudsabonnement, zij kunnen dit formulier gebruiken om extra exemplaren te bestellen.

Keurmerk voor vakwerk

Het beste resultaat?

Teken voor kwaliteit Eerste vereiste voor de vakman waarmee u in zee gaat is de kwaliteit van zijn werk. Afbouwkeur-bedrijven worden voortdurend getoetst op hun vakbekwaamheid, materiaalkennis en technisch inzicht. Door middel van bijscholing en workshops worden onze vakmensen nieuwe materialen en technieken bijgebracht of bestaande kennis scherp gehouden. Het belangrijkste onderdeel van hun werkzaamheden is immers een kwalitatief eindresultaat. Dat is hun maar ook uw visitekaartje.

Voor de professionele top in stukadoors-, plafond-, wand- en vloerbedrijven kiest u afbouwbedrijven met één van de Afbouwkeurmerken.

WWW.AFBOUWKEUR.NL

Vanuit een eigen adviesbureau adviseert Pim Herber zowel aannemers als opdrachtgevers zonodig procedeert hij zaken uit bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. In deze rubriek gaat hij in op de dagelijkse - met name juridisch getinte - bouwpraktijk.

Recht van

Waarschuwingsplicht Bij STABU-bestekken wordt het ontwerp door of namens de opdrachtgever gemaakt. Dat betekent dat, als er schade aan het bouwwerk ontstaat die te herleiden is op een fout in het ontwerp, de opdrachtgever daarvoor aansprakelijk is en niet de aannemer. De aannemer valt immers niets te verwijten: hij heeft het werk keurig volgens het voorgeschreven ontwerp heeft uitgevoerd en kan het ook niet helpen dat daarin een fout zit. Waarschuwingsplicht Dat betekent niet dat de aannemer in zo’n geval altijd de dans ontspringt. Iedere aannemer weet dat hij de plicht heeft om te waarschuwen als hij ziet dat er in het ontwerp van de opdrachtgever een fout zit. Voorwaarde voor deze waarschuwingsplicht is dat de fout in het ontwerp een “klaarblijkelijke” fout is. De fout moet, zo valt in §6 lid 14 van de U.A.V. 1989 te lezen, zo klaarblijkelijk, dus zo duidelijk zijn dat de aannemer in strijd met de redelijkheid en de billijkheid zou handelen door zijn mond te houden. Omvang aansprakelijkheid De vraag die overblijft is deze. Welke zijn voor de aannemer de consequenties als hij had moeten waarschuwen tegen een ontwerpfout, dat niet heeft gedaan en er vervolgens schade ontstaat als gevolg van de ontwerpfout. Veel opdrachtgevers zijn er dan als de kippen bij om de aannemer voor de gehele schade aan te spreken. Hij had immers moeten waarschuwen omdat sprake was van een klaarblijkelijke fout in het ontwerp. Als hij zou hebben gewaarschuwd, dan zou de schade niet zijn ontstaan en dus is de aannemer voor 100% van de schade aansprakelijk. De Raad van Arbitrage voor de bouw heeft vele jaren geleden in deze zin geoordeeld. De Raad oordeelde dat § 6 lid 14 U.A.V. 1989 bepaalt dat, als de aannemer niet waarschuwt terwijl hij dat wel had moeten doen, hij 100% aansprakelijk is voor schade. Zijn verzuim – het niet waarschuwen - heeft immers tot de gehele schade geleid. Juiste uitspraak? Dat lijkt op het eerste gezicht een logische uitspaak, maar de gevolgen daarvan zijn wel erg vreemd. Het heeft immers tot gevolg dat degene die de klaarblijkelijke fout heeft gemaakt – de opdrachtgever - voor geen cent aansprakelijk is voor de schade, en dat degene die de fout niet heeft gemaakt maar wel had moeten waarschuwen, voor alles opdraait.

‘De aannemer moet bij klaarblijkelijke fout in ontwerp waarschuwen.‘ geen sprake. Dat betekent dus dat er twee partijen zijn die schuld hebben aan de schade: de opdrachtgever omdat hij de klaarblijkelijke, dus duidelijke ontwerpfout heeft gemaakt, en de aannemer omdat hij heeft nagelaten te waarschuwen tegen deze duidelijke fout.

Dat wordt door velen als niet redelijk en billijk ervaren, maar de uitspraak heeft vele jaren stand gehouden. Recente rechtspraak leert echter dat deze uitspraak als achterhaald moet worden beschouwd.

Artikel 6: 101 BW (Burgerlijk Wetboek) geeft dan de mogelijkheid de schade te verdelen over de opdrachtgever en de aannemer. De schade moet volgens dit artikel worden verdeeld “in evenredigheid met de mate waarin de aan ieder toe te rekenen omstandigheden tot de schade hebben geleid”. De billijkheid kan vervolgens dit resultaat corrigeren.

Artikel 6:101 BW Als schade ontstaat als gevolg van een klaarblijkelijke fout waartegen de aannemer had moeten waarschuwen, dan is de schade mede een gevolg van de ontwerpfout van de opdrachtgever. Dat is logisch: als de opdrachtgever geen klaarblijkelijke fout maakt, is er van een waarschuwingsplicht van de aannemer

Wat betekent dit nu? Hoe moet de schade verdeeld worden: opdrachtgever 50% omdat hij de ontwerpfout heeft gemaakt en de aannemer de andere 50% omdat hij niet heeft gewaarschuwd? Of is een andere verdeelsleutel gerechtvaardigd?

6 | STABULLETIN

SPREKEN

» vervolg van pagina 7

door mr. W.J.M. (Pim) Herber

voor de aannemer Notarisuitspaak. Onlangs moest de burgerlijke rechter (voor de liefhebbers: Gerechtshof Amsterdam, LJN: BP3812) oordelen over het volgende. Een notaris had bij het opstellen van een akte een duidelijke fout gemaakt waardoor zijn cliënt schade had geleden. De cliënt was getrouwd met een registeraccountant die zich met deze kwestie had bemoeid en had zich bovendien laten bijstaan door een of meerdere juridische adviseurs. Kortom: hij had de fout in de akte moeten opmerken, maar had dat niet gedaan. En dat verweet de notaris natuurlijk zijn cliënt: de fout die hij had gemaakt was voor de cliënt zo duidelijk dat deze hem had moeten waarschuwen. Omdat de cliënt dat niet heeft gedaan, is de schade ontstaan en daarom moet de cliënt de schade dragen. Maar dat is een pot verwijt de ketel argument waar het Gerechtshof een stokje voor stak.

Conclusie Als de aannemer wordt verweten dat schade is ontstaan omdat hij niet heeft gewaarschuwd, weet dan dat voor de aannemer de volgende strategie voor de hand ligt. Eerst zal hij ontkennen dat sprake is van een zo’n duidelijke fout dat hij had moeten waarschuwen. Houdt dit verweer geen stand, dan zal hij stellen dat het niet waarschuwen slechts een gedeeltelijke aansprakelijkheid oplevert waarbij de opdrachtgever het grootste deel van de schade betaalt en de aannemer het kleinste deel. Met de vuistregel van 75% opdrachtgever en 25% aannemer valt, denk ik zo, voor de meeste aannemers wel te leven. Of opdrachtgevers daar ook zo over denken betwijfel ik, maar dat verandert niets aan de juridische realiteit. Reacties zijn welkom via e-mail: [email protected]

De duidelijkheid van de fout benadrukt immers in de eerste plaats de ernst en de verwijtbaarheid van de notaris! Alles tegen elkaar afwegende oordeelt het Gerechtshof vervolgens dat het billijk is dat de notaris 75% van de schade moet betalen en de cliënt 25%. Ik denk dat het Gerechtshof daarbij de volgende redenering heeft gevolgd: De notaris heeft, als deskundige die de fout heeft gemaakt, een paar kilo boter op zijn hoofd. De cliënt heeft de fout niet gemaakt, maar had moeten waarschuwen hetgeen hij heeft verzuimd te doen. De cliënt heeft daarom ook boter op zijn hoofd, maar wel minder dan de notaris omdat niet hij, maar de notaris de fout heeft gemaakt. En daarom moest de notaris het grootste deel van de schade betalen. Betekenis voor de bouw Vervang de notaris door de opdrachtgever en de cliënt door de aannemer. Dat betekent dan dat, als de (deskundige van de) opdrachtgever een duidelijke ontwerpfout maakt waartegen de aannemer verzuimt te waarschuwen, de opdrachtgever het meeste boter op zijn hoofd heeft. Hij heeft immers, net als de notaris, de fout gemaakt. De aannemer heeft ook boter op zijn hoofd – hij had immers moeten waarschuwen – maar aanzienlijk minder omdat hij de fout niet heeft gemaakt. Dat leidt tot de conclusie dat de aannemer die verzuimt te waarschuwen, in ieder geval niet aansprakelijk is voor de gehele schade. De aannemer is wel medeaansprakelijk, maar voor een kleiner deel dan de opdrachtgever. De opdrachtgever die als ontwerpdeskundige de fout heeft gemaakt dient het grootste deel van de schade te dragen.

Over de auteur De heer mr. W.J.M. (Pim) Herber is na zijn rechtenstudie in Amsterdam eigenlijk bij toeval in de bouwnijverheid terecht gekomen. Als directiesecretaris en bedrijfsjurist heeft hij enige tijd bij een aannemer gewerkt. Daarna zijn de werkzaamheden bij een van de voorlopers van Bouwend Nederland, het Nederlands Verbond van Ondernemers in de Bouwnijverheid (NVOB) voortgezet. De kennis van de aannemerij is via een groot advocatenkantoor in Amsterdam aangevuld met ervaring vanuit het oogpunt van de opdrachtgevers. Vervolgens is Pim Herber benaderd door de toenmalige Directie Coördinatie Bouwnijverheid van Ministerie VROM voor het herzien van regelgeving op aanbestedingsgebied. Voor zijn functie van rijksambtenaar had hij voldoende juridische bagage en relaties in de bouw om hieraan gehoor te geven. Hoewel de heer Herber enige tijd buiten het terrein van de bouw werkzaam is geweest heeft hij de literatuur en ontwikkelingen op het gebied van bouwrecht op de voet gevolgd. De heer Herber is momenteel op diverse fronten actief. Naast het lesgeven, via organisaties als STABU en BOB, heeft hij eigen adviesbureau opgezet van waaruit hij zowel aannemers als opdrachtgevers adviseert en zaken zo nodig uitprocedeert bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. Hij publiceert regelmatig in het Tijdschrift voor Bouwrecht en in andere bladen.

STABULLETIN | 7

Klein nieuws dat we u toch niet wilden onthouden.

Korte Berichten

Uw meni telt meneg !

Graag do en we no gmaals d e oproep van de S om lid te TABU-geb worden ru ik e rs g bestaat v roep op oor en do LinkedIn. or de bou STABU haar lice w en wil ntiehoud zi c h g ra e a rs, klante g met verbinden n en ge . Nu dus o ïnteresse o e k rden v ia Linkedin praten, n en u kunt ieuws leze h ie n , aankond r mee kunt u vra igingen le gen stelle zen. En ve n , a rder a n discussie ook uw n s deelnem etwerk ve e rg n , roten! Ko maar harte uit rtom; wij om zich m nodigen u e t van o n s op Link Ruim 325 edin te v personen erbinden gingen u ! voor! Voor vrag en over d e gebruik ­Linkedin ersgroep kunt u co van STAB ntact opn U op van STAB e men met U; Diana ­Ke rvel tel.: (031 8) 633026 o f e-mail: dk ervel@sta bu.nl.

ges e l l o c t Gas

en docent en van k e o z r reiden U ve voorbe t STAB t g e n h a v t bij voor atig on rmatie U om B fo A Regelm in T S n nde od va rzorgen anvulle t aanb s te ve om a e e g H e ll . o n e stc e less atis ga van d aftrek. gen gr in ll e t t gretig s d in s in ij v w n r sse onde t) de le of naas ( s n e tijd e ver de formati ting o h Meer in c li e o t en adere t word Voor n contac n a k lleges gastco et: men m agers opgeno ans) Sw H ( . .G ing. J.G 026. 18) 633 tel.: (03

8 | STABULLETIN

Help desk

Stich ting STAB antw U bie oord dt de o p mo mog help gelijk elijkh ende e vra eden hand den g e v bij h a n dage n de via d et vi l i S j e k T s vel nden A S sche T B A U BU-h e vra -syst onde van e elpd ema gen rwer en e adm ti b sk. N e e pen. k in a antw inistr aast Het a oord lgem atiev d e fican a e over ntal ne zi e be t toe inho vrage n, wo palin geno udel gen, n ov rceer i m j k e norm e, te en. D r we d in d chnit- en ering e me e vra r est g genr egelg en c ubrie estel ertifi eving de v cerin k van , r g is a STAB gen signi word U-bu en g lletin epub en d lie we bsite . of su rf na ar de

bel m Vrag e-ma et: (0 en? il naa webs 318) ite: w r: po 6 3302 stma ww.s 6, ster@ tabu .org/ stabu STAB . n l U He lpdes k

taties n e s e r p g a d s r Gebruike

kers­ geheten gebrui ting STABU zo ch Sti t er se ni ga gebruikers van Regelmatig or bedoeld voor r ai im pr n zij ratis) . Deze n voor deze (g bijeenkomsten . Uitnodiginge ek ati em st sy ks nden met de de STABU-beste regel meegezo de in n de wor via de ­bijeenkomsten U-website en k via de STAB oo r aa m en gd. De meest STABU-­bestand ies aangekondi ss se de n de 2011. sbrief wor mei en 7 juni digitale nieuw houden op 19 ge jn zi n ge kersda van een aantal recente gebrui n STABU. Ook va te si eb w s op s staat op de aan presentatie De presentatie van STABU st en st m ko en ee je kersbi ïnteress rde eerdere gebrui anneer u als ge W . en m no ge men, tabu.org op st om deel te ne website www.s eid bent gewee nh ge le ge de niet in . licentiehouder van de inhoud kennis nemen ch to r ie an m kunt u op deze

nten a k i r b a f r o o gen v a d e i t a t n e s Pre

erd. Alle n georganise bijpraatdage de am na ge ten – zo n gebracht. voor fabrikan etlicht worde al vo ia t ec he sp or – vo n n t zulle r 2011 worde ABU-Elemen In septembe FPS-Plus en ST s al zo n, ge ikkelin nieuwe ontw g); De data zijn: r 2011 (midda 12 septembe ag nd aa m • (ochtend); ember 2011 pt se 13 g da tend). • dins ber 2011 (och g 15 septem da er nd do • en edagen zijn ge de presentati n va ier en on rm t webfo ul Aan het bijw den kan via he el m an A n. de . kosten verbon BU diensten o STABU/STA nf /I rg .o bu op www.sta

Jaarv erslag ’10

STAB Um@ il

Het i s ook moge uw i lijk o nbox m re t e gelm nieuw krijge atig n n. ST sbrie ieuw ABU f in h Rege s ove et lev heeft lmati r STA e h n g i e g BU in r e v roep zal zoge oor e en, S naam daari e n T d n d A i g e BUm itale STAB geïnf nieuw @il g U-ev orme e uit enaa enem erd gaven m in ee d. enten word , beu n kor en zoals rzen, t arti over g op u e e k t b e c ruike . Zo l wee itgeb word rsdag rgege reide en ac STAB en, ven e re ar Um@ tuele n ti d k e e len d il wo z a a a k n alle g en dach rdt o ie op eïnte t ­gev ngev onze resse estig eer 6 meld e w d rden ebsit x per t u zi . Wilt e sta ch aa jaar u de a v n via n. erzon infor de w den matie ebsit naar ook o e van ntvan STAB gen, U, ww w.sta bu.or g

Graag breng t STAB het be Uustuur name en de ns - op d m edew e hoo e r g k t e e rs van d ontwik e bela keling ngrijk en va 2010, ste n Stic inclus hting ie S f T h ABU in www. et fina stabu nciële het af .org, t gelop overz erwijl en jaa ic h t , een c k r. Het u n t u in ompa comp De vo e e c n blad t lete ja e orzitt v e r sie pe e arvers e r v r e v r an ST s r de be ie lag p o le st is v ABU, zen o langrij e p d r z e webs k o ste sle heer nden. over it e J.A.M utels open . Alte voor s inform nburg ucces bouw : atiest is het “Een partn andaa van ers h kunne onder rden un e n bes ling v igen c w h a ik a k raan en ia hu inform verlie n com de b atie s van etrok kunne puter in ken s ook forma n toe koepe tie. S voege lorgan kunne T n A is n uit BU, a aties en stand wisse anges en de aarde len z tuurd n o v t e o e r n heid altijd der door ontwik in de kunt de b kelen u ook bouw elang e n het b , rijkste t vertro e beh heeft ehere uwen eren als ta n en n a o utilite a actua k om p de mens itsbou lisere vele in deze deze n van w. In organ spann als ulti d h is e STA et ve in a g ti em g e e n die s. Zoa BU-be rslag ereed worde wordt ls stekss ontwik schap n ged ystem h keling e v t o Bouw or all a a a ti tot bo n e k voo e par voor breed uw, va r de w tijen Inform n beh in he oning a eer to ti t e - en bouw systee t (ver proce m ne antwo s e r w gezet ord) s ordt n lopen eerge .” zet: v an

STABULLETIN | 9



De leden van PG12 en PG14; de namenvermelding is onderaan de pagina opgenomen.*

Komen en gaan van projectgroepleden Op 20 april 2011 heeft STABU tijdens een gezamenlijke projectgroepvergadering afscheid genomen van de heren K. (Krijn) van Popering (RGD; PG12) en M.A. (Michiel) de Ruijter (DVD; PG14). Na respectievelijk ruim 28 en 3 jaar lid te zijn geweest van de projectgroepen 12 en 14 is door ing. C. (Cor) Cornax, in zijn functie van projectcoördinator van STABU, tijdens deze vergadering uitgebreid stilgestaan bij dit ‘monumentaal’ moment. De heer Cornax licht toe: “Na zo een lange periode, waarin veel is bereikt en veranderd, mag afscheid nemen best een “monumentaal” moment genoemd worden. Voor Krijn van Popering begon zijn STABU-carrière in 1982 en wel als lid van Projectgroep 07. De taak was het ontwikkelen van teksten over allerlei W-installaties. De werkbeschrijvingen, de standaard technische bepalingen en de aanvullende technische bepalingen, moesten allemaal vanaf ­“niveau nul” opgebouwd worden en dat in een tijd dat er nauwelijks sprake was van tekstverwerkers of personal computers. Enkele jaren later, in 1986, is de STABU-bestekssystematiek voor de Burger- en Utiliteitsbouw een feit; het standaardbestekssystematiek was klaar! Later, in 1992 is de heer Van Popering lid geworden van projectgroep 12 Gawalo-­installaties. Krijn In die projectvan groep worden in Popering de loop der jaren nieuwe specificaties ontwikkeld, zoals die voor leidingisolatie, -afwerking, vaten, waterontharders, sprinklers, leidingaanleg en verbindingen. Zo is dat gestaag verder gegaan,

maar ­ondertussen staat de wereld niet stil en komt de installatiewereld in aanraking met ­UAVgc, PPS, outputspecificaties, integraal ontwerpen en BIM. Dat heeft zo zijn ­consequenties voor de werkzaamheden van PG12 en PG14: het verschuift van ­productspecificaties naar ­functionele specificaties. In dat tijdsmoment, met zijn gewijzigde aanbestedingsmores, CAD-programma’s en netwerken van data-­ warehouses, neemt STABU afscheid van Krijn van Popering en wij zijn hem veel dank verschuldigd voor zijn jarenlange inzet! Voor Michiel de Ruijter geldt een dergelijke historie niet. Hij is 3 jaar geleden PG14 Klimaatinstallaties komen versterken en is meegegaan op de ­ingeslagen weg van het ontwikkelen van de functionele specificaties. Naast de vele dienstjaren van de heer Van Popering lijkt dit enigszins in het niet te vallen, toch prijzen wij de heer De Ruijter voor zijn bijdragen.”

Michiel de Ruijter

Nieuwe leden Voor PG12 heeft STABU de heren R.P. Hoek (RHIA) en B.G.M. Karstenberg (NL­ ingenieurs; Deerns) als lid mogen verwelkomen. Voor PG14 neemt de heer T.G. Verleun (DVD) het stokje over van de heer M.A. de Ruijter. Maar daarmee zijn alle posten nog niet bezet. Zowel de organisaties DVD, RGD als Uneto-Vni zijn op zoek naar STABU-projectgroepleden. Andere onderwerpen Naast de genoemde onderwerpen zijn de projectgroepen actief geweest met ­aluminium HWA en dakgootbekleding, elektrische kanaalluchtverwarmer, luchtgordijnen, StatiqCooling, de nieuwe ISSO-17 en de Uneto-Vni gebruikshandleiding ­woninginstallaties. Deze onderwerpen zijn in de uitgave 2011-1 verwerkt. Meer informatie Voor nadere informatie kan contact op worden genomen met senior project­ coördinator werktuigbouwkunde en procestechniek via: tel. (0318) 633026 of e-mail [email protected]

* Op groepsfoto staand v.l.n.r.: ing. W.M. (Wietse) van der Zanden (NLingenieurs; Volantis – PG14), ing. H. (Hans) Besselink (NLingenieurs; Haskoning - PG 14), ing. R. (Rik) Noorduin (Uneto-Vni; Burgers Ergon – PG14), ing. R. (Roland) Halle (NLingenieurs; Deerns – PG12), R.P. (Robert) Hoek (RHIA – PG12), T.G. (Thed) Verleun (DVD – PG14), K. (Krijn) van Popering (RGD – PG12), M.A. (Michiel) de Ruijter (DVD – PG14) Zittend v.l.n.r. ing. C. (Cor) Cornax (STABU), ir. J.J. (Johan) Bil (Uneto-Vni, Wolter & Dros – PG14) Niet op de foto wel in de projectgroep ing. J.C. (Jan) Aerts (ISSO – PG14), ir. E.J. (Erik) Buskens (Tebodin – PG14), ing. B.G.M. (Bernd) Karstenberg (NLingenieurs; Deerns – PG12), ing. J.W. (Jan-Willem) Schmid (Uneto-Vni; S. Bonte – PG12)

10 | STABULLETIN

Geslaagden Opleiding Bestekschrijver

Voorkom afkeur met de HSF Funderingsdoorvoer

Op 10 mei 2011 heeft de eerste groep van het cursusseizoen 2010 / 2011 van de Opleiding Bestekschrijver het examen gehaald en mag zich daarmee vanaf nu gediplomeerd bestekschrijver noemen:

• de heer S. (Soeradj) Bajnath • de heer R. (Rinze) Bootsma • de heer A.H.M. (Armand) Collaert • de heer A.J.M. (Arie) van de Sande • de heer M. (Martijn) Jongsma • de heer J.W.L. (Johan) Lemmens • de heer H. (Harold) Schelhaas • de heer S.E. (Erwin) Sebens • de heer J. (Joost) Smorenburg Derde groep zal op 8 juni 2011 examen doen. Bij het ter perse gaan van dit bulletin waren de geslaagden nog niet bekend. Op de website van STABU (www.stabu.org) is een lijst te vinden van alle geslaagden van de afgelopen jaren. In september 2011 zal het cursusseizoen 2011/2012 van start gaan. Voor meer informatie zie p. 30-31

Effectief communiceren Op 8 april 2011 is de eerste cursus ‘Effectieve communicatie in de bouw’ georganiseerd. Door de deelnemende cursisten is deze cursus als “goed” beoordeeld. Diverse publicaties van ondermeer de Regieraad Bouw en SBR geven aan dat de faalkosten binnen de bouwbranche worden geschat op ongeveer 10% van de jaaromzet. Uit alle beschikbare documentatie blijkt, dat de factor “mens / communicatie” de meest kritische succesfactor is. STABU is daarom gestart met de cursus Effectieve communicatie in de bouw. Voor meer informatie over deze cursus zie p. 30-31

4 voldoet aan NEN2768 4 toepassing volgens IWUN richtlijnen 4 eenvoudige bevestiging 4 eenvoudige aansluiting gas, elektra, CAI en telecom

4 links en rechts toepasbaar warmte

water

Meer informatie? Bekijk onze bijgevoegde folder van deze STABU uitgave.

gas

• de heer M.M.E. ­(Martijn) Baert • de heer R.P. (Ronald) van Dijk • mevrouw A.S. (Suzan) van Elfrinkhof • de heer J. (Jeroen) de Glopper • mevrouw M. (Maaike) Hollebrand • de heer R. (René) Hopman • de heer D. (Daniel) ­Judels • mevrouw D. ­(Daniëlle) van der Oort • de heer E. (Edwin) Sietsma • de heer A.H.J. (Paul) Snepvangers • de heer S. (Sytze) Stutterheim • de heer R. (Ruud) Verschoof Op 12 mei 2011 was het de beurt aan de tweede groep om examen te doen voor de beroepsopleiding bestekschrijver. De volgende cursisten hebben dit met goed gevolgd afgelegd:

HSF ELEMENTS

www.hsfbv.nl

Risico

VAN HET VAK

Anticiperen op schades & crises

Repareer het dak wanneer de zon schijnt! De marges en omzetten staan onder druk en juist op het moment dat de cijfers een positievere wending krijgen, gebeurt het. Een forse schade op een van uw projecten. Ineens realiseert u dat de continuïteit van uw onderneming in gevaar is terwijl u tegelijkertijd de pers te woord moet staan. Een herkenbare situatie?

Kosten die op het eerste gezicht minder in het oog springen, kunnen een behoorlijke invloed hebben op het bedrijfsresultaat. Om als organisatie een up-to-date overzicht in kosten en resultaten te hebben, is een risicoanalyse een goede methode om bedrijfs- en projectinformatie te genereren. Op die manier kan worden bekeken welke preventieve maatregelen er genomen kunnen worden en welke verzekeringen van toegevoegde waarde zijn.

Impact van schade

Het gros van de schades heeft gelukkig een beperkte omvang Vrijwel elke (bouw)onderneming heeft wel eens te maken met schades. Gelukkig zijn de meeste schades van beperkte omvang en kan er op situaties zoals hierboven geschetst, snel en adequaat ingesprongen worden. Maar ongeacht of een Verlaag risicokosten en verbeter rendement schade wordt vergoed, geeft een schade overlast en heeft een kostenverhogende Risicokosten zijn nodig om te kunnen ondernemen. Hoeveel risicokosten een bedrijf weerslag op de organisatie. Een verveexact maakt is bij benadering lend neveneffect is dat schade de aanRisico management Focus Waarborgen van Continuïteit Onderneming te bepalen. Een verlaging van dacht weghaalt van de kernactiviteiten Risicomanagementbeleid van onderneming deze kosten geeft een positief van het bedrijf. Crisis management effect op het bedrijfsrendement. Het is dus van belang Om de impact van schade op een ­/ Crisis communicatie, Managen eerste vervanging van mensen, Herstel nood/crisis-situatie en materieel om deze kosten in kaart te bedrijf te beperken, is het van belang brengen. Om een helder inom binnen uw organisatie heldere afRM zicht te krijgen in de totale spraken te maken over preventie en BCM risicokosten dient men alle schadeafhandeling. Denk hierbij aan Tijd schades goed te registreren procesafspraken, rol- en taakverdelinBCM = Business Continuity Management RM = Risico Management  presentatie risico management en te monitoren hoe de risigen en de administratie. cokosten zich ontwikkelen. Een heldere schaderegistratie Indien uw verzekeringsmakelaar goede claimspecialisten in dienst heeft, bieden zij uitstekende ondersteuning bij geeft dit inzicht voor het nemen van strategische beslissinde behandeling van schades. Zij zorgen ervoor dat schades snel en geruisloos gen ten aanzien van het risicomanagement. worden afgewikkeld en dat uw eigen medewerkers zich volledig kunnen richten op de bedrijfsvoering. Invloed van schades Schade op of aan een bouwproject bezorgen een bedrijf extra zorgen en overlast. U kunt te maken krijgen met vertragingen die tot veel extra kosten kunnen leiden. Er kunnen onvoorziene (risico)kosten ontstaan die een enorme invloed kunnen hebben op de liquiditeit. Ondernemingen die gedurende een langere periode geconfronteerd worden met de gevolgen van een forse schade blijken uiteindelijk een grote kans te hebben om failliet te gaan. Het is dus van primair belang dat de juiste preventieve maatregelen worden genomen om schade of de impact van een schade en de afhandelingtermijn te minimaliseren. 12 | STABULLETIN

Voorbeelden invloeden

• verlengde huur­ periode materieel (kranen, steigers en ondersteunings­ constructies); • extra manuren; • managementkosten;

• • • • • • •

rentekosten; herstelkosten; verbeterkosten; boetes; verzekeringskosten; advocaatkosten; overige advieskosten.

Aon is een wereldwijde financiële dienstverlener, die helpt om klanten op verantwoorde wijze risico’s te laten nemen en deze beheersbaar te maken met oog voor het beperken van risicokosten. Samen met STABU helpen en informeren ze over risico’s en risicomanagement. Door: Ruben de Bruin (Sr. account Manager - Bouw, foto links) & Rob de Bruin ( Managing Director Claims)

Crisismanagement Als schade een crisis wordt is de normale situatie voor medewerkers, leveranciers en klanten sterk ontwricht. Denk bijvoorbeeld aan een instorting van een project waarbij mensen gewond raken of zelfs overlijden. In de aandacht die van het een op andere moment verdeeld moet worden, zoals de zorg van alle betrokkenen, begeleiden van onderzoeken, herstellen van de schade en zo snel als mogelijk de productie weer op een normaal niveau te brengen, schuilt het gevaar op imagoschade en een sterk verlies in het bedrijfsrendement. Een solide draaiboek voor een dergelijke situatie geeft structuur.

niveau is er zelden een goed beleid geformuleerd op het gebied van crisisbeheer. Dit geldt ook voor de fase na een crisis: de weken en maanden waarin herstel moet plaatsvinden en er tal van uitdagingen liggen zoals juridische kwesties, onderzoek, milieu, schade en continuïteit.

Het draait om continuïteit Zorg dat u een goed risicomanagementbeleid heeft, gericht op het minimaliseren van schade en voorkomen van crises en gefocust op de continuïteit van projecten en op de onderneming.

Ruben de Bruin | Sr. Account Manager

Binnen de meeste bedrijven en instellingen ontbreekt echter een doordacht draaiboek waarmee een crisissituatie adequaat kan worden opgevangen. Er zijn meestal wel deelplannen, maar die zijn vaak sterk operationeel georiënteerd. Op strategisch

Rob de Bruin RMiA | Managing Director Claims

Nu, meer dan ooit is de tijd om als organisatie risico’s inzichtelijk te maken, te managen en preventief actie te ondernemen om de continuïteit van uw onderneming te waarborgen.

Bouw Aon Risk Solutions t 020 430 54 38 e [email protected]

Aon Risk Solutions | Claims Department t +31 (0)10 4487736 m +31 (0)655163035 e [email protected]

Nieuw in Nederland.

Bribus is de enige keukenfabrikant die uitsluitend FSC-gecertificeerd hout toepast in alle keukens van het projectenprogramma. Maar ook in onze bedrijfsvoering passen we waar mogelijk de duurzaamheidsprincipes toe. Zo gebruiken we ons afvalhout voor de verwarming, gebruiken we verantwoord FSC-papier en passen we ledverlichting toe. Onze vrachtwagens voldoen aan de Euro 5-norm en mogen daarom in binnensteden lossen. En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Reden voor ons om het Duurzaamheid Garantie Certificaat te ontwikkelen. Op die manier geven we ook uw klanten meer inzicht in de manier waarop wij dag in dag uit werken aan een duurzame toekomst. Een prettige gedachte. Meer weten? Bel of mail ons. Dan maken we een afspraak.

Industriestraat 4, 7091 DC Dinxperlo Telefoon +31 (0) 315 65 17 45 www.bribus.nl

Van de vragen die onder andere via de telefonische helpdesk, de STABU gebruikersdagen en de diverse cursussen en opleidingen bij Stichting STABU zijn binnengekomen is een selectie gemaakt, welke in deze rubriek worden weergegeven.

Vraag het

» Hoe gaat STABU om met de U.A.V. 2011, de opvolger van U.A.V. 1989 en de UAVTI 1992? STABU zal reeds in de uitgave 2011-2 het gebruik van de U.A.V. 2011 faciliteren. Hiervoor is het ‘nieuwe’ Hoofdstuk 00 VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN (U.A.V. 2011) aangemaakt.

1992. Voor de duidelijkheid zal de titel van hoofdstuk 01 gewijzigd worden in VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN (U.A.V. 1989). Uiteraard mag men niet beide hoofdstukken gelijktijdig meenemen in een bestekboek!

Daarnaast blijft het ook nog enige tijd mogelijk om vanuit Hoofdstuk 01 VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN te werken met de vertrouwde U.A.V. 1989 en de UAVTI

Daarnaast zullen ook zaken als de “Achtergrond STABU-bestekssystematiek”, de bestekteksten en de STABU-brochures op de STABU-website, de STABUstandaard, maar ook het lesmateriaal behorende bij de opleidingen en cursussen worden gemodificeerd.

» Komt er eerdaags een nieuwe STABU-Standaard?

» Is een nevenaanemer een derde?

Jazeker. In het najaar van 2011 zal mede door de wijziging van de U.A.V. 1989 en de UAVTI 1992 in de U.A.V. 2011, gelijktijdig met de STABU uitgave 20112, een nieuwe STABUStandaard verschijnen.

Jazeker, iedere nevenaannemer is een derde maar niet iedere derde is een nevenaannemer!

Belangrijke wijziging hier in zal zijn het verdwijnen van Hoofdstuk 01 VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN. De twee Standaard Admi STABU-Standaard nistratieve Bepalingen onder artikel 01.0.01 Van toepassing zijnde ­voorwaarden, voorschriften en bepalingen zullen worden overgeheveld naar het bestekboek. De nieuwe ­STABU-Standaard zal derhalve in basis enkel bestaan uit Standaard Technische Bepalingen, met hier en daar bijlagen. Als bijlage I zal de U.A.V. 2011 worden toegevoegd, terwijl in bijlage II de huidige U.A.V. 1989 is opgenomen. Het van toepassing verklaren van een set van (uniforme) administratieve voorwaarden (voor de uitvoering van werken) zal vanaf de uitgave 2011-2 in het bestekboek dienen te geschieden onder respectievelijk 00.01.10.02 (U.A.V. 2011) en 01.01.10.02 (U.A.V. 1989). STABU zal vooralsnog het toepassen van zowel de huidige U.A.V. 1989 als nieuwe U.A.V. 2011 faciliteren. De standaard administratieve bepaling 02 “Publicaties” bij artikel 01.0.01 uit de STABU-Standaard 2007, zal terugkomen in het bestekboek onder aanvullende administratieve bepaling 02 bij artikeltitel “VAN TOEPASSING ZIJNDE VOORSCHRIFTEN”, respectievelijk 00.02.02 (U.A.V. 2011) en 01.02.02 (U.A.V. 1989). 14 | STABULLETIN

In de U.A.V. 1989 komt het begrip “nevenaannemer” niet voor, zo blijkt uit het register. Wel het woord “derden”, al blijkt dit niet uit dit hiervoor genoemde register. Op de STABU-website staat een pdf-versie van de U.A.V 1989 waarin eenvoudig gezocht kan worden naar beiden termen. De term “derden” komt voor in de leden: • 37.10 • 6.9 • 37.11 • 18.5 • 46.7 • 31.3 • alsmede in paragraaf 43 • 37.9 Met derden kan worden gedacht aan de buren van de belendende percelen of een externe partij die niet direct bij het werk betrokken is. In paragraaf 31 IN VERBAND MET ANDERE WERKEN worden specifiek de derden genoemd die namens de gemeenschappelijke opdrachtgever op hetzelfde werkterrein, in dezelfde uitvoeringsduur en ten behoeve van hetzelfde project, een werk uitvoeren. Dat zijn over het algemeen de nevenaannemers maar ook de uitgevoerde werkzaamheden door of namens de Nutsbedrijven (gas, water en elektra) en de kabelaars (CAI en KPN).

» Gaat STABU een cursus opzetten over de U.A.V. 2011? Zeker. In het najaar van 2011 zal er een nieuwe eendaagse cursus van start gaan die inhoudelijk op de wijzigingen tussen de U.A.V. 1989 (en de UAVTI 1992) en de U.A.V. 2011 zal ingaan. Hierbij zal ook uitvoerig stilgestaan worden bij de consequenties van Lees meer over de U.A.V. cursus op pagina 30 deze wijzigingen voor het bestek, zoals het nieuwe STABU Hoofdstuk 00 VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN (U.A.V. 2011), waarin de nieuwe U.A.V. 2011 zal zijn verwerkt.

STABU

» vervolg van pagina 7

Beantwoord door: ing. H.H.M.(Henny) Miltenburg

» Hoe kan je anticiperen in het bestekboek op het gestelde in paragraaf 43b van de U.A.V. 1989? In paragraaf 43b lid 1 staat: “Tenzij het bestek anders bepaalt, dient de aannemer verzekeringen aan te gaan waarin de opdrachtgever en de directie als mede-verzekerden zijn opgenomen, een en ander voor zover dit naar de aard en de omvang van het werk nodig en gebruikelijk is. De aannemer zorgt ervoor dat de directie ten spoedigste schriftelijk bewijs van het bestaan en de inhoud van vorenbedoelde verzekeringen ontvangt.” In de praktijk echter is het onwenselijk als iedere nevenaannemer invulling geeft aan het gestelde in dit lid. Er zou dan discussie kunnen ontstaan tijdens de uitvoering van het project over welke verzekering tot uitkering zou moeten komen etc. Het is veel praktischer als er één “parapluverzekering”, zoals een CAR-verzekering, voor het gehele project, bestaande uit diverse werken, afgesloten wordt. In paragraaf 43b lid 2 van de U.A.V. 1989 staat: “Indien door de opdrachtgever verzekeringen in verband met het werk zijn aangegaan of zullen worden aangegaan, worden de condities en bepalingen daarvan aan het bestek gehecht en zorgt de opdrachtgever ervoor dat de aannemer ten spoedigste schriftelijk bewijs van het bestaan en de inhoud van vorenbedoelde verzekeringen ontvangt.” Indien door (door zelf polishouder te zijn) of namens (via een nevenaannemer van het project) de opdrachtgever

verzekeringen voor een project is aangegaan dan kan de opdrachtgever de polis (indien aanwezig) of de “condities en bepalingen” als bijlage bij het bestek laten voegen van iedere nevenaannemer, die, in tegenstelling tot het gestelde in lid 1, geen verzekering hoeft af te sluiten. Zo’n nevenaannemer (veelal de installateur) wordt dan medeverzekerde op de uiteindelijke projectpolis. Als de opdrachtgever de (CAR)-verzekering laat verzorgen door een nevenaannemer, veelal de bouwkundige aannemer, dan kan in de praktijk de polis als bijlage waarschijnlijk nog niet gehecht worden aan het bestek van de andere nevenaannemer(s) daar de polis er eenvoudigweg nog niet is. De polis is pas beschikbaar zo spoedig mogelijk nadat de aannemer, die de verzekering voor het project moet afsluiten, de opdracht van zijn werk is verstrekt door de aanbesteder (opdrachtgever). De nevenaannemer (installateur) die medeverzekerde wordt op de polis moet conform lid 2 wel kennis hebben kunnen nemen van de “condities en bepalingen” van de toekomstige polis in verband met het bepalen van zijn inschrijfsom. Het is derhalve van belang om de aanvullende administratieve bepalingen onder 01.03.10 VERZEKERINGEN DOOR DE AANNEMER uit het bouwkundige bestek dan als bijlage toe te voegen in het installatietechnische bestek van de nevenadviseur. STABU is momenteel volop bezig om de huidige verzekeringsparagraaf geheel te herzien. In de uitgave 2011-2 zal dit beschikbaar komen in combinatie met een herziene verzekeringsbrochure. Het aanhalen van de voorgenoemde bijlage kan in het installatiebestek geschieden vanuit een nieuw aanvullende administratieve bepaling behorende bij het nieuwe artikel 01.03.40 VERZEKERINGEN DOOR OF NAMENS DE OPDRACHTGEVER.

» Wat is een VGV verzekering? Dit is een Verborgen Gebreken Verzekering. Een Verborgen Gebreken Verzekering (VGV) is een verzekering die na de oplevering van het werk de verzekerde (opdrachtgever) dekt tegen gevolgen van een door een verborgen gebrek opgetreden schade. De Verborgen Gebreken Verzekering biedt enkel dekking tegen materiële schade (of de dreiging daartoe) ten gevolge van ontwerp-, materiaal- en uitvoeringsfouten in constructieve delen van het werk! Dus niet alle gebreken zoals gedefinieerd in paragrafen 12 van de U.A.V. 1989 en de U.A.V. 2011 alsmede artikel 7:762 van het Burgerlijk Wetboek vallen onder de definitie van een verborgen gebrek als bedoeld in deze verzekering. In paragraaf 12 lid 1 tot en met 4 van de U.A.V. 1989 staat: [1] Na de dag, waarop het werk overeenkomstig het bepaalde in paragraaf 10, eerste of tweede lid, als opgeleverd wordt beschouwd, is de aannemer niet meer aansprakelijk voor tekortkomingen aan het werk. [2] Het in het eerste lid bepaalde lijdt uitzondering: a. indien het geval, voorzien in artikel 1645 B.W., zich voordoet; b. indien het werk of enig onderdeel daarvan door schuld van de aannemer, zijn leverancier, zijn onderaannemer of zijn personeel een verborgen gebrek bevat en de aannemer van zodanig verborgen gebrek binnen een redelijke termijn na de ontdekking mededeling is gedaan.

[3] Een gebrek als bedoeld in het tweede lid onder b is slechts dan als een verborgen gebrek aan te merken, indien het, ondanks nauwlettend toezicht tijdens de uitvoering dan wel bij de opneming van het werk, bedoeld in paragraaf 9, tweede lid, door de directie redelijkerwijs niet onderkend had kunnen worden. [4] De rechtsvordering uit hoofde van een verborgen gebrek is niet ontvankelijk, indien zij wordt ingesteld na verloop van vijf jaren na de in het eerste lid beschreven bedoelde dag. In de herziene/nieuwe U.A.V. 2011 komt het woord “verborgen gebrek” niet meer voor, althans niet expliciet. In paragraaf 12 lid 1 tot en met 4 van de U.A.V. 2011 staat: [1] Na de dag, waarop het werk overeenkomstig het bepaalde in § 10, eerste of tweede lid, als opgeleverd wordt beschouwd, is de aannemer niet meer aansprakelijk voor tekortkomingen aan het werk. » Lees verder op p. 22 STABULLETIN | 15

Een goed bestek Artikelen zijn samengesteld door

ing. Henk Snikkers van Royal Haskoning BM.

3 L E E D

Henk Snikkers

Directievoerders op de bouw hebben soms kritiek op de kwaliteit van het bestek. Projectmanagers en bestekschrijvers die verantwoordelijk zijn voor het opstellen van het bestek wijzen in antwoord hierop naar de omstandigheden tijdens het schrijven van het bestek. De condities die het schrijven van een goed bestek mogelijk maken, worden in dit artikel vanuit de praktijkervaring in voorbereiding en uitvoering van bouwprojecten belicht in drie achtereenvolgende artikelen. Het eerste artikel handelde over de complexiteit van het project en de professionaliteit van de (gedelegeerd) opdrachtgever. Het tweede artikel behandelde de kwaliteit en kwantiteit van het projectteam aan de orde als succesfactor voor het opstellen van een goed bestek. In dit derde en laatste deel komt de inhoud van het bestek en het borgen van (pre)contractuele afspraken met de aannemer aan de orde. Het bestek De aanbestedingsdocumenten bestaan uit een bestek en bijlagen. De bijlagen bij het bestek zijn de tekeningen en overzichten en andere bijlagen als rapporten en notities. De bestekbeschrijving is weer onderverdeeld in een algemeen/juridisch deel en de werkbeschrijving, technisch deel. Algemene voorwaarden De algemene voorwaarden vormen een apart onderdeel van het bestek. In verschillende STABU-bulletins is er aandacht besteed aan het omgaan met de algemene voorwaarden en afwijkingen op de U.A.V. Het verdient de voorkeur om bij het schrijven van algemene voorwaarden dicht aan te sluiten op de U.A.V. of op aanvullingen die door brancheorganisaties met Stichting STABU zijn opgesteld, bijvoorbeeld de STABU BNA Voorbeeldbepalingen. Dit bevordert de juridische samenhang van de 16 | STABULLETIN

Projectmanager Henk Snikkers heeft bijna 15 jaar ervaring bij architectenbureaus en werkt ongeveer 12 jaar als projectmanager bij verschillende adviesbureaus. Als voormalig schrijver van bestekken en projectmanager in voorbereiding en uitvoering van diverse bouwprojecten beschrijft hij de omstandigheden waaronder een bestek idealiter tot stand zou moeten komen. Royal Haskoning BM heeft op haar locaties in Rotterdam, Nijmegen, Hoofddorp en Zwolle projectmanagers die landelijk werken om ontwerp- en bouwprocessen voor de klant te begeleiden. www.royalhaskoningbm.com www.royalhaskoning.com

voorwaarden onderling en met het uitvoeringscontract dat de opdrachtgever met de aannemer sluit. Het aanvullen van de algemene voorwaarden met voorwaarden die erop gericht zijn om gerezen conflicten in andere bouwplannen niet in het project te laten voorkomen, moet met terughoudendheid gebeuren. Het kan strijdigheden opleveren die in het nadeel van de opdrachtgever kunnen worden uitgelegd in een juridisch conflict. Het gebruiken van algemene bepalingen die tot doel hebben de gevolgen van onvolkomenheden in het bestek ten laste van de aannemer te laten zijn, zullen juridisch van weinig waarde zijn. Een goede bekendheid met de werking van de U.A.V. en jurisprudentie is nodig als wordt afgeweken van de U.A.V.

Werkbeschrijving en bijlagen Het woord werkbeschrijving is duidelijk. De opsteller van het bestek moet hierin de werkzaamheden beschrijven die de aannemer moet uitvoeren. Dit houdt letterlijk in dat “je moet opschrijven wat de aannemer moet maken”. Verwijzen naar bijlagen kan, mits er in de bijlagen duidelijk wordt omschreven wat er moet worden geleverd en er geen keuzemogelijkheden worden aangegeven. Als voorbeeld gelden de constructietekeningen waarop de hoedanigheid van in het bestek genoemde onderdelen staat opgegeven. In het geval dat bijlagen als bijvoorbeeld rapporten die voor een ander doel dan het bestek zijn opgesteld, zijn toegevoegd, moet er in het bestek specifiek staan wat de aannemer van het bestek als verplichting heeft. In dit geval is aan te raden om de voorzieningen die in het rapport staan vermeld en door de aannemer moeten worden aangebracht concreet met gebruikmaking van de STABU-artikelen in de werkbeschrijving op te nemen en het rapport niet aan de aanbestedingsdocumenten toe te voegen. Ook kan de bestekschrijver de keuze maken om duidelijke, haalbare, resultaatsverplichtingen in de specificaties van het artikel op te nemen. Installatiebestekken Als er sprake is van het opstellen van een installatiebestek door de installatieadviseur moeten bestekken juridisch goed worden gekoppeld. Bij hoofdaanneming moeten de hoofdstukken als onderdeel van het totaalbestek zijn opgenomen en zullen de algemene voorwaarden moeten zijn afgestemd op de installatiewerkzaamheden. In het geval van nevenaanneming moeten de algemene voorwaarden van het bouwkundig bestek en het installatiebestek op elkaar aansluiten of moet er een gezamenlijk hoofdstuk met algemene voorwaarden worden geschreven. Voor de installaties is het gebruikelijk dat er bouwkundige voorzieningen door de bouwkundig aannemer worden gerealiseerd. De installatieadviseur neemt de voorzieningen doorgaans in lijstvorm per discipline op in het bestek. Om bij nevenaanneming volledigheid in de bouwkundige bestekverplichting te bereiken moeten de voorzieningen in de diverse bouwdelen werksoortgericht in het bestek worden opgenomen in de diverse hoofdstukken. Voor de aantallen is een verwijzing naar de lijst bouwkundige voorzieningen mogelijk, of beter nog, naar de installatietekeningen die voor dit doel aan het bouwkundig bestek als bijlagen zijn toegevoegd. Nota’s op het bestek, contractbestek, werkbestek, afwijkingen Na de inschrijving hebben aannemers gelegenheid om vragen te stellen of wordt er een aanwijzing op de locatie gehouden. Informatie die hieruit voorkomt moet met dezelfde kwaliteit als het bestek op papier worden gezet. In de praktijk hebben nota’s van inlichtingen niet altijd dezelfde kwaliteit als het bestek. Kwaliteit van de nota’s op het bestek is het best zeker te stellen door de nota’s volgens de STABUmethodiek op te stellen. Ook voor bezuinigingen vóór de contractvorming die door partijen met elkaar worden overeengekomen, verdient het de voorkeur deze wijzigingen in het STABUbestek te verwerken. In de precontractuele fase is het denkbaar om de informatie uit de nota’s en afgesproken bezuinigingen te verwerken in een contractbestek dat door de aannemer wordt gecontroleerd en goedgekeurd en zo deel uitmaakt van het uitvoeringscontract. Als dit niet mogelijk is kan er na opdracht een werkbestek worden opgesteld op dezelfde wijze. Het inschrijvingsbestek met de nota blijft in dat geval het juridische document aan de hand waarvan eventuele geschillen worden opgelost. In de uitvoering kan het wenselijk of noodzakelijk zijn een bestekwijziging door te voeren en hiermee van het bestek af te wijken. Ook hier verdient het de voorkeur deze wijzigingen in het STABU-bestek of als gewijzigde artikelen opgesteld met de STABU-methodiek, te verwerken. Samenvatting In drie achtereenvolgende artikelen zijn de condities die het schrijven van een goed bestek mogelijk maken, belicht vanuit de praktijkervaring in voorbereiding

Omstandigheden voor een optimaal bestek • Professioneel projectteam met de juiste opdracht en deskundigheid. • Planning bestekschrijven. • Vroegtijdige inschakeling erkende (coördinerend) bestekschrijver. • Afstemming bestekschrijvers onderling. • Afstemming deelontwerpen. • Compleet afgerond ontwerp met technische omschrijving en materiaal- en kleurenstaat. • Aandacht voor bijzonderheden als: o algemene voorwaarden; o bouwfasering; o bestaande bouw; o belendingen; o bouwveiligheid; o beperkingen bouwterrein; o detailuitwerkingen door aannemer; o voorzieningen voor installaties; o informatie uit adviesrapporten. • Nevenaanneming en directieleveringen. • Nota’s en contractbestek (bezuinigingen) in STABU. De bestekschrijver moet op grond van de aangeleverde informatie concreet kunnen beschrijven wat de aannemer moet leveren!

en uitvoering van bouwprojecten. Achtereenvolgend zijn de volgende invloedsfactoren beschreven: • complexiteit van het project; • professionaliteit van de (gedelegeerd) opdrachtgever; • kwaliteit en kwantiteit van het projectteam; • organisatie van de bestekfase; • de kwaliteit van het bestek; • nota’s op het bestek, contractbestek, werkbestek, afwijkingen. De artikelen kunnen als aanbeveling worden gelezen. Het hangt nauw samen met de complexiteit van het project of de wijze waarop het projectteam is georganiseerd, welke aanbevelingen belangrijker zijn. Aandacht voor genoemde onderwerpen zal er in ieder geval toe leiden dat er bewuster met de projectkwaliteit, zoals deze in het bestek moet worden vastgelegd, wordt omgegaan. De omstandigheden waaronder het schrijven van het bestek plaatsvindt, zullen verbeteren en directievoerder heeft tijdens de bouw hiermee een degelijk contractstuk. Belangrijker is dat de aannemer een goed beeld heeft wat wel en niet tot zijn verplichtingen behoort omdat in het bestek duidelijk is vastgelegd wat de opdrachtgever wenst: zijn project. Reacties zijn welkom op [email protected] STABULLETIN | 17

De Bond van Nederlandse Bestekdeskundigen BNB streeft naar het bevorderen van de ­kennis, het inzicht en de vaardigheid van de bestekdeskundigen.

In kort

Beschrijf alleen het verlangde resultaat In veel bestekboeken wordt in resultaatbeschrijvingen verwezen naar de voorschriften van de fabrikant of leverancier van een bouwstof. Eerder is er op deze plaats1) al op gewezen dat een fabrikant of een leverancier geen partij is in de overeenkomst tussen opdrachtgever en aannemer. Aan de hand van een voorbeeld wordt in dit artikel hoe de verantwoordelijkheden liggen. Het verwijzen naar verwerkingsvoorschriften van derden wordt afgeraden. Leksporen van betonwater en doorbuiging: onvoldoend werk? In een project worden monolitisch afgewerkte staalplaatbetonvloeren toegepast. Het werk wordt door de directie (gedeeltelijk) afgekeurd, omdat: a de verlangde vlakheidsklasse (klasse 3 volgens NEN 2747) niet kon worden gerealiseerd; b de onderliggende, in de fabriek hoogglanzend gecoate staalconstructie, sterk is verontreinigd door lekkend betonwater.

Aannemer is van mening dat de kosten van het verbeteren of vernieuwen van het als onvoldoende beoordeelde werk niet voor zijn rekening komen en voert daarvoor de volgende argumenten aan: a De verlangde vlakheidsklasse kan niet worden gerealiseerd omdat de doorbuiging van een dergelijk type vloer na verwijderen van de tijdelijke ondersteuningen daarvoor teveel doorbuiging vertoont. het betreft naar zijn mening een ontwerpfout. b De verontreiniging met betonwater had kunnen worden voorkomen door in het bestek voor te schrijven dat de staalplaat bekisting waterdicht moest worden aangesloten op de omliggende stalen liggers. Aannemer voert daartoe de verwerkingsvoorschriften van de fabrikant van de stalen bekistingplaten aan, waarin staat aangegeven, dat er twee mogelijkheden zijn: waterdicht uitvoeren van de aansluitingen of niet. Aannemer is van mening dat het bestek had moeten vermelden, welke van de twee uitvoeringswijzen van hem werd verlangd. Aannemer verantwoordelijk voor de juiste verwerking van bouwstoffen Door de veelvuldig in bestekboeken voorkomende verwijzing naar “verwerkingsvoorschriften van fabrikant/leverancier” kan bij uitvoerende partijen ­gemakkelijk het idee ontstaan, dat ook de juiste toepassing van een bouwstof tot de verantwoordelijkheid van opdrachtgever of de directie zou behoren. Niets is echter minder waar. De juiste verwerking van een bouwstof behoort bij ­uitstek tot de het kennis- en ervaringsgebied van de aannemer en daarmee ook tot zijn verantwoordelijkheid. Ook hier is het weer paragraaf 6 (lid 1, tweede alinea) van de U.A.V. die de basis vormt voor de aansprakelijkheid van de aannemer voor een zorgvuldige uitvoering van het werk: “...Hij is verplicht al datgene te verrichten, wat naar de aard van de overeenkomst door de wet, de billijkheid of het gebruik wordt gevorderd of tot een behoorlijke aanwending der bouwstoffen behoort.” In veel uitspraken is daarom beslist, dat de aannemer verantwoordelijk is voor een juiste uitvoering van het werk2). Daarbij worden verschillende bewoordingen gebruikt, zoals: “De aannemer dient in te staan voor de deugdelijkheid van werk”, “De aannemer dient goed en deugdelijke werk te leveren”. Op grond van dergelijke overwegingen zal de aannemer in geval van “onvoldoend werk” het werk voor zijn rekening in overeenstemming moeten brengen met hetgeen van hem wordt verlangd. Zie daarvoor ook U.A.V. paragraaf 6 lid 7:

‘De juiste verwerking van een bouwstof is de verantwoordelijkheid van de aannemer’

“Onvoldoend werk wordt binnen een door de directie in billijkheid te stellen termijn tot haar genoegen door de aannemer verbeterd of vernieuwd. Deze verbetering of 18 | STABULLETIN

BESTEK

Door: ir. S.W. (Sietze) Wierda namens BNB

vernieuwing geschiedt op kosten van de aannemer, tenzij het onvoldoend werk het gevolg is van een omstandigheid die voor rekening van de opdrachtgever komt.” Heel duidelijk is een (inmiddels meer dan veertig jaar oude) uitspraak van de Raad van Arbitrage3): Een aannemer, die volgens de besteksbepalingen in plaats van de oude beproefde houten bebording, een vrij nieuw plaatmateriaal, nl. de zogenaamde Abexplaten, als dakbeschieting voorgeschreven krijgt, heeft zich terdege te oriënteren op welke wijze dit materiaal verwerkt moet worden, in het bijzonder ten aanzien van de afdichting van de stuiknaden, de naden langs muren en de afwerking rondom de schoorsteen. Met name zijn de stuiknaden zonder kit of rubberoïd koud tegen elkaar gelegd, terwijl het loodwerk rondom en in de schoorsteen niet op voldoend vakkundige wijze is uitgevoerd. Aannemer heeft gesteld dat dit dichten niet in het bestek was voorgeschreven en dus ook niet tot zijn verplichtingen behoorde. Inderdaad schrijft het bestek slechts voor het aanbrengen van Abexplaten, zonder meer, doch dit had natuurlijk deskundig moeten geschieden en uiteraard had een dak waterdicht behoren te worden afgewerkt. Aannemer is de deze zake jegens opdrachtgever aansprakelijk als gevolg van onzorgvuldige uitvoering. Beschrijf in het bestekboek alleen het verlangde resultaat De bestekschrijver heeft zich in het hier behandelde project terecht beperkt tot het beschrijven van het verlangde resultaat: a Naar de mening van de aannemer is het verlangde vlakheidsresultaat technisch niet mogelijk. Indien deze stelling juist was, zou het inderdaad een ontwerpfout betreffen, waarvoor de opdrachtgever c.q. de adviseur draagconstructies verantwoordelijk is. In dat geval rust op de aannemer echter wel de verplichting daarvoor (tevoren) te waarschuwen (en niet achteraf). Na herberekening van de staalplaat betonvloer blijkt, dat met de te verwachten doorbuiging de verlangde vlakheidsklasse probleemloos kan worden gerealiseerd. Uit het verslag van een van de bouwvergaderingen blijkt bovendien, dat de directie de aannemer heeft geattendeerd op mogelijk onvoldoende tijdelijke ondersteuning van de staalplaatvloer. De opgetreden overmatige doorbuiging is in dit geval een uitvoeringsfout. b Het niet vóórkomen van leksporen van betonwater op een in het zicht blijvende stalen constructiedelen behoeft niet in het bestekboek te worden beschreven, het is een resultaat dat men in redelijkheid van de aannemer mag verwachten. De wijze waarop de aannemer het verlangde resultaat wil bereiken (door het voorkomen van de leksporen of door het naderhand verwijderen daarvan) wordt aan hem overgelaten.

Het voorschrijven van een resultaat behoeft niet uit te sluiten, dat een bepaalde werkwijze of een bepaalde constructie wordt voorgeschreven. Voor de voorgeschreven constructies en werkwijzen draagt de opdrachtgever ingevolge U.A.V. paragraaf 5 lid 2 de verantwoordelijkheid: “De opdrachtgever draagt de verantwoordelijkheid voor de door of namens hem voorgeschreven constructies en werkwijzen, daaronder begrepen de invloed die daarop door de bodemgesteldheid wordt uitgeoefend, alsmede voor de door of namens hem gegeven orders en aanwijzingen.” Het op juiste en vakkundige wijze uitvoeren van een constructie of toepassen van een bepaalde werkwijze blijft echter de verantwoordelijkheid van de aannemer. Indien (bijvoorbeeld) wordt voorgeschreven dat een houten beschieting moet worden bevestigd door middel van draadnagels ontslaat dit de aannemer niet van de verplichting de nagelgaten voor te boren indien de toe te passen houtsoort dat vereist, en de nagels aan te brengen zonder de houten beschieting te beschadigen. De voorgeschreven werkwijze moet uiteraard technisch mogelijk zijn (wat iets anders is dan moeilijk). Ook indien een staalplaat betonvloer als constructiewijze is voorgeschreven dient de aannemer “zich terdege te oriënteren op welke wijze dit materiaal verwerkt moet worden”. In de verhouding tussen de opdrachtgever en de aannemer verandert niets door een onjuist advies dat de aannemer door een leverancier of onderaannemer is verstrekt. Hooguit biedt het onjuiste advies de aannemer de mogelijkheid de geleden schade op de adviserende derde te verhalen. Verwijs niet naar de voorschriften van fabrikant of leverancier De aannemer is verantwoordelijk voor de juiste verwerking van een bouwstof. De bestekschrijver moet er dus voor waken deze verantwoordelijkheid op de schouders van de opdrachtgever c.q. de directie te laden. Door de voorschriften van de fabrikant of leverancier op te nemen als onderdeel van het bestek wordt indirect de wijze van verwerken voorgeschreven, waarmee de opdrachtgever verantwoordelijk wordt in plaats van de aannemer.

Er is niets op tegen dat de bestekschrijver zich verdiept in de verwerkingsvoorschriften van een product.

Er is overigens niets op tegen dat de bestekschrijver zich verdiept in de verwerkingsvoorschriften van een product. Hij kan daarmee bijvoorbeeld vaststellen of de voorgeschreven constructie of ­werkwijze wel technisch mogelijk is (dat behoort wel tot zijn verantwoordelijkheid). Tegen het voorschrijven van een product met KOMO-attest-met-productcertificaat bestaat ­uiteraard geen bezwaar. Het attest is een verwerkingsvoorschrift, dat ­noodzakelijkerwijs moet worden gevolgd om het vereiste resultaat te bereiken.

Zie het artikel “Volgens nadere opgave van ...” in het STABU Bulletin van juni 2010. Hoofdstukken Bouwrecht, vierde druk, nr. 707, blz. 8. 3) RvA, 12 januari 1968, nr 5194, BR 1968; Jaarverslag 1968, blz. 59. 1) 2)

STABULLETIN | 19

Stichting Marktwerking Installatietechniek is een stichting die aanbestedingsprocedures ten behoeve van ­installatiebedrijven verder wil verbeteren. Daarbij streeft SMI naar evenwichtige, objectieve en transparante vraag- en aanbodverhoudingen.

Uit de praktijk

Door: mr. Margreet van Deurzen & ir. Pieter van den Eijnden

De nieuwe aanbestedingswet:

Er is nieuwe hoop!

Al jaren is men in Den Haag bezig een nieuwe aanbestedingswet op te stellen. Het eerste voorstel, opgesteld door de toenmalige minister van Economische Zaken, mevrouw Verhoeven werd in 2008 door de Eerste Kamer verworpen. Het nieuwe voorstel dat in 2010 werd gepresenteerd werd ook niet echt met instemming ontvangen. Op basis van de kritieken van de verschillende partijen stuurde minister Verhagen (Economische Zaken, Landbouw en Innovatie) onlangs een Nota van Wijzigingen op het wetsvoorstel Aanbestedingswet naar de Tweede Kamer. De veranderingen die voorgesteld worden zijn een duidelijke aanzet om de aanbestedingswet te verbeteren en gebruiksvriendelijker te maken en dat stemt ons hoopvol. Belangrijke punten voor de praktijk van SMI zijn: • Onnodig clusteren wordt minder makkelijk. Clusteren moet volgens de Nota van Wijzigingen gemotiveerd worden en proportioneel zijn. Hierdoor zal het MKB niet nodeloos uitgesloten worden bij aanbestedingsprocedures. Een proportionaliteitsgids met richtlijnen die financieel-economische en technische eisen in verhouding brengen tot de aan te besteden opdracht, is in ontwikkeling. Deze zal als leidraad gaan gelden.

Jammer is nog wel dat deze niet afdwingbaar is, maar haar autoriteit op inhoud moeten verdienen. Als dat dezelfde weg als het ARW 2005 heeft ­afgelegd, is komt het wel goed.

Dan leidt dit naar een algehele verbetering van de aanbestedingspraktijk. • Geen onredelijke voorwaarden. Aanbestedende diensten dienen bij het opstellen van onder ander de voorwaarde van de overeenkomst uitsluitend eisen, voorwaarden en criteria aan de inschrijvers en de inschrijvingen die in een redelijke verhouding staan tot het voorwerp van de opdracht.

et: Veranderingen aanbes tedingsw inder • Onnodig clusteren wordt m makkelijk van • Einde aan de lappendeken ­regels van de verschillende ­decentrale ov erheden • Er komt een onaf hankelijk klachtencommissie en • Geen onredelijke voorwaard

De nieuwe wetgeving, de proportionaliteitsgids en richtsnoeren zullen de fundamenten ­kunnen vormen voor het professioneler ­aanbesteden. Deze professionalisering is hard nodig bij aanbestedingen van werken. Het proces en juridische aspecten bij aanbestedingen zijn een steeds grotere rol gaan spelen dan de inhoud van de opdracht zelf.

• Het wetsvoorstel biedt belangrijke verbeteringen ten aanzien van de door ondernemers ­gewenste uniformiteit onder de Europese drempels. Het ­Aanbestedingsreglement van Werken wordt in bindende richtsnoeren opgenomen, waarvan alleen ­gemotiveerd op basis van objectieve redenen mag worden afgeweken (comply or explain). Hierdoor komt een einde aan de lappendeken van regels van de verschillende decentrale overheden.

Probleem is dat een dergelijke professionaliteit moeilijk door wetgeving afgedwongen kan worden. Wij zijn ervan overtuigd dat door goede invoering van een aantal onderdelen deze professionalisering relatief eenvoudig verbeterd kan worden. Een belangrijke rol is hierin weggelegd voor het klachtenloket en het vermijden van onredelijke contractvoorwaarden.

• Er komt een onafhankelijk klachtencommissie. Deze commissie van experts zal wel voldoende gezag moeten hebben, zodat haar uitspraken tot herstel van gemaakte fouten in de betreffende procedure kunnen leiden.

Waarom is het klachtenloket belangrijk Bij veel aanbestedingen staat de procedure centraal en is de daadwerkelijke invulling van de aan te besteden

20 | STABULLETIN

van

SMI

ondergeschoven kindje. In toenemende mate laat bijvoorbeeld de kwaliteit van “uitgewerkte” bestekken te wensen over. Het is al een slechte start voor een succesvolle aanbesteding als de bestekken en hun onderlinge afstemming in de ontwerpfase te weinig aandacht hebben gehad. Al met al leiden deze omstandigheden regelmatig tot ­ondoelmatige aanbestedingsprocedures. Hieronder verstaan wij bijvoorbeeld procedures waar veel partijen (meer dan vijf) aan het rekenen zijn of er onredelijke risicoverschuivende bestekbepalingen zijn opgenomen. Daarnaast is er regelmatig veel kritiek op het verloop van de ­procedure: een nota van inlichtingen die niet tot verduidelijking leidt (denk aan antwoord: “bestek aanhouden” of “zie bestek”), er is geen proces-verbaal van aanbesteding of de onduidelijkheid rondom gunning. Omdat het dikwijls over lopende aanbestedingen gaat is het voor ­opdrachtgevers moeilijk om een constructieve discussie met gegadigden te hebben.

het aanbestedingsprobleem. En een uitspraak niet blijft hangen vanwege formele – juridische - beperkingen. Met zo’n bevoegdheid kan het klachtenloket doordringen tot het materiële probleem, waarmee de praktijk juist zo geholpen is.

‘het schept het klachtenloket juist de mogelijkheid om een uitspraak te doen die puur gericht is het aanbestedingsprobleem’

De enige mogelijkheid die een marktpartij heeft om zijn gelijk te halen is door naar de rechter te stappen. Echter dit is een forse stap die niet graag door bedrijven gedaan wordt. Immers het druist tegen het commercieel gevoel in om een potentiële opdrachtgever voor de rechter te slepen. Ook de kans dat een marktpartij met een dergelijke procedure alsnog het werk gegund krijgt is zeer beperkt. Enerzijds is daarbij het probleem dat de ondernemer de bewijslast heeft om aan te tonen dat de opdrachtgever niet juist gehandeld heeft. Dat is vaak niet rond te krijgen omdat de ondernemer geen inzicht heeft in de aanbestedingstukken.

Wij realiseren ons dat het ook kan voorkomen dat over een procedure de uitspraak pas beschikbaar zal zijn, nadat het werk gegund is. Maar ook een dergelijke uitspraak van een klachtenloket heeft grote waarde. Deze kan immers dienen “ter lering”. En deze vormen tezamen voorbeelden waarin helder wordt wat een aanbestedingsprocedure goed en doelmatig maakt.

Anderzijds valt gunning niet af te dwingen en zal de marktpartij bij “winnen” van de procedure nog verder verwijderd raken van gunning, als namelijk tot heraanbesteding wordt bevolen. Niet alle fouten kunnen namelijk meer hersteld worden.

Een klachtenloket zal er ook toe leiden dat niet meer het juridische prevaleert – daarvoor blijft de gang naar de kort geding rechter natuurlijk mogelijk- , maar het gezond verstand. Aanbestedingen zullen hierdoor professioneler worden en een verdere juridisering van het aanbestedingsproces kan hierdoor voorkomen worden.

Door nu de mogelijkheid te scheppen om aanbestedingsprocedures te laten beoordelen door een onafhankelijke deskundigheid kan er toetsing plaatsvinden. Deze toetsing zal niet alleen op juridische aspecten zijn, maar ook juist op doelmatigheid ­aspecten zoals onder andere beschreven in de ­proportionaliteitsgids. In veel gevallen zal dit kunnen leiden tot aanpassing van een l­opende procedure, zonder dat de procedure moet worden ­afgebroken. En dat is natuurlijk te prefereren.

Vermijden onredelijke contractvoorwaarden Ander belangrijk punt is dat er is een eind moeten komen aan de praktijk, dat vele aanbestedende diensten en vooral haar adviseurs afwijken van de standaard voorwaarden zoals die opgesteld zijn in het U.A.V. en UAVgc. Voorbeelden hiervan zijn onbeperkte aansprakelijkheid gecombineerd met verschuiving van ontwerprisico’s naar de uitvoerend aannemer, hoge bankgaranties gecombineerd met verschuiving termijnbetalingen en wijzigingen in bewijslastverdeling. Hierdoor dreigt de praktijk dat vele contracten afwijken van wat als standaard beschouwd worden.

Van belang hierbij is echter dat zo’n klachtenloket wel inzage in de aanbestedingsdossiers van de aanbesteder heeft. Hierbij dient de vertrouwelijkheid, voor zover van belang, te worden gewaarborgd. Maar het schept het klachtenloket juist de mogelijkheid om een uitspraak te doen die puur gericht is

In het wetsvoorstel is hier gelukkig expliciet aandacht aan besteed. Maar ook hiervoor zal gelden dat de mate van professionaliteit op dit punt een positieve uitwerking in de praktijk krijgt. De basis is in elk geval gelegd. En dat is een goed begin!

STABULLETIN | 21

» Vervolg van p. 15 [2] Het in het eerste lid bepaalde lijdt uitzondering indien sprake is van een gebrek: a dat toe te rekenen is aan de aannemer en b dat bovendien ondanks nauwlettend toezicht tijdens de uitvoering dan wel bij de opneming van het werk als bedoeld in § 9, tweede lid, door de directie redelijkerwijs niet onderkend had kunnen worden en waarvan c de aannemer binnen een redelijke termijn na de ontdekking mededeling is gedaan. [3] Is vervallen [4] De rechtsvordering uit hoofde van een gebrek waarvoor de aannemer krachtens het tweede lid aansprakelijk is, is niet ontvankelijk indien zij wordt ingesteld na verloop van: a vijf jaren na de in het eerste lid bedoelde dag, of b tien jaren na de in het eerste lid bedoelde dag, indien het werk geheel of gedeeltelijk is ingestort of dreigt in te storten dan wel

ongeschikt is geraakt of ongeschikt dreigt te geraken voor de bestemming waarvoor het blijkens de overeenkomst bedoeld is en dit slechts kan worden verholpen of kan worden voorkomen door het treffen van zeer kostbare voorzieningen. Artikel 7:762 van het Burgerlijk Wetboek luidt: De aansprakelijkheid van de aannemer voor hem bekende verborgen gebreken die hij heeft verzwegen, kan niet worden uitgesloten of beperkt, noch kan zij aan kortere verjaringstermijnen worden onderworpen dan die voorzien in artikel 761. Verzwijging door degenen die de aannemer met de leiding over de uitvoering van het werk heeft belast, wordt gelijkgesteld met verzwijging door de aannemer. Het systeem van de Verborgen Gebreken Verzekering vereist een toets op het ontwerp, controle tijdens de uitvoering en een goedkeuringsverklaring na oplevering door een onafhankelijk bureau. Dit onafhankelijk bureau, de Technical Inspection Service (TIS), wordt ingeschakeld om op basis van risicogestuurde controles onderzoek uit te voeren naar het ontwerp en andere documentatie met betrekking tot de werken en voor het

7 vragen aan Dennis Duffels

van het Algemeen Bestuur van STABU

[1] Wie bent u (huidige werkkring, functie en werkzaamheden) en wat is de relatie met betrekking tot STABU. Ik ben sinds februari 2010 Hoofd Verkoop bij VBI. Producent van o.a. prefab betonnen vloeren. In deze functie geef ik leiding aan verschillende verkoopteams die actief zijn in verschillende geledingen van de bouwkolom. De 15 voorafgaande jaren heb ik diverse Sales Management posities gehad bij de sanitairproducenten Villeroy & Boch en Sphinx. Een leverancier van producten in de bouw is vanzelfsprekend gebaat bij een goede beschrijving in het bestek. Vanuit die rol heb ik al vele jaren te maken met STABU en haar producten.

Het Algemeen Bestuur van de Stichting STABU bestaat uit leden, afgevaardigd namens de complete bouwbranche. In STABU-bulletin december 2011 zijn de algemeen bestuursleden nader voorgesteld. Deze keer is het de beurt aan het recent toegetreden bestuurslid de heer Duffels.

22 | STABULLETIN

[2] Namens welke organisatie bent u vertegenwoordigd en wat is uw doel met deelname aan het Algemeen Bestuur van STABU voor uw achterban? Ik heb zitting in het STABU bestuur namens NVTB, het Nederlands Verbond voor Toelevering Bouw. Het NVTB behartigt de gemeenschappelijke belangen van de bouwtoeleverende sector, dus ook in relatie tot STABU. Naast een terugkoppeling van de binnen STABU besproken ontwikkelingen naar de NVTB toe breng ik natuurlijk, waar mogelijk, de voor NVTB relevante issues in. [3] Hoe gaat u dit realiseren? Door actief te participeren en te communiceren. Ik heb pas sinds januari 2011 zitting in het STABU bestuur dus natuurlijk zal ik mij in veel lopende zaken nog verder moeten verdiepen. Een passieve deelname past echter niet bij mij.

uitvoeren van inspecties van het werk. De taak van de TIS is met name gericht op het verzamelen van relevante informatie ten behoeve van verzekeraars en het op basis van deze informatie adviseren van verzekeraars ten aanzien van het te verzekeren risico. Daarnaast dienen de controles en inspecties aan te zetten tot schadepreventie waardoor naar verwachting een kwaliteitsverbetering optreedt in het werk. STABU is momenteel druk doende om de huidige verzekeringsparagraaf te herzien. In de uitgave 2011-2 zal dit grotendeels beschikbaar komen, in combinatie met een herziene verzekeringsbrochure. Het opnemen van een VGV verzekering in het ­bestekboek wordt mogelijk gemaakt in uitgave 2012-1. Overigens dient nog opgemerkt te worden dat deze verzekering substantiële kosten met zich mee brengt. Dit komt met name door de regelmatige inspecties welke plaatsvinden op de bouwplaats of op andere locaties waar onderdelen van het werk worden geproduceerd. Hiermee wordt het risico op mogelijke verborgen gebreken geminimaliseerd. Derhalve is deskundig advies van een verzekeringsexpert aan te raden.

[4] Waar kijkt u het meeste naar uit in uw werk? Ik ben een bouwer en een organisator. Het vormgeven van (nieuw) beleid, het uitwerken daarvan om het vervolgens met de collega’s te kunnen realiseren geeft mij energie. Slechts een beetje ‘op de winkel passen’ is niet mijn ding. [5] Voor welke persoon heeft u bewondering (nationaal / internationaal) en waarom? Om eerlijk te zijn, ik ben geen type om iemand in het bijzonder aan te hangen. Ik heb vaak bewondering voor de selfmade ondernemer die van zijn product, idee of bedrijf een succes heeft weten te maken. Maar daarnaast heb ik ook respect voor de vele mensen die, vaak voor een bescheiden beloning, in bijvoorbeeld de zorgsector werken. [6] Wat is uw favoriete internetsite? Ik ben verslaafd aan nieuws- en actualiteiten­ programma’s. www.nu.nl is dan ook mijn startpagina. [7] Wat is uw toekomstvisie? Communicatie en informatie-uitwisseling zullen nog verder in belang toe gaan nemen. De digitale mogelijkheden van de toekomst kunnen we nu nog amper overzien, gelet op de enorme versnelling die deze nu reeds doormaakt. De bouwkolom worstelt met de veelheid aan technische- en digitale mogelijkheden op dit terrein. Wat wordt dé standaard? En ook, niet alle partijen en bedrijven zijn even ver in dit traject. STABU kan hierin een sleutelrol vervullen door de bouwkolom door het veranderende informatielandschap te gidsen. De komende 35 jaar STABU zullen daarom een andere dynamiek kennen.

Algemeen Bestuursvergadering, v.l.n.r. drs. ing. P.A. de Vrije, mr. P.J.M.W. Clerx, ir. C.P.C. Flipse, directeur ir. M.L.A.M. van Hezik, D. Duffels, hoofd bedrijfsvoering en plv directeur M.H. Simonse, J.H.M.A. Erven, voorzitter J.A.M. Altenburg, ir. ing. R.W.G. de Reus, ing. P.J.M. Slangen, penningmeester ir. L.J. Rienks, ing. C. Smit, vicevoorzitter mr. G.Th. Colenbrander

voor in uw agenda! In één oogopslag kunt u zien welke beurzen, opleidingen en cursussen bij STABU in de komende periode gepland staan.

» 24 augustus 2011 • Cursus U.A.V. 2011 » 6 september 2011 • Cursus STABU-bestekssystematiek » 8 september 2011 • Cursus Verzekeringen in de bouw » 13 september 2011 • Opleiding Bestekschrijver, start groep 1 » 15 september 2011 • Opleiding Bestekschrijver, start groep 2 » 20/22 september 2011 • Cursus Nieuwe contractvormen in de bouw » 21 september 2011 • Cursus U.A.V. 2011 » 27 september 2011 • Cursus STABU Bestekken lezen » 29 september 2011 • Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving » 11+12 oktober 2011 • Opfriscursus Bestekschrijver » 18 oktober 2011 • Cursus STABU-bestekssystematiek » 19 oktober 2011 • Cursus U.A.V. 2011 » 20 oktober 2011 • Cursus Garanties in de bouw » 1 t/m 3 november 2011 • Cursus Standaardvoorwaarden bij aanneming van werk » 8 november 2011 • Cursus STABU Bestekken lezen » 10 november 2011 • Cursus Verzekeringen in de bouw » 16 november 2011 • Cursus U.A.V. 2011 » 22/24 november 2011 • Cursus Nieuwe contractvormen in de bouw » 29 november 2011 • Cursus STABU-bestekssystematiek » 1 december 2011 • Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving » 13 december 2011 • Cursus STABU Bestekken lezen » 14 december 2011 • Cursus U.A.V. 2011 » 15 december 2011 • Cursus Garanties in de bouw

van goede

KWALITEIT! KOMO en CE:

onvergelijkbaar! In mijn vorige column beloofde ik deze keer nader in te gaan op de CE-markering. De publicatie van de Europese verordening bouwproducten (CPR) op 4 april en enkele NEN-informatiebijeenkomsten hierover hebben het aantal vragen over het gebruik van het KOMO-keurmerk in relatie tot het CE-merk nogal doen toenemen. Het blijkt complexe materie, waarbij helaas de interpretaties en conclusies nogal eens verschillen. Ik zal u daarom de komende jaren veelvuldig over dit onderwerp informeren. Bewust noem ik jaren, want de voor de Nederlandse bouwpraktijk relevante artikelen uit de Europese verordening bouwproducten gaan pas op 1 juli 2013 in. Kortom, de komende 2 jaar verandert er voor u als bestekschrijver niets. U kunt gewoon blijven specificeren, zoals u gewend bent! De vraag is, of er na 1 juli 2013 dan wel iets gaat wijzigen. Ik denk zelf dat de wijzigingen beperkt zullen zijn. CE-label is geen keurmerk CE staat voor Conformité Européenne, wat zoveel ­betekent als ‘in overeenstemming met de ­Europese regelgeving’. Bijzonder is overigens dat er geen ­Europese bouwregelgeving bestaat. ­CE-markering voor bouwproducten is dan ook onvergelijkbaar met een ­KOMO-kwaliteitsverklaring. Sterker nog: CE heeft helemaal niets met kwaliteit te maken. CE is een fabrikantverklaring, terwijl een ­kwaliteitsverklaring (certificaat) door een onafhankelijke geaccrediteerde instelling afgegeven wordt. Dat was zo onder de richtlijn bouwproducten en dat blijft ook zo onder de nieuwe bouwproductenverordening. Bij de CE fabrikantverklaring kán een fabrikant volgens vastgelegde procedures, in een standaard format een beperkt aantal productkarakeristieken communiceren, die minimaal in één Europees land in de regelgeving staan. De fabrikant bepaalt zelf voor welke productkarakteristieken een waarde wordt gedeclareerd. Ook heeft hij alle vrijheid in het bepalen van het niveau en de daarbij behorende toleranties. Grenswaarden en toleranties zijn namelijk in de meeste Europese geharmoniseerde normen of richtlijnen niet vastgelegd. Dat is dus heel wat anders dan bij de KOMO-beoordelingsrichtlijnen die toegesneden zijn op de Nederlandse bouwpraktijk en voor elke specifieke toepassing dwingende productkarakteristieken, grenswaarden, klassen en eventuele toleranties eist. Onvergelijkbare kwaliteit Omdat bij het CE-label de fabrikant de productspecificaties en toleranties in alle vrijheid bepaalt, zijn ‘CE-producten’ en hun prestaties in hun toepassing voor de markt, en dus ook voor een bestekschrijver, onvergelijkbaar. Een bestekschrijver kan in een bestek daarom niet volstaan met 24 | STABULLETIN

de specificatie “bouwstof XXXX te leveren onder CE-label”. Hij weet dan niet wat hij krijgt. Ook bieden Europese normen op dit punt weinig houvast. Zelfs bij een specificatie “bouwstof XXX te leveren onder CE-label overeenkomstig NEN-EN 12345” kan een bestekschrijver allerlei onvergelijkbare producten verwachten, zonder enige kwalitatieve houvast. Dan restereert natuurlijk de mogelijkheid om in aanvulling hierop in de bestekken alle gewenste productspecificaties en toleranties in detail te gaan specifieren. Maar zitten we daar op de wachten? Ik denk het niet. We hebben in Nederland daarover al lang in gezamenlijkheid een perfect instrument ontwikkeld: de KOMO-beoordelingsrichtlijnen en KOMO-kwaliteitsverklaringen. Het blijft veel pragmatischer en efficiënter om in de bestekken te verwijzen naar de specificaties zoals vastegelegd in de relevante KOMO-beoordelingsrichtlijn, met de eis dat het product geleverd wordt onder een geldige KOMO-kwaliteitsverklaring. Dan heeft men namelijk echt de zekerheid dat voldaan wordt aan de Nederlandse technische en kwalitatieve eisen en krijgt men uiteindelijk geleverd wat men verwacht. Slager keurt zijn eigen vlees Het CE-label is een verklaring die door de fabrikant zelf wordt opgesteld. Biedt dat dezelfde zekerheid als het KOMO-merk? Natuurlijk niet. Het kenmerk van een fabrikant-eigen verklaring is namelijk dat de slager zijn eigen vlees keurt. Toegegeven, bij sommige productengroepen is bij CE wel een beperkte ­externe controle ingevoegd. Maar… biedt één onafhankelijk laboratoriumonderzoek tijdens het toelatingsonderzoek, gecombineerd met verder louter ‘vrijheid blijheid’, u voldoende vertrouwen? Andere producten vallen onder een regime waarbij één keer per jaar een externe partij (naar keuze uit één van de 26 Europese lidstaten) komt auditen. Dit betreft dan een boekencontrole die alleen gericht is op de door de producent gedeclareerde waarden. Dat is toch wel andere koek dan de KOMOzekerheid waarbij zowel producten op zich, producten in hun toepassing én het kwaliteitsysteem regelmatig door in Nederland geaccrediteerde onafhankelike partijen worden gecontroleerd op alle voor ons land relevante aspecten. Het CE-label steunt vooral op de handhaving door de overheden. Ik verwacht echter niet dat de overheid op dit punt veel gaat investeren. De prioriteiten liggen met de bezuinigingsdruk van dit moment toch ergens anders. Waarschijnlijker

Bestekschrijvers zijn een zeer belangrijke doelgroep van het KOMO-keurmerk. A­uteur Lodewijk Niemöller gaat in deze rubriek in op de ontwikkelingen rondom KOMO, ­certificering en kwaliteitsverklaringen. Door: Lodewijk Niemöller, Directeur stichting KOMO

is het dat de overheden zullen gaan fungeren als loket waar men klachten kan indienen als de productspecificaties afwijken van de gedeclareerde waarden. Maar is de gebouweigenaar daarmee geholpen? Ik denk wederom van niet. De kwaliteit van het product ziet men vaak niet aan de buitenkant af bij levering. Het falen van een product merkt men pas vaak na de verwerking en in veel gevallen na een aantal jaren. Gaan opdrachtgevers en aannemers die extra zekerheid willen, weer terug naar de ingangscontroles? Ik mag toch hopen van niet. De kracht van certificatie ligt juist in het feit dat er door de controlesystematiek op een efficiënte wijze vertrouwen bestaat dat de producten voldoen aan de gewenste specificaties en in hun toepassing overeenkomstig zullen presteren. Ik verwacht daarom dat zowel opdrachtgevers, voorschrijvers als aannemers de toegevoegde waarde van het KOMO-merk zullen blijven onderkennen en gebruiken. De Europese Commissie onderkent deze behoefte van de markt overigens ook. In de Bouwproductenverordening staat duidelijk aangegven dat private merken zijn toegestaan indien deze de zekerheid van de consument of opdrachtgever verhogen.

meer heeft. Dus ook geen nationale ‘koppen’. Vanaf 1 juli 2013 kunnen wat ons betreft daarom enkele artikelen uit het Bouwbesluit worden geschrapt. We volgen nadrukkelijk de discussie de komende weken rond het nieuwe Bouwbesluit 2012. Met de Europese verordening bouwproducten zijn alle Europese lidstaten verplicht CE-makering voor bouwproducten te eisen. Dat was namelijk ruim 20 jaar na de invoering van de richtlijn bouwproducten nog steeds niet het geval. In Nederland hebben we die slag echter al lang geleden gemaakt. Dus voor ons land is er uiteindelijk weinig nieuws onder de zon. En omdat CE in Nederland inmiddels ook al zo vanzelfsprekend is, hebben we als stichting KOMO besloten om vanaf 1 januari 2011 de tekst ‘is voorzien van CE’ te schrappen van het voorblad van het KOMO-certificaat.

KOMO en Bouwbesluit KOMO is een zogenaamde erkende kwaliteitsverklaring waarmee aansluiting op het Bouwbesluit kan worden aangetoond. Het bevoegd gezag moet erkende kwaliteitsverklaringen accepteren als voldoende bewijs. Daar zal niets in veranderen. Ook in het Bouwbesluit 2012 blijft het gebruik van erkende kwaliteitsverklaringen gewoon staan. Alleen als de eis uit het Bouwbesluit al is geregeld onder het CE-label, zal het bevoegd ­gezag dit moeten accepteren. Ik heb grote twijfels of dit zal functioneren en de gewenste kwaliteit gaat opleveren.

‘Weer terug naar de ingangscontroles? Ik mag toch hopen van niet!’

Het CE-label is bedoeld als een paspoort om toegelaten te worden tot de Nederlandse markt. Op basis van de in dit paspoort gespecificeerde productkarakteristieken zal elke schakel in de bouwketen moeten beoordelen of de specificaties volstaan voor de beoogde toepassing. Dit vraagt om veel specifieke productkennis door de gehele bouwketen. Volgens mij gaat dit tegen de huidige trend in de bouw in. Maar er is nog een belangrijke reden waarom ik verwacht dat KOMO een belangrijk instrument zal blijven. Het Bouwbesluit stelt functionele en prestatie-eisen aan het bouwwerk en/of bouwdeel en kent nauwelijks producteisen. Kortom, er is voor de meeste bouwproducten een mismatch tussen de CEinformatie en het Bouwbesluit. KOMO zal de noodzakelijke brugfunctie blijven vervullen. Al realiseren wij ons wel dat KOMO-beoordelingsrichtlijnen en kwaliteitsverklaringen op enkele punten aangepast moeten worden aan de nieuwe omstandigheden. Wij houden daarom in onze commissie ‘Ontwikkeling’ de KOMO beoordelingsrichtlijnen kritisch tegen het licht. Dit om de noodzakelijke aanpassingen tijdig te implementeren, zodat KOMO ook na 1 juli 2013 optimale toegevoegde waarde biedt aan alle schakels in de bouw. ‘Is voorzien van CE’ geschrapt Biedt de Europese verordening bouwproducten dan helemaal niets nieuws? Jawel, de status van de verordening betekent dat een lidstaat geen interpretatieruimte

Prestatieverklaring Bij het CE-label moet de producent straks voor de beoogde toepassingen gaan aangeven welke productkarakteristieken en toleranties van toepassing zijn. Omdat Nederland met het Bouwbesluit een prestatieregelgeving met functionele eisen heeft, kunnen de meeste prestatieverklaringen voor ons land leeg blijven. De Nederlandse overheid is namelijk niet geïnteresseerd in de prestatie van een indivduele dakpan, maar eist dat het complete dak duurzaam regenwerend is. De Europese commissie heeft deze consequentie voorzien en gaat daarom verplichten dat minimaal één productkarakteristiek onder het CE-label gedeclareerd moet worden. Maar helpt dat de bestekschrijvers bij het specificeren van bouwproducten en bouwdelen? Ik denk het niet. » Lees verder op p.26 STABULLETIN | 25

» vervolg p. 25 Zelfs in het geval dat producenten voor alle karakteristieken een waarde en ­tolerantie gaan declareren, is het maar de vraag of het passend is met het in Nederland gewenste technische en kwalitatieve niveau? Voor de meeste bouwproducten is de KOMO-beoor­delingsrichtlijn namelijk het enige technische en kwalitatieve referentiekader. In het Bouwbesluit staan namelijk geen productspecificaties.

de ruimte

Als basis...

In het streven naar een betere aansluiting op de wensen van de opdrachtgever, het ontwerp maar ook budgetbewaking komt de nieuwe Ruimtetabel van STABU om de hoek kijken. “Die nieuwe STABU Standaard wil ik graag implementeren in verschillende soorten software”, benadrukt Joost Wijnen van Oadis Open BIM adviseurs en medeoprichter van buildingSMART Chapter Benelux. “Door de structuur in te zetten wordt een meerwaarde voor de klanten geboden om voorafgaand aan de realisatiefase te toetsen of een gebouw voldoet aan de vraag. Dit principe is gebruikt bij de nieuwbouw van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam.

Helaas zijn er enkele personen die uitdragen dat met het CE-label ­aangetoond kan worden dat aan de ­Nederlandse technische en kwalitatieve eisen wordt voldaan. Dit geldt wellicht voor een zeer beperkt aantal producten, maar is voor het overgrote deel van de bouwproducten niet waar. Aan ons de taak om de komende tijd deze misvatting uit de wereld te halen. Conclusie Samenvattend concludeer ik, dat de Europese bouwproductenverordening tot 1 juli 2013 geen enkele invloed heeft op de positie van het KOMO-merk. De bouwproductenverordening richt zich alleen op de overheid als ­regelgever en als opdrachtgever. Dit kan betekenen dat na 1 juli 2013 de wijze waarop overheden kwaliteit in hun aanbestedingen willen meenemen in sommige gevallen een aanpassing ten opzichte van de huidige praktijk noodzakelijk maken. Maar een verwijzing naar de specificaties zoals vastgelegd in de KOMO-beoordelingsrichtlijn blijft gewoon mogelijk. Daarnaast ver­wachten wij dat steeds vaker gebruik zal worden gemaakt van de vele KOMO-procescertificaten. Maar indien noodzakelijk zullen wij vanzelfsprekend de diverse KOMO-certificatieregelingen aanpassen, zodat naast de private markt ook de overheid het KOMOkeurmerk kan blijven gebruiken om de kwaliteit in de bouw te verhogen en faalkosten te reduceren. U kunt er op vertrouwen dat wij de noodzakelijk acties al in gang hebben gezet. 26 | STABULLETIN



Het online ruimteboek

Hoewel voorbestemd om het familieschildersbedrijf over te nemen – wat inmiddels in goede handen is bij zijn broer – bracht zijn ongebreidelde vernieuwingsdrang hem uiteindelijk tot het oprichten in 2004 van zijn bedrijf CadVisual dat software importeert om “3D bouw informatie modellen te interpreteren”. Dit blijkt vooral interessant te zijn voor opdrachtgevers in de bouw en dat heeft er in 2009 toe geleid dat Wijnen het adviesburo Oadis is gestart. Dit buro, dat BIM benadert als “Bouw Informatie Management”, heeft zich sinds 2005 gecommitteerd in het gebruik van open (standaarden) BIM. Historie Tijdens de eerste BuildingSMART Industry Day in 2005 in Oslo zijn de eerste ideeën geboren om ook voor Nederland een eigen ‘chapter’ op te richten. De doelstelling van de vereniging is het bevorderen van de ontwikkeling en het gebruik van open standaarden in alle digitale communicatieprocessen rond projecten van gebouwen en infrastructuur. Daartoe verenigt de vereniging alle betrokkenen uit de betreffende bedrijfskolommen teneinde een zo breed mogelijk draagvlak te vormen voor de doelstelling. Open standaard Joost Wijnen steekt van wal: “In de praktijk werkt iedereen in de praktijk met eigen software, eigen opgebouwde bibliotheken, vanuit een eigen perspectief. Een open standaard om integrale samenwerking mogelijk te maken, daaraan werken we in BuildingSMART-verband. BuildingSMART verkeert echter niet in de positie om iets te kunnen opleggen: maar mensen moeten het belang zien en het adopteren. Wanneer een bouwplan op een neutrale manier getoetst moet worden, dan is een open standaard heel belangrijk om informatie te analyseren en valideren. Een mooi voorbeeld waarbij een open standaard succesvol is geïntroduceerd is GSM (Global System for Mobile Communications). GSM is de meest ge-

bruikte standaard voor mobiele telefonie in de wereld. Men vreesde meer concurrentie door standaardisatie, maar de marktgroei bleek onverwacht groot, GSM-diensten worden gebruikt door meer dan 3 miljard mensen in meer dan 210 landen. GSM maakt communicatie mogelijk, onafhankelijk van hardware, software en provider.” Bouwproces, klantvraag Met open BIM wordt alle informatie van de ketenpartners samengevoegd of gekoppeld. “Uit mijn schildersbedrijfachtergrond was mij al snel duidelijk geworden dat het belangrijkste niet op de tekening staat, maar dat het vaak een kwestie van ‘interpreteren’ is. Ook de traditionele software maakt overdracht van informatie vrijwel onmogelijk. BIM maakt het echter mogelijk om de diverse invalshoeken van de vakdisciplines neutraal te kunnen benaderen wat een grote meerwaarde geeft bij de steeds complexer wordende projecten. De klant geeft opdracht voor het bouwen van een school en schetst daarvoor diverse voorwaarden. Met deze kaders gaat de ontwerper aan de slag, waarna er diverse oplossingen en varianten mogelijk zijn. Binnen een open BIM omgeving waarin alle informatie is samengevoegd wordt het mogelijk om de mogelijkheden te vergelijken en vervolgens – binnen het budget – keuzes te maken. Hierdoor komt er een samenspel van informatieoverdracht en het delen van informatie verrijkt je. Ondanks dat integrale projectbenadering rendement zou kunnen bieden, zie je gewoon dat organisatorische verandering het moeilijkste is. Een interessant boek daarover is “BIG BIM, little bim”. Hierin wordt ketenintegratie als “BIG BIM” wordt voorgesteld, terwijl het efficiënter werken binnen een bedrijf “little bim” wordt genoemd. Het boekwerk wordt nu door Joost Wijnen gelokaliseerd en is binnenkort ook in het Nederlands verkrijgbaar. Informatie is er om uit te wisselen. Dit levert een win-win situatie op. Je kunt informatie duurzaam bewaren, nieuwe samenwerkingen aangaan, nieuwe contractvormen stellen. Dan is integraal bouwen en integraal samenwerken beter mogelijk. Dan kunnen de duurzaamheidsdoelstellingen gehaald worden, kunnen kosten bespaard worden, weten we de implicaties van het wijzigen in een bestek maar ook van het programma van eisen. Dus waar het bestek de materialen beschrijft, daar is de ruimtestaat die het programma van eisen beschrijft. Ruimte-ervaring Een wereldwijde standaard om gebouwen en ruimtes te beschrijven ontbreekt. Voor het ziekenhuisproject zijn wij – als Oadis – tot de conclusie gekomen dat ‘gestandaardiseerde ruimten’ in combinatie met open BIM een cruciale factor was in ketendigitalisatie mogelijk te maken tussen opdrachtgever en ontwerpende partijen. Veel informatie was beschikbaar, maar zonder een duidelijke structuur. Wij hebben dit allemaal aan elkaar gekoppeld. Nadat het project in 1998 was gestart, werd de sector ingehaald door verbeterde technologieën (operatieapparatuur), met wensen van de markt (minder patiënten op één kamer). Kortom, de klantvraag veranderde dus tijdens het bouwproces.

Om ondermeer de wijzigingen te kunnen volgen hebben we een online ruimteboek opgezet. Online ruimteboek Het online ruimteboek geeft iedereen toegang tot de ruimtestaten, dus zowel tot de beschrijving en alle specificaties. In het Erasmusziekenhuis is begonnen met 7000 unieke ruimten, die we hebben terug kunnen brengen tot 124 standaard ruimte definities. Het managen is daardoor overzichtelijker geworden. Door te standaardiseren kunnen we snel wijzigen doorvoeren en controleren welke afwijkingen er zijn. De voordelen van het ruimteboek: [1] Visualisatie middels integratie van online bim viewer; [2] biedt een overzicht van de structuur van afdelingen en ruimtes; [3] werken met standaard ruimtes of gekoppelde afgeleiden daarvan; [4] efficiënter samenwerken en eenduidig communiceren [5] aanpassen naar klantvraag; [6] budgetcontrole; [7] toetsing van ‘oorspronkelijke vraag’ met ‘uitvoering’; [8] structuur aan projectinrichting; [9] overdraagbaar aan afdeling vastgoed beheer [10] checkt waar STABU-besteksonderdelen zitten. Daarnaast kan ‘ruimtebeheer’ in combinatie met 3D BIM kan ook ingezet worden bij: • Gebouw ontwerpen vergelijken (bijv. bij competities) • Rekenmodellen visualiseren • Toetsbaar maken (bijv. bouwregelgeving) • Regievoering in projecten • Realtime online ontwerpen, bijv. Google Earth aansturen met MS Excel tabel. Denktank STABU heeft inmiddels een hoofdstructuur voor ruimten opgesteld op basis van NEN 3610. “Het opzetten van een denktank is een advies dat ik STABU zou willen meegeven, met vertegenwoordigers uit diverse brancheverenigingen om een fundament te bouwen voor de praktische toepassingsmogelijkheden.”

Joost Wijnen

‘Het online ruimteboek geeft iedereen toegang tot de ruimtestaten.’

Toekomst “Als banken en verzekeringsmaatschappijen begrijpen wat die ruimtestructuur voor hen kan betekenen – dat ze daarmee een project budgettair kunnen sturen - dan kunnen ze makkelijker een hypotheek verstrekken. De grote verzekeringsmaatschappij FM Global verzekert projecten door ze met BIM-modellen te analyseren op risico’s, zelfs al tijdens het ontwerpproces! De premies worden voordeliger omdat de risico’s aantoonbaar lager worden, is hun motto. De combinatie van open BIM en de gestandaardiseerde informatie van STABU zal er aan bij dragen dat de bouwnijverheid meer rendement uit hun eigen ­processen en vastgoed halen. Daar liggen nog veel kansen”, aldus Joost Wijnen. Meer informatie: http://onlineruimteboek.oadis.nl STABULLETIN | 27

rechte PAD

OP HET

Door: Bernard Witteveen

(projectmanager Aanbestedingskalender)

Het aanbestedingsproces efficiënt en professioneel Het kenniscluster Aanbesteden & Contracteren biedt hulpmiddelen aan voor de bouworganisatievorm, het aanbesteden, het opstellen van contracten en het uitvoeren van werken. Het betreft zowel administratief-juridische als technische hulpmiddelen. Hiermee worden kaders en voorwaarden geschapen voor aanbestedingen, kostenramingen en risicoverdelingen. Het cluster richt zich op aanbestedende diensten, opdrachtgevers, projectleiders, bestekschrijvers, calculators, directievoerders, aannemers en toeleveranciers.

producten die onlangs zijn aangepast aan de ontwikkelingen en daarmee de gebruiker van het product ondersteunt om zijn bouwactiviteiten op een praktische, kwalitatief hoogwaardige en efficiënte wijze vorm te geven.

CROW biedt vele producten en diensten aan, die in de bouw praktisch toepasbaar zijn. In dit artikel volgen twee CROW

STABU heeft eerder de aanbesteders uit de B&U-sector op deze bruikbare tool geattendeerd.

De Aanbestedingskalender, voor velen een “oude bekende” biedt een nieuwe service aan in de vorm van een verbeterde zoekfunctie en de “betrekkelijk nieuwe” Online adviestool Leidraad Aanbesteden is verder verbeterd. Beide producten gaan de gebruiker ook in de toekomst met nieuwe functionaliteiten verder ondersteunen.

Dagelijks aanbestedingen in de mailbox met nieuwe service

Aanbestedingskalender.nl is dé plek op internet voor de publicatie van nationale en Europese aanbestedingen van werken, diensten en leveringen. Omdat alle aanbesteders - bij het rijk, de regionale en locale overheden, nutsbedrijven en private opdrachtgevers - hun aankondigingen op deze website publiceren, bestaat er nu een centrale plek op internet waar bedrijven alle aanbestedingen kunnen inzien. De bouwsector is de eerste gebruiker van de website geweest en anderen zijn daarin gevolgd. De ambitie om nog verder uit te breiden is niet ongegrond, want de site heeft veel voordelen voor zowel aanbesteders als bedrijven. CROW heeft een vernieuwde zoek- en attenderingsservice voor Aanbestedingskalender ontwikkeld en in gebruik genomen. Deze service heeft de naam MijnAanbestedingskalender gekregen. Gebruikers kunnen nu kiezen voor een eenvoudige service (MijnAanbestedingskalender Basis) en een nieuwe geavanceerde zoek- en attenderingsservice (MijnAanbestedingskalender Extra). Het Extra-pakket van MijnAanbestedingskalender biedt de gebruiker – in tegenstelling tot het Basispakket dat door CROW zonder kosten wordt aangeboden – de mogelijkheid, specifieke en fijn afgestelde zoekprofielen samen te stellen. Deze kunnen worden gebruikt voor het zoeken op Aanbestedingskalender en voor het dagelijks ontvangen van attenderingsberichten per e-mail. De beperkte abonnementskosten van 165 euro per jaar verdient een gebruiker ruimschoots terug door de tijdsbesparing die het Extra-pakket op kan leveren. Duizenden gebruikers Aanbestedingskalender is een belangrijke website voor aankondigingen van (overheids) opdrachten. Opdrachtgevers en opdrachtnemers van allerlei soorten producten en diensten vinden elkaar op Aanbestedingskalender. Door bijna 3.000 aanbestedende diensten wordt naar schatting 90% van het totaal aantal publiek aangekondigde aanbestedingen van opw-drachten in Nederland op Aanbestedingskalender geplaatst. Er worden gemiddeld 1.000 aanbestedingen per maand op Aanbestedingskalender aangekondigd. Dagelijks worden reeds 90.000 personen via het Basispakket geattendeerd op aankondigingen. 28 | STABULLETIN



Mijn Aanbestedingskalender.nl via ‘contact’ op aanbestedingskalender.nl kunnen vragen worden gesteld aan de helpdesk

Tijdswinst Een meerderheid van de aanbesteders gebruikt Aanbestedingskalender altijd voor zijn aanbestedingen. Volgens 60% van de gebruikers leidt het plaatsen van aanbestedingsdocumenten op Aanbestedingskalender tot een tijdswinst van gemiddeld één tot vier dagdelen per aanbesteding. Verder geeft 85% van de opdrachtnemers aan dat zij opdrachten hebben gekregen door het gebruik van Aanbestedingskalender. Maar liefst 98% van de gebruikers kijkt wekelijks op de website. Dit blijkt uit een markttoets gehouden in april 2010 onder tien procent van de gebruikers van Aanbestedingskalender. De ontwikkelingen op het gebied van aanbesteden staan niet stil. Binnenkort zullen in Aanbestedingskalender nieuwe func­ tionaliteiten verschijnen die het gebruiksgemak ten goede ­komen. Doelstelling is om elektronisch zakendoen nog breder te ondersteunen, waardoor gebruikers tijd en kosten kunnen ­besparen. Voor vragen kunt u terecht bij: Bernard Witteveen, projectmanager CROW, [email protected]

Vanuit de samenwerking tussen CROW en STABU is het idee ontstaan om wederzijds informatie te verschaffen over onderwerpen die vanuit de GWW voor de B&U interessant zijn en omgekeerd. Hierbij de eerste proeve.



& Roy Voorend (projectmanager online Adviestool Leidraad Aanbesteden)

De online Adviestool Leidraad Aanbesteden is ontwikkeld om aanbesteders te ondersteunen bij het maken en motiveren van deze keuzes.

Dé professionele standaard voor aanbesteders in de bouw

Online Adviestool Leidraad Aanbesteden Elk bouwproces levert vele mogelijkheden op aan bouworganisatievormen, wijze van contracteren, aanbestedingsprocessen en risicoverdelingen. Van professionele aanbesteders wordt verwacht, hier een bewuste, transparante en verantwoorde keuze in te maken. Deze keuzes worden bepaald door een complexe samenhang van factoren. Een goed en tijdig inzicht in die factoren is van groot belang om uiteindelijk te kunnen kiezen voor een optimale combinatie van bouworganisatie-, contract- en aanbestedingsvorm. De online Adviestool Leidraad Aanbesteden is ontwikkeld om aanbesteders te ondersteunen bij het maken en motiveren van deze keuzes. Een ‘stemwijzer’ voor aanbesteden in de praktijk De online Adviestool Leidraad Aanbesteden is een zeer geavanceerde ‘stemwijzer’: door middel van het stellen van uiteenlopende vragen over een concreet (bouw)project helpt het model opdrachtgevers met het maken van evenwichtige keuzes. Het biedt een goed onderbouwd, verantwoord en gedocumenteerd beslissingsproces met voorbereide stappen waarbij juridische zekerheid gewaarborgd is. Door eigen aanbestedingsbeleid en -richtlijnen ‘in te voeren’ in het systeem, zijn de keuzes compleet afgestemd op de specifieke situatie. Verder kan met het systeem eenvoudig de overstap gemaakt worden naar de uiteindelijke Europese of nationale aankondiging.

De online Adviestool Leidraad Aanbesteden helpt om: • uw aanbestedingsbeleid gestructureerd in de praktijk te brengen; • helder te documenteren waarom bepaalde keuzes worden gemaakt; • een onafhankelijk advies te krijgen over de meest geschikte bouworganisatievorm; • zeker te stellen dat er gewerkt wordt volgens de laatste wettelijke richtlijnen; • de aanbesteding te voorzien van heldere beslispunten en degelijke documenten. Dankzij de complete en gestructureerde kennisbundeling is de online Adviestool Leidraad Aanbesteden van grote meerwaarde voor zowel incidentele als ervaren aanbesteders. Onlangs heeft CROW de online Adviestool Leidraad Aanbesteden verder ­verbeterd en het gebruiksgemak vergroot. Binnenkort zal de tool worden uitgebreid met een module “Duurzaam Inkopen”. Tevens zal in de loop van het jaar een module voor de economisch meest voordelige inschrijving (EMVI) aan de tool worden toegevoegd. Meer informatie: www.leidraadaanbesteden.nl Voor vragen kunt u terecht bij: Roy Voorend projectmanager CROW [email protected]

CROW is het nationale kennisplatform voor de infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte. Deze notfor-profit organisatie ontwikkelt, verspreidt, en beheert praktisch toepasbare kennis voor alle fasen in de bouw. STABULLETIN | 29

Cursusaanbod Cursus STABU-bestekssystematiek Om de invoering van de STABU-bestekssystematiek binnen uw organisatie snel en effectief te laten verlopen, wordt door STABU een dagcursus georganiseerd. In één dag raakt u ­volledig vertrouwd met de STABU-systematiek.

Cursus Garanties in de bouw Garanties spelen in de bouw een belangrijke rol. Toch is het een niet éénduidig begrip. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van garanties, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen garanties in de bouw.

De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch.

De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch.

Op de volgende data is nog plaats: » 6 september, 18 oktober & 29 november 2011

Op de volgende data is nog plaats: » 16 juni, 20 oktober, 15 december 2011

Cursus STABU Bestekken lezen Stichting STABU helpt ontvangers van projectbestekken met het kritisch beoordelen van de inhoud. Waar zitten de voetangels en klemmen in de projectbestekken? Welke risico’s zitten erin verborgen? In een ochtend en een middag worden deze belangrijke zaken toegelicht. Er wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitleg van die administratieve en technische zaken die grote invloed kunnen hebben op de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de uitvoerende en toeleverende bedrijven in de bouw. Met deze kennis kunnen de bedrijfsrisico’s beter ingeschat worden. Dus alle zaken die invloed hebben op zekerheidstelling, garantie, coördinatie, aansprakelijkheid, verzekeringen en geschillen komen aan de orde.

Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector Deze cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector is speciaal bedoeld voor hen die graag bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen in wet- en regelgeving in deze sector. De cursus is o.a. bestemd voor gebruikers, direct en indirect, van de STABU-bestekssystematiek zoals architectenen ingenieursbureaus, de opdrachtgevende overheid, woningbouwverenigingen, projectontwikkelaars en aannemers- en installatiebedrijven, leveranciers en producenten van bouwstoffen die in bestekken worden voorgeschreven en iedereen die in zijn of haar dagelijkse functie in het bouwproces te maken heeft met wet- en regelgeving. Door middel van deze cursus, van één dag, is men weer geheel op de hoogte van alle valkuilen in bouwcontracten en weet men hoe deze te vermijden.

De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 27 september, 8 november & 13 december 2011 Opfriscursus Bestekschrijver (4 dagdelen) Speciaal voor degenen die de Opleiding Bestekschrijver hebben gevolgd en bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen. Hoe houdt men zijn kennis up-to-date? Zeker op dit moment, met enerzijds een grote werkdruk die het gevolg is van de grote bouwportefeuille en anderzijds het hoge tempo van nieuwe regelgeving op nationaal en Europees vlak, is dat een moeilijke zaak. Hoe staat het nu precies met geïntegreerde contractvorming, wet BIBOB, de vernieuwde Woningwet, Bouwstoffenbesluit (BSB), CE-markering en KOMO, enz.?

De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 29 september & 1 december 2011 Beroepsopleiding Bestekschrijver (24 dagdelen) Deze opleiding tot professionele bestekschrijver behandelt alle relevante onderdelen voor het opstellen van projectbestekken. Ook de nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de materialen vragen een steeds grotere kennis en deskundigheid van de bestekschrijver. In de andere bestaande cursussen en opleidingen wordt weliswaar aandacht besteed aan het belangrijke onderdeel ‘bestekken’ maar niet in die mate dat daarmee de professionaliteit van de bestekschrijver wordt verhoogd. Op verzoek van velen heeft Stichting STABU daarom deze opleiding opgezet. Uitgangspunt daarbij is de kennisoverdracht door ervaren docenten, gericht op de dagelijkse praktijk. De opleiding is zowel bouwkundig als installatietechnisch georiënteerd.De opzet van de opleiding is zodanig dat direct kan worden ingespeeld op veranderingen in de praktijk. Tot op heden hebben ruim 750 deelnemers deze opleiding met goed gevolg afgesloten.

Deze cursus bestaat uit vier dagdelen (verdeeld over 2 ochtenden en middagen, inclusief lunch). De prijs van deze cursus bedraagt €640,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch.

De prijs van de opleiding is €3150,- exclusief BTW per persoon, inclusief diners, syllabi, overig studiemateriaal en examengelden.

Op de volgende data is nog plaats: » 11 & 12 oktober 2011

Op de volgende startdata is nog plaats: » 13 september, 15 september & 30 november 2011

Zover bij Stichting STABU bekend zijn deze cursussen/opleidingen erkende PBO activiteitstypen zoals vastgesteld in de Regeling Permanente Beroepsontwikkeling (PBO) van de BNA en voldoet als activiteit aan de wettelijke bij- en nascholingsverplichting voor architecten, opgenomen in de Wet op de Architectentitel, voortvloeiend uit de Europese Kwalificatierichtlijn welke de onderlinge erkenning van beroepskwalificaties in de Europese Unie regelt.

30 | STABULLETIN

Stichting STABU biedt een breed pakket opleidingen aan, gericht op de dagelijkse ­bestekspraktijk. Een korte opsomming is hieronder vermeld. Een volledig overzicht is op de website van STABU (www.stabu.org) opgenomen.

STABU 2011

Cursus Verzekeringen in de bouw In 2006 is het “nieuwe” verzekeringsrecht, opgenomen in Titel 7.17 van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek, in werking getreden. Het verzekeringsrecht daarvoor in het Wetboek van Koophandel bestond namelijk al ruim 160 jaar en was volgens de wetgever hard aan vernieuwing toe. Het “nieuwe” verzekeringsrecht beïnvloedt de relatie verzekeraar en verzekerde in sterke mate. Om u wegwijs te maken in het verzekeringsrecht en de gevolgen hiervan voor de bouw, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd.Hiermee raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen verzekeringen in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 8 september & 20 november 2011 Cursus Nieuwe contractvormen in de bouw Geïntegreerde contractvormen in de B&U sector zijn niet langer exclusief het domein van rijksopdrachtgevers. Om u wegwijs te maken in geïntegreerde contracten, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen geïntegreerde contracten in de B&U-sector. De prijs van deze cursus bedraagt €420,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 20 september & 22 november 2011 Cursus Dé rol van standaardvoorwaarden (UAV/UAVTI) bij aanneming van werk in de B&U-sector Standaardvoorwaarden spelen in de bouw een belangrijke rol. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van standaardvoorwaarden in bouwcontracten, wordt door Stichting STABU een driedaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dagen raakt u inhoudelijk geheel vertrouwd met het fenomeen standaardvoorwaarden in het algemeen en dé (rol van) standaardvoorwaarden (U.A.V. 1989, UAVTI 1992 en de U.A.V. 2011 bij aanneming van werk in de B&U-sector specifiek. De prijs bedraagt €915,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: » 1 t/m 3 november 2011 Cursus Effectieve communicatie in de bouw Uit diverse publicaties van ondermeer de Regieraad Bouw en SBR blijkt dat de faalkosten binnen de bouwbranche worden geschat op ongeveer 10% van de jaaromzet. Uit alle beschikbare documentatie blijkt, dat de factor “mens / communicatie” de meest kritische succesfactor is. Communicatie speelt in de bouw derhalve een belangrijke rol.

€50 ,korting geldig t/m 31-12-2011

STABU STUDEERACTIE! op alle STABU cursussen & opleidingen Cursus Actuele ontwikkelingen in Projectmanagement Projectmanagement is een vak dat vaak al werkende is aangeleerd. Veelal is dat een uitstekende leerschool om de praktische kanten van het vak onder de knie te krijgen, maar daar staat tegenover dat de onderliggende theorie vaak onderbelicht blijft. De laatste jaren hebben zich ontwikkelingen in het vakgebied voorgedaan die juist op die theoretische aspecten van projectmanagement hun invloed uitoefenen. De prijs van deze driedaagse cursus bedraagt €915,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch. Voor 2011 zijn de lesdata nog niet bekend; wanneer u belangstelling daarvoor heeft kunt u een e-mail sturen aan: [email protected]

[NIEUW!]

Cursus U.A.V. 2011 Dit jaar zullen de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en van technische installatiewerken 2011 uitgebracht worden. De consequenties voor o.a. bestekken en de verschillen ten opzichte van de U.A.V. 1989 zullen tijdens de dagcursus uitgebreid aan bod komen. In de cursusprijs (€440 exclusief BTW) is ook het boekwerk “STABU-Standaard 2011” (met daarin zowel UA.V. 1989 als U.A.V. 2011) inbegrepen. Op de volgende data is nog plaats: » 24 augustus 2011 & 21 september 2011 Bedrijfsgerichte cursussen Alle voornoemde cursussen en opleidingen zijn ook mogelijk “ín-company” en compleet af te stemmen op de wensen van ùw organisatie. Meer informatie Neem voor meer informatie over welke cursus het meest aansluit op uw behoeften, contact op met het hoofd opleidingen ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg.

De prijs van deze door Stichting STABU georganiseerde cursus bedraagt €365,- exclusief BTW per persoon, inclusief lesmateriaal en lunch.

Informatie over beschikbaarheid van plaats e.d. kunt u verkrijgen bij mevrouw E. (Esmoreit) Megens en E. (Evelien) van der Tuuk: Telefoonnummer: (0318) 633026 e-mailadres: [email protected].

Op de volgende data is nog plaats: » 10 juni 2011

De meest actuele stand van zaken kunt u ook op de website van STABU vinden: www.stabu.org. STABULLETIN | 31

colofon Willy Brandtlaan 81 | 6716 RJ Ede (Gld.) | Tel.: (0318) 63 30 26 | Fax: (0318) 63 59 57 | E-mail: [email protected] | Website: www.stabu.org

Juni 2011 Zesentwintigste jaargang no. 2

Prijsoverzicht STABU-producten

STABUlletin is het viermaal per jaar verschijnende huisorgaan van ­Stichting STABU over de voortgang van het STABU Bouwbreed Informatiesysteem.

 De STABU-bestekssystematiek voor de woning- en utiliteitsbouw bestaat uit: • STABU-bestanden op dvd; • STABU-Standaard 2007 (boekvorm); • 1 Wachtwoord voor het beveiligde gedeelte van de STABU-website.

Teksten: • S.A. Brands LL.B • R.N. de Bruin • R. de Bruin • mr. M.C.A. van Deurzen • ir. P.A.A. van den Eijnden • ir. M.L.A.M. van Hezik • ing. H.H.M. Miltenburg • ing. H. Snikkers • L. Niemöller • R. Voorend • ir. S.W. Wierda • B. Witteveen Dit blad wordt geproduceerd en geredigeerd door: Stichting STABU Mevr. D.B. Kervel Postbus 36, 6710 BA EDE Telefoon: (0318) 63 30 26 Telefax: (0318) 63 59 57 E-mail: [email protected] Website: www.stabu.org Inlichtingen over advertentietarieven bij STABU. Overname van de inhoud: graag na overleg met de redactie.

De STABU-bestekssystematiek wordt geleverd na afsluiting van een licentieovereenkomst waaraan een abonnement gekoppeld is. Deze licentieovereenkomst wordt aangegaan voor een tijdvak van drie kalenderjaren alsmede het jaar ­waarin de ­licentieovereenkomst wordt afgesloten. De genoemde prijzen zijn inclusief ­leverings- en administratiekosten en zijn excl. de verschuldigde BTW. De STABU-­Standaard 2007 is tevens separaat te verkrijgen. De tarieven voor 2011 zijn d.d. 9 december 2010 door het Algemeen Bestuur van Stichting STABU vastgesteld.

Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPLEET (t/m 5 werkplekken*)

STABU COMPACT (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

€ 970,00 € 727,50 € 485,00 € 242,50

€ 398,00 € 298,50 € 199,00 € 99,50

*Per vijf werkplekken wordt de prijs verdubbeld. De gelieerde systeemhuizen hebben speciaal voor het “STABU-Compact” gebruik ook hun STABU-programma tegen gereduceerde prijzen beschikbaar gesteld. De STABU-Standaard 2007; dit is het boek waarin de basis kwaliteitseisen staan omschreven waaraan een werk moet voldoen op zowel technisch als administratief gebied: STABU-Standaard 2007

€ 75,-

Hoewel uiterste zorg is nagestreefd, staan wij niet in voor eventuele (druk)fouten en/of onvolledigheden en aanvaarden auteurs en redactie deswege geen aansprakelijkheid.

Met ingang van september 2011 zal de STABU-Standaard 2011 op de markt komen. Het bestelformulier is bij dit bulletin gevoegd:

ISSN: 1384-7872

Het GB CAD-Afsprakenstelsel (GB CAS) is primair bedoeld voor gestructureerd tekenwerk van 2D CAD-tekeningen en informatie-uitwisseling. Geïntegreerd Bouwen (GB), als eigenaar/beheerder/uitgever van het GB CAS, heeft werkzaamheden uitgevoerd die hebben geleid tot een nieuwe en geheel herziene uitgave, versie 4. Stichting GB is met Stichting STABU overeengekomen dat deze laatste de distributie, de promotie en het onderhoud van het GB CAS 4.0 ter hand neemt. Distributie vindt plaats via internet: www.gbcas.nl

Vormgeving: skerp functionele communicatie, Doetinchem Drukker: Senefelder Misset, Doetinchem

STABU-Standaard 2011

GB-CAS 32 | STABULLETIN

€ 75,- (bij bestelling vóór 1-10-2011)

€ 145,-