Opiniestuk Trendwatching
De dominante rol van technologie en digitalisering in media en maatschappij
Elissa Houmes J5
De dominante rol van technologie en digitalisering in media en maatschappij Tegenwoordig is iedereen altijd en overal bereikbaar. Waar we onszelf 20 jaar geleden nauwelijks konden voorstellen ooit afhankelijk te worden van technologische uitvindingen, kunnen we ons nu haast niet meer indenken hoe het leven er zonder smartphone of laptop uit heeft gezien. We leven in een digitaal tijdperk, waar computers zich mengen in de manier waarop wij consumeren, werken, relaties onderhouden, onze vrije tijd besteden en informatie tot ons nemen. Mensen uit alle sociale klassen en van jong tot oud hebben een mobiele telefoon en maken er op de gekste plaatsen gebruik van. We zijn zo afhankelijk geworden van technologie dat dit zich tegen ons zal keren. Dit is al zichtbaar door zware inbreuk op onze privacy, maar gaat veel verder dan dat: zonder technologie functioneert de samenleving niet meer. Gecombineerd met gebrekkige beveiliging en toenemende cybercrime en cyber-terrorisme leven we op een tijdbom. Sinds de opkomst van het internet voor publiek gebruik (in de jaren 90) is er ontzettend veel veranderd. Technologie drijft nieuwe toepassingen, mensen ontdekken nieuwe mogelijkheden en willen méér. Zo kwam een spiraal op gang waarbij technologie en gebruik elkaar in hoog tempo versnellen. Computers deden hun intrede op kantoren, in het huishouden en uiteindelijk werd er ook een draagbare variant uitgevonden (laptop). Overal werd informatie digitaal in computerbestanden vastgelegd en bewerkt. Nog voordat de discussie over de wenselijkheid daarvan goed op gang was gekomen, was die informatiesamenleving stilzwijgend voor een flink deel een maatschappelijk feit geworden.1 Door de komst van het Internet ging een compleet nieuwe wereld voor ons open en nog steeds zijn de grenzen van het wereldwijde web niet bereikt. In tegendeel, sinds de uitvinding van de smartphone is de rol van de technologie en digitalisering enorm gegroeid. Door de komst van dit soort telefoons met internet staat de gebruiker constant bloot aan informatie. Smartphonebezitters kunnen er zelf voor kiezen om apps te downloaden (nieuwssites/social media/webwinkels e.d.) en zo op de hoogte blijven van de wereld om hen heen. Deze ontwikkelingen spelen in op de behoefte van de maatschappij: een drang naar snelle informatieverwerking en bereikbaarheid. De constante bereikbaarheid waarover we nu beschikken, biedt ons vele mogelijkheden, maar er zijn ook nadelen aan verbonden. FNV en de Universiteit van Amsterdam deden in 2012 onderzoek naar ‘technostress’. Uit dat onderzoek bleek dat steeds meer werknemers hun berichten buiten werktijd via de laptop, smartphone of tablet checken. Hoewel het merendeel van de ondervraagden aangeeft dat de huidige apparatuur het werken makkelijker hebben gemaakt, zegt ongeveer 30% dat het werk hierdoor juist complexer en intensiever is geworden. Een ruime meerderheid van de werknemers (60%) wil graag dat er afspraken komen over het versturen van werk gerelateerde berichten in de vrije tijd.2 Naast de constante bereikbaarheid, brengen technologisering en digitalisering meer met zich mee. Zoals eerder werd aangegeven, biedt de komst van de smartphone mogelijkheden op het gebied van onder andere social media. Door netwerksites als Twitter, Facebook en Linkedin wordt het je erg makkelijk gemaakt om iedereen overal ter wereld op de hoogte te houden van wat er zich in jouw leven afspeelt. Jij kunt op jouw beurt weer meekijken in de levens van anderen, maar ook instanties waarvan je het niet verwacht maken vaak gebruik van informatie die op de netwerksites geplaatst wordt. Dit werd onlangs goed duidelijk, toen de Amerikaanse voormalig CIA-medewerker Edward Snowden onthulde dat de Amerikaanse overheid wereldwijd meekijkt in de privé-gegevens van social media gebruikers. De Amerikaanse geheime dienst maakt gebruik van het programma PRISM, waardoor ze mee kunnen kijken met foto’s, e-mails en zoekgeschiedenissen van de grootste internetbedrijven 1 2
Wijk, K.van. De media-explosie (2007) p. 84 NRC, (2012). 'Steeds meer 'technostress' bij werknemers'.
in de VS.3 De overheid gebruikt gegevens van onder andere Microsoft, Google, Facebook en Skype om snel op te sporen wanneer dingen niet in de haak zijn. Ook de Nederlandse overheid kan er wat van. In 2012 bleek uit onderzoek in opdracht van het ministerie van Veiligheid en Justitie dat er in Nederland ruim 22 duizend telefoons worden afgeluisterd. Vergeleken met het buitenland hebben we met deze aantallen de twijfelachtige eer gekregen van ‘afluisterkampioen’. Er wordt steeds vaker achterhaald waar iemand telefoneerde, met wie, hoe lang en hoe laat.4 Ook heeft de politie de macht om vervolgens op te vragen welke naam en adres bij het nummer horen. Iets dat in toenemende mate gebeurt, maar waardoor zelden direct bewijs geleverd wordt voor de misdaad. Wat hiermee aangegeven wordt, is dat de privacy in een compleet nieuw daglicht wordt gesteld door onze snelle afhankelijkheid van technologie en digitalisering en door de vele mogelijkheden die de ontwikkelingen ons te bieden hebben. Het is het bijzonder de reactie van mensen te zien op onthullingen als PRISM, of beter gezegd: het ontbreken van die reactie. Je zou verwachten dat, áls we het belangrijk vinden, er massaal opstand of weerstand zou ontstaan. Het blijft echter bij een paar ‘deskundigen’ die op televisie komen vertellen hoe erg het allemaal wel niet is en er worden een paar vragen gesteld in het parlement, maar het lijkt alsof de ‘massa’ het gelaten ondergaat. De beurshandelaren trokken zich helemaal weinig van het voorval aan. Na de onthullingen steeg het aandeel van Verizon, een van de grootste Amerikaanse telecommunicatieconcerns.5 Het lijkt erop dat we na een paar weken alles weer vergeten zijn en dat iedereen op de oude voet verder gaat. Dit patroon bestaat al een tijdje. In 1999 zei Scott McNeally (op dat moment de CEO van Sun Microsystems) “You have zero privacy anyway. Get over it”.6 Veertien jaar later lijkt het er dus op dat de meeste mensen dat ook doen. Toch zullen nieuwe ontwikkelingen op het gebied van technologie en digitalisering opnieuw stof doen opwaaien. Trendwatcher Barry Derksen vertelt: „Wat we nu ook opmerken is dat Gmail al heel erg inspeelt op berichtgeving via de mail. Let bijvoorbeeld maar eens op de advertenties die in de zijbalk verschijnen als je een paar mailtjes verstuurt waarin staat dat je gaat trouwen. De advertenties worden specifiek op jouw wensen aangepast en je hoeft er zelf niet eens actie voor te ondernemen. Google leest alles en met Google glass wordt de menging in de privésfeer alleen maar groter.” Daarnaast zullen andere ontwikkelingen ook de nodige discussies op gang brengen. „De IT kan nu al veel meer dan bij de massa bekend is. Er bestaan al mogelijkheden om chips te implanteren bij mensen die bijvoorbeeld aan dementie lijden. In de IT is aangetoond dat het kan, het is alleen op moreel en maatschappelijk vlak nog niet geaccepteerd.” Ook in het bedrijfsleven neemt digitalisering een enorme vlucht. Het is tegenwoordig voor de meeste organisaties vrijwel onmogelijk om te functioneren zonder de ondersteuning door nieuwe informatietechnologie.7 Met de stijgende mate van digitalisering in het bedrijfsleven, neemt ook het risico op misbruik toe. Cybersecurity adviseur Mark Griep geeft aan dat diepgaande kennis van internet-technologie nodig is om bedrijven tegen steeds geavanceerdere criminaliteit te beschermen. „Onlangs ontdekte een gerenommeerd farmaceutisch bedrijf dat er in Azië nagemaakte medicijnen met hun merknaam via internet werden aangeboden die niet te onderscheiden waren van het origineel. Mijn team kwam erachter dat er positieve referenties op internet stonden en door via social-media dieper te graven kon een netwerk van mensen in kaart worden gebracht die bij de fraude een rol speelden. De gegevens zijn overgedragen aan de politie en de bende kon worden opgerold, 3
FD, (2013) Lek in Prism-privacyschandaal maakt zich bekend. Volkskrant, (2012). Nederland koploper in afluisteren telefoons. 5 FD, (2013) Lek in Prism-privacyschandaal maakt zich bekend. 6 Wired.com (1999) Sun on privacy: get over it. 7 Noordam, P., & Vlist, A. van der, & Derksen, B.Trends in IT (2002) 4
juist door de transparantie op internet en de naïviteit van deze criminelen. Maar ook criminaliteit wordt steeds geavanceerder.”
Veel mensen nemen al maatregelen tegen de dominante rol van technologie en digitalisering in de maatschappij. Zo worden de mogelijkheden van anoniem surfen steeds meer ontdekt. Daardoor blijven gegevens waarmee de surfer geïdentificeerd kan worden verborgen voor derden en is surfgedrag dus niet traceerbaar. De technologie hiervoor is al ontstaan in 1997, toen aan de Universiteit van San Diego een project startte om mensen die zich in de oorlog in Kosovo bevonden verslag te laten uitbrengen via internet zonder dat zij door de autoriteiten konden worden opgespoord. Inmiddels zijn op Internet veel anonieme services beschikbaar en zijn de technologische mogelijkheden enorm verbeterd. Anoniem bellen met je mobiel is ook geen probleem: op de I-phone is een applicatie beschikbaar waarmee je goedkoop een tijdelijk nummer kunt huren dat je na bijvoorbeeld een dag weer weggooit. Het blijft wat wrang dat de massa deze mogelijkheden niet kent en dus zonder scrupules te pas en te onpas kan worden gevolgd (en daar kennelijk geen problemen mee heeft), terwijl de groepen die juist wél iets kwaads in de zin hebben optimaal gebruik zullen maken van de technische middelen die inmiddels bestaan om verborgen te blijven. Dan ontstaat er een situatie waarin onze privacy volledig aan diggelen ligt, terwijl we er qua veiligheid en bescherming tegen terrorisme misschien niets mee hebben gewonnen. Naast de drang naar anonimiteit op het internet is er nog een andere tegentrend zichtbaar. Derksen vertelt dat het aantal gebruikers bij sociale netwerken als Facebook naar beneden gaat. „De daling heeft te maken met de macht van facebook. Eerst wilde iedereen het eigen netwerk graag vergroten en alles delen, maar nu willen mensen dat facebook niet meer altijd meekijkt in privékeuken. Veel gebruikers maken kleinere groepjes aan en proberen dingen meer privé te houden. Ook op andere social media is deze trend waarneembaar.” Daarnaast neemt de aandacht voor sociale media nu af. „Steeds meer mensen nemen ‘afscheid’ van facebook. Diensten die in plaats van de massale social-media worden aangeboden zijn specifieker. In plaats van Twitter bestaat er bijvoorbeeld Yammer (een soort twitter voor bedrijven die kleiner is georganiseerd). Ook neemt het aantal uren dat mensen doorbrengen op facebook af. Waar het checken van accounts voorheen veel tijd in beslag nam, wordt het nu beetje meer binnen proporties geplaatst.” Toch kunnen we tegenwoordig niet meer om de digitalisering heen. Sterker nog: onze huidige samenleving zou zonder de beschikbaarheid over deze ontwikkelingen niet eens meer functioneren. Als internet en satellieten bijvoorbeeld op een willekeurig moment uit zouden vallen, weet niemand meer hoe hij moet rijden, wie zijn 500 linked-in vrienden ook al weer zijn en voelen we ons compleet afgesneden van de wereld. De afhankelijkheid van technologie die we als mens niet altijd begrijpen, geeft soms een ongemakkelijk gevoel en de kwetsbaarheid van de samenleving is door de recente ontwikkelingen in korte tijd enorm toegenomen. Dit lijkt nu nog een utopie, maar diverse deskundigen voorspellen dat toenemende zonactiviteit kan resulteren in zonnevlekken die sterke elektromagnetische golven opwekken die op hun beurt het elektronisch dataverkeer fors kunnen verstoren. We hoeven dus niet eens aan terroristen te denken, die er op uit kunnen zijn een samenleving te ontwrichten. Veiligheidsdiensten in Amerika en Israël hebben laten zien hoe een uitermate krachtig en gevaarlijk virus de nucleaire ontwikkeling van Iran in korte tijd met járen heeft teruggezet. Maar de drang naar digitalisering en technologische ontwikkelingen blijft en daardoor zal de technologische wapenwedloop nog volop doorzetten. Al lijkt onze afhankelijkheid van de technologie nu al groot, Derksen is van mening dat we ons nog maar het beginstadium bevinden. „Op dit moment wordt digitale technologie nog voor het grootste deel aangestuurd door mensen. Je moet steeds zelf actief zijn en actie ondernemen om apparaten aan te sturen. Waarschijnlijk wordt in de komende 10-15 jaar de
overstap gemaakt naar Internet of Things, de aansturing door computers. Google Glass biedt hierop al een voorproefje. Doordat je het Glass continu ophebt, kan het deels voor je denken zonder verdere aansturing nodig te hebben.” Al deze ontwikkelingen brengen weer nieuwe dilemma’s met zich mee. Een grotere afhankelijkheid van technologie houdt ook in dat mensen die kwaad in de zin hebben, toegang krijgen tot meer gegevens en informatie. „Het grootste risico voor de toekomst is nog steeds de cybersecurity. In Amerika zijn er bijvoorbeeld veel cyberattacks op energiemaatschappijen geweest om de boel plat te leggen. Het dilemma rondom beveiliging wordt alleen maar groter wanneer je zelf een chip in je hebt zitten die door een hacker gekraakt wordt. Stel je eens voor dat dat gebeurt! Dan heb je echt een probleem. Ook het feit dat Google steeds verder meekijkt in je leven gaat in de toekomst nog tot de nodige discussies leiden.” Naar verwachting zal de afhankelijkheid van technologie en digitalisering in de toekomst alleen maar groter worden. Daarmee stijgt ook de dominante rol die technologie en digitalisering binnen de maatschappij innemen. In alle lagen van de bevolking en in alle leeftijdscategorieën wordt actief gebruik gemaakt van elektronische apparatuur die ons in het dagelijks leven op weg helpt. De uitvindingen die door de massa omarmd worden, maken ons leven makkelijk en zijn gebruiksvriendelijk. Toch moeten we enorm oppassen voor de toekomst. Naarmate de afhankelijkheid van technologie toeneemt, stijgt onze kwetsbaarheid namelijk ook. Door nieuwe technologische ontwikkelingen en digitalisering zullen we telkens meer informatie en gegevens opslaan in apparaten en op chips. We geven ons steeds verder over aan apparatuur en wanneer die apparaten verstoord of gehackt worden, zijn de gevolgen niet te overzien.
Bronvermelding
Boeken Derksen, B. , Trends in Business & IT, Leiden, BITTI B.V. 2013 Noordam, P., & Vlist, A. van der, & Derksen, B. (2002) Trends in IT. Den Haag: ten Hagen & Stam Uitgevers. Wijk, K. van. (2007) De media-explosie. Den Haag: Sdu Uitgevers.
Internet Spijkerman, C., (2012). 'Steeds meer 'technostress' bij werknemers'. Geraadpleegd op 17 juni 2013 van http://www.nrc.nl/carriere/2012/12/28/steeds-meer-technostress-bijwerknemers/ Marel, G. van der, (2013). Lek in Prism-privacyschandaal maakt zich bekend. Geraadpleegd op 18 juni 2013 van http://fd.nl/ondernemen/634728-1306/lek-in-prism-privacyschandaal-maakt-zich-bekend Thijssen, W., (2012). Nederland koploper in afluisteren telefoons. Geraadpleegd op 17 juni 2013 van http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/3259801/2012/05/23/Nederlandkoploper-in-afluisteren-telefoons.dhtml Sprenger, P. (1999). Sun on privacy: ‘get over it’. Geraadpleegd op 20 juni 2013 van http://www.wired.com/politics/law/news/1999/01/17538
