Opgedragen aan Renée, mijn bijzondere dochter

Opgedragen aan Renée, mijn bijzondere dochter.

EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

1

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................... 2 1 Inleiding ............................................................................................................... 4 2 Het verhaal van Anne, een meisje met Tourette ................................................. 5 3 Wie was George Gilles de la Tourette? ............................................................... 8 4 Wat is het syndroom van Gilles de la Tourette? .................................................. 9 4.1 De diagnose .................................................................................................. 9 4.2 Het verloop van het Tourette-Syndroom ................................................... 10 4.3 Comorbiditeit ............................................................................................. 13 4.3.1 Dwang en drang................................................................................... 13 4.3.2 Aandachtstekortstoornissen met hyperactiviteit................................ 14 4.3.3 Spraak-, lees- en schrijfproblemen..................................................... 14 4.3.4 Slaapproblemen .................................................................................. 14 4.3.5 Onbegrip voor sociale regels............................................................... 14 4.3.6 Automutilatie ...................................................................................... 14 4.3.7 Spanningsklachten............................................................................... 15 4.3.8 Versterkte emoties.............................................................................. 15 4.3.9 Agressie ............................................................................................... 15 4.3.10 Eetproblemen...................................................................................... 15 4.4 Pathofysiologie........................................................................................... 16 4.5 Pathogenese ............................................................................................... 17 5 Reguliere behandeling van Tourette.................................................................. 18 5.1 Gedragstherapie......................................................................................... 18 5.2 Medicijnen.................................................................................................. 19 5.3 Operatief ingrijpen (diepe hersenstimulatie) ............................................ 20 6 Tourette in homeopathisch/psychologisch perspectief ...................................... 22 6.1 De ontwikkeling van Tourette .................................................................... 22 6.1.1 Baby- en kleutertijd............................................................................ 22 6.1.2 De basisschoolleeftijd ......................................................................... 24 6.1.3 Oudere kinderen en volwassenen ....................................................... 24 6.2 Tourette en de psychologie van C.G. Jung ................................................ 25 6.2.1 Afweermechanismen ........................................................................... 26 6.2.2 Muziek en Tourette ............................................................................. 27 6.3 Levenslessen............................................................................................... 30 6.3.1 De les van de Tourette-patiënt........................................................... 30 6.3.2 Les van de ouders van een Tourette-patiëntje................................... 30 7 Erfelijkheid breder bezien .................................................................................. 32 7.1 Op zoek naar het verantwoordelijke gen................................................... 32 7.2 Streptococcen ............................................................................................ 34 7.3 Miasmatisch bekeken ................................................................................. 35 7.4 Samenvattend ............................................................................................ 36 8 Ervaringen van Touretters ................................................................................. 37 8.1 Ellen ........................................................................................................... 37 8.2 Cees............................................................................................................ 38 8.3 Joost........................................................................................................... 39 8.4 Joris............................................................................................................ 39 8.5 Hans Eijsackers........................................................................................... 39 EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

2

9

Casuïstiek.......................................................................................................... 41 9.1 Roos............................................................................................................ 41 9.2 Jeroen ........................................................................................................ 42 9.3 Ervaringen van homeopathisch arts Jan Roxs ............................................ 45 9.4 Man van 40 jaar.......................................................................................... 47 9.5 Jongen van 11 jaar ..................................................................................... 48 9.6 Jongen van 11 jaar ..................................................................................... 48 10 Welke problemen komt de homeopaat tegen tijdens de behandeling?.......... 49 11 Repertoriumrubrieken .................................................................................... 51 12 Homeopathische middelen ............................................................................ 55 12.1 Fungi........................................................................................................... 55 12.1.1 Agaricus muscarius (Vliegenzwam) ..................................................... 56 12.1.2 Nog meer Agaricus .............................................................................. 57 12.2 Solanaceae ................................................................................................. 57 12.2.1 Belladonna .......................................................................................... 58 12.2.2 Stramonium ......................................................................................... 59 12.2.3 Hyoscyamus......................................................................................... 60 12.3 Spinnen....................................................................................................... 61 12.3.1 Tarentula Hispanica ............................................................................ 62 12.3.2 Theridion Curassavicum ...................................................................... 63 12.4 Periodiek systeem ...................................................................................... 64 12.4.1 Zincum metallicum ............................................................................. 64 12.4.2 Mercurius............................................................................................. 64 12.5 Samenvattend ............................................................................................ 65 13 Eindconclusie................................................................................................. 66 14 Literatuur........................................................................................................ 67 15 BIJLAGEN ..................................................................................................... 69


3

1

Inleiding

Het is vast niet voor niets dat alles zo gelopen is… Zonder bepaalde gebeurtenissen in mijn leven was ik waarschijnlijk nooit aan de opleiding Klassieke Homeopathie begonnen. Wat ben ik blij dat het toch op mijn pad gekomen is! Al jarenlang ben ik gefascineerd omtrent het Syndroom van Gilles de la Tourette en alles wat daarmee te maken heeft. Ik heb gezien wat homeopathie kan doen voor iemand met dit syndroom, en het boeit me enorm om nu eindelijk al mijn ervaringen op papier te zetten. Ik wil niet alleen een technisch verhaal gaan houden over Tourette. Nee, ik wil veel ervaringen in de scriptie opnemen, zodat het voor iedereen enigszins begrijpelijk kan worden hoe iemand met Tourette denkt. Dat is een ambitieus idee, want die denkwijze is vaak heel erg afwijkend van wat wij ‘normaal’ vinden. Er is veel werk te doen voor de homeopathische beroepsgroep. Niet alleen in het behandelen, maar ook in het geven van voorlichting aan deze patiënten. Ik sta te popelen om de kennis hiervan over te dragen. Enerzijds aan collegahomeopaten, maar zeker ook aan de Tourette-patiënten. Daarvoor zal ik me in de toekomst zeker in gaan zetten. Zonder medewerking van heel veel Touretters was deze scriptie natuurlijk nooit tot stand gekomen. Ik ben dan ook heel blij met al hun verhalen en ervaringen. Net zo blij ben ik met de homeopaten die mij casuïstiek hebben aangereikt, immers zonder hun informatie was deze scriptie niet compleet geweest. Ik wil iedereen bedanken voor hun steun en begrip tijdens het tot stand komen van de scriptie. Door de vele uren werk hieraan was ik vaak niet erg gezellig en sociaal, ik heb me urenlang afgezonderd achter mijn boeken en mijn laptop. Niet in het minst wil ik natuurlijk mijn stagegeefsters en alle docenten van de School voor Homeopathie bedanken. Zonder alles wat ik daar geleerd heb zou ik nog steeds in de overtuiging geweest zijn dat Tourette een ongeneeslijke aandoening is. Dronten, maart 2008


4

2

Het verhaal van Anne, een meisje met Tourette

Tegenover me zit een gezellige meid van 16 jaar. Ze wil graag vertellen over haar ervaringen met het Syndroom van Gilles de la Tourette. Sinds haar 6e jaar heeft ze al last van tics. Het begon met een beetje hoofdschudden. Haar ouders dachten dat haar haren te lang waren, maar dat bleek het toch niet te zijn. Ze zat toen in groep 3. Eigenlijk had ze er toen nog niet zoveel last van en kon ze gewoon meedoen op school. Ze weet nog wel dat ze altijd erg druk was in de klas, lang stilzitten op een stoel was (en is) niets voor haar. Er kwamen geleidelijk aan steeds meer tics bij. Oogknipperen, keelschrapen, om een lantarenpaal draaien. Soms was er een periode helemaal zonder tics, het leek dan allemaal gewoon over te zijn. Ze kon prima mee op school, ze had vriendinnetjes en vond het er erg leuk. Na haar verhuizing van Almere naar Dronten werden de tics veel erger en werd het heel moeilijk voor Anne om nog normaal te functioneren op school en thuis. Toen het allemaal echt te lastig werd is ze naar de huisarts gegaan met haar moeder, die haar doorverwees naar een neuroloog voor het stellen van een diagnose. Op het moment dat de neuroloog de diagnose stelde, waren de tics weer bijna verdwenen. Maar ze kwamen daarna weer terug. Als ze bijvoorbeeld soep wilde eten koste het haar veel moeite om de lepel in haar mond te krijgen. Op school was ze zo druk met het onderdrukken van allerlei tics dat ze niet meer goed kon opletten. Ze voelde zich heel rot hieronder, anders, raar. Het maakte haar erg verdrietig en ze werd steeds onzekerder. Toen de tics heel heftig werden begon ze met het innemen van medicijnen (Haldol). Het werkte heel goed, de tics verdwenen nagenoeg. Maar van de Haldol werd ze erg moe en afwezig, en ze kon zich toen helemaal niet meer concentreren op school. Omdat ze nogal druk en hyperactief gedrag had, kreeg ze later ook Ritalin. Ze had het gevoel buiten de groep te staan, terwijl dat absoluut niet zo was. Na een periode van wennen aan de medicijnen ging het een korte tijd redelijk goed. In groep 8 (ze was toen 12 jaar) ging het plotseling veel en veel slechter met haar. Ze kreeg veel meer tics, moest veel scheldwoorden gebruiken en had veel problemen met haar concentratie. Daarnaast kreeg ze veel meer last van diverse dranghandelingen. Schrijven kon ze bijvoorbeeld bijna nooit meer, telkens moest ze dezelfde letter opnieuw overschrijven en weer uitgummen. Zodra er teveel druk op haar schouders kwam door overhoringen of veel huiswerk, ging het mis met Anne. Ze kreeg woedebuien, tics die eindeloos lang doorgingen (bijvoorbeeld met haar voeten stampen) en ze kon niet meer slapen ’s nachts. Ze kon ook niet meer gymmen met de klas omdat het te druk was in de gymzaal. Soms kon ze ook niet meer naar school fietsen omdat ze te veel tics of dranggedachten had. Ze vond het zo vervelend dat ze regelmatig vertelde dat ze liever dood was. In woedebuien probeerde ze wel eens een einde aan haar leven te maken, door bijvoorbeeld zichzelf met een schaar of mes te steken. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

5

Telkens werd de dosering van haar medicijnen aangepast. Ze werkten goed bij Anne en gelukkig werden de tics daardoor iets minder. Naast de reguliere medicatie kreeg Anne regelmatig homeopathische middelen van haar homeopaat. Hoewel ze telkens erg hoopte dat het beter zou gaan worden, kon ze echt niet zonder de gewone medicatie. Echt goed hielp het allemaal niet. Ze kon niet naar een gewone middelbare school, maar moest naar het Speciaal Onderwijs. Hierdoor voelde ze zich nog meer ‘anders dan anderen’, veel meer buitengesloten. Ze wilde met haar vriendinnen mee naar de plaatselijke middelbare school, maar dat kon echt niet. Het maakte haar erg verdrietig, en het meest verdrietig was ze nog wel over het feit dat in haar nieuwe klas alleen maar jongens zaten, ze zou het enige meisje zijn. Toch ging het redelijk goed op haar nieuwe school, totdat in de tweede klas alles ineens heel heftig werd. Niet de tics waren het grote probleem, want in die periode had ze nauwelijks tics. Nee, ze hoorde continu stemmen in haar hoofd waar ze naar moest luisteren. De stemmen negeren kon bijna niet, en ze voelde zich machteloos. Toen de stemmen haar verboden om nog te lopen belandde ze in een rolstoel. Het was een heel rare periode, als ze zich sterk voelde kon ze ineens wel lopen maar als ze niet zo sterk was ging het echt niet. Het niet kunnen lopen begon op de dag dat haar buurman werd begraven. Daar was ze niet bij, op dat moment was ze op vakantie met een groep kinderen. Net zo plotseling als dat ze niet kon lopen kon ze ineens wel weer lopen. Maar ze voelde zich vreselijk. Verdrietig, buitengesloten, waardeloos. Altijd moe ook. In die periode ging ze voor het eerst naar een andere homeopaat, die voorstelde om de vaccinaties te gaan ontstoren. Helaas kon ze toen nog niet direct beginnen met het innemen van de medicatie omdat ze werd opgenomen in een kliniek voor kinderen jeugdpsychiatrie. Daar werd een heel bijzondere diagnose gesteld: ze had Tourette in remissie (want ze had in die periode weinig tics), ADHD en PDD-nos. Daarnaast had ze een IQ test gedaan, en daaruit bleek dat ze zwakbegaafd was. Ze was laaiend hierover, voelde zich erg tekortgedaan. Ze moest naar een andere locatie op school, op een heel laag niveau gaan leren. Ze wilde niet, maar had gewoon geen keus. Na 7 maanden mocht ze weer naar huis en daar moest ze heel erg aan wennen. Ze was erg blij om weer thuis te zijn, maar ze miste erg de strakke en duidelijke structuur van de kliniek. Ze werd thuis begeleid door een professionele begeleider die ongeveer 10 uur per week in huis kwam. Hierdoor kwam er langzaam maar zeker steeds meer structuur in haar leven. Haar homeopathische behandeling kon toen weer worden voortgezet. Binnen 5 minuten na het innemen van de BMR-ontstoring voelde ze zich vrij, ze had het gevoel dat ze weer op zichzelf kon gaan vertrouwen. Ze voelde zich eindelijk weer iets beter worden, sterker. Als ze zich sterker voelt kan ze vechten tegen haar stemmen, en uiteindelijk verdwijnen ze dan. En nu gaat het heel goed met haar. Alle reguliere medicatie is afgebouwd, en haar begeleider komt nog maar een paar uurtjes per week. Ze heeft nog wel regelmatig last van tics, maar die zijn eigenlijk geen probleem. Wat ze veel erger vindt dan de tics zijn de problemen eromheen zoals hyperactief gedrag en heel erg onzeker zijn. Haar leven plant ze zorgvuldig. Het mag allemaal niet te druk worden. Ze gaat liever niet naar drukke feestjes of winkelen in een druk centrum. Door de drukte krijgt ze tics en dat wil ze liever niet. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

6

Ze speelt heel veel viool en heeft vorig jaar auditie gedaan op het Conservatorium. Ze is daar aangenomen bij de Zwolse Vioolacademie en dat gaat heel erg goed. Ze kan zich nu goed concentreren bij het studeren, hoewel ze een heel eigen stijl hierin ontdekt heeft. Lang op hetzelfde stuk studeren kan ze echt niet, dus heeft ze veel verschillende stukken opgekregen om thuis te oefenen. Ze gelooft absoluut niet dat ze zwakbegaafd is, want ze doet VMBO-tl en haalt heel goede cijfers. Ze is nog 16, als ze straks 18 is zou ze kunnen gaan autorijden. Dat ziet ze nog niet zo zitten. Ze vertelt dat ze geen inzicht heeft in het verkeer. Zelfs op de fiets is het voor haar moeilijk om aan het verkeer deel te nemen. Ze ziet andere weggebruikers te laat en dat is niet zo handig. Nu ze geen medicatie meer gebruikt maakt ze langzaam aan kennis met haar eigen ‘ik’. Ze is daar heel blij mee en wil echt nooit meer aan middelen als Haldol beginnen. Toch is het soms nog heel erg moeilijk. Ze kan nog steeds niet wat andere kinderen van haar leeftijd wel kunnen. Er zijn ook al plannen voor de toekomst: ze wil vioollerares worden, maar nog veel liever wil ze iets gaan doen met kinderen met een handicap.


7

3

Wie was George Gilles de la Tourette? "Everything is extraordinary in this disease (Tourette Syndrome): the name is ridiculous, its symptoms peculiar, its character equivocal, its cause unknown, its treatment problematical." - Gilles de la Tourette (1857 -1904)

George Albert Edouard Brutus Gilles de la Tourette werd op 30 oktober 1857 geboren in Saint-Gervais-lesTrois-Clochers in Frankrijk. Hij was een zeer onrustige scholier in zijn vroege jeugd, net als in zijn adolescentie. Hij was temperamentvol en ongeduldig. Op latere leeftijd werd hij rustiger. Hij studeerde medicijnen in Parijs, waarbij hij zich later heeft gespecialiseerd in de neuropathologie. Hij ontwikkelde zich tot psychiater. In 1885 vond hij in een archief een neurologische studie over nervositeit die gekenmerkt werd door motorische discoördinatie, gecombineerd met echolalie (het ongewild imiteren van geluiden of spraak) en coprolalie ((het ongewild uiten van obsceniteiten). Hij besloot zich verder hierin te verdiepen. Hij begon toen met het beschrijven van zijn bevindingen, waarmee het syndroom van Gilles de la Tourette de oudste onderkende neurologische aandoening werd. In 1893 werd hij door een vrouw met achtervolgingswaanzin in zijn praktijk beschoten. Hierbij raakte hij zwaar gewond aan zijn hoofd. Hij kon wel snel zijn werk weer hervatten, maar had nog lang last van de psychische nawerkingen van de schietpartij. Na de dood van zijn jongste zoon werd hij zwaarmoedig. Hij werkte aan een complete verhandeling over hysterie en verdiepte zich tevens in epilepsie. In 1900 werd bij hem syfilis in een vergevorderd stadium ontdekt, aan de gevolgen waarvan hij in 1904 op 48-jarige leeftijd overleed.


8

4

Wat is het syndroom van Gilles de la Tourette?

In dit hoofdstuk wil ik uitleggen wat de symptomen zijn van het syndroom van Gilles de la Tourette. Op welke wijze wordt de diagnose gesteld? Welke klachten zijn er nog meer te zien bij Tourette-patiënten? Is er een medische oorzaak van het syndroom?

4.1 De diagnose Een definitie van Tourette: Het syndroom van Gilles de la Tourette is een neurologische aandoening, waarbij de patiënten gedurende meer dan één jaar gedurende de gehele dag frequente motorische en vocale tics hebben.1 Dit is een heel algemene definitie en behoeft zeker nadere invulling. De aard van de tics en de bijkomende problemen verschillen enorm tussen de patiënten onderling en zelfs binnen een bepaalde periode voor dezelfde patiënt. Hoewel Tourette een neurologische aandoening is, kan het de persoonlijkheid van iemand sterk beïnvloeden. Daarom zitten er tevens psychologische en psychiatrische aspecten aan, waardoor kinderen en volwassenen met Tourette dikwijls onder behandeling zijn van een (kinder)psychiater. In het Amerikaanse classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen (DSM-IVTR) zijn de volgende criteria vastgesteld voor het syndroom van Gilles de la Tourette:2 A Zowel multipele motorische als een of meer vocale tics zijn op een bepaald moment van de ziekte aanwezig geweest, hoewel niet noodzakelijkerwijs tegelijkertijd. (Een tic is een plotselinge, snelle, herhaalde, niet-ritmische, stereotiepe, motorische beweging of vocale uiting) B De tics komen vele keren per dag voor (meestal in aanvallen), bijna elke dag of met tussenpozen gedurende meer dan één jaar, en in deze periode was er nooit een ticvrije periode van meer dan drie aaneengesloten maanden C Begin voor het achttiende jaar D De stoornis is niet het gevolg van de directe fysiologische effecten van een middel (bijvoorbeeld stimulantia) of een somatische aandoening (bijvoorbeeld chorea van Huntington of postvirale encefalitis)

1

Klinische presentatie, epidemiologie en comorbiditeit (B.J.M. van de Wetering, D.C. Cath en J.K. Buitelaar). Uit: Syndroom van Gilles de la Tourette, een leidraad voor diagnostiek en behandeling. (redactie: J.K. Buitelaar en B.J.M. van de Wetering) 2 American Psychiatric Association (APA) 1994 Diagnostic and Statistical manual of Mental Disorders, 4th ed. (DSM-IV), Washington DC: APA, Nederlandse vertaling: Beknopte handleiding bij de Diagnostische Criteria van de DSM IV-TR, 2000.


9

Kenmerkend voor alle Tourette-patiënten zijn de tics. Een tic is een herhaalde, niet-ritmische, al dan niet doelgerichte beweging of geluid, dat meestal kortdurend en explosief van aard is. Motorische tics kunnen de vorm van een langer durende ‘kramp’-toestand aannemen (zgn. dystone tics), maar dat komt niet vaak voor. Naast het Syndroom van Gilles de la Tourette worden de volgende ticstoornissen genoemd in de DSM-IV-TR: o chronische motorische ticstoornis (Chronic Motor Tic Disorder); uitsluitend motorische tics; o chronische vocale ticstoornis (Chronic Vocal Tic Disorder); uitsluitend vocale tics; o passagère ticstoornis (Transcient Tic Disorder); tics zijn gedurende tenminste vier weken, maar korter dan een jaar aanwezig. o ticstoornis niet anderszins omschreven (Tic Disorder Not Otherwise Specified); bijvoorbeeld bij tics die korter dan vier weken aanwezig zijn. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen enkelvoudige tics en complexe tics. Bij enkelvoudige tics wordt er telkens één beweging gemaakt, of één klank geuit (bijvoorbeeld hoofdschudden, oogknipperen, kuchen). Bij complexe tics is er sprake van een samenloop van diverse tics, zoals bijvoorbeeld dingen aanraken, aan voorwerpen ruiken, hele zinnen roepen, al dan niet doorspekt met schuttingtaal (vloeken en vieze woorden roepen) of zinloze kreten (zoals bijvoorbeeld ‘jazeker de hypotheker’). De diagnose moet worden gesteld door een neuroloog of (kinder)psychiater. Deze zal een aantal neurologische onderzoeken laten doen om andere ziektebeelden uit te sluiten. Als er geen aanwijsbare oorzaken worden gevonden voor de tics zal de diagnose Tourette worden gesteld aan de hand van de in de DSM-IV-TR opgestelde criteria.

4.2 Het verloop van het Tourette-Syndroom Bij de meeste patiënten beginnen de tics rond het zesde jaar. Vaak eerst met alleen enkelvoudige tics, zoals hoofdschudden of keelschrapen. Meestal wordt hierbij niet direct aan Tourette gedacht, omdat ongeveer 10% van de kinderen in de basisschoolleeftijd wel een periode doormaken (van maximaal een half jaar) waarin zij last hebben van tics. Bij de Tourette-patiënten zullen de tics in de loop van de jaren steeds verergeren, en er zullen zich naast de enkelvoudige tics steeds meer complexe tics ontwikkelen. 3 Kenmerkend is het golvende verloop van de ernst van de tics. Sommige Tourettepatiënten hebben gedurende een aantal maanden (maximaal drie) per jaar geen enkele tic. Hierdoor kan het lijken alsof Tourette-patiënten de motorische en vocale tics expres maken. 4

3

Klinische presentatie, epidemiologie en comorbiditeit (B.J.M. van de Wetering, D.C. Cath en J.K. Buitelaar. Uit: Syndroom van Gilles de la Tourette, een leidraad voor diagnostiek en behandeling. (redactie: J.K. Buitelaar en B.J.M. van de Wetering) Informatiefolder Stichting Gilles de la Tourette: volwassenen met het Tourette Syndroom

4


10

Tics kunnen zomaar beginnen en ook even plotseling ophouden, om vervolgens weer vervangen te worden door een of meer andere tics. De tics kunnen verergeren in perioden van spanning (rond verjaardag, Sinterklaas of bij repetities op school). Bij een bezigheid waarbij de patiënt geconcentreerd bezig is met de uitoefening van een hobby (sport, musiceren) kunnen de tics enige tijd wegblijven, waarna soms een soort ‘inhaalslag’ volgt. Rond de puberteit zijn de tics meestal op hun hoogtepunt, waarna ze mogelijk enigszins stabiliseren en soms zelfs nagenoeg verdwijnen. 5 Het is heel moeilijk en zelfs onmogelijk om een algemeen geldend beeld van de aandoening te schetsen. Het syndroom heeft vele verschijningsvormen, waarbij de ernst van de tics enorm kan uiteenlopen. Veel mensen kennen het syndroom alleen maar van het roepen van schuttingtaal en obsceniteiten, terwijl in de praktijk slechts 20% van de Tourette-patiënten dit ook daadwerkelijk doet!6 Er is een epidemiologische studie uitgevoerd waaruit blijkt dat bij 2% van de kinderen tussen de 7 en 15 sprake is van een ticstoornis: - bij 0,6% van alle kinderen is er sprake van Tourette; - bij 0,8% van alle kinderen is er sprake van een chronische motorische ticstoornis; - bij 0,5% van alle kinderen is er sprake van een chronische vocale ticstoornis; - bij 4,8% van alle kinderen is er daarnaast nog sprake van passagère tics. Daarnaast blijkt uit diverse onderzoeken dat er meer kinderen zijn met Tourette dan volwassenen. In veel gevallen van tics worden deze aanzienlijk minder na de puberteit, en soms verdwijnen ze helemaal. Naast de bekende ticsymptomen hebben veel patiënten een aantal verschijnselen, waarvan ik hieronder een kort overzicht zal geven. Coprolalie: Het ongewild uiten van obsceniteiten. Bijvoorbeeld het roepen van schuttingtaal. Mentale coprolalie: Het ongewild hebben van terugkerende obscene gedachten. Dit is natuurlijk niet aan de buitenkant zichtbaar. Ongemerkt kunnen patiënten hier echter veel last van hebben. Copropraxie: Het ongewild maken van obscene gebaren. Bijvoorbeeld aan de genitaliën voelen op straat of voor de klas. Of het ervaren van een enorme drang om naar de schaamstreek van anderen te kijken. Echolalie: Het ongewild imiteren van geluiden of spraak. Bijvoorbeeld woorden herhalen die op TV gezegd worden, of tijdens een drukke winkeldag woorden herhalen die totaal 5

Klinische presentatie, epidemiologie en comorbiditeit (B.J.M. van de Wetering, D.C. Cath en J.K. Buitelaar. Uit: Syndroom van Gilles de la Tourette, een leidraad voor diagnostiek en behandeling. (redactie: J.K. Buitelaar en B.J.M. van de Wetering) 6 Informatiefolder Stichting Gilles de la Tourette: een kind met het Tourette Syndroom


11

onbekenden tegen elkaar zeggen. Ook eindeloos liedjes blijven nazingen, of delen daarvan. Echopraxie: Het ongewild imiteren van bewegingen, gebaren, houdingen. Bijvoorbeeld door het gezicht vegen als degene tegenover je dat ook doet. Pallilalie: Het ongewild herhalen van het laatste woord van een eigen zin. Evening-up: Links en rechts in evenwicht brengen. Bijvoorbeeld als je rechts jeuk hebt, ook links moeten krabben. Of even vaak links kauwen als rechts. Met allebei de handen iets aanraken. Veel patiënten moeten iets ook een bepaald aantal keren doen, bijvoorbeeld vier keer. Drie keer iets doen voelt dan heel vervelend, vijf keer ook. Iets heel opvallends hoorde ik van Anne: Zij moest twee brieven posten, en daarvan bleek er één bij de streekpost te moeten, en de andere bij de ‘overige bestemmingen’. Ze was daar erg blij om, want nu voelde het voor haar alsof er evenwicht was. Ik heb haar gevraagd hoe het nu voor haar is als ze drie brieven moet posten. Dat is lastig, want voor haar moet alles vier zijn of een veelvoud van vier. Maar ze heeft het creatief opgelost: ze doet de brieven in de brievenbus en tot slot ook haar hand in de opening (totdat het voor haar goed voelt). Dan is het alsnog weer in evenwicht. ‘lining-up’: Het hoofd zo houden dat voorwerpen of mensen zich op één lijn bevinden ‘just right feelings’ (of Sensory Modulation Difficulties): Een bepaald ‘goed’ gevoel moeten hebben, bijvoorbeeld over kleding of een gebeurtenis. Het betreft bijvoorbeeld een overgevoeligheid voor bepaalde geuren of voor het aanraken van bepaalde materialen. De tics zijn voor Tourette-patiënten meestal gedurende een korte tijd redelijk te onderdrukken. Soms doen zij dit vanzelf, soms moeten ze er erg veel moeite voor doen. Het is mogelijk dat er door het onderdrukken van de ene tic een andere tic in de plaats komt. Regelmatig volgt ook na een periode van onderdrukken van tics weer een heftige inhaalslag (rebound fenomeen).7 Opvallend is dat aan de tics een bepaald gevoel voorafgaat bij een groot aantal van de Tourette-patiënten. Deze worden ook wel ‘sensorische tics’ of premonitore urges genoemd.8 Deze sensorische tics worden gedefinieerd als patronen van terugkerende lichamelijke sensaties, door patiënten beschreven als een gevoel van druk, kriebel, warmte, koude of andere abnormale gewaarwordingen in de huid, spieren, botten of gewrichten. De ticbeweging dient dan om dit gevoel op te

7

Klinische presentatie, epidemiologie en comorbiditeit (B.J.M. van de Wetering, D.C. Cath en J.K. Buitelaar. Uit: Syndroom van Gilles de la Tourette, een leidraad voor diagnostiek en behandeling. (redactie: J.K. Buitelaar en B.J.M. van de Wetering) Lezing Cara Verdellen over gedragstherapie op 26 oktober 2003

8


12

heffen. De Tourette-patiënt die vóór een tic een sensorische gewaarwording ervaart, heeft zo de tic net iets eerder dan dat anderen hem zien of horen. Dit is tevens het verschil met patiënten met andere bewegingsstoornissen, zoals bijvoorbeeld chorea van Huntington, tardieve dyskinesie en hemiballisme, die zich volledig aan hun bewegingen overgeleverd voelen. Het lijkt bij Tourette-patiënten alsof ze een bepaalde mate van vrijwilligheid van de tics hebben. Tourette-patiënten reageren ook zeer gevoelig op hun omgeving. Zij reageren dikwijls direct op dingen die in hun omgeving gebeuren (bijvoorbeeld bij echolalie). Mogelijk ‘spelen’ patiënten in hun hoofd met bepaalde dingen uit hun omgeving. Een voorbeeld hiervan is de neiging van Renate, een 28-jarige Tourettepatiënte, die, zodra ze een kentekenplaat van een auto ziet, begint te rekenen met de cijfers en van de letters woorden gaat maken. Ze voelt zich niet op een vervelende manier hiertoe gedwongen, het is meer een speelse eigenschap. Als het nodig zou zijn zou ze dit gevoel wel kunnen onderdrukken. Dit verschijnsel wordt ook wel een cognitieve tic genoemd.

4.3 Comorbiditeit Naast de tics kunnen bij het Syndroom van Gilles de la Tourette nog andere verschijnselen of symptomen voorkomen. Deze bijkomende problemen veroorzaken heel vaak meer hinder en beperkingen dan de tics zelf. Hierbij heb ik het dan over de volgende stoornissen: 4.3.1

Dwang en drang

Bij ongeveer 50% van de Tourette-patiënten gaat Tourette samen met OCS (Obsessief-Compulsieve Stoornis). De definitie zoals in Merck Manual vermeld staat, omschrijft OCS als volgt: een obsessief-compulsieve stoornis wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van terugkerende, ongewenste, opdringerige ideeën, beelden of impulsen die gek, vreemd, gemeen of afschuwelijk lijken (obsessies) en een drang of compulsie om iets te doen dat het ongemak verlicht dat wordt veroorzaakt door een obsessie.9 Mensen met OCS hebben last van dwang- en dranghandelingen. Bij Tourette is meestal sprake van dranghandelingen: de handelingen ‘moeten’ gewoon en de gedachten ‘komen’ gewoon. Dit in tegenstelling tot dwanghandelingen, waarbij mensen iets doen om te voorkomen dat er iets erg gebeurt. Voorbeelden van dranghandelingen zijn onder andere het tellen van het aantal letters of woorden van een zin, of het tellen van de treden van een trap. Soms móet iemand met Tourette aan stopcontacten likken, of aan allerlei dingen ruiken. Ook zien we regelmatig Tourette-patiënten die telkens weer controleren of bijvoorbeeld de gaskraan is dichtgedraaid.

9

Merck Manual. Medisch Handboek (Bohn Stafleu van Loghum) 2 e druk 2002


13

4.3.2

Aandachtstekortstoornissen met hyperactiviteit

Ongeveer 50% van de kinderen met het Tourette-syndroom is zo hyperactief en heeft zoveel last van concentratieproblemen dat er sprake is van ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Kinderen met ADHD hebben last van overactief, impulsief gedrag, driftbuien en concentratiezwakte. 10 4.3.3

Spraak-, lees- en schrijfproblemen

Regelmatig komt het voor dat kinderen en volwassenen met Tourette spraakproblemen hebben, zoals hakkelen en stotteren. Daarnaast hebben ze vaak lees- en schrijfproblemen (onleesbaar handschrift, telkens dezelfde letter overschrijven, dyslexie). 4.3.4

Slaapproblemen

Veel Tourette-patiënten hebben moeite met inslapen. Dit kan worden versterkt door hyperactiviteit en angstige gedachten ’s avonds in bed. Soms komt het voor dat geen enkel plekje in bed ‘goed voelt’, zodat ze continu bezig zijn met gaan verliggen en draaien in bed. In de slaap hebben ze meestal geen tics. Door de slaapproblemen hebben veel Tourette-patiënten overdag extra veel last van concentratieproblemen. 4.3.5

Onbegrip voor sociale regels

Regelmatig hebben Tourette-patiënten contactstoornissen en communicatieproblemen, zoals Autisme Spectrumstoornissen (Syndroom van Asperger, PDD-nos). Deze mensen voelen slecht aan hoe mensen onderling met elkaar communiceren en ze hebben een minder goed ontwikkeld sociaal ‘snapvermogen’. Ze kunnen niet goed inspelen op hun omgeving en zeggen vaak de verkeerde dingen op het verkeerde moment. Tourette-patiënten die hier last van hebben in combinatie met ADHD zijn ongeremd en denderen maar door. 4.3.6

Automutilatie

Sommige Tourette-patiënten hebben een neiging om zichzelf te beschadigen of pijn te doen. Dit verschijnsel heet zelfverwonding of automutilatie. De zucht naar prikkels kan zó sterk zijn, dat de patiënt zelf de prikkels schept. Ook is het een zoeken naar de grens: hoever kun je gaan voordat het fout gaat? Een voorbeeld: een man duwt telkens zijn hoofd tegen de ruiten van de woning aan, net zolang totdat hij er uiteindelijk met zijn hoofd doorheen gaat. Telkens heeft hij weer de prikkel om het opnieuw te doen. Op zijn werk is er extra dik 10

Ben ik getict? Over tics en tourettisme. (Cara Verdellen, 1996)


14

veiligheidsglas. Hoezeer hij ook zijn best doet om door dit glas heen te gaan, het zal nooit lukken. Hierdoor verdwijnt bij hem het gevoel om het telkens weer te proberen. 4.3.7

Spanningsklachten

Veel Tourette-patiënten hebben last van spanningsklachten. Deze ontstaan door de extra fysieke inspanningen die zij moeten leveren om normaal te kunnen functioneren. Zij voelen tics opkomen en onderdrukken deze bewust of onbewust. Het uiteindelijke (alsnog) uitvoeren van de tics zelf kost ook nog energie. Hiernaast kost het deze mensen dikwijls ook extra moeite om te worden geaccepteerd in een groep en voor het maken en behouden van vriendschappen. De spanningen die door dit alles ontstaan resulteren mogelijk in spierpijn of buikpijnklachten. Ook migraine komt veel voor bij Tourette-patiënten. 4.3.8

Versterkte emoties

Tourette-patiënten zijn impulsief van aard en heftig in hun reacties. Ze kunnen bijzonder vasthoudend zijn en drammerig, erg snel ontmoedigd, of onstuimig blij. Vaak hebben ze lange tijd een kinderlijke wijze van reageren. Ze missen een natuurlijke ‘rem’ op hun emoties. Dit wordt ontremming of ontgrenzing genoemd. Doordat de emoties van de Tourette-patiënten versterkt zijn, hebben deze mensen veel last van angsten. Veel kinderen met Tourette hebben verlatingsangst. Volwassenen hebben soms allerlei visioenen over hoe dingen fout kunnen aflopen. Illustratief is bijvoorbeeld de angst van Anne dat haar klasgenoot haar zal neersteken met de hooivork. In haar gedachten ziet ze allerlei ellendige taferelen voor zich, die helemaal niet gebeurd zijn (en ook nooit zullen gebeuren). 4.3.9

Agressie

Bij een aantal personen met Tourette treedt ook een vorm van verbale en lichamelijke agressie op, dat oppositioneel opstandig gedrag wordt genoemd (of: OCD: Oppositional Conduct Disorder). Deze personen hebben regelmatig onbeheersbare woedeaanvallen waarbij alle redelijkheid verdwenen is. Zij kunnen niet meer luisteren naar tegenargumenten en gaan snel over tot schelden of ander agressief gedrag. 4.3.10 Eetproblemen Allerlei eetproblematiek wordt gezien bij Tourette-patiënten, van obsessief eten tot anorexia nervosa. Een voorbeeld hiervan: tijdens een contactdag van de Tourettestichting wordt altijd precies het aantal broodjes per persoon afgesproken. Dat is nodig, omdat er anders totaal ongeremd wordt gegeten en er te weinig broodjes zijn voor iedereen. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

15

4.4 Pathofysiologie Al vele jaren wordt onderzoek gedaan naar de oorzaak van Tourette, maar tot op heden is dit nog steeds niet exact bekend. In de jaren ’60 werd bij toeval ontdekt dat het middel Haloperidol een gunstig effect had op de tics, en dat heeft geleid tot verdere onderzoeken naar de rol van dopamine en de basale ganglia. 11 De basale ganglia zijn de gedeelten van de hersenen die betrokken zijn bij onwillekeurige bewegingen, waarbij dopamine een stof is die een grote rol speelt bij de signaaloverdracht (neurotransmissie) tussen de zenuwcellen.

Schematische weergave van de verbindingen tussen de hersenschors (cortex), de basale kernen (nucleus cudatum, globus pallidus, putamen), de thalamus en de middenhersenen. (aangepast naar Patten, J. Neurological differential diagnosis. Springer Verlag, new York, 1982).

Er wordt vanuit gegaan dat tics ontstaan door het niet goed functioneren van het centrale zenuwstelsel op drie gebieden: 1. afwijkingen in de basale ganglia en de frontale cortex. Dit is gebleken bij beeldvormende technieken zoals MRI-, PET- en SPECT-scans. Het blijkt dat bepaalde delen van de basale ganglia bij Tourette-patiënten kleiner zijn dan gewoonlijk (de nucleus lentiformis). Daarnaast zijn er afwijkingen gevonden in de hersenventrikels (die zijn bij Tourette-patiënten wijder en asymmetrisch). Bij SPECT-onderzoek werd gemeten dat de bloeddoorstroming in de linker nucleus lentiformis bij GTS-patiënten geringer is dan gewoonlijk. PET-scan onderzoek heeft ook de betrokkenheid van de limbische hersengebieden aangetoond. Limbische hersengebieden vervullen belangrijke functies op het gebied van het emotionele gedrag en het geheugen. 11 Neurobiologische aspecten. (T.C.A.M. van Woerkom, B.J.M. van de Wetering en J.K. Buitelaar). Uit: Syndroom van Gilles de la Tourette, een leidraad voor diagnostiek en behandeling. (redactie: J.K. Buitelaar en B.J.M. van de Wetering)


16

2. er zijn mogelijk afwijkingen op het gebied van de regulering van neurotransmitters, vooral dopamine, noradrenaline en serotonine. Overmaat aan dopamine of overgevoeligheid van de dopaminereceptoren spelen een aanwijsbare rol bij het ontstaan van tics bij het Tourette-syndroom. 3. als gevolg van de afwijkingen in de regulering van neurotransmitters ontstaat een tekort aan remmingen in de motorische cortex. Dit gebied staat in nauwe verbinding met de basale ganglia en het limbisch systeem. Mogelijk ontstaan een soort ‘kortsluitingen’ in de communicatie tussen deze systemen, waardoor tics kunnen ontstaan. Al met al geven deze afwijkingen in het centraal zenuwstelsel nog altijd geen antwoord op de vraag hoe tics nu eigenlijk ontstaan. Nader wetenschappelijk onderzoek in de toekomst zal hier mogelijk meer duidelijkheid over geven.

4.5 Pathogenese Uit diverse onderzoeken is gebleken dat het ontstaan van het Syndroom van Gilles de la Tourette mogelijk ook verband houdt met invloeden uit de omgeving waarin een kind opgroeit. Vooral uit het onderzoek bij eeneiige tweelingen is dit duidelijk geworden. Bijzonder is dat blijkt dat vaak slechts één tweelinghelft het syndroom ontwikkelt. Mogelijke invloeden uit de omgeving die bepalend zijn voor het ontwikkelen van het Syndroom van Gilles de la Tourette zijn:12 -

12

tekorten tijdens de groei in de baarmoeder. Bij voornoemde tweelingonderzoeken blijkt dat het kind dat het syndroom ontwikkelt meestal het kind is met het laagste geboortegewicht. psychische stress bij de moeder tijdens de zwangerschap. De mate van emotionele stress tijdens de zwangerschap bleek in een onderzoek een verband te houden met de ernst van de tics op latere leeftijd. een moeilijke bevalling en blootstelling op jonge leeftijd aan stoffen zoals cocaïne of psychostimulantia.

Neurobiologische aspecten, door T.C.A.M. van Woekom, B.J.M. van de Wetering en J.K. Buitelaar


17

5

Reguliere behandeling van Tourette

De verschijnselen van het Tourette-syndroom zijn regulier te behandelen met medicijnen en/of gedragstherapie. In het uiterste geval kan sinds een aantal jaren zelfs operatief worden ingegrepen (zie paragraaf 5.3). Genezing van het syndroom is (regulier gezien) niet mogelijk, uitsluitend de symptomen zijn met behandeling te verminderen. Het ligt aan de ernst van de aandoening of het nodig is om in te grijpen. Een Tourette-patiënt met slechts lichte klachten zal waarschijnlijk zonder enige begeleiding een vrij normaal leven kunnen leiden. Het syndroom kan echter ook sterk invaliderend zijn op verschillende gebieden. Hierbij denk ik aan de sociale aspecten, maar ook aan problemen op school en/of werk. Daarnaast kan het ook zeer wenselijk zijn om de bijkomende problemen zoals bijvoorbeeld ADHD of OCS te behandelen. Het hangt sterk af van de wensen van de patiënt.

5.1 Gedragstherapie Gedragstherapie kan in sommige gevallen heel goed werken. Het vraagt wel om erg veel inzet en discipline van de patiënt, zodat het niet voor iedereen geschikt is. De twee belangrijkste manieren van behandeling zijn:13 a. habit reversal (de methode van de tegengestelde beweging) b. exposure en responspreventie (de methode van het tegenhouden van tics) Ad a. Habit Reversal Samen met een therapeut wordt bij iedere tic een andere, tegengestelde, tic bedacht, die moet worden uitgevoerd in plaats van de oorspronkelijke tic. Meestal zijn er ongeveer tien sessies nodig van elk één uur, waarbij de therapeut alle tics nauwkeurig vastlegt (doorlopende ticregistratie). Hierbij worden alle tics één voor één aangepakt door middel van bewustwording van de tic, waarbij er een met de tic onverenigbare respons wordt aangeleerd die de tic moet voorkomen. Voorbeelden van tics met hun onverenigbare responsen zijn bijvoorbeeld: - oogknipperen: respons is ogen wijd opensperren en fixeren op een punt - hoofdschudden: respons is het hoofd fixeren door de nekspieren aan te spannen - vloeken/schelden: respons is in- en uitademen zonder pauzes en daarbij de lippen stijf op elkaar houden. De methode kan worden toegepast bij bewegingstics, geluidstics en eventuele dranghandelingen. Ad b. Exposure en responspreventie Dit is een heel zware training. In een tiental trainingssessies van twee uur wordt patiënten geleerd om geen tics meer uit te voeren gedurende een steeds langere 13 C. Verdellen, G. Keijsers, D. Cath & C. Hoogduin (2004). Exposure and response prevention versus habit reversal in Tourette’s syndrome; a controlled study. Behaviour Research and Therapy


18

periode. De patiënt leert zich zo bewust te worden van de sensorische ervaring (de premonitory urges) vóór de tic, en om daar niet op te reageren. De behandeling richt zich op alle tics tegelijk, in tegenstelling tot habit reversal. Het zal duidelijk zijn dat voor deze methode een enorme motivatie en doorzettingsvermogen vereist is. De methode levert wel heel goede resultaten op, vooral bij ernstige vormen van tics. Beide behandelmethoden blijken in de praktijk erg goed te werken. Er zijn significante ticreducties vastgesteld in een gecontroleerd onderzoek (Verdellen, Keijsers, Cath & Hoogdijn, 200414). Bij dit onderzoek werden wel aanwijzingen gevonden dat exposure en responspreventie effectiever is dan habit reversal wanneer er sprake is van veel verschillende tics. Dit pleit ervoor om bij de aanwezigheid van veel tics, zoals bij het Syndroom van Gilles de la Tourette, exposure en responspreventie toe te passen. Als er daarentegen sprake is van één of enkele tics kan het beste habit reversal worden toegepast. Wanneer met de ene methode onvoldoende ticreductie is bereikt, wordt geadviseerd vervolgens de andere methode toe te passen.

5.2 Medicijnen Er zijn een aantal medicijnen op de markt die door artsen worden voorgeschreven tegen de verschijnselen van het Tourette-syndroom. Ze kunnen worden onderverdeeld in 5 groepen: 1. Klassieke antipsychotica 2. Atypische antipsychotica 3. Clonidine 4. Antidepressiva 5. Overig Ad 1. Klassieke antipsychotica Deze medicijnen worden bij het Tourette-syndroom in een lage dosering voorgeschreven. Bij psychoses worden (veel) hogere doseringen toegepast. Antipsychotica verminderen bij 7 van de 10 Tourette-patiënten de tics, ontremmingen en angsten. Soms werken ze zelfs voor hakkelen en stotteren. Veelgebruikte middelen zijn: tiapride (Triapridal), haloperidol (Haldol) en pimozide (Orap). Omdat deze middelen de activiteit van dopamine in de hersenen verminderen, treden er veel bijwerkingen op zoals sufheid en slaperigheid, bewegingsonrust in de benen, droge mond en gewichtstoename. Soms ontstaat ook Parkinsonisme (stijfheid van de spieren) en tardieve dyskinesie (spiertrekkingen en bewegingsonrust van mond, lippen en tong, soms blijvend). Ad 2. Atypische antipsychotica Dit zijn de moderne varianten op de klassieke antipsychotica. Ze veroorzaken meestal minder bijwerkingen dan de klassieke antipsychotica en kunnen voor sommige patiënten een eerste keuze zijn. 14 C. Verdellen, G. Keijsers, D. Cath & C. Hoogduin (2004). Exposure and response prevention versus habit reversal in Tourette’s syndrome; a controlled study. Behaviour Research and Therapy


19

Veel gebruikte geneesmiddelen uit deze groep zijn: risperidon (Risperdal), ziprasidone (nog niet in Nederland geregistreerd), olanzapine (Zyprexa), clozapine (Leponex) en quetiapine (Seroquel). Sinds kort is ook aripiprazole (Abilify) verkrijgbaar, waarvan het effect nog onvoorspelbaar is. Alle hiervoor genoemde geneesmiddelen hebben bijwerkingen (hoewel minder dan bij de klassieke antipsychotica), met als meest opvallende bijwerking gewichtstoename. Ad 3. Clonidine. Clonidine (Dixarit) werkt voornamelijk tegen ADHD en in mindere mate tegen tics. Dit is dan ook de reden dat het meestal als eerste keus wordt voorgeschreven aan kinderen die lijden aan Tourette én ADHD. Over het algemeen geeft clonidine minder bijwerkingen dan de hiervoor omschreven antipsychotica. Ad 4. Antidepressiva Indien een patiënt naast het Tourette-syndroom ook (veel) last heeft van depressiviteit of dwang- en dranghandelingen worden antidepressiva voorgeschreven. Deze hebben weinig invloed op de tics, in sommige gevallen nemen de tics door het gebruik van deze medicijnen zelfs nog toe. Gebruikt worden 2 soorten medicijnen: 1. de tricyclische middelen clomipramine (Anafranil), nortriptyline (Nortrilen) en imipramine (Tofranil). 2. de SSRI’s (selectieve serotonine heropnameremmers): fluoxetine (Prozac), fluvoxamine (Fevarin) en paroxetine (Seroxat). Vooral de laatste twee middelen worden gebruikt als er ook sprake is van OCD. Ad 5. Overig Op dit moment worden experimenteel nifedepine (Adalat) en verapamil (Isoptin) gebruikt. Het zijn medicijnen die in hoge concentraties worden gebruikt tegen hoge bloeddruk. In lagere concentraties kunnen zij een gunstig effect hebben op tics. Methylfenidaat (Ritalin of Concerta) wordt als eerste keus meestal gebruikt bij ADHD. Hoewel van deze stof bekend is dat dit de tics kan doen toenemen, wordt het toch regelmatig voorgeschreven bij Tourette. De toename van de tics is meestal van voorbijgaande aard. Soms verergeren de tics niet merkbaar door het gebruik van methylfenidaat.

5.3 Operatief ingrijpen (diepe hersenstimulatie) In Nederland zijn er op dit moment door drs. Veerle Visser-Vandewalle een aantal experimentele operaties uitgevoerd bij Tourette-patiënten.15 Deze patiënten konden met de hiervoor omschreven gedragstherapieën en medicatie niet worden geholpen. Alle de operaties zijn zeer succesvol verlopen. De patiënten hebben aanzienlijk minder tics (72 tot 90%), terwijl er daarnaast een verbetering te zien is bij andere problemen zoals compulsief gedrag, ADHD en automutilatie.

15

Lezing drs. Veerle Visser-Vandewalle op 26 oktober 2003


20

Bij de operatie worden in de thalamus een aantal elektroden geplaatst die aangesloten worden op een soort batterij die onder de huid is aangebracht. De patiënt kan zelf via een draadloos systeem de stroomsterkte op de elektroden instellen, waardoor een bepaald gebied van de thalamus wordt gestimuleerd. Dit heeft invloed op de motorische en limbische hersengebieden. Bij één patiënt is na de operatie een PET-scan gemaakt, en daaruit bleek dat in de gestimuleerde gebieden minder hersenactiviteit was. Diepe hersenstimulatie is een operatie die al langere tijd met succes wordt toegepast bij patiënten met epilepsie of de ziekte van Parkinson. De resultaten van de operaties zijn zeer bemoedigend, en in de nabije toekomst is het mogelijk dat meerdere personen met een ernstige vorm van Tourette op deze manier kunnen worden behandeld. Hoewel het een ‘veilige’ procedure is (de operatie is totaal reversibel) zijn er toch aanzienlijke risico’s, waaronder de mogelijkheid van een hersenbloeding. Daarnaast is de operatie nog altijd in een experimenteel stadium. Tijdens nacontroles zijn er een aantal bijwerkingen van deze ingreep gebleken, die zeker nog aandacht nodig hebben bij de verdere ontwikkeling. Na de operatie klagen de patiënten bijvoorbeeld over een verminderd energiegevoel en over seksuele stoornissen. Aangezien de operatie bij voorkeur wordt uitgevoerd bij nog jonge patiënten zijn dit ernstige bijwerkingen die nader onderzocht dienen te worden. Er is nog veel aanvullend onderzoek nodig en ook voor de resultaten op lange termijn moeten patiënten worden geobserveerd.


21

6

Tourette in homeopathisch/psychologisch perspectief

Opvallend bij het ontstaan van het Syndroom van Gilles de la Tourette is dat het meestal begint rond 6-jarige leeftijd. Waarom is dat? In de jaren ervoor is het dikwijls al duidelijk dat er iets bijzonders is met het kind, door druk en hyperactief gedrag of juist door een meer afgesloten houding. In dit hoofdstuk wil ik hier dieper op ingaan. Wat is de reden dat hyperactief gedrag ontstaat bij kinderen? Ik wil allereerst kijken naar de periode dat er voor het eerst klachten ontstaan die kunnen wijzen op Tourette. Verder wil ik Tourette belichten vanuit het psychologische perspectief van C.G. Jung. Tot slot probeer ik te formuleren wat de levenslessen zijn die de Touretter en zijn/haar ouders moeten leren uit dit syndroom.

6.1 De ontwikkeling van Tourette 6.1.1

Baby- en kleutertijd

Al de Tourette-patiënten die ik gesproken heb zijn heel erg gevoelig voor prikkels. Het zijn enorm gevoelige, sensitieve mensen die hebben moeten leren in een zo prikkelarm mogelijke omgeving te functioneren. Hoewel er in de baby- en kleutertijd normaal gesproken nog geen tics ontstaan, zijn er wel vroege signalen te herkennen die mogelijk aanleiding geven voor het ontwikkelen van een gedrags- of ontwikkelingsstoornis op latere leeftijd. Het zijn meestal kinderen die al op zeer jonge leeftijd erg openstaan voor allerlei invloeden van buitenaf. Als gevolg hiervan zien we bijvoorbeeld huilbaby’s en erg boze, onvoorspelbaar reagerende peuters en kleuters. De wereld lijkt te hard voor hen en ze zoeken naar manieren om hun eigen plaats op de wereld te vinden. Na de geboorte, die in principe altijd al een traumatische ervaring is voor een baby, zal het zeer gevoelige kind de behoefte hebben om voor zichzelf veiligheid te creëren. Bijvoorbeeld door het zeer sterk hechten aan de moeder, of juist door géén relatie met anderen aan te gaan. De veiligheid zit voor deze kinderen dan in de voorspelbaarheid van een starre, onbeweeglijke wereld. Zodra het kind zich bedreigd voelt in zijn basisbehoeften zal het vooral langdurig en ontroostbaar huilen, gedrag dat veelvuldig gezien wordt bij kinderen die later Tourette, ADHD of een autisme spectrumstoornis ontwikkelen . “Zo kon eindelijk Maarten mijn onverdeelde aandacht krijgen. Die aandacht hadden hij en ik hard nodig. Hij leek zich niet prettig en gelukkig te voelen. Hij spuugde vaak en huilde veel en hard. Ontroostbaar was hij dan. Wat ik ook deed om hem te kalmeren – niets hielp. Het leek alsof hij het niet eens opmerkte als ik hem oppakte, knuffelde en tegen hem praatte. Er volgde geen enkele reactie op.16” 16

Uit: Het Syndroom van Gilles de la Tourette. Ervaringen van een moeder. C. Bijvelds-Ooms


22

De roze wolk na de bevalling verdwijnt op deze manier voor de jonge ouders al heel snel. Anders dan bij het citaat hierboven, komt het ook voor dat kinderen alleen maar getroost kunnen worden tijdens lichamelijk contact met de vader of moeder. Deze baby’s worden regelmatig bij de ouders in bed genomen, zodat beiden nog een paar uurtjes kunnen slapen. Zodra de veiligheid van de vader of moeder niet meer fysiek voelbaar is, zullen de kinderen weer wakker worden en gaan huilen. De overgevoelige kinderen worden blootgesteld aan (voor hen) onbegrijpelijke indrukken. Dit varieert van rijden in een buggy, tot het krijgen van vaccinaties, tot verstoringen in hun dagritme. Het zal duidelijk zijn dat deze kinderen eigenlijk overal overgevoelig op reageren. Echter, voor de ouders is het nagenoeg onmogelijk om een volledig ‘veilige’ omgeving voor dit soort kinderen te scheppen. Eenmaal afwijken van een vaste routine zal betekenen dat het kind heftig reageert. Soms is het helemaal niet duidelijk waarom er een dergelijke overreactie ontstaat. Wat op dit moment in onze maatschappij wel erg speelt, is dat kinderen ‘gemakkelijk’ moeten zijn. Hiermee bedoel ik dat ze zich moeten kunnen aanpassen aan een snel wisselende omgeving en zich zowel thuis als op het kinderdagverblijf goed en rustig gedragen. In het weekend staan familiebezoeken op het programma, of juist hele dagen winkelen en rondrijden in de buggy. Het overgevoelige kind zal hiervan erg in de war raken en een ‘teveel’ aan indrukken zal zich vertalen in huilbuien en later in driftbuiten en woedeaanvallen. “Als er iets niet lukte of als iets niet mocht, kon Maarten vreselijk kwaad worden. Hij schreeuwde, huilde, gooide met alles wat hij te pakken kon krijgen, liet zich op de grond vallen en voerde zo een volwassen scène op. ‘Een temperamentvol kind’, zeiden buitenstaanders.” Het is alsof bij deze overgevoelige kinderen de tolerantiegrens voor prikkels van buitenaf erg laag ligt. Zodra er een inwendige grens wordt overschreden zal er een soort ontlading van alles wat is opgeslagen moeten volgen. Door huilen en woedebuien bijvoorbeeld, maar ook door hyperactief en zeer druk (luidruchtig) gedrag. Het móet eruit. Er zullen ook goede periodes zijn, waarbij het kind zich wel aan de ‘regels’ zal kunnen houden. Ook dan komen de indrukken heftig en overmatig binnen, maar er is inwendig ruimte om die prikkels goed te kunnen verwerken. Plotseling kan de stemming echter weer omslaan om vervolgens weer te resulteren in een woedeuitbarsting of ander zeer ongewenst gedrag. Veel kinderen zijn kampioen in het zelf creëren van hun veiligheid. Zij gaan bijvoorbeeld hoofdbonken: in een ritmische beweging van het hoofd tegen de rand van het bed of de muur slaan. Soms zie je ook zonder bonken een ritmische hoofdbeweging ontstaan. Deze stereotypische gedragingen worden ook regelmatig gezien bij kinderen die een autisme spectrumstoornis ontwikkelen. Hoe ouder het kind wordt, hoe meer belang er aan zal worden gehecht dat het zich volgens de regels gaat gedragen. Dit soort kinderen krijgen voor hun ‘moeilijke’ gedrag vaak behoorlijk veel straf. Op school moeten ze meedoen in een grote, EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

23

drukke klas, waar de structuur niet altijd even duidelijk is. De voorspelbaarheid van de wereld om hen heen wordt minder en minder, en de inwendige spanning stapelt zich meer en meer op. Veeleisende ouders hebben het extra moeilijk met hun overgevoelige kind. Door de regels nog duidelijker en strenger te maken hopen ze dat hun kind zich de nodige discipline eigen maakt. De mogelijkheden van het kind om zich op gezette tijden te ontladen wordt hem op deze manier ontnomen. 6.1.2

De basisschoolleeftijd

Eenmaal in groep 3 begint het pas echt op school. Er wordt verwacht dat de kinderen lange tijd stil zitten, aandachtig luisteren en rustig oefenen met al de nieuwe leerstof. Het is de leeftijd waarbij het kind meer en meer gaat reageren op contacten met andere kinderen om zich heen. Juist in deze periode ontstaan bij erg veel kinderen tics: bijvoorbeeld knipperen met de ogen, hoofdschudden of constant de keel schrapen. Het zijn allemaal uitingen van de enorm hoog opgestapelde inwendige onrust, die er op de één of andere manier uit moet. Ouders vinden het niet leuk om hun kind zo te zien, en zullen soms ook nog behoorlijk fel reageren op de tics van het kind. Het ziet er immers uit alsof ze er een bepaalde controle over hebben, hoewel dat meestal niet zo is (in ieder geval niet voor lange tijd). Andere kinderen vinden de tics bij hun vriendje of vriendinnetje ook maar raar, en al heel snel ontstaat er pestgedrag in de klas. Er kunnen leerachterstanden door concentratieproblemen ontstaan bij deze kinderen. Een groot deel van de dag zijn ze immers (ook op een nietwaarneembaar niveau) bezig met het onderdrukken én uitvoeren van tics en dranghandelingen. Al met al wordt de omgeving al snel onveiliger, en de inwendige spanning steeds groter. Tics in eenvoudige vorm komen bij zeer veel jonge kinderen in de basisschoolleeftijd voor. Veelal duren ze niet langer dan zes maanden om dan voorgoed te verdwijnen. Pas als er een jaar lang sprake is van periodes met tics in allerlei vormen, met een maximale onderbreking van drie maanden zouden de tics een uiting kunnen zijn van Tourette. 6.1.3

Oudere kinderen en volwassenen

Hetzelfde patroon als bij jonge kinderen is terug te vinden bij oudere kinderen en volwassenen met Tourette. Zolang hun omgeving voorspelbaar is, zolang er niet teveel prikkels van buitenaf bij ze binnen komen, zijn de tics nog wel redelijk onder controle. In spannende periodes zoals rond Sinterklaas en Kersttijd of rond vakanties zullen de tics enorm gaan toenemen, net zoals het ontremde gedrag. Tijdens een contactdag van de Stichting Gilles de la Tourette sprak ik iemand met Tourette die mij het volgende vertelde: EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

24

‘Ik heb een rijbewijs, maar kan niet vaak autorijden, meestal ga ik met de trein of bus ergens heen. Als ik alleen achter het stuur zit, heb ik veel te veel tics waardoor ik niet goed op de weg kan letten. Het gaat wel goed als ik samen met iemand in de auto zit, vooral als ik die persoon niet zo goed ken. Dan lukt het me wel om mijn tics in te houden. Ook thuis werkt dat bij mij zo: als ik heel veel last heb van tics ga ik soms wel eens bij iemand op bezoek. De tics zijn dan in gezelschap stukken minder.’ Veel mensen met Tourette kunnen op school of op hun werk hun tics redelijk onder controle houden. Zodra ze echter thuiskomen, volgt de noodzakelijke ontlading. Het uiting geven aan het inwendige onrustgevoel door veel en heftige tics lucht hen dan enorm op.

6.2 Tourette en de psychologie van C.G. Jung De Zwitserse psycholoog en psychiater Carl Gustaf Jung (1875 – 1961) gaat bij zijn benadering van de psyche van de mens uit van een aantal lagen binnen de persoonlijkheid. Dit ziet er schematisch als volgt uit:

Het zelf staat voor het organisatieprincipe van de persoonlijkheid, het kan beschouwd worden als de innerlijke richtinggevende factor. In het collectief onbewuste zit de informatie opgeslagen die is ontstaan door evolutie en erfelijkheid. Het is een predispositie om op een bepaalde wijze te denken, voelen, handelen en waar te nemen. Of het tot uiting komt en hoe het tot uiting komt is afhankelijk van het persoonlijk onbewuste. Via de symboliek in dromen komen stukken uit dit collectief onbewuste mogelijk in het bewuste. De volgende laag, het persoonlijk onbewuste bevat alle informatie die we tijdens ons leven van onszelf willen wegstoppen en niet onder ogen zien, ervaringen die in strijd zijn met het IK. Onder andere via dromen is het mogelijk dat informatie vanuit het persoonlijk onbewuste in ons bewuste komt. Het proces van bewustwording wordt door C.G. Jung individuatie genoemd. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

25

Het IK kan worden gezien als de poortwachter tussen het bewuste en het persoonlijk onbewuste. Het bepaalt welke ervaringen diep tot onze kern mogen doordringen en welke ervaringen uit ons onbewuste naar ons bewuste mogen doordringen. Het IK is dus sterk bepalend voor ons individuatieniveau. De buitenste laag betreft ons bewuste of persona. Dit is de laag van onszelf die we aan de buitenwereld willen laten zien. Het is ons masker waarin we ons karakter uitbeelden. Binnen bovenstaande theorie kunnen tics geïnterpreteerd worden als (tot een bepaalde hoogte) controleerbare bewegingen en uitroepen van dieper liggende onbewuste stukken binnen de persoonlijkheid. Tijdens de kindertijd begint het proces van onderscheid tussen wenselijk en niet wenselijk gedrag. Ongewenst gedrag wordt weggestopt in het persoonlijk onbewuste, en het is heel prettig als het daar ongestoord kan blijven. Op momenten dat het IK niet voldoende sterk is, zullen er veel meer ongewilde en moeilijk te controleren impulsen zichtbaar zijn, afkomstig van het onbewuste. Een paar voorbeelden van dit soort onbewuste en ongewilde uitingen bij mensen met Tourette zal ik hieronder geven: -

-

Bij Anne komt de buurman (van rond de 60 jaar) op visite. Ze is blij, ze vindt het gezellig dat er bezoek komt. Van blijdschap geeft ze de buurman een keiharde klap op zijn billen. Dit wordt natuurlijk niet gewaardeerd, maar Anne was zich in eerste instantie absoluut van geen kwaad bewust. We leren allemaal al op jonge leeftijd dat het niet netjes is om schuttingtaal te gebruiken. Dat leren natuurlijk ook mensen met Tourette. Het lukt hen echter niet altijd om deze ongewenste uitingen voor zich te houden, en op de meest onhandige momenten kunnen ze de prikkel niet meer tegenhouden: er ontsnapt een zeer duidelijk hoorbare vloek. Dit geldt ook voor obscene gebaren en gedachten: juist datgene wat niet mag prikkelt de Touretter enorm en vraagt om een ontlading van de spanning die eromheen hangt.

Op de één of andere manier hangt de controle over de ongewilde uitingen samen met de kracht van het IK. Als het IK krachtig en sterk is, kost het veel minder moeite om weerstand te bieden aan de ‘verboden’ uitingen. Zodra het IK zwakker is of zwaar overprikkeld, zal het niet in staat zijn om de enorme hoeveelheid opgekropte spanning te controleren. Tics en ontremd gedrag zijn hiervan het gevolg. 6.2.1

Afweermechanismen

Ingeborg Bosch 17 stelt dat een kind bepaalde afweermechanismen ontwikkelt om negatieve omgevingsinvloeden psychisch te kunnen overleven. 17

Ingeborg Bosch, Illusies en De Herontdekking van het ware zelf.


26

Zij beschrijft vijf vormen van afweer: Primaire afweer, Valse hoop, Valse macht, Ontkenning van behoeften en Angst. Deze afweermechanismen kunnen we terugvinden binnen het IK. Hieruit is mogelijk te verklaren waarom bepaalde omgevingsinvloeden bepalend kunnen zijn voor het wel of niet ontwikkelen van het Syndroom van Gilles de la Tourette. Hoe meer en hoe sterker afweermechanismen ontwikkeld worden door een kind, hoe meer informatie uit ons persoonlijk onbewuste ook daadwerkelijk binnen dat onbewuste blijft. Er zal weinig individuatie kunnen plaatsvinden. Vervolgens kost het enorm veel energie om die enorme laag afweer binnen het IK in stand te houden. Zo kunnen, in perioden van zwakte, tics ontstaan: onbewuste, oncontroleerbare uitingen van het onbewuste, die dan niet meer door de afweermechanismen tegengehouden kunnen worden. Het gebrek aan remmingen en het onvermogen om een volledige controle te houden over allerlei onbewuste uitingen leveren erg impulsief en ontremd gedrag op. Deze personen reageren zeer snel op allerlei prikkels. De gemakkelijke ‘doorlaatbaarheid’ van het IK blijkt ook uit de vaak enorme creativiteit van Tourette-patiënten. Het onbewuste lijkt veel minder onbereikbaar voor hen dan voor ‘normale’ personen. 6.2.2

Muziek en Tourette

In de vorige paragraaf heb ik beschreven dat heel veel Tourette-patiënten een enorme creativiteit bezitten. Dit blijkt ook op muzikaal gebied zo te zijn. Hoewel er geen bewijs voor geleverd kan worden, zijn er aanwijzingen dat W.A. Mozart (1756-1791) het syndroom van Gilles de la Tourette had. Benjamin Simkin, een Amerikaanse endocrinoloog en voormalig concertmeester heeft in 1992 in The British Medical Journal geschreven dat deze grote componist last had van motorische en vocale tics. Mozart heeft ons heel veel brieven achtergelaten, onder andere de Bäsle-brieven aan zijn vriendin Anna Maria Thekla (in zijn brieven noemt hij haar zijn nichtje Bäsle), waarin het volgende fragment staat geschreven, vol van vreemde rijmen en woordspelen: „Allerliebstes bäsle häsle! Ich habe dero mir so werthes schreiben richtig erhalten falten, und daraus ersehen drehen, dass der H: vetter retter, die fr: baaß, has, und sie wie, recht wohl auf sind hind, wir sind auch gottlob und danck recht gesund hund. Ich habe heüt den brief schief, von meinem Papa haha, auch richtig in meine klauen bekommen strommen. Ich hoffe, sie werden auch meinen brief trief, welchen ich ihnen aus Mannheim geschrieben, erhalten haben schaben, desto besser, besser desto!


27

Er zijn meer redenen om aan te nemen dat Mozart Tourette had. Bijvoorbeeld zijn opvallende, voor die tijd totaal onaangepaste gedrag zou hiervan een uiting kunnen zijn. Een heel opvallende compositie van Mozart is ‘Ein musikalischer Spaß’, met veel onlogische muzikale grappen zoals vreemde noten, vreemde samenklanken en onspeelbare partijen voor blazers en strijkers.

Uit het verhaal van Anne uit het eerste hoofdstuk blijkt dat ook zij over een bovengemiddelde intelligentie beschikt op muzikaal gebied. Deze gevoeligheid voor muziek gaat verder dan het studeren op haar viool of piano. Muziek kan haar soms helpen om haar tics weer in balans te krijgen. Op momenten dat haar hoofd enorm vol zit met indrukken wil ze naar drukke, ritmische muziek luisteren, waardoor er weer rust in haar hoofd ontstaat. Zoals ze dat zelf omschrijft: druk plus druk geeft rust (zoals in de homeopathie natuurlijk al lang bekend is). Aan de andere kant luistert ze op momenten dat ze zich niet van binnen onrustig voelt ook graag naar rustige muziek. Op die momenten bezorgt die haar juist een rustig gevoel en helpt haar bij het ordenen van haar eigen gedachten. Ik heb meerdere mensen met Tourette gesproken, en van een aantal van hen heb ik begrepen dat zij beschikken over een absoluut gehoor. Mensen met een absoluut gehoor hebben een speciaal geheugen voor toonhoogten, zij weten gewoon hoe het klinkt als er bijvoorbeeld een bepaalde toets van de piano wordt aangeslagen. Onlangs is er een boek over dit onderwerp uitgegeven, geschreven voor Oliver Sacks: Musicofilia18. Deze engelse neuroloog beschrijft in dit boek de heilzame werking van muziek voor mensen met diverse neurologische aandoeningen. Hij citeert een aantal zinnen uit een brief die hij heeft ontvangen van een man met het syndroom van Gilles de la Tourette: “Muziek maakt een enorm deel van mijn leven uit. Als het om tics gaat kan muziek zowel een zegen als een vloek zijn. Muziek kan me in een toestand brengen waarin ik het hele tourettesyndroom vergeet, of leiden tot een vlaag van tics die moeilijk te beheersen is.” Tics kunnen volgens hem worden veroorzaakt door bepaalde soorten sterk ritmische muziek. Hun frequentie en intensiteit worden daarbij door de muziek bepaald, met het tempo van de muziek worden de tics sneller of langzamer. Hij beschrijft dat er zeer veel briljante muzikanten zijn die Tourette hebben. Meestal hebben zij tijdens het musiceren geen last van tics. Hoewel de tics weg zijn op die momenten, uiten de onbewuste impulsieve uitingen zich soms wel in de 18

Oliver Sacks, Musicofilia, verhalen over muziek en het brein.


28

muziek zelf. Zij zorgen voor dat extra stuk expressie nodig om een briljante muzikant te onderscheiden van een gemiddelde. Bij dit verhaal past de ervaring van een drummer die tijdens doordeweekse dagen Haldol moest gebruiken om de tics acceptabel te maken en gewoon zijn werk te kunnen doen. In het weekend echter gebruikte deze man juist géén Haldol en liet hij tijdens het drummen zijn energie vrijuit stromen. Sacks sluit zijn hoofdstuk over Tourette af met de vraag of mensen met Tourette worden beheerst door een soeverein ‘ik’ of door impulsen en gevoelens op lagere niveaus in de hersenpsyche. Hij legt uit dat mensen met explosieve tics, obsessies of hallucinaties gedwongen worden tot onophoudelijk contact met hun rebelse, autonome mechanismen in hun eigen hersenen. Dit contact kan, aldus Sacks, uiteindelijk leiden tot een soort zelfkennis of verzoening die hen aanzienlijk kan helpen in hun vreemde gevecht.


29

6.3 Levenslessen 6.3.1

De les van de Tourette-patiënt

Het wordt tijd om terug te komen op de vraag welke ik heb gesteld aan het begin van het hoofdstuk: wat is de les die iemand met Tourette te leren heeft in zijn leven? Duidelijk zal zijn dat het geen mensen zijn die op een onopvallende wijze hun bijdrage kunnen leveren in onze maatschappij. Door hun uitgesproken impulsiviteit en creativiteit beschikken ze over veel speciale talenten. Veel mensen met Tourette zijn bijvoorbeeld erg muzikaal of kunstzinnig. Regelmatig voelen ze zich echter ongeschikt en erg minderwaardig omdat ze niet kunnen voldoen aan de hoge eisen die de maatschappij stelt. Hun les in het leven is in ieder geval níet dat ze zichzelf moeten dwingen om in het keurslijf van de gemiddelde westerse mens te passen. Dat zal ze nooit lukken. Sterker nog: hoe harder ze het proberen, hoe sterker hun tics en ongeremde gedrag tot uiting zullen komen. Dit zal dan weer reacties van mensen uit hun omgeving opleveren, hetgeen kan leiden tot een nog lager zelfbeeld en veel angsten. Ze moeten juist leren om op zichzelf te vertrouwen en om zichzelf niet teveel aan banden te (laten) leggen. Hun grote kracht zit in hun enorme creativiteit en het is voor hen heel belangrijk om die onuitputtelijke bron te kunnen aanspreken. Op deze krachtbron moeten ze leren vertrouwen in plaats van er bang voor te zijn: hun eigen spontane gevoelsuitingen hoeven niet te worden onderdrukt. 6.3.2

Les van de ouders van een Tourette-patiëntje

Een voorbeeld uit de homeopathiepraktijk: Op het consult komt Irene van 7 jaar. Ze heeft veel last van allerlei tics, zoals het knipperen met haar ogen. Soms moet ze ook hard schreeuwen. Niet zo lang achter elkaar, maar ineens een kreet uitslaan. Deze tics worden vaak bij jonge kinderen gezien in de basisschoolleeftijd. Irene kan goed mee op school, daar heeft ze ook geen echte problemen. Als ze echter na schooltijd thuiskomt, heeft ze juist wel veel last van de tics. Het voelt voor haar alsof het er uit moet, ze kan het dan niet meer tegenhouden. De moeder van Irene is een heel goed georganiseerde moeder. De kinderen krijgen maar één snoepje per dag en ongewenst gedrag wordt heel snel gecorrigeerd door duidelijke straf. Zo krijgt Irene regelmatig straf van haar moeder omdat ze plotseling iets zegt in huis. Ze moet dan naar haar kamer en mag pas terugkomen als het over is. De moeder handelt vanuit zeer goede bedoelingen, alleen voor Irene is het niet zo goed. Ze voelt zich onbegrepen, ze kan er toch niets aan doen? Irene zal zo leren dat haar EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

30

gedrag niet wordt gewaardeerd en dat het niet gepast is. Maar het maakt haar inwendig erg onzeker. Duidelijk is dat homeopathische behandeling van Irene nodig is, en daarom is ze ook bij de homeopaat. Maar wat minstens zo belangrijk is, is dat de moeder (en mogelijk ook de vader) wordt begeleid bij de opvoeding van Irene. Waarom is ze zo veeleisend voor haar dochter? Waarom is het voor haar nodig om haar gezin met ‘ijzeren hand’ te besturen? Het is niet gemakkelijk om een zo onstuimig kind groot te brengen. Wat is de les die de ouders moeten leren van hun kind? Zoals we gezien hebben is het vasthouden aan regels en discipline een groot probleem voor de Tourette-patiënt. Hij of zij zal zeker van heel goede wil zijn om zich eraan te houden, maar hoe meer regels er zijn, hoe meer ontremming in het gedrag en hoe meer tics er zullen volgen. Het vraagt van de ouders om hun eigen vaste patronen en verwachtingen los te laten. Deze vaste patronen kunnen soms ver weggestopt liggen in onbewuste delen van het bewustzijn. Door het aangaan van hun eigen proces en het leren loslaten van onbewuste beperkende patronen in hun eigen leven, zullen ze hun kind stimuleren om datzelfde te doen en daarmee de mogelijkheid bieden om zich op hun eigen manier in vrijheid te ontplooien.


31

7

Erfelijkheid breder bezien

Over het algemeen wordt ervan uitgegaan dat Tourette een erfelijke ziekte is. Het verantwoordelijke gen is echter nog niet gevonden. Wel is er een mogelijke samenhang aangetoond tussen ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) en Tourette, waarop ik in dit hoofdstuk dieper wil ingaan. Naast de samenhang tussen ADHD en Tourette en de overgeërfde vorm van Tourette, blijft er nog altijd een aanzienlijke groep Touretters over die het niet hebben geërfd: het zit bij hen niet in de familie. Ook hierop zal ik in dit hoofdstuk nader ingaan. Ik wil er op twee manieren naar kijken: regulier gezien en homeopathisch (miasmatisch).

7.1 Op zoek naar het verantwoordelijke gen Onder andere door dr. Steyaert19 is er uitgebreid onderzoek gedaan naar het voor Tourette verantwoordelijke gen. Tot op heden is dat nog niet gevonden en de kans dat het alsnog gevonden zal worden is nihil. Immers, het ene verantwoordelijke gen blijkt niet te bestaan. Toch is binnen families een duidelijke tendens van erfelijkheid zichtbaar, hoewel het niet goed duidelijk is hoe deze ontstaat. Op zijn zoektocht naar het verantwoordelijke gen heeft dr. Steyaert wel een mogelijke samenhang van Tourette met ADHD ontdekt. Hoewel er waarschijnlijk niet één bepaald gen de veroorzaker is van Tourette, is er mogelijk wel een ongelukkige samenloop van ‘gezonde’ genen mogelijk rondom een groep genen die te maken hebben met de productie van de neurotransmitter dopamine. Deze neurotransmitter is ook van belang voor het ontstaan van ADHD, en daarom is er nader onderzoek gedaan naar de samenhang tussen beide stoornissen. Het blijkt dat tussen de 25% en de 85% van de personen met Tourette tevens ADHD heeft (of ADD, dus zonder hyperactiviteit). Hoe ernstiger de vorm van Tourette, hoe groter de kans dat er sprake is van comorbide ADHD. Uit het onderzoek van Steyaert bleek tevens dat 20 tot 50% van de patiënten met Tourette familieleden heeft in de eerste, tweede of derde graad met chronische motorische of vocale tics. Bij de meerderheid van de patiënten met Tourette, bestaan de eerste symptomen uit ADHD, veelal beginnend ongeveer 2,4 tot 3 jaar voor de ontwikkeling van tics (D.E. Comings en Comings, 1984, 1987a, 1988). Hieronder staat een casus, overgenomen uit het onderzoek van dr. Steyaert, waaruit blijkt hoe de ontwikkeling mogelijk verloopt:

19 'Zit het in de familie?' Genetisch onderzoek en erfelijkheid in de kijker. Dr. J. Steyaert, AZ Maastricht, UZ Gasthuisberg (CME)


32

R.P. is een man van 28 jaar. Tijdens zijn eerste levensjaar sliep hij slecht en was hij erg actief en ‘onhandelbaar’. De hyperactiviteit was zo ernstig dat hij op driejarige leeftijd al werd behandeld met methylfenidaat. De medicatie hiep niet en werd gestopt. Toen hij één maand op de kleuterschool zat werd hij van school gestuurd vanwege agressief gedrag en aandachtsproblemen. Deze problemen bestonden in groep 3 nog steeds en gedurende de twee jaar daarna werd hij met tussenpozen behandeld met methylfenidaat. Uiteindelijk werd de medicatie gestopt vanwege de lethargie van de patiënt. In de vierde klas werd R.P. van school gestuurd vanwege agressief en verstorend gedrag en een korte aandachtsspanne, en werd hij overgeplaatst naar het speciaal onderwijs, gecombineerd met naschoolse opvang. Door de kleine klas en de speciaal opgeleide leerkracht deed hij het in deze situatie een stuk beter. Toen hij tien jaar was en in de vijfde klas zat, ontwikkelde R.P. tics die bestonden uit gezichtsgrimassen, het openen van de mond en schokken met zijn hoofd. Een jaar later begon hij ook zijn keel te schrapen. Zijn ouders waren gescheiden en toen hij dertien jaar was werd R.P. naar zijn vader gestuurd die in een boerderij woonde. ‘Ze waren nooit bezorgd dat ik zou verdwalen want ze konden door de geluiden die ik maakte altijd horen waar ik zat.’ Met de hakken over de sloot haalde R.P. het diploma van de middelbare school en hij ging bij de marine. Daar kreeg hij problemen met alcoholgebruik. Nadat hij bij de marine was weggegaan werkte hij in Las Vegas als portier. Tijdens de vijf jaar daarna ontwikkelde R.P. ernstige problemen met afhankelijkheid van drugs, voornamelijk cocaïne en metamfetamine. Hij werd diverse malen ontslagen omdat hij zijn zelfbeheersing verloor of ander ongepast gedrag vertoonde. Op dat moment had R.P. matig ernstige tics, die bestonden uit het gezicht grimassen en horizontale schokbewegingen van zijn hoofd. De diagnose luidde: stoornis van Gilles de la Tourette, ADHD in remissie, en misbruik van psychoactieve stoffen. Duidelijk zichtbaar is dus de ontwikkeling van ADHD, gevolgd door tics en later de behoefte en afhankelijkheid van drugs. De familiestamboom van bovenomschreven patiënt staat hieronder:


33

Het vakje dat rechts onder (ADHD) staat is het symbool voor de bovengenoemde patiënt. A = alcoholmisbruik/-afhankelijkheid D = drugsmisbruik/- afhankelijkheid Wat duidelijk blijkt uit deze stamboom is de tendens in de familie met ADHD, agressie, alcoholgebruik en drugsgebruik. Verder is opvallend dat er tevens personen zijn in de familie (broer) die geen duidelijke problemen heeft op deze gebieden. De samenhang tussen ADHD en Tourette wordt in dit onderzoek nog nader uitgewerkt, vooral ook in de mogelijke andere comorbide stoornissen en de wijze waarop er zou moeten worden omgegaan met medicatie. Het blijkt een bekende bijwerking te zijn van nagenoeg alle gebruikte medicatie voor Tourette (en ADHD) dat ze in sommige gevallen kunnen leiden tot een aanzienlijke verergering van tics. Omdat de tics niet altijd zichtbaar zijn en zich op een diep psychisch gebied afspelen, is het moeilijk om te herkennen of het om een bijwerking van de medicatie gaat, of dat er nieuwe tics en/of gedragsproblemen zijn ontwikkeld door de patiënt. Duidelijk is in ieder geval wel dat de gedragsstoornissen die meestal bij Tourette zichtbaar zijn niet los staan van het syndroom, maar daar mee samenhangen. Als comorbide stoornissen die bij zowel ADHD als Tourette voorkomen worden in het onderzoek genoemd: obsessieve-compulsieve stoornis, oppositioneel-opstandige gedragsstoornis, angst, depressie, seksuele stoornissen en slaapstoornissen.

7.2 Streptococcen Bij sommige personen is Tourette niet familiair bepaald, maar ontstaat het syndroom mogelijk na het doormaken van een infectieziekte. Dit wordt PANDAS genoemd: Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococcal infections, ofwel: neuropsychiatrische aandoeningen bij kinderen, die ontstaan na een streptococceninfectie. Door de veel voorkomende streptococceninfectie (zoals keelontsteking) ontstaat er in sommige gevallen een auto-immuunreactie, gericht op de hersenen. Er wordt op dit moment nog veel onderzoek gedaan naar een mogelijk verband tussen ADHD/ticstoornissen en streptococceninfecties. Tevens worden mogelijke gevolgen van virale of bacteriële infecties onderzocht. Slechts een zeer klein percentage van alle patiënten die een streptococceninfectie doormaken, ontwikkelt een ticstoornis, Tourette, ADHD of een autisme spectrum stoornis (ASS). De abnormale immuunreactie op de streptococceninfectie heeft mogelijk te maken met een (genetische) kwetsbaarheid van de patiënt. Hoewel de onderzoeken nog in een pril stadium zijn, en er nog veel meer onderzoek nodig is, vind ik deze relatie homeopathisch gezien wel interessant. Het lijkt me dan ook zeer de moeite om in de anamnese aandacht te besteden aan doorgemaakte kinderziekten (veroorzaakt door streptococcen) of door de moeder doorgemaakte ziekten tijdens de zwangerschap. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

34

Hoewel ik er persoonlijk geen ervaringen mee heb, zou het zeker een mogelijkheid kunnen zijn om de patiënt na een doorgemaakte streptococceninfectie te behandelen met de nosode hiervan: Streptococcinum.

7.3 Miasmatisch bekeken Zoals in paragraaf 7.1 hiervoor omschreven, is er in de familie van Tourettepatiënten een sycotisch/syphilitische tendens waar te nemen. Naast Tourette komen regelmatig hyperactiviteit/ADHD, alcoholisme, autisme, OCD en depressie voor. Tourette laat zich niet eenvoudig in één miasma beschrijven. Omtrent de oorzaak bestaat veel onzekerheid, en het is ook zeer aannemelijk dat er meerdere oorzaken aan te wijzen zijn. Het syphilitische miasma herkennen we in een mogelijk genetisch aangeboren defect en bij de verstoorde opname van dopamine. Echter, mogelijk wordt het syndroom mede veroorzaakt door overmatige prikkeling (dus ook omgevingsfactoren) en een overreageren hierop. Tevens bestaat het vermoeden dat er een teveel aan dopamine wordt aangemaakt. Dit zijn uitingen van het sycotische miasma. Ook de symptomen kunnen uiteenlopen over de verschillende miasma’s. Er is een groot verschil per patiënt in de ernst en het verloop van de aandoening. Bij een aantal personen blijven de symptomen beperkt tot eenvoudige tics, terwijl bij anderen de tics worden vergezeld door veel zwaardere tics met veel comorbiditeit tot zelfs depressie en automutilatie. De sycotische symptomen die vaak worden gezien: ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

veel extremen in gedrag fixed ideas rusteloosheid erg expressief behoefte aan alcohol en drugs veel seksuele gevoelens zucht naar opwinding: bungee jumpen etc. enorme energie, maar de kaars brandt ‘aan twee kanten’ hyperactiviteit door overgevoeligheid voor prikkels geen maat kunnen houden met bijvoorbeeld eten


35

De syphilitische symptomen die vaak worden gezien: ! ! ! ! ! ! ! ! !

depressie overmatig gebruik van alcohol en drugs altijd het gevaar opzoeken, zoals vingers in stopcontact steken zich afsluiten van hun omgeving ’s nachts piekeren over problemen, voelen zich dan alleen en wanhopig heftige emoties, kan naar gewelddadigheid doorslaan bezig met de dood, zien bloederige taferelen voor zich en dat blijft in hun hoofd rondspoken. fascinatie voor messen, scharen en zich snijden, de pijngrens opzoeken automutilatie

Hoewel er natuurlijk een overlap is tussen de syphilitische en tuberculinische symptomen, wil ik hieronder toch een paar bijzondere tuberculinische symptomen opschrijven: ! ! ! !

de behoefte aan nieuwe uitdagingen woedeaanvallen enorme onrust, gaan van het ene naar het andere geen concentratie om iets goed gestructureerd af te maken, niet kunnen plannen

7.4 Samenvattend Voor een geslaagde behandeling is het noodzakelijk om het middel nauwkeurig af te stemmen op de diepte van de pathologie. Uit onderzoeken is gebleken dat er nog geen conclusie is te trekken over een genetisch defect dat al dan niet aan het syndroom ten grondslag ligt. Homeopathisch gezien hebben wij veel mogelijkheden in handen om een middel te kiezen dat ook past bij de familieziektebiografie en de wijze van reageren van de patiënt. Tijdens het consult is het mijns inziens dan ook zeer belangrijk om hierover een goed beeld te krijgen, teneinde het best passende middel voor de patiënt te kunnen kiezen.


36

8

Ervaringen van Touretters

Via de Tourettestichting heb ik meerdere oproepen gedaan met de vraag of er mensen zijn met ervaring met homeopathie. Het blijkt dat homeopathische hulp niet snel wordt ingeroepen omdat de reguliere opvatting ervan uit gaat dat Tourette ongeneeslijk is. Patiënten hebben het gevoel dat het zinloos is om een alternatieve therapie te ondergaan en beginnen er dan ook niet aan.

8.1 Ellen Tijdens een contactdag met de Tourettestichting kwam ik in contact met Ellen, een volwassen vrouw met Tourette die over dit syndroom een boek heeft geschreven: Mijn reis met Tourette20. Ze vertelde mij dat ze wel ooit een homeopathische behandeling heeft geprobeerd, maar daar nooit enige vooruitgang op heeft gemerkt. Zij kan zich herinneren dat ze Syphillinum en Stramonium heeft gekregen. Voor het inzicht in wat Tourette is en wat het betekent om met dit syndroom te moeten leven, citeer ik enkele stukjes uit haar boek: “als ik huiswerk zit te maken dan is het vaak zo erg dat ik moet stoppen en wat anders doen. Het zijn niet altijd dezelfde tics. (ik vind het nog steeds een rotwoord). Soms zijn het bewegingen met mijn hoofd, ogen, neus, soms bewegingen met mijn hele lichaam. En als ik dan in bed lig en ik kan niet slapen (ook door die tics) dan denk ik aan van alles. De vreselijkste dingen: hoeveel aspirines zou ik in moeten nemen om dood te gaan? Of: hoe zal het zijn om onder de trein te gaan liggen. Ik weet van mezelf dat ik zoiets toch niet kan, maar het zijn afschuwelijke gedachten. “ en:

20

“Mijn ouders begrepen niet wat er met mij aan de hand was. Soms was ik een periode tic-vrij. Tot het op onverklaarbare wijze weer de kop op kon steken. Er was geen touw aan vast te knopen. De tics kwamen en gingen, maar er was geen regelmaat in te ontdekken. Soms leek het zelfs wel over te zijn, tot de tics weer in alle hevigheid terugkwamen. Om uit te zoeken wat er nu precies met mij aan de hand was, namen mijn ouders mij mee naar de huisarts en de kinderarts. In de wachtkamer zat ik dan flink met mijn hoofd te schudden. Op het moment dat we de kamer van de arts binnen kwamen, waren mijn tics als sneeuw voor de zon verdwenen, onverklaarbaar!”

Mijn reis met Tourette, autobiografie van Ellen van Gelder


37

8.2 Cees Met de moeder van Cees (9 jaar) had ik een prettig gesprek over wat homeopathie voor haar zoontje heeft gedaan. Cees was een kind dat vanaf 2½ maand niet meer goed kon slapen. Overdag niet én ’s nachts niet. Hij huilde enorm veel, met hem rondlopen en hem wiegen en aaien hielp gelukkig wel, maar dat was enorm vermoeiend voor de ouders. Op alle vaccinaties heeft Cees enorm gereageerd, vooral wat betreft zijn gedrag. Alles leek na de vaccinatie anders te zijn, bijvoorbeeld ging Cees ineens heel veel slapen na een vaccinatie, terwijl hij anders nooit sliep. Hij deed alles tegenovergesteld. Ineens niet meer eten bijvoorbeeld ook, en dat terwijl hij normaal gesproken altijd veel at. Vanaf de leeftijd van een jaar zijn ze in behandeling gegaan bij een klassiek homeopaat. Op dat moment was Cees erg gefrustreerd: hij wilde lopen net zoals zijn zus deed, hij had een boze blik. Het was een heel gedreven kind, zeer snel in ontwikkeling. Vanaf 9 maanden kreeg hij regelmatig bronchitis, welke is verdwenen tijdens de homeopathische behandeling. Vanaf 3 ½ jaar ging Cees goed slapen. Het homeopathische middel dat Cees kreeg was calcium-fluoricum (in C30, C200 en M). De eerste reactie was heel heftig, maar na 3 à 4 dagen was Cees rustiger. Het leek alsof de scherpe kantjes eraf waren. Cees bezocht de homeopaat ongeveer 1x per 6 weken, later 1x per jaar. Jammer genoeg is de homeopaat gestopt met de praktijk, en dat betekent dat het gedrag van Cees inmiddels weer is verergerd. Hij heeft meer tics gekregen en op school zijn er weer meer problemen. De diagnose Tourette is vorig jaar gesteld door de kinderpsycholoog van het UMC. Het was toen heel hevig, Cees kon niet stoppen met het maken van geluiden. Eigenlijk is de diagnose Tourette+: Tourette + ADHD + OCD + (misschien) MCDD.21 Cees heeft regelmatig vocale tics, zoals bijvoorbeeld schelden of heel hard ‘ja, ja’ roepen. Daarnaast kuchen en snuiven. Andere waarneembare tics bij Cees zijn: met zijn bekken langs de tafel wrijven. Cees gebruikt snel geweld met duwen etcetera. Het gedrag is het grootste probleem. Therapieën die Cees ondergaat: - psychogedragstherapie. Daar heeft hij de tegengestelde beweging geleerd (habit reversal) en dat hij zijn tics tegen kan houden. - neurofeedback. De resultaten hiervan zijn opvallend goed. Al na de eerste keer heeft hij twee dagen geen enkele vocale tic gehad. Op de langere termijn zijn de resultaten hiervan nog onbekend.

21

Multiple Complex Developmental Disorder, zie bijlagen


38

8.3 Joost Vanaf de leeftijd van 9 maanden was Joost al een bijzonder kind. Zijn moeder dacht ‘dit kind heeft wat’. Joost blijkt autistisch te zijn, en heeft daarnaast last van vocale en bewegingstics. Nu hij 18 jaar oud is, is hij nog niet zindelijk. Hij werkt in een beschermde werkomgeving en heeft het daar nu erg naar zijn zin. Al jarenlang krijgt Joost een homeopathische behandeling met Carcinosinum 30K. Iedere week moet hij 5 korrels innemen. Tegen het einde van de week komen de tics weer terug en na het innemen van de korrels verdwijnen ze weer. Toen hij begon met de homeopathische korrels werden alle symptomen veel erger: meer tics, meer geluiden. Maar na twee maanden waren de geluiden verdwenen. Hij heeft veel behoefte aan structuur, net als een aantal andere familieleden. Er komt in de familie veel kanker voor en veel ADHD. Joost is nog een beetje kinderlijk en heel erg schoon. Fruit voelt voor hem erg vies en hij moet overal eerst aan ruiken. Door het homeopathische middel zijn de pieken in de aandoening verdwenen. Hij hoeft ook niet meer naar de homeopaat toe en is heel erg tevreden over de werking van de korrels.

8.4 Joris Joris is nu 15 jaar. Bij hem zit Tourette in de familie. Toen hij 3 jaar oud was is hij naar een homeopaat gegaan. Het begon toen met eczeemklachten. Later kwamen daar steeds meer klachten bij: onrust en tics. Joris heeft goede ervaringen met homeopathie. Hij krijgt meestal Zincum of een Zincum-verbinding. Eerst voelt hij dan dat het wat minder goed gaat, maar kort daarna ervaart hij telkens een verbetering. Zo ongeveer 1x per 6 weken krijgt hij een korrel. Naast homeopathie is Joris niet onder behandeling van een arts of specialist. Dit is ook niet nodig want er is veel ervaringsdeskundigheid binnen het gezin.

8.5 Hans Eijsackers Hans Eijsackers is jarenlang voorzitter van de Tourettestichting geweest. Met zijn enorme gevoel voor humor heeft hij veel Touretters een warm hart onder de riem gestoken. Tijdens een contactdag vertelde hij het volgende verhaal: “Soms zijn er van die automatische handelingen die voor jou als Touretter zo gewoon zijn, dat ze niet meer opvallen. Zo kon mij het volgende overkomen: Ik was met mijn vrouw op vakantie in Engeland, in een mooi hotel. Toen we ’s avonds laat door de gang liepen op weg naar onze hotelkamer, klopte ik uit gewoonte op iedere deur waar ik langs kwam. Stomverbaasd was ik om te zien dat vele deuren opengingen. De licht geïrriteerde blikken van andere hotelgasten vertelden boekdelen… “


39

Hans Eijsackers heeft een boek geschreven over Tourette22, waarbij de volgende passage duidelijk aangeeft op welke wijze de spanning zich opbouwt: “In die jaren hadden wij een abonnement op de Meesterserie in de Rotterdamse Doelen. Pianorecitals op de vrijdagavond in de kleine zaal. Omdat men daar niet zat te wachten op een Touretter, die een beetje meemusiceerde op de momenten dat de kunstenaars hun prestaties leverden, nam ik een half uur voor elk concert een Haldolletje in. De Tourette speelde me dan wat minder parten en de tics werden voor een uurtje of twee enigszins getemperd. Soms vergat ik het pilletje tijd in te nemen of waren de tics heviger dan anders. In zulke gevallen was de zaak niet of niet geheel in de hand te houden. In de met klanken bezwangerde omgeving begonnen de geluiden los te komen alsof ze door de muziek zelf werden uitgelokt. Een kuchje hier, een heel zacht snuifje daar. Zelf kon ik ze nauwelijks horen. Daarom gaven ze me ook niet de noodzakelijke ontspanning. Het volgende geluid moest dus een tikkeltje harder zijn, zodat ik het zelf kon waarnemen. Op zulke ogenblikken begonnen de eerste buren om zich heen te kijken, om te zien waar die vreemde geluiden vandaan kwamen en gaf mijn vrouw een waarschuwend stootje tegen mijn elleboog. Het gevolg was, dat de tics zich nu echt gingen roeren en dat benauwdheid en schaamte toesloegen. De afloop was voorspelbaar. Het plezier in de muziek verdween, omdat mijn aandacht volledig in beslag werd genomen door de zich over mijn hele lichaam verspreidende tics. Onderdrukken was er al spoedig niet meer bij en ik kreeg het gevoel of ik in een bal gespannen elastiekjes was veranderd. Overal zaten nu die onaangename sensaties en ze schreeuwden om actie en ontlading. Ik kon niet rustig meer blijven zitten, al probeerde ik in eerste instantie de noodprocedure die nog wel eens wilde helpen. Ik kon dan de ontspanning bereiken door de niet tegen te houden bewegingen zo gecontroleerd en beheerst mogelijk uit te voeren. Dat lukte echter meestal slechts korte tijd en betekende een hevige strijd, omdat mijn lichaam zich niet gewonnen wilde geven en de bewegingen en geluiden als explosies van mij afdwong. Binnen de kortste keren schokten mijn armen en benen dan zo hevig, dat ik transpirerend van ellende zat te wachten tot de pianist in godsnaam eindelijk met dat klotenstuk klaar was, zodat ik tijdens het applaus tenminste eventjes kon uitrazen. Dan mochten we immers klappen en kon ik tegelijk wat bewegingen kwijt…”

22

In de greep van Tourette, ‘leven met een eigenzinnig syndroom’, Hans Eijsackers


40

9

Casuïstiek

Door middel van een vragenlijst heb ik ongeveer zestig homeopaten benaderd met de vraag of zij casuïstiek hadden. Jammer genoeg heb ik hierop maar weinig reacties ontvangen. Deels komt dit mogelijk doordat Tourette niet zo erg veel voorkomt, en dat bleek ook wel uit de positieve reacties van homeopaten over het scriptieonderwerp. Gelukkig heb ik tijdens mijn stage de gelegenheid gehad om tijdens een aantal consulten met een Tourette-patiëntje aanwezig te zijn, en zelfs een eigen stagepatiënt te mogen behandelen die kort geleden de diagnose Tourette heeft gekregen.

9.1 Roos Roos heb ik gezien tijdens mijn stage. Het is een meisje van zes jaar. In een consult vertelt ze dat ze zich niet lekker in haar vel voelt. ’s Ochtends wil ze eigenlijk niet opstaan uit bed, elke dag lijkt een rotdag. Roos heeft problemen met inslapen en ze heeft regelmatig nare dromen (bloederige taferelen). Ze was altijd al een onstuimig kind, een beetje een pechvogel. Borstvoeding wilde ze niet. Nu moet ze regelmatig springen als een kangoeroe en ze maakt heel veel geluiden. Daarnaast oogknipperen en keelschrapen. Ze is ook snel geïrriteerd en soms heeft ze zomaar de neiging om met dingen te smijten, uit een impuls. Ze is erg ongeduldig. Als iets niet mag, kan ze echt ontploffen. Ze is angstig voor spinnen, vooral kruisspinnen. Er is een beetje eczeem op de armen en waterwratjes op de polsen. Ze is verzot op ijs, dat kan ze de hele dag wel eten. Harde geluiden vindt ze erg vervelend, ze is dol op dieren en loopt graag op blote voeten door het huis. Bijzonder is dat ze géén groenten eet. Middel: Calcium-phosphoricum Bij het volgende consult heeft ze meer last van ‘kangoeroe-gedrag’: ze moet meer springen. Wel heeft ze minder last van geluiden maken. Middel: Carcinosinum Volgend consult: Alles is dubbel. Ze heeft nu 4 à 5 weken niet meer gesprongen en maakt ook geen geluiden meer. Ze heeft nu alleen stemmen in haar hoofd, maar ze wil niet zeggen wat die stemmen tegen haar zeggen. Haar vader heeft overigens ook Tourette. Middel: Phosphor. Tijdens het laatste consult gaat het erg goed met Roos. Ik vind haar stem wat monotoon en ze doet telkens haar haar achter haar oren (is een tic). EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

41

Het geluiden maken en springen is nagenoeg weg. Ze heeft er alleen last van als er iets spannends is. De stemmen in haar hoofd zijn écht weg. De enge dromen zijn niet eng meer (ze is eraan gewend). Geen ontploffend hoofd meer, niet erg agressief meer. Eet een beetje groente en lust graag uitgebakken spekjes. Slapen is beter geworden. Geen oogknipperingen meer, smijt niet meer met dingen. De verwilderde blik in haar ogen is verdwenen. Over het algemeen is haar boosheid veel minder geworden. Conclusie: het gaat heel goed en pas over een half jaar nog een consult. Geen middel meegekregen.

9.2 Jeroen Naar aanleiding van mijn vragenlijst kreeg ik van Arjen Pasma de uitnodiging om eens te komen praten over zijn Tourette-casus. Hieruit blijkt hoe enorm moeilijk het kan zijn om het juiste middel te kunnen vinden. Het vraagt veel van de homeopaat, maar minstens evenveel van de patiënt om de behandeling af te ronden. Het gaat over Jeroen, een jongen van 12 jaar. Hij zit nu in de brugklas en loopt vast op school. Jeroen is een zeer gevoelige jongen. Hij doet erg zijn best op school en wil ook erg populair zijn. Dit laatste lukt hem niet, hij voelt zich een ‘nerd’. De meest duidelijke Tourettesymptomen zijn: - de bewegingstics met zijn nek, hij vertelt dat hij plotseling moet bewegen. - hij bijt vaak op de binnenkant van zijn lip en gaat daarmee door totdat het zeer doet. - hij maakt dingen stuk, hij moet voelen hoe sterk iets is. - hij doet zijn vinger achter in zijn keel en gaat dan overgeven. - hij draait aan zijn vingers en gaat daarmee door totdat het zeer doet. - hij vormt zich een beeld van iets, bedenkt dingen, en dan móet hij dat doen. - hij móet alles vertellen, kan geen geheimen bewaren. - voelt zich snel aangevallen, snel gepest, ook al is dat niet echt zo. Alles wisselt per maand, vaak zijn er drie tot vijf ‘gewoontes’ zichtbaar. Jeroen was blauw bij de geboorte en ontwikkelde zich later tot een huilbaby. Hij hing erg aan zijn moeder, zat altijd bij haar op schoot. Hij sliep de eerste 5 jaar niet. Hij stottert, hoewel dat nu minder is dan vroeger. Zijn toekomstbeeld heeft hij al voor zich: hij wil iets groots worden, bijvoorbeeld een multinational. Angst voor een schaduw. Durfde lange tijd niet alleen naar boven te gaan. Hij ziet dode mensen, zielen die rondlopen. Dit is begonnen na het overlijden van een oude oom. Hij kan ook met een poes praten, hij vertelt dat hij het echt kan verstaan. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M 42 SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

In het donker is hij niet echt bang, maar hij wil wel graag een lampje aan. Het liefst speelt hij alleen, hij weet hoe het precies moet. Hij vertelt: ‘ze moeten niet donderen’. Bij Madame Tussaud is hij erg geschrokken omdat hij een deel van een romp zag . Hij is zo enorm van goede wil, en toch lukt het allemaal niet. Hij wil en kan zo niet verder, als hij het niet meer onder controle heeft dan wil hij liever dood. Die laatste zin laat duidelijk de ernst van de problemen zien. Omdat het een heel open kind is, en van zeer goede wil (hij zegt nooit nee) heeft hij als eerste middel Carcinosinum-con-cuprum gekregen in C30 (1 korrel per dag tot er een reactie is). DD: Cuprum. Tweede consult (na ongeveer 4 weken): Na een eerste heftige reactie gaat het nu wel beter. De gewoontes zijn vervangen door andere, minder heftige gewoontes. Hij zegt dat hij minder aan de gewoontes denkt en het daardoor minder doet. De geluidstics zijn veel minder. Hij is ziek geweest (verkoudheid). Tijdens zijn ziekte was hij rustig (niet de bewegingen) en kon zich goed vermaken. Hij wordt creatiever, gaat schilderen en tekenen. Hij is wel erg ongeduldig, het moet altijd snel! Het bijten op zijn lip is beter geworden. Stotteren doet hij nog wel veel, spanning verergert dat. Hij vertelt dat hij iets wil sparen, en dat hij er helemaal voor gaat dan. Deze onmatigheid zien we ook bij zijn eetgedrag: hij is verslaafd aan druiven. Het voelt alsof hij meer conditie heeft en is gaan fitnessen. Een week na het middel voelde hij zich heel goed. Hij doet woordspelletjes: zegt de woorden achterstevoren. Middel: Carc-c-c Derde consult na 6 maanden: Er zijn weer heel veel tics: Schudden op de bank, plotseling schreeuwen, op zijn lip bijten. Geluiden maken doet hij op school niet, daar kan hij het beter onder controle houden. Soms de hele dag door schreeuwen, het wordt steeds erger. Er komen geen oude symptomen meer terug, maar wel veel nieuwe dingen. Hij kan geen maat houden met eten, hij kan enorm eten. De ergste tics zijn: vinger in de keel steken en het schreeuwen. Het voelt als jeuk in de keel, soms helpt krabben. Hij denkt erg negatief, heeft het gevoel dat straks alles fout gaat. Alles is heel extreem nu, er komt ook veel dwangmatigheid bij nu.


43

De volgende repertorisatie is gemaakt: 1 2 3 4

1234 1234 1234 1234

3 2 3 2b

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

1234 1234 1234 1234 1234 1234 1234 1234 1234 1234 1234

2b 3 2 3 3 2 3 2a 2a 2a 1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

MIND - NOISE - inclination to make noise MIND - TOURETTE’S syndrome MIND - GESTURES, makes - tics; nervous MIND - GESTURES, makes - fingers - mouth; children put fingers into the MOUTH - FINGERS in the mouth, children put MIND - ECCENTRICITY MIND - GESTURES, makes - hands; involuntary motions of the MIND - SHRIEKING - must shriek; feels as though she MIND - OCCUPATION - amel. THROAT - ITCHING MIND - MONOMANIA GENERALS - FOOD and DRINKS - grapes - desire GENERALS - FOOD and DRINKS - apples - desire GENERALS - FOOD and DRINKS - bananas - desire MOUTH - SPEECH - stammering

Stram. verat. tarent. hyos. 20/24 20/23 18/21 16/20 1 2 1 2 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 3 1 1

nux-v. 15/19 1 1 1 2 1 2

hell. 14/17 1 1 1 1 2 1 1

sil. 14/17 1 1 1 1 1 2 1

sep. 13/22 1 1 2 3 1

cupr. 13/17 1 1 2 1 2

7 7 22 21 15 58 29 19 54 37 38 4 21 10 91

sulph. 13/14 1 1 1 1 1 1 2

Stramonium C30 wordt meegegeven, met als DD Anacardium. Helaas verslechtert de situatie heel erg hierdoor, het schreeuwen wordt onhoudbaar. Nogmaals repertoriseren, nu vooral op het schreeuwen: 1 1234 2 1234 3 1234

2 MIND - SHRIEKING - loudly 3 MIND - SHRIEKING - must shriek; feels as though she 2 MIND - SHRIEKING - children, in EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

2 24 48 44

4 1234 5 1234 6 1234

1 2 3 4 5 6

cic. 10/12 1 1 1 2

2 3 2

MIND - NOISE - inclination to make noise MIND - MONOMANIA MIND - IMPULSIVE

anac. 8/11 2 1 1 -

sil. 8/11 1 1 2 -

aur. 8/10 1 1 2

hell. 8/10 1 2 1 -

stram. 8/8 1 1 1 -

7 44 44 ign. 7/16 2 2 3

bell. 7/11 1 3 1 -

puls. 7/11 1 1 3

Anacardium C30 wordt voorgeschreven. Ook dit middel geeft een enorme reactie en de tics ontwikkelen zich in snel tempo. Het is een onhoudbare situatie en na lang nadenken en overleg wordt besloten om Jeroen Agaricus C30 te geven. Helaas is de reactie hierop ook niet afdoende. Dat vertelt hij ook nog tijdens een consult na twee maanden. De patiënt (en zijn moeder) zoeken nu een andere weg (Bachbloesem en edelstenen-therapie). Uit deze casus blijkt duidelijk dat het hierbij gaat om een zeer heftige aandoening, die niet zo eenvoudig te behandelen is (incurable case?). Achteraf zou de behandelend homeopaat een andere keuze hebben gemaakt, namelijk het ontstoren van de vaccinaties. Hierna ontstaat in veel gevallen een duidelijker beeld van de pathologie.

9.3 Ervaringen van homeopathisch arts Jan Roxs Een andere homeopaat waarmee ik een zeer plezierig en informatief gesprek heb gehad, is Jan Roxs (Paterswolde). In zijn praktijk heeft hij (tot zijn eigen verbazing) gezien dat patiënten met het Syndroom van Gilles de la Tourette door homeopathie zijn genezen. Hij noemt het ‘heftige symptomen’, welke ook behandeld moeten worden door ‘heftige middelen’. Belangrijk is volgens Jan Roxs, dat de homeopaat zelf écht aanwezig is tijdens het consult. De oplossing zal dan spontaan aangereikt worden. Een goed consult ziet hij als een soort wonder. De patiënt moet zich begrepen voelen en de homeopaat hoort zonder vooroordelen zijn verhaal aan. Hij ziet de homeopaat meestal als de blokkerende energie in het proces, het is belangrijk dat de homeopaat vrij is van klachten en dat zijn Zelf vrij is. Pas dan lukt het om patiënten echt te ontmoeten en te zíen. Door intuïtie en emotionele gevoeligheid voor soms heel subtiel woordgebruik en/of lichaamstaal is het mogelijk om de ogen te openen en een passend geneesmiddel te vinden. Van hem kreeg ik de volgende casus: EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

45

cham. 7/9 2 1 1 -

Een man,(geboren in 1962, bij het 1e consult 24 jaar oud), ongehuwd, geen kinderen. Zijn vader komt altijd mee tijdens het consult. Beroep: scholier. Voorgeschiedenis: - 1970 gamma-globuline-injecties i.v.m. tekort aan antistoffen in het bloed. - kinderziektes - 1973 pneumonie - 1982 scoliose Familieanamnese: volledig onbekend (is een aangenomen kind) Klachten: - diverse tics sinds z’n tweede jaar: mondlikken, ogen knipperen, hoofd schudden, snuiven. - acné op aangezicht en rug. - hoofdpijn: linksboven in het voorhoofd - chronische neusverkoudheid. Desire: drop en zoet Aversion: beans Slaaphouding: linker zijde Angsten: geen. Observatie: dominerende houding van de vader. De behandeling is begonnen in 1986. Gegeven zijn eerst Med, Lyc, Graph en Zinc, echter deze hebben de situatie niet echt duidelijk verbeterd. juli 1988: schudden, likken en snuiven overheersen. Verder een stekende hoofdpijn in de rechter slaap. Middel: Sulphur 50M augustus 1988: alles is erger. Ook hoofdpijn en neusverkouden. Pijn in de rechter knie en agressiever. Middel: Bufo rana 10M september 1988: herhaling Bufo rana 10M november 1988: veel last van rechter knie. Stitching pain knee, walking agg. Herhaling Bufo rana 10M. juli 1989: alle klachten zijn nu verergerd. Middel: Sulphur 50M, later nog Mygale lasiodora. oktober 1989: geen veranderingen, alles is hetzelfde. Middel: Bufo rana 10M. januari 1990: schudden is erger, weer kniepijn rechts. Middel: Agaricus muscarius 10M. februari 1990: kniepijn is over. Trekkingen van het ooglid zijn linkszijdig. Stroomgevoel achter in de nek. Middel: Agaricus muscarius 10M juni 1991: likken, snuiven, schudden verbeteren. Stekende pijn in rechter knie is weer terug. Middel: Zincum metallicum 200K. februari 1992: verergering van het totale beeld. Tijdens de slaap heeft hij nauwelijks last. (Generals – chorea – sleep amel.). Middel: Agaricus muscarius 10M. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

46

maart 1992: lichte verbetering in frequentie en heftigheid. Hoofdpijn (door computerscherm). Geen kniepijn meer. Is sinds enkele weken zelfstandig gaan wonen. Middel: Agaricus muscarius 50M meegegeven. Uiteindelijk hoort Jan Roxs een paar jaar niets meer van deze patiënt. Dit doet hem besluiten om hem te bellen. Er zijn nauwelijks nog klachten, de patiënt functioneert helemaal prima. De Tourette lijkt genezen door homeopathie. Als repertoriumrubrieken heeft hij gebruikt: generals – chorea – emotional agg. generals – chorea – alcohol agg, sleep amel. head – motion – convulsive/involuntary head – jerking head – pain – stitching – right temple extremities – pain – right – knee extremities – pain – knee – patella tendon on walking extremities – pain – stichting knee extremities – pain – aching mouth – motion – licking lips – motion lapping eye – twitching eye – quivering lids back - curvature of spine dorsal generals – stoop shouldered nose – obstruction – chronic mind – disgust

9.4 Man van 40 jaar Deze casus is ingezonden door J.W. Jansen, klassiek homeopaat in Weesp. De patiënt wendde zich tot de homeopaat met een innerlijk gevoelde algemene onrust en tics: bewegingstics, geluidstics, hyperactiviteit/impulsiviteit, spanningsklachten en agressie. Opvallend bij hem waren ook coprolalie, echolalie en de ‘just right feelings’. Hij gebruikte dopamine als reguliere medicatie. Bij deze patiënt is er mogelijk een familiaire tendens en er is sprake van alcoholmisbruik in de familie en bij de patiënt zelf. De homeopaat heeft de patiënt behandeld met Agaricus C200, M en XM, waarna de klachten sterk zijn afgenomen. De patiënt is minder alcohol gaan drinken en heeft een nieuwe relatie. Tics zijn verbeterd, impulsiviteit is verbeterd, agressie is sterk verbeterd en coprolalie is verdwenen. De behandeling heeft in totaal 1 ½ jaar geduurd (8 consulten). Er vindt na een langere periode nacontrole plaats. Naast de homeopathische behandeling heeft de patiënt een racefiets gekocht en is gaan fietsen. Volgens eigen zeggen is deze patiënt met 80% verbeterd.


47

9.5 Jongen van 11 jaar Van dezelfde homeopaat als de hiervoor omschreven casus is deze casus afkomstig. Het gaat om een jongen van 11 jaar die met leermoeilijkheden in de praktijk komt. Hij heeft last van bewegingstics, dwanghandelingen, hyperactiviteit/impulsiviteit, leerproblemen (concentratieproblemen), onbegrip voor sociale regels, spanningsklachten en versterkte emoties. Opvallend waren coprolalie, copropraxie, en echolalie. Voor zijn concentratieproblemen gebruikte deze jongen Ritalin en later Concerta (ook methylfenidaat). De patiënt was onder behandeling van een kinderpsychiater (of psycholoog), maar er is geen samenwerking geweest tussen de homeopaat en de psychiater. De jongen werd begeleid op school en zat ook op een school voor speciaal onderwijs. Ook bij deze patiënt is een familiaire tendens waar te nemen, en mogelijk seksueel misbruik. De behandeling is nog bezig, de jongen krijgt Tarentula C200. Er zijn veel veranderingen zichtbaar, maar het is niet helemaal duidelijk of dat komt door de homeopathische behandeling of door het gevolgde reguliere traject. De tics zijn iets verbeterd, hyperactiviteit is verbeterd, leer/concentratieproblemen zijn verbeterd en de ontremming is sterk verbeterd. Naast de homeopathische medicatie gebruikt de patiënt ook essentiële vetzuren in de vorm van EPA/GLA.

9.6 Jongen van 11 jaar Van Anne Wirtz, klassiek homeopaat in Amsterdam, ontving ik de volgende casus: De patiënt is een jongen die in de praktijk kwam met de volgende klachten: bewegingstics (knakt met nek), geluidstics (schelden), hyperactiviteit/impulsiviteit, slaapproblemen, spanningsklachten, agressie (agressieve fantasieën) en gruwelijke nachtmerries (en daardoor angstig). Opvallend waren ook echolalie, evening-up en ‘just right feelings’. De patiënt gebruikte geen allopatische medicatie en was ook niet onder behandeling bij een kinderpsychiater of psycholoog. Als homeopathisch middel kreeg hij Aranea ixobola 200K, waarna er duidelijk een verbetering is opgetreden. Tijdens de eerste week verergerden de symptomen, vooral de nachtmerries werden heftiger, maar later verdwenen deze dromen en veranderden ze zelfs in mooie dromen. Daarom verminderde de angst bij deze patiënt en verbeterde de slaap. Doordat de patiënt zich veel rustiger ging voelen en zijn angstige dromen geen indruk meer nalieten, vond hij (en zijn ouders)het niet meer zo nodig om de behandeling voort te zetten. In totaal heeft de behandeling drie maanden geduurd. Er is duidelijk verbetering zichtbaar na de homeopathische behandeling, volgens de ouders is het alsof hij een ontwikkelingssprong heeft gemaakt; zij vinden hem volwassener geworden. De ouders van deze patiënt waren zeer bewust en betrokken.


48

10 Welke problemen komt de homeopaat tegen tijdens de behandeling? Zoals ook al blijkt uit de casus van Jeroen, is het voor de homeopaat erg moeilijk om op een goede manier grip op de symptomen te krijgen. De tics kunnen grillig zijn en wisselen elkaar in een onvoorspelbaar tempo af. Soms zijn er zelfs periodes zonder tics, waarbij telkens de vraag is of dat komt door het middel of gewoon door het verloop van Tourette. Het is dus telkens heel moeilijk om te beoordelen of er een reactie is geweest op het middel. Regelmatig ziet de homeopaat zich ook geconfronteerd met een soort wanhoop van de patiënten. Ze vinden het soms moeilijk om te leven met de aandoening en overwegen om een einde aan hun leven te maken. Als homeopaat ben je mogelijk de laatste strohalm, maar ook met homeopathie wordt zeker niet altijd meteen het middel gevonden dat alles even snel oplost. Mijn ervaringen in de praktijk zijn, dat het erg prettig is om een behandeling te kiezen die aangepast kan worden aan de grilligheid van de tics. LM-potenties lenen zich hier bijvoorbeeld heel goed voor. Verder is het erg belangrijk om het middel regelmatig te herhalen, soms zelfs dagelijks, en ook daarvoor zijn de LM-potenties zeer geschikt. Een voorbeeld van het verloop van de aandoening met gebruik van een LMpotentie. Ik gebruik hierbij het verhaal van Anne. De behandeling wordt ingezet met Mercurius LM1, opgelost in een klein pipetflesje. Twee keer per week moet Anne het middel innemen: eerst het flesje 3x schudden en dan drie druppeltjes in een glas water oplossen. Een korte periode gaat het steeds ietsje beter met Anne, vooral merkbaar aan haar krachtiger wordende innerlijke sterkte. Na een poosje zwakt de werking iets af, of het nou komt door de druk die op de schouders van Anne ligt, of dat het ligt aan het middel dat misschien aan een nieuwe potentie toe is. Besloten wordt om over te gaan tot inname om de dag, en 5x schudden. Dit geeft weer een verbetering voor een zekere periode. Na een paar weken is Anne echt aan een nieuwe potentie toe, en ze begint met Mercurius LM 2. Eerst 3x schudden en om de dag nemen, later 5x schudden en om de dag nemen. Zo gaat het steeds stapjes vooruit met Anne, hetgeen zichtbaar is aan de schoolresultaten en aan de concentratie die ze op kan brengen voor haar vioolstudie. Verder is er duidelijk een verbetering te zien in haar snel ontremde gedrag en haar heftige woedebuien. Toen Anne een poosje bezig was met LM3 verergerden de tics enorm. De oorzaak hiervan was helemaal onbekend, het begon gewoon en werd per dag erger.


49

Op dat moment heeft de behandelende homeopaat besloten de LM3 vaker te schudden voor inname en het middel dagelijks in te nemen. Binnen twee dagen waren de tics weer helemaal verdwenen en stabiliseerde de situatie. Toen Anne in het begin in de praktijk kwam, was ze een depressief meisje dat niet meer wilde leven. Op dit moment heeft ze soms nog wel eens een sombere bui, maar voor al het overige ontwikkelt ze zich nu als een normale puber. Naast de problemen met het gaan en komen van de tics, zijn er meestal nog andere stoornissen die zichtbaar zijn bij de patiënt. Het is de kunst van de homeopaat om heel goed het gedrag te observeren en zijn gesprek nauwkeurig aan te passen aan het belevingsniveau van de patiënt. Indien dit niet lukt, zal het bijna onmogelijk zijn om het goede homeopathische middel te vinden. Uitsluitend rekening houden met de uitingen van tics zal ook niet voldoende zijn om het passende middel te vinden. Het gaat immers nog altijd om de symptomen die ‘strange, rare and peculiar’ zijn, en tics zijn dat niet voor een Tourettepatiënt. Hoewel tics in hun uiting mild kunnen lijken, speelt zich bij de patiënt inwendig een enorm grote strijd af. Strijd tegen de omgeving, tegen de vele prikkels die onze maatschappij nou eenmaal levert. Het is belangrijk om een middel te kiezen dat past bij de diepte van de aandoening, zoals al eerder is geschreven: ‘een heftige aandoening vraagt om een heftig middel.’ Een ander probleem dat mogelijk onduidelijkheden tijdens de anamnese op kan leveren, is dat er voor Tourettepatiënten soms geen goede scheiding is tussen fantasie en de werkelijkheid. Dit zal ik uitleggen aan de hand van een praktijkvoorbeeld zoals dat gebeurd is bij Anne: Anne was ooit bij de homeopaat in een heel slechte periode. Ze had erg veel last van stemmen in haar hoofd. Soms hadden de stemmen ook namen, maar het werden er steeds meer, totdat het leek alsof er hele legers in haar hoofd een gevecht aan het leveren waren. Tijdens het consult werd er over die legers gepraat en er werden vragen over gesteld. Voor Anne voelde het allemaal heel echt aan, en ze ging steeds verder mee in het verhaal. Telkens bedacht ze er iets nieuws bij en de rol van de stemmen in haar hoofd werd steeds groter en bedreigender. Juist deze wereld, hún werkelijkheid, is datgene op grond waarvan een passend homeopathisch middel kan worden uitgekozen. Het vraagt flexibiliteit van de homeopaat om mee te gaan in deze wereld. Soms is het daarbij nodig om een aansluiting te vinden met de patiënt door het gebruiken van creatieve technieken zoals tekenen, schilderen of muziek. Verder blijkt zowel uit mijn ervaringen, als uit casuïstiek die bekend is van autisme en ADHD, dat het erg belangrijk is om de vaccinaties te ontstoren. Meestal slaan de andere homeopathische middelen niet goed aan voordat dit grondig is gebeurd (zie de casus van Jeroen). Op zich is dit goed verklaarbaar: de extreme gevoeligheid van deze patiënten ervaart de vaccinaties als zeer heftig. Bij een aantal van hen zal dit de trigger kunnen zijn voor het ontwikkelen van tics en andere Tourettesymptomen. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

50

11 Repertoriumrubrieken Hieronder staat een opsomming van mogelijk bruikbare repertoriumrubrieken. Natuurlijk is deze lijst niet volledig en zal er altijd zeer goed naar individuele symptomen moeten worden gekeken.

Mind: Absorbed Ailments from: excitement; excitement - emotional – children are ill at certain moments, from sexual excitement. Anger: with great physical activity; causeless; in children; from contradiction; eating, when obliged to eat; from interruption; throws things around; violent. Anguish: driving from place to place; driving from place to place – with restlessness; after hearing horrible things. Answering – foolish Anxiety – anxiety of conscience Autism Behaviour problems – in children – with nightmares Biting Breaking things- desire to break things Concentration – difficult – cannot fix attention; difficult – from noises in ear; difficult – studying; lack of; impossible. Cursing: involuntary; desire to curse Delusions: one is under a powerful influence; being possessed; superhuman – is under superhuman control; voices – hearing; voices – hearing – voice commands him to commit crime Dwells: past disagreeable occurrences, on – tormented by a frightful scene of some mournful event of the past; recalls – disagreeable memories. Excitement Excitement – agg. Fastidious Fancies: absorbed in; of exaltation – thinks they had happened; exaltation – frightful; lascivious. Fight- wants to Foolish behaviour Gestures makes: motions as of coition; convulsive; involuntary motions of the feet – shuffling about as if dancing; involuntary motions of the feet – stamping the feet; fingers – children put fingers into the mouth; fingers – picking at fingers; fingers – playing with the fingers; involuntary motions of the hands; involuntary motions of the hands – plays with the buttons of his clothes; involuntary motions of the hands – clapping; involuntary motions of the hands – grasping; involuntary motions of the hands – grasping – mouth; involuntary motions of the hands – to the head; involuntary motions of the hands – at the bedclothes; involuntary motions of the hands – playing with hands; involuntary motions of the hands – playing with hands; involuntary motions of the hands – rubbing the face; involuntary motions of the hands – rubbing – rubbing hands together; involuntary motions of the hands – wild; involuntary motions of the hands – wringing the hands; nervous; pulls hair of EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

51

bystanders; repeating the same actions; ridiculous or foolish; strange attitudes and positions; desire to stroke her hair; throwing about arms; nervous tics. Hurry; hurry in movements Horrible things, sad stories affect her profoundly Imitation, mimicry Impatience Impressionable Impulse, morbid: to do absurd things; to stab – to stab his flesh with the knife he holds; to stab – to stab others – to do strange things; to do violence. Impulsive Injuring himself Jesting; jesting – ridiculous or foolish Jumping – impulse to jump Kicking Kill, desire to Lascivious; lascivious – when looking at women on the street Laughing – immoderately Lewdness – lewd talk Monomania Mood – changeable Mutilating his body Noise – inclination to make noise Obscene, lewd talk Offended, easily Quarrelsome Quiet – wants to be Rage Restlessness – internal; during lascivious thoughts. Ritualistic behaviour Sensitive: sensitive – to colors; when hearing of cruelties; to all external impressions; to sad stories. Shameless; shameless in children Shrieking: shrieking; in chorea; involuntarily; feels as though she must shriek; sudden. Speech – repeats – the same thing. Striking: himself – knocking his head against wall and things; with rage. Tearing – things in general Temper tantrums Thoughts: compelling; foolish thoughts in the night; persistent; persistent – of suicide; persistent – haunted by unpleasant subjects; ridiculous; rush; rush – from sleeplessness; sexual; tormenting; tormenting – sexual; wandering – while studying. Tourette’s syndrome Violent Wandering – desire to wander. Weeping – in children – babies Wildness

Head: Motions of head: backward and forward; convulsive; involuntary; rolling head. Twitching EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

52

Eye: Quivering – lids Twitching; twitching – lids

Face: Licking – lips Tic Twitching; jaws – lower; lips; mouth

Mouth: Motion – of lower jaw – agg; Tongue – lapping. Fingers in the mouth, children put. Motion – tongue – lapping – to and fro

Teeth: Clenching teeth together – constant desire to clench teeth together.

Throat Scraping Itching

Extremities: Clenching – fingers Itching – Fingers – Nails - under Jerking Motion – involuntary Restlessness – hands Twitching

Male and female genitalia/sex: Sexual desire - excessive

Sleep: Sleeplessness: thoughts- from activity of thoughts; from twitching – of limbs; from uncomfortable sensation; no position is right; from fancies.

Dreams: Absurd Cut, being Cutting Cruelty Dead bodies Disabled people Frightful Horrible Knives Lascivious EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

53

Murder Mutilation Nightmares People – deformed people Stabbed, being Violence

Generals: Chorea – excitement agg.; of local muscles; night – amel; cannot walk, must run or jump; sleep – during – agg; sleep – during – amel; from imitation. Energy – excess of energy Neurological complaints


54

12 Homeopathische middelen Het zou zo gemakkelijk zijn om slechts enkele passende middelen voor de behandeling van dit syndroom te kunnen opsommen. Toch bestaat ‘het’ absolute middel niet, en ook niet ‘de’ absolute groep middelen. Het blijft altijd belangrijk om zeer goed naar de individuele symptomen van de patiënt te kijken, en dan natuurlijk vooral die symptomen die ‘strange, rare and peculiar’ zijn. Het similimum laat zich niet selecteren uitsluitend aan de hand van de omschrijving van tics, daarvoor is veel meer diepgang nodig. De diepe, meestal onbewuste, drijfveren van de persoon die zich zo willoos overgeleverd kan voelen aan de heftigheid van de tics zijn veel belangrijker dan de tics op zichzelf. De tics zijn slechts een uiting van een delusion of sensation en het blijft dus altijd noodzakelijk om hiernaar in het consult op zoek te gaan. Toch zijn er natuurlijk wel middelen te selecteren die veel affiniteit hebben met het zenuwstelsel. In de volgende paragrafen zal ik deze middelen nader omschrijven.

12.1 Fungi “Op een grote paddenstoel rood met witte stippen zat kabouter Spillebeen heen en weer te wippen Krak zei toen de paddenstoel met een diepe zucht daar zat kabouter Spillebeen met zijn beentjes in de lucht”

Hoe treffend is dit kinderliedje passend bij de Tourette-patiënt. Het niet kunnen stoppen met bewegen en het niet kennen van de eigen kracht, in welke vorm dan ook, komt vrijwel bij iedere patiënt voor. Het centrale thema van de Fungi is ‘uit je bol gaan’. 23 Een aantal begrippen die hierbij horen zijn: boven jezelf uitstijgen, je eigen kracht niet kennen en verdwalen in je eigen chaos. Voor de behandeling van Tourette is Agaricus muscarius een veel toegepast middel met gebleken goede resultaten (casuïstiek Jan Roxs). In de volgende paragraaf zal 23

Colleges Plantensystematiek, Alex Leupen


55

ik dieper ingaan op de Agaricus muscarius. Er zijn nog meer paddenstoelen die affiniteit hebben met tics, die ik hierna ook kort zal bespreken. 12.1.1 Agaricus muscarius (Vliegenzwam) Deze zeer goed herkenbare (rood-met-witte) paddenstoel is lid van de familie van de Amanieten. Dit zijn paddenstoelen die ernstige vergiftigingsverschijnselen kunnen veroorzaken. Ook uit de provings blijkt dit: ze geven extreme mentale symptomen zoals delirium, razernij, ijlen, vreemde bewegingen maken (gestures), veel hallucinaties, stupor en coma. Miasma: tuberculinisch. Opvallend bij Agaricus is de behoefte aan steun, ze kunnen erg afhankelijk zijn van een sterkere persoonlijkheid. Ze voelen zich niet opgewassen tegen de eisen die het dagelijkse leven aan hen stelt. In plaats daarvan stellen ze zich afhankelijk op en leggen ze verantwoordelijkheden bij iemand anders neer. (zie de casus van Jan Roxs, waarbij een man steeds met zijn vader naar het consult komt). De wereld is te hard, en diep van binnen stapelt een enorme boosheid zich op die zich vervolgens uit in allerlei soorten tics en onbeheersbare woede-uitbarstingen. Er is een verkeerde inschatting van grootte, afstand of situatie. Van een kleinigheid kunnen ze iets heel groots maken, of juist andersom: van iets groots iets kleins. Zonder angsten kunnen ze aan gevaarlijke ondernemingen beginnen, terwijl ze kleinigheden zo kunnen opblazen dat ze onoverkomelijk lijken. Ze kunnen onhandig zijn, veel struikelen, dingen laten vallen. Mogelijk is er ook een sociale onhandigheid, waarbij ze niet goed kunnen inschatten wat ze wel en wat ze beter niet kunnen zeggen. Ze kunnen daarbij eindeloze verhalen afsteken die voor de luisteraar totaal niet te volgen zijn. Er is een fascinatie voor allerlei ziekten, vooral kanker (Ars, Nit-ac, Phos, Kali-ar). Ze lezen er veel over en zijn erg betrokken met anderen die lijden aan deze aandoening. Hun gedachten hierover kunnen ze niet stopzetten, en in hun fantasie kunnen ze er iets veel groters/ernstigers van maken dan het in werkelijkheid is. Ze zijn ook erg gefascineerd door alles wat te maken heeft met de dood, geesten, graven en begraafplaatsen. Ook deze gedachten kunnen ze niet uit hun hoofd zetten. Lachwekkend gedrag en manie (met toegenomen kracht) wordt dikwijls gezien als dit middel geïndiceerd is. Tendens tot alcoholisme. Heel creatief. Verward, extase, spaced out, wil iedereen kussen en omarmen (Hyoscyamus). Bij kinderen zie je de volgende ontwikkeling: Ze zijn veelal onhandig en langzaam in lopen, praten en leren. Ze begrijpen dingen niet goed en voelen zich zwak en daardoor afhankelijk van hun ouders. Tics ontstaan op het moment dat de ouders te bestraffend of te streng zijn. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

56

Er zijn veel tics zichtbaar: - trekkingen van de ogen en oogleden (hierdoor soms moeilijk lezen) - spiertrekkingen in het gezicht en mond. - met het hoofd: moet het hoofd heen en weer bewegen - schrikken en spiertrekkingen bij inslapen en daarvan regelmatig wakker worden - rusteloosheid, jeuk, verlammingen, beven en krampen. 12.1.2 Nog meer Agaricus Agaricus campanulatus (Agar-cpn) Familie: agaricales. o Twitchings en spasms. o Impulsen om te rennen, springen of dansen. o Telkens herhalen van dezelfde woorden Agaricus pantherinus (Agar-pa) Familie: amanita. o meer spiertrekkingen dan Agaricus muscarius o angstloos o tussen denken en dromen o lethargie afgewisseld met periodes van manisch gedrag o compulsief, riskant gedrag

12.2 Solanaceae De familie van de Nachtschade-achtigen bevat een aantal middelen welke in sommige gevallen kunnen worden ingezet voor de behandeling van Tourette. Ik denk hierbij aan Belladonna, Stramonium en Hyoscyamus. Opvallend hierbij is, dat het allemaal giftige Solanaceae zijn. Dit in tegenstelling tot enige andere Solanaceae zoals Capsicum, Tabacum, Lycopersicum en Dulcamara. Bij de Solanaceae is opvallend dat ze sterk verbonden zijn met hun emoties, met hun wilde dierlijke kant, en dat ze een instinctief leven hebben dat niet eenvoudig kan worden geleefd. Ze zijn direct verbonden met de basis-, fundamentele-, oerinstincten van de mens.24 Al vroeg moeten ze leren hun emoties en instincten onder controle houden. Ze komen over als extreem kalm en kunnen over-gecontroleerd in de spreekkamer zitten. Van hun heftige en agressieve gedrag is niets te merken. Af en toe komt dit heftige gedrag aan de oppervlakte, meestal in het bijzijn van bekenden of vrienden waarin ze vertrouwen hebben. Het is even een ontploffing, gevolgd door opnieuw snel controle over hun heftige gedrag. 24

Massimo Mangialavori, Solanaceae Nightmare between Light and Dark


57

Solanaceae hebben een basisangst van iets tekort komen. Op dit basisgevoel reageren ze met een enorme boosheid (die vervolgens weer zwaar gecontroleerd wordt). Zodra ze hun boosheid uiten, zijn ze bang dat ze de liefde die ze nodig hebben niet meer te zullen ontvangen. Dit is als een ramp voor hen en ze zullen dat zeker proberen te voorkomen. Emoties worden ver weggestopt, en ze nemen een over-rationele houding aan. Er lijkt een scheiding te ontstaan tussen het bewuste en het onbewuste, tussen hun rationele kant en hun emotionele kant. Deze scheiding intact houden kost erg veel energie, en het zal ook zeker niet altijd lukken. Er komt een breekpunt als ze hun emoties niet meer kunnen controleren. Een explosieve, mogelijk zelf-destructieve reactie is het gevolg. Thema’s van Solanaceae zijn volgens Sankaran 25: jerking, shooting, spasms, constriction, choking, twitching, convulsions, violence, fainting, unconsciousness, stupor, rage, fear of murder, black objects, jovial, vivacious, kisses. De ‘main sensation’ noemt Sankaran: sudden violence and spasm. Het familiethema van de Solanaceae zoals omschreven door Alex Leupen: - verlatingsangst, clinging - de trias: angst voor het donker, angst voor dieren (honden) en angst voor water; - heftig, acuut, intens: fight or flight reactions. In de volgende paragrafen zal ik Belladonna, Stramonium en Hyoscyamus toelichten voor zover van toepassing bij Tourette. 12.2.1 Belladonna Hetgeen in de voorgaande paragraaf is omschreven, is uiteraard ook zichtbaar bij Belladonna. De sfeer van wild is kenmerkend op het moment dat de intense woede niet meer controleerbaar is. Er zijn veel spasmen, schokken, spierschokken en spiertrekkingen, en een overgevoeligheid voor alle zintuiglijke invloeden. Tendens tot dansen, zingen, lachen en fluiten. Wil ook luidruchtig schreeuwen, bijten, slaan en dingen kapotmaken. Enorme rusteloosheid en zeer snel geïrriteerd. Vithoulkas26 omschrijft het als volgt: “Belladonna is one of the remedies that fits most closely the symptomatology of the terrible disease that hits the young: Gilles de la Tourette’s syndrome. The child makes terrible tics and grimaces, and is so restless that he cannot be restrained to sit quietly for five seconds. He spits, repeats obscenities, makes terrible sounds with his nose and larynx, groans, coughs, barks, looks retarded, sometimes is destructive and at other times tender. He seems impulsive, doing everything and anything that comes to his mind.” 25 26

Rajan Sankaran, An insight into plants George Vithoulkas, Materia Medica Viva


58

Soms kan de differentiatie met Stramonium moeilijk zijn. Een Belladonna-kind kan agressief zijn en vechten met andere kinderen, net als Stramonium-kinderen. Echter het Stramonium-kind is gemener (malicious) dan het Pietje Bell-achtige Belladonna kind. Ik heb zelf ooit Belladonna gegeven aan een kind met Tourette. Het was een heftige, acute situatie waarbij de fantasiewereld van het kind voelde alsof het de werkelijkheid was. Het kind was erg bang, leek te hallucineren en keek me met grote, wijd opengesperde ogen aan. Er was geen sprake van koorts of een acute ziekte, het was uitsluitend een soort ontlading van teveel opgebouwde spanning. Een dosis Belladonna C30 deed wonderen, het kind werd snel weer rustig en kon gaan slapen. 12.2.2 Stramonium Hierbij zien we uitgesproken en hardnekkige psychische stoornissen, voornamelijk hevige angsten. Het staat als enige middel genoemd in de rubriek delusions – being alone in a wilderness. Hij heeft het gevoel dat hij zich moet verdedigen, zelfs tot het gebruik van geweld aan toe. Hij voelt zich verdeeld in een goede en een slechte helft, waarbij hij de noodzaak voelt om die twee helften met elkaar te verenigen. Echter dit lukt hem niet en hij voelt zich hierover (onbewust) schuldig. Het is onmogelijk voor hem om te voldoen aan de eisen van de maatschappij, zeker als hij ook nog eens opgevoed wordt in een streng gezin. Er is een enorme angst voor het donker, Mangialavori beschrijft het als volgt: Stramonium has the desire of light. In a figurative sense, we can imagine someone who is in hell, who is in a dark tunnel, who has a clear feeling, “I am in this black abyss and I don’t know what to do to escape”. Er is sprake van heftige symptomen: waanbeelden, ziet spoken, hoort stemmen, angstaanjagende hallucinaties, razernij, vloeken, wil andere mensen of zichzelf om het leven brengen. De stemming kan van het ene op het andere moment omslaan, bijvoorbeeld van euforie tot zwaarmoedigheid. Er zijn vele angsten, hij heeft continu het gevoel dat er gevaar dreigt. Een grote angst is de angst voor tunnels. Een opvallende angst is die voor begraafplaatsen, geesten, spoken, terwijl het hem ook fascineert. Zoals Bailey27 het omschrijft: A Stramonium child can easily take on the persona of some terror he has seen or heard about, and after he had beheaded his hamster with the kitchen knife he will explain calmly that it was not he but the Executioner from the video film that did it. It is this sudden switch from being a victim of

27

Philip M. Bailey, Homeopathic Psychology


59

terrifying visions to being controlled by them that makes Stramonium so dangerous, and gives the type its violent reputation. Het is goed mogelijk dat Stramonium stemmen hoort, die hun eigen persoonlijkheid hebben. Vaak is er ook sprake van obsessief/compulsief gedrag. Ze hebben vaste rituelen om hun angsten te bedwingen. Bailey noemt bijvoorbeeld: One Stramonium patient told me that as a child she had to make her bed so that the stripes on her sheets were exactly aligned with her bed, otherwise she felt very threatened. Er zijn tics en twitches (vooral van het gezicht), spierschokken en stotteren. 12.2.3 Hyoscyamus Terwijl Stramonium diep in zich een gevoel van schaamte ervaart over zijn donkere kant, is dat bij Hyoscyamus totaal anders. Ze voelen zich bekocht en belazerd en geven anderen de schuld ervan dat ze in deze situatie zijn terechtgekomen. Ze zijn zeer achterdochtig, tot paranoïde aan toe. Er is schaamteloosheid, met een seksuele obsessie. Ze friemelen aan genitaliën, kijken naar de geslachtsdelen van anderen. Ook veel lewd talk. Bailey omschrijft het als volgt: Sexual obsession is a key feature of Hyoscyamus, in both the psychotic and the pre-psychotic individual. The patient will enjoy talking in a totally unselfconscious manner about her sexual life (the majority of Hyoscyamus patients who I have seen were women), often either boasting about how much she enjoys sexuality, and describing with relish a long list of sexual encounters, or lamenting the lack of them in her life. She is stimulated by talking about sex, and will bring up the subject again and again, especially if she sees that you are not shocked by her. Hyoscyamus individuals are subject to very powerful sexual feelings, which they will struggle with if they are relatively sane. Masturbation may be resorted to daily in an attempt to relieve the tension. The Hyoscyamus woman may be tortured by sexual frustration, and yet will resist infidelity when she is married, since she believes it is wrong. The closer to insanity she becomes, the less likely she is to resist her sexual urges. Ze gedragen zich dwaas en kunnen een overdreven reactie hebben op dingen die om hun heen gebeuren (bijvoorbeeld net té hard lachen). Ze kunnen obsessief/compulsief zijn en dingen eindeloos controleren (uit wantrouwen). Naast wantrouwen is ook jaloezie een bekend symptoom van het beeld van Hyoscyamus (DD Lachesis). Het is een enorme jaloezie die gecombineerd kan worden met woede. De jaloezie kan zo heftig zijn dat het hele leven van de patiënt én zijn (of haar) partner erdoor gedomineerd wordt. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

60

Ze kunnen zo jaloers of wantrouwend worden dat ze enorm heftige uitbarstingen kunnen hebben, en iedereen om zich heen willen doden. Ze kunnen iemand doden in koelen bloede (in tegenstelling tot Stramonium die het doet in blinde woede). Opvallend is dat ze veel friemelen met hun handen en ze plukken aan hun vingers, gezicht, lippen en kleding, iets dat veel Tourette-patiënten doen. In tegenstelling tot Stramonium-kinderen, gedragen Hyoscyamus-kinderen zich meestal goed in de spreekkamer. Ze kunnen zeker hyperactief zijn, maar over het algemeen wel minder dan bij Stramonium.

12.3 Spinnen “Noli me tangere”28 In dit hoofdstuk wil ik eerst een aantal gezamenlijke kenmerken van de spinnenmiddelen uitwerken. Vervolgens zal ik van twee spinnen (Tarentula hispanica en Theridion Curassavicum) het beeld nader beschrijven. Spinnenmiddelen passen bij mensen die een sterke behoefte hebben aan activiteit, ze doen graag dingen om bezig te zijn. Hierbij hebben ze absoluut publiek nodig, ze willen dat het gezien wordt door anderen. Het is belangrijk voor hen dat anderen naar ze kijken als iemand die erg druk, ondernemend en efficiënt is. 29 Ze kunnen destructief gedrag laten zien en zelfs agressief worden, het liefst als mensen naar ze kijken. Hun zenuwstelsel is overgevoelig, voor aanraken, licht en geluiden. Ze voelen zich eenzaam en enorm wantrouwend en omringd door vijanden. Het liefst willen ze zich verstoppen. Ze hebben enorm veel energie en zijn vaak sneller dan anderen. Ze moeten zich constant aanpassen en hierdoor moet de overtollige energie zich soms ontladen. Dit kan leiden tot bijvoorbeeld tics. Hun innerlijke onrust is enorm, ze voelen zich altijd gehaast. Harde ritmische en zich herhalende muziek zorgt ervoor dat deze onrust een uitweg kan vinden. Er is weinig behoefte aan eten, het liefst eten ze hun voedsel vloeibaar. Hun enorme behoefte aan aandacht leidt er soms toe dat er een ‘pseudo-anorexia’ kan ontstaan. Een aantal andere thema’s van spinnenmiddelen: ! ! ! ! 28 29

Enorme dorst Slaapproblemen Behoefte aan roken Behoefte aan koffie

‘Raak me niet aan’ Massimo Mangialavori/Hans Zwemke, Bitten in the soul


61

! ! ! ! ! ! !

Kouwelijk Hoge seksdrive Angst voor nauwe ruimtes Stekende pijnen Periodiciteit Besluiteloosheid, impulsief gedrag. Uitpuilende ogen/exophtalmus

Al na het omschrijven van enkele gezamenlijke kenmerken is het duidelijk dat, uiteraard met inachtneming van de individualiteit, spinnenmiddelen goed kunnen passen bij het Tourette-syndroom. 12.3.1 Tarentula Hispanica Tarentula (Lycosa tarantula) is een lid van de familie van de Wolfsspinnen. Het zijn grote spinnen die vooral voorkomen in mediterrane gebieden. Bijzonder aan deze spinnen is onder andere dat ze geen web weven. De vrouwtjes leven in een soort burcht onder de grond, afgeschermd met spinrag, terwijl de mannetjes een meer zwervend leven leiden. Deze spinnen zijn jagers. Ze voelen aan trillingen rondom hun burcht dat er een mogelijke prooi in hun buurt is en komen daardoor direct in actie. Het zijn supersprinters die hun prooi vangen en direct in de nek bijten waardoor de prooi overlijdt. De prooi kan ter plekke worden verorberd, dan wel meegesleept naar het hol om daar later als maaltijd te dienen. Sankaran 30 herkent duidelijk een instabiliteit op vele vlakken. De listige, intelligente Tarentula is erg druk bezig met het balanceren tussen het verkondigen van leugens en het voorkomen dat deze leugens worden ontdekt. Tarentula heeft daarbij veel behoefte aan bescherming en om ontdekking te voorkomen trekt hij zich terug. Vervolgens zal hij later weer opnieuw onverwacht aanvallen. Het is alsof ze altijd aan het balanceren zijn op een ‘zijden draadje’. Je ziet een extreme rusteloosheid bij deze patiënten, ze zijn constant in beweging. Daarbij hebben ze een enorme hoeveelheid energie. Ze zijn hyperactief, alles moet gehaast gebeuren. Het lijkt alsof ze continu op hun hoede moeten zijn, het is een innerlijke onrust die zich bijna niet anders lijkt te kunnen uiten dan in een pure drang tot bewegen en bezig te zijn. Veel delusions van Tarentula gaan over het gevoel aangevallen te worden.

30

Rajan Sankaran, The elements of homeopathy


62

Ze hebben het gevoel dat er vreemden in de kamer zijn en ze horen stemmen. Ook in hun dromen zie je hun angsten terug, ze dromen over dieren, dode lichamen, de dood, over dat ze worden gevolgd door wilde dieren. Er kunnen snelle stemmingswisselingen zijn met woedeaanvallen, of de plotselinge impuls om anderen of zichzelf iets aan te doen. Alles is heftig bij Tarentula hispanica. De symptomen verschijnen plotseling en heftig. Er zijn ook veel tics en bewegingen. Ze houden erg van dansen op wilde muziek. 12.3.2 Theridion Curassavicum Net als de Tarentula laat Theridion (de Sinaasappelspin) een enorme innerlijke onrust zien, met een niet-productieve overactiviteit. Ze zijn enorm snel met ongelooflijk snelle bewegingen. Het tempo van de ‘gewone’ mens is voor hen altijd veel te langzaam. Door hun enorme tempo en hun ambities stellen ze zichzelf soms te hoge doelen, waarbij ze uiteindelijk hun eigen energie overvragen. Ze kunnen dan niet verder, moeten zich herbezinnen en voelen zich uiteindelijk gehinderd in wat ze willen bereiken. Hun agressie is meer op zichzelf gericht dan bij Tarentula. Het is moeilijk voor hen om zich aan te passen aan het tempo van hun omgeving. Het lijkt alsof een innerlijke stem hen vertelt dat ze zich moeten haasten. Ze moeten rustiger aan doen, maar dat lukt niet goed. Op dat moment moet de overtollige energie zich ontladen en veroorzaakt bijvoorbeeld convulsies. Ze bevinden zich in een conflict tussen hun behoefte aan het leven van hun eigen leven enerzijds, terwijl ze zich anderzijds ook verplicht voelen om zich binnen hun familie goed te handhaven. Ze doen alsof ze onafhankelijk zijn, echter ze zijn niet in staat hun familie te verlaten. Hierdoor ontstaat een enorme besluiteloosheid met zeer onvolwassen gedrag. Er is een enorme overgevoeligheid, waarbij ze agressief kunnen worden van geluiden. De geluiden worden door hen werkelijk als trillingen gevoeld. Het is mogelijk dat er obsessief-compulsief gedrag is te zien, zoals wassen en schoonmaken. In het repertorium worden veel bewegingen met de handen genoemd. Een opvallende bezigheid is breien. De herhaaldelijke beweging is een uiting van hun innerlijke onrust.


63

12.4 Periodiek systeem Er zijn twee middelen uit het periodiek systeem die ik hierbij wil bespreken: Mercurius en Zincum. Beide middelen hebben duidelijke affiniteit met tics. Beide bevinden ze zich ook in stadium 12 (volgens Jan Scholten) met als thema’s: o overdrijven, overtrekken o herhalen o vervuiling o verval, verdeeldheid o vijanden Er is het gevoel van bedreiging, er kan van alle kanten een aanslag worden gedaan op het bereikte resultaat. Zink en Kwik zijn giftige en vervuilende metalen. 12.4.1 Zincum metallicum Zincum bevindt zich in de IJzerserie. Thema’s: ze moeten leren een taak te vervullen. Dus leren op school of dingen van ouders leren. Het is de levensfase van de jonge volwassenheid. Bestreken gebied is het dorp, dus de directe omgeving waarbij iedereen nog persoonlijk kan worden gekend. Doordat de nadruk bij Zincum ligt op het leren en het ontwikkelen van de verstandelijke vermogens, komt de emotionele kant in de verdrukking. Ze voelen zich opgejaagd met betrekking tot studie en school. Ze moeten goede cijfers halen en ontwikkelen angst voor examens. De druk van de ouders (de vader vooral) wordt hen daarbij snel teveel. Ze kunnen dan niet meer denken en worden te zwak om op dingen te reageren. Er kunnen neurologische problemen ontstaan: dementie, tics etc. Ze zijn overgevoelig voor geluiden en gepraat. Hun stemming kan snel wisselen. Een belangrijk symptoom bij Zincum is de rusteloze benen in bed, waardoor ze uit de slaap gehouden worden. Sankaran noemt het thema van aanvallen en verdediging, met daarbij het gevoel dat ze een misdaad hebben gepleegd. Er is een constante staat van opwinding, van continu alert moeten zijn, met als gevolg dat er tics of rusteloze bewegingen ontstaan. 12.4.2 Mercurius Mercurius bevindt zich in de goudserie met als thema’s: macht over anderen met de daarbij behorende verantwoordelijkheid. Het is de levensfase van de rijpe leeftijd. Bestreken gebied is dat van het land, hij kijkt als een koning over zijn land.


64

Er is een instabiliteit op alle niveaus. Om deze instabiliteit te maskeren zijn ze heel gesloten met gecontroleerde emoties. Er is veel innerlijke onrust, resulterend in hyperactiviteit. Ze hebben veel aandacht nodig. Ze werken heel inefficiënt: gehaast en rusteloos, maar brengen niets tot stand. Door hun onzekerheid hebben ze de behoefte om zich aan strakke regels te houden en hechten aan orde en controle. Ze worden dogmatisch. Ook anderen moeten zich houden aan hun regels. Vithoulkas31 herkent het langzame, sluipende proces waarin Mercurius zijn zwakte ontwikkelt. De overgevoeligheid voor prikkels blijkt meestal in een laat stadium, en dan heeft de patiënt zich inmiddels als vanzelfsprekend aangepast aan zijn zeer geringe weerstand (op zowel fysiek, emotioneel en mentaal gebied). Vithoulkas onderscheidt vier fasen in de ontwikkeling van de pathologie: 1. de Mercuriusgeest werkt langzaam: traag in beantwoorden van vragen. Het is werkelijke traagheid. 2. impulsiviteit. Er zijn concentratieproblemen en wisselende stemmingen 3. paranoïde toestand: hij is zo kwetsbaar dat hij iedereen als zijn vijand begint te zien. Hij denkt krankzinnig te worden en heeft daar veel angst voor (vooral ’s nachts). 4. imbeciliteit. Ze worden niet krankzinnig want daarvoor is te weinig reactievermogen. Prikkels worden niet meer begrepen. Hun impulsiviteit kan leiden tot de impuls om te moorden. Ze kunnen suïcidaal worden.

12.5 Samenvattend We vinden geschikte middelen voor het behandelen van Tourette in zowel het planten- als het dierenrijk, alsmede binnen de elementen van het periodiek systeem. Ook de keuze voor een nosode is zeer goed denkbaar. Al met al blijft het afnemen van een goede anamnese ook bij Tourette zeer belangrijk. Het is daarbij de uitdaging voor de homeopaat om uit te vinden waarom juist deze patiënt Tourette heeft.

31

George Vithoulkas, Stolen Essenses uit de Materia Medica


65

13 Eindconclusie Tourette is en blijft een eigenzinnig syndroom. Bij iedere patiënt ziet het er weer anders uit, en gelukkig beschikken wij in de homeopathie over zeer veel middelen die bij de individuele patiënt passen. Adviezen voor behandeling van patiënten met Tourette, zoals ik die in deze scriptie heb verwerkt, zijn: 1. 2.

3. 4.

5.

Het ontstoren van de vaccinaties kan een enorme vermindering van symptomen geven. Het lijkt mij zinvol om de behandeling hiermee te beginnen. Eventueel kan ook een eerder doorgemaakte streptococceninfectie worden ontstoord door het geven van Streptococcinum. Ook wanneer de moeder tijdens de zwangerschap zo’n infectie heeft doorgemaakt, kan het geven van de streptococcennosode mogelijk verlichting geven. Er zijn veel homeopathische middelen die mogelijk geïndiceerd zijn bij de behandeling. We moeten ons altijd richten op de totaliteit van de symptomen en niet uitsluitend kijken naar de tics van de patiënt. Het zeer regelmatig herhalen van het middel blijkt goede resultaten op te leveren. Door de grote gevoeligheid voor prikkels raakt een middel mogelijk snel uitgewerkt. Regelmatig herhalen en goed ‘meegaan’ met de golfbewegingen van het syndroom is erg belangrijk. LM-potenties zijn hier heel geschikt voor, maar vragen wel om een regelmatig contact met de homeopaat. Een aantal middelen die veel affiniteit hebben met Tourette: Agaricus muscarius, Agaricus campanulatus, Agaricus pantherinus, Belladonna, Hyoscyamus, Stramonium, Tarentula hispanica, Theridion, Mercurius, Zincum en Carcinosinum.

Het behandelen van Tourette is zeker een uitdaging voor de homeopaat. We moeten hierbij niet vergeten dat het niet allemaal zwaar en vervelend hoeft te zijn. Veel Touretters zijn voorzien van een enorme dosis humor. Als het lukt om hun denkwijze te doorgronden en dit ook te laten blijken tijdens het consult, zal de patiënt zich (eindelijk) begrepen voelen en steeds meer van zichzelf laten zien. Soms is het nodig om hierbij gebruik te maken van creatieve technieken zoals tekenen of schilderen. De patiënt moet geprikkeld worden om het strakke keurslijf dat hij zich heeft aangemeten los te laten, en te laten zien wie hij eigenlijk is. Pas dan komen de symptomen naar boven die wij als homeopaten nodig hebben om precies dát middel te vinden waarop de zo gewenste verbetering inzet. De reguliere opvatting, waarbij gesteld wordt dat Tourette niet te genezen is, wil ik homeopathisch gezien zeker niet volgen. Er is heel veel mogelijk, van verlichting van symptomen tot volledige genezing van het syndroom.


66

14 Literatuur Algemeen: Een bijzonder bewustzijn – Peter Szatmari ISBN 90 265 1753 X Sociaal onhandig, de opvoeding van kinderen met PDDNOS en ADHD. Redactie L. van der Veen-Mulders, M. Serra, B.J. van den Hoofdakker en R.B. Minderaa. ISBN 90 232 3495 2 Het syndroom van Gilles de la Tourette, Ervaringen van een moeder. Christien Bijvelds-Ooms. ISBN 90 6868 146 x In de greep van Tourette, ‘Leven met een eigenzinnig syndroom’ Hans Eijsackers. ISBN 90-802851-2-9 Mijn reis met Tourette, een autobiografie Ellen van Gelder ISBN 90-70037-80-7 Protocollaire behandeling van patiënten met tics en het syndroom van Gilles de la Tourette: habit reversal en exposure met responspreventie. Behandelprotocol Ticstoornissen. C. Verdellen, C. Hoogduin, J. van de Griendt, S. Kriens Beknopte handleiding bij de Diagnostische Criteria van de DSM-IV-TR 2001. ISBN 978 90 265 1777 8 ADHD en Comorbiditeit gedurende de levensloop.Redactie: T.E. Brown ISBN 90 265 1740 8 Syndroom van Gilles de la Tourette, een leidraad voor diagnostiek en behandeling. Redactie: J.K. Buitelaar en B.J.M. van de Wetering ISBN 90 232 3057 4 Musicofilia, verhalen over muziek en het brein. Oliver Sacks ISBN 978 90 290 8066 8 Op een blauwe dag geboren. Daniel Tammet ISBN 978 90 5712 255 2 Illusies, over bevrijding uit de doolhof van destructieve emoties. Ingeborg Bosch ISBN 90 204 0542 x De Sleutel tot Zelfbevrijding, Psychologische oorsprong van 1100 ziekten. Christiane Beerlandt ISBN 90 75849 32 x In den beginne was er opvoeding. Alice Miller ISBN 90 269 2709 6 Ben ik getict? Over tics en tourettisme. Cara Verdellen ISBN 9053522786 Informatiefolders Stichting Gilles de la Tourette EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

67

Homeopathisch:

A Drug-free Approach to Asperger Syndrome and Autism J. Reichenberg-Ullman, R. Ullman, I. Luepker “Stolen Essences” uit de Materia Medica George Vithoulkas Materia Medica Viva, deel 1 t/m 11 George Vithoulkas The soul of remedies Rajan Sankaran Nature’s Materia Medica, third edition Robin Murphy Fungi Frans Vermeulen Homeopathic Psychology Philip M. Bailey The homeopathic Treatment of Lyme Disease Peter Alex Homeopathie en de Elementen Jan Scholten Homeopathie en mineralen Jan Scholten Prisma Frans Vermeulen De complete Materia Medica van Boericke en Phatak Bitten in the Soul Massimo Mangialavori & Hans Zwemke Solonaceae, Nightmare between Light and Dark Massimo Mangialavori Inspiring Homeopathy Tinus Smits An Insight into plants Rajan Sankaran Synthesis 9.1 F. Schroyens


68

15 BIJLAGEN Vragenlijst behorende bij het onderzoek naar de effecten van homeopathische behandeling van patiënten met het Syndroom van Gilles de la Tourette. Vraag 1 Met welke klachten wendde uw patiënt zich tot u? Op welke manier uitte het Syndroom van Gilles de la Tourette zich bij uw patiënt? Wilt u voor mij hieronder aangeven welke kenmerken uw patiënt vertoonde: o bewegingstics o geluidstics o dwanghandelingen o hyperactiviteit/impulsiviteit o leerproblemen/concentratieproblemen/spraakproblemen o onbegrip voor sociale regels o slaapproblemen o automutilatie o spanningsklachten o versterkte emoties (ontremming, ontgrenzing) o agressie o anders, zoals: Ruimte voor toelichting: Vraag 2 Naast de ‘gewone’ geluids- en bewegingstics zijn er nog een aantal specifieke kenmerken die bij veel patiënten met Tourette voorkomen. Kunt u hieronder aangeven welke van deze bijzondere kenmerken u heeft gezien bij uw patiënt? o Coprolalie (het ongewild uiten van obsceniteiten) o Mentale coprolalie (het ongewild hebben van terugkerende obscene gedachten) o Copropraxie (het ongewild maken van obscene gebaren) o Echolalie (het ongewild imiteren van geluiden of spraak) o Echopraxie (het ongewild imiteren van bewegingen, gebaren, houdingen) o Pallilalie (het ongewild herhalen van het laatste woord van een eigen zin) o Evening-up (links en rechts in evenwicht brengen) o ‘lining-up’ (het hoofd zo houden dat voorwerpen of mensen zich op één lijn bevinden) o ‘just right feelings’ (een bepaald ‘goed’ gevoel moeten hebben, bijvoorbeeld over kleding of een gebeurtenis). Ruimte voor toelichting:


69

Vraag 3 Welke leeftijd had uw patiënt op het moment dat de behandeling begon? Was het een man of een vrouw? Vraag 4 Gebruikte de patiënt allopathische medicatie? Zo ja, welke? Was de patiënt onder behandeling bij een (kinder)psychiater, of psycholoog? Zo ja, hoe lang en is er sprake geweest van samenwerking tussen u en de psycholoog? Volgde hij/zij gedragstherapie of andere therapieën naast de homeopathische behandeling? Vraag 5 Waren er bijzonderheden in de consulten, die u mogelijk op een causa hebben gewezen? Waren er nog andere bijzonderheden, bijvoorbeeld in de gezinssamenstelling of in de familiebiografie? Vraag 6 Op welke wijze heeft u de homeopathische behandeling ingezet? Welke middelen heeft u gebruikt en in welke potentie? Vraag 7 Hoe waren de reacties van de patiënt op het (de) door u voorgeschreven middel(en)? Kunt u dit specificeren op grond van de in vraag 1 en 2 genoemde eigenschappen? Vraag 8 Hoe lang heeft de behandeling in totaal geduurd? Op welke wijze is de behandeling beëindigd? In welke mate is de patiënt verbeterd? Heeft de homeopathische behandeling voldoende effect gehad op de hoofdklacht van de patiënt? Vraag 9 Heeft u naast homeopathische middelen ook nog andere adviezen of therapieën gegeven, bijvoorbeeld met betrekking tot voeding, school, omgaan met spanningen etc.? Vraag 10 Heeft u nog andere bijzonderheden die u wilt vermelden omtrent deze specifieke problematiek? Heel hartelijk bedankt voor het invullen van deze vragenlijst. Als u belangstelling voor mijn eindscriptie, wilt u dat dan hieronder aangeven? Ik zal u dan in de loop van volgend jaar een exemplaar hiervan toesturen. EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

70

Obsessieve-compulsieve stoornis volgens DSM-IV-TR: A Ofwel dwanggedachten ofwel dwanghandelingen: Dwanggedachten zoals gedefinieerd door (1), (2), (3) en (4): (1) recidiverende en aanhoudende gedachten, impulsen of voorstellingen, die gedurende bepaalde momenten van de stoornis als opgedrongen en misplaatst beleefd worden, en die duidelijke angst of lijden veroorzaken (2) de gedachten, impulsen of voorstellingen zijn niet eenvoudig een overdreven bezorgdheid over problemen uit het dagelijkse leven (3) betrokkene probeert deze gedachten, impulsen of voorstellingen te negeren of te onderdrukken, of deze te neutraliseren met een andere gedachte of handeling (4) betrokkene is zich ervan bewust dat de dwangmatige gedachten, impulsen of voorstellingen het product zijn van zijn of haar eigen geest (niet van buitenaf opgelegd zoals bij gedachteninbrenging) Dwanghandelingen zoals gedefinieerd door (1) en (2): (1) zich herhalend gedrag (bijvoorbeeld handenwassen, opruimen, controleren) of psychische activiteit (bijvoorbeeld bidden, tellen, in stilte woorden herhalen) waartoe betrokkene zich gedwongen voelt in reactie op een dwanggedachte, of zich aan regels houden die rigide moeten worden toegepast (2) de gedragingen of psychische activiteiten zijn gericht op het voorkómen of verminderen van het lijden, of op het voorkómen van een bepaalde gevreesde gebeurtenis of situatie; deze gedragingen of psychische activiteiten tonen echter geen realistische samenhang met de gebeurtenis die geneutraliseerd of voorkomen moet worden, of zijn duidelijk overdreven. B Op een bepaald moment in het beloop van de stoornis is betrokkene zich er van bewust dat de dwanggedachten en dwanghandelingen overdreven of onredelijk zijn. C De dwanggedachten of dwanghandelingen veroorzaken duidelijk lijden, zij kosten veel tijd (nemen meer dan één uur per dag in beslag) of verstoren in significante mate de normale routine van betrokkene, het beroepsmatig functioneren (of de studie op school) of de gebruikelijke sociale activiteiten of relaties met anderen. D Indien een andere As I stoornis aanwezig is, is de inhoud van de dwanggedachte of de dwanghandeling daartoe niet beperkt (bijvoorbeeld preoccupatie met voedsel bij een eetstoornis; haar uittrekken bij trichotillomanie; bezorgdheid over het uiterlijk bij een stoornis in de lichaamsbeleving; preoccupatie met middelen als een stoornis in het gebruik van middelen aanwezig is; preoccupatie met het hebben van een ernstige ziekte bij een hypochondrie; preoccupatie met seksuele behoeften of fantasieën bij een parafilie; of piekeren over schuld bij een depressieve stoornis).


71

E De stoornis is niet het gevolg van de directe fysiologische effecten van een middel (bijvoorbeeld drug, geneesmiddel) of een somatische aandoening. Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder) volgens DSM-IV-TR: A Ofwel (1) ofwel (2): (1) zes (of meer) van de volgende symptomen van aandachtstekort zijn gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau: Aandachtstekort (a) slaagt er vaak niet in voldoende aandacht te geven aan details of maakt achteloos fouten in schoolwerk, werk of bij andere activiteiten (b) heeft vaak moeite de aandacht bij taken of spel te houden (c) lijkt vaak niet te luisteren als hij/zij direct aangesproken wordt (d) volgt vaak aanwijzingen niet op en slaagt er vaak niet in schoolwerk, karweitjes af te maken of verplichtingen op het werk na te komen (niet het gevolg van oppositioneel gedrag of van het onvermogen om aanwijzingen te begrijpen) (e) heeft vaak moeite met het organiseren van taken en activiteiten (f) vermijdt vaak, heeft een afkeer van of is onwillig zich bezig te houden met taken die een langdurige geestelijke inspanning vereisen (zoals school- of leerwerk) (g) raakt vaak dingen kwijt die nodig zijn voor taken of bezigheden (bijvoorbeeld speelgoed, huiswerk, potloden, boeken of gereedschap) (h) wordt vaak gemakkelijk afgeleid door uitwendige prikkels (i) is vaak vergeetachtig bij dagelijkse bezigheden (2) zes (of meer) van de volgende symptomen van hyperactiviteit-impulsiviteit zijn gedurende ten minste zes maanden aanwezig geweest in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau: Hyperactiviteit (a) beweegt vaak onrustig met handen of voeten, of draait in zijn/haar stoel (b) staat vaak op in de klas of in andere situaties waarin dit ongepast is (c) rent vaak rond of klimt overal op in situaties waarin dit ongepast is (bij adolescenten of volwassenen kan dit beperkt zijn tot subjectieve gevoelens van rusteloosheid) (d) kan moeilijk rustig spelen of zich bezighouden met ontspannende activiteiten (e) is vaak ‘in de weer’ of ‘draaft maar door’ (f) praat vaak aan een stuk door Impulsiviteit (g) gooit het antwoord er vaak al uit voordat de vragen afgemaakt zijn (h) heeft vaak moeite op zijn/haar beurt te wachten EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

72

(i) verstoort vaak bezigheden van anderen of dringt zich op (bijvoorbeeld mengt zich zomaar in gesprekken of spelletjes) B Enkele symptomen van hyperactiviteit-impulsiviteit of onoplettendheid die beperkingen veroorzaken waren voor het zevende jaar aanwezig C Enkele beperkingen uit de groep symptomen zijn aanwezig op twee of meer terreinen (bijvoorbeeld op school of werk en thuis) D Er moeten duidelijke aanwijzingen van significante beperkingen zijn in het sociale, school- of beroepsmatige functioneren. E De symptomen komen niet uitsluitend voor in het beloop van een pervasieve ontwikkelingsstoornis, schizofrenie of een andere psychotische stoornis en zijn niet eerder toe te schrijven aan een andere psychische stoornis (bijvoorbeeld stemmingsstoornis, angststoornis, dissociatieve stoornis of een persoonlijkheidsstoornis). Oppositioneel-opstandige gedragsstoornis (Oppositional Defiant Disorder) volgens DSM-IV-TR (gedeeltelijk overgenomen): Een patroon met negativistisch, vijandig en openlijk ongehoorzaam gedrag met een duur van ten minste zes maanden waarin vier (of meer) van de volgende aanwezig zijn: (1) is vaak driftig (2) maakt vaak ruzie met volwassenen (3) is vaak opstandig of weigert zich te voegen naar verzoeken of regels van volwassenen (4) ergert vaak met opzet anderen (5) geeft anderen vaak de schuld van eigen fouten of wangedrag (6) is vaak prikkelbaar en ergert zich gemakkelijk aan anderen (7) is vaak boos en gepikeerd (8) is vaak hatelijk en wraakzuchtig Stoornis van Asperger (Asperger’s Disorder) volgens DSM-IV-TR: A Kwalitatieve beperkingen in de sociale interactie, zoals blijkt uit ten minste twee van de volgende: (1) duidelijke stoornissen in het gebruik van veelvoudig nonverbaal gedrag zoals oogcontact, gelaatsuitdrukking, lichaamshoudingen en gebaren om de sociale interactie te bepalen (2) er niet in slagen met leeftijdgenoten tot bij het ontwikkelingsniveau passende relaties te komen (3) tekort in het spontaan proberen met anderen plezier, bezigheden of prestaties te delen (bijvoorbeeld het niet laten zien, brengen of aanwijzen van voorwerpen die van betekenis zijn) (4) afwezigheid van sociale of emotionele wederkerigheid


73

B Beperkte, zich herhalende en stereotiepe patronen van gedrag, belangstelling en activiteiten zoals blijkt uit ten minste één van de volgende: (1) sterke preoccupatie met één of meer stereotiepe en beperkte patronen van belangstelling die abnormaal is in ofwel intensiteit of aandachtspunt (2) duidelijk rigide vastzitten aan specifieke niet-functionele routines of rituelen (3) stereotiepe en zich herhalende motorische maniërismen (bijvoorbeeld fladderen of draaien met hand of vingers of complexe bewegingen met het hele lichaam) (4) aanhoudende preoccupatie met delen van voorwerpen C De stoornis veroorzaakt in significante mate beperkingen in het sociaal of beroepsmatig functioneren of het functioneren op andere belangrijke terreinen. D Er is geen significante algemene achterstand in taalontwikkeling (bijvoorbeeld het gebruik van enkele woorden op de leeftijd van twee jaar, communicatieve zinnen op de leeftijd van drie jaar) E Er is geen significante achterstand in de cognitieve ontwikkeling of in de ontwikkeling van de bij de leeftijd passende vaardigheden om zichzelf te helpen, gedragsmatig aanpassen (anders dan binnen sociale interacties) en nieuwsgierigheid over de omgeving F Er is niet voldaan aan de criteria van een andere specifieke pervasieve ontwikkelingsstoornis of schizofrenie Pervasieve ontwikkelingsstoornis Niet Anderszins Omschreven (PDD-nos): Deze categorie moet gebruikt worden als er een ernstige en pervasieve beperking is in de ontwikkeling van de wederkerige sociale interactie samen met tekortkomingen in ofwel de verbale ofwel non-verbale communicatieve vaardigheden of door de aanwezigheid van stereotiep gedrag, interesses en activiteiten, terwijl niet voldaan wordt aan de criteria voor een specifieke pervasieve ontwikkelingsstoornis, schizofrenie, schizotypische persoonlijkheid of ontwijkende persoonlijkheidsstoornis. Zo behoren tot deze categorie ook de ‘atypische autisme’ beelden die niet voldoen aan de criteria van de autistische stoornis vanwege een begin op latere leeftijd, atypische symptomatologie of te weinig symptomen of deze allemaal. Multiple Complex Developmental Disorder (MCDD) Bron: www.balansdigitaal.nl MCDD is de afkorting van de Engelse term Multiple Complex Developmental Disorder. In het Nederlands: Meervoudige complexe ontwikkelingsstoornissen. Deze stoornis wordt beschouwd als een variant van bepaalde autistische stoornissen. MCDD is nog niet officieel opgenomen in het algemeen gebruikte psychiatrisch handboek (de DSM), maar wordt als beschrijving van bepaalde psychiatrische EEiinnddeexxaam © Maarrjjaa BBrruunntt © meennssccrriippttiiee vvaann M SScchhooooll vvoooorr HHoom meerrssffoooorrtt meeooppaatthhiiee AAm SSttuuddiieejjaaaarr 22000077--22000088

74

problemen van kinderen al wel regelmatig door kinderen jeugdpsychiaters gebruikt. Hoewel MCDD wordt beschouwd als een variant van autisme of PDD-NOS, staan bij kinderen met MCDD niet de contactproblemen op de voorgrond maar de problemen bij het reguleren van emoties en gedachten. Een beetje angst ontaardt bij hen meteen in paniek, een beetje boosheid wordt razernij. Hun veel te sterke fantasie zorgt ervoor dat hun gedachten met hen op de loop kunnen gaan, waardoor fantasie en werkelijkheid niet meer uit elkaar worden gehouden. Soms vertellen ze over 'stemmetjes' of 'mannetjes' in hun hoofd die hen regeren zonder dat ze zich daartegen kunnen verzetten. Het regulatiemechanisme, de innerlijke thermostaat die emoties en gedachten in evenwicht houdt, werkt bij hen kennelijk minder goed. Kinderen met MCDD nemen wel initiatieven tot contact met anderen, maar missen vaak het vermogen sociale verhoudingen goed te doorzien. In de geborgenheid en veiligheid van een één-op-één-relatie met een volwassene kunnen ze vaak redelijk functioneren. Het gaat mis zo gauw de situatie complexer of minder overzichtelijk wordt. Op het schoolplein, in de winkel, op het verjaardagspartijtje, op het familiefeest ontsporen deze kinderen heel snel en reageren dan met angst of woede.


75

Opgedragen aan Renée, mijn bijzondere dochter

Recommend Documents