Actietafel Healthy Urban Living in Utrecht Boost voor het stationsgebied Landmaker: Hetty Linden, gemeente Utrecht Rita van der Meulen, Frederik Leenders, Loes Geelen , gemeente Utrecht Tafelvoorzitter: Joost van der Ree, RIVM Tafelsecretaris: Annette Duivenvoorden, Platform31
Inhoud Opgave ...................................................................................................................................................................... 1 1. Gezond leven is gemakkelijk ............................................................................................................................. 2 2. Je voelt je prettig................................................................................................................................................ 2 3. De druk op gezondheid is zo laag mogelijk ....................................................................................................... 3 Uitkomsten workshoprondes ..................................................................................................................................... 3 Adviezen: Actietafel 1 - prioriteren mobiliteit en ontmoeting.................................................................................. 3 Adviezen: Actietafel 2 – equity: verschil en gelijkheid ........................................................................................... 4 Adviezen: Actietafel 3 – Onderzoek....................................................................................................................... 5
Opgave Het aantal inwoners van Utrecht groeit van 330.000 naar 400.000. Het is de vraag hoe de Domstad kan verdichten en tegelijkertijd de kwaliteit van leven hoog houden. Bewoners moeten trots zijn en blijven op hun stad, bedrijven en organisaties moeten zich hier willen vestigen en wortelen. Utrecht wil een magneet blijven voor talenten. Wat maakt een stad aantrekkelijk: gaat het om minder autoverkeer, meer fietsers, energieneutrale bouw, klimaatbestendig- en kundig waterbeheer en vergroening? Utrecht nodigt de vakwereld uit om aan de actietafel healthy urban living op de slotmanifestatie van het Jaar van de Ruimte denkracht te leveren op de aanpak om Utrecht ‘ het toonbeeld voor duurzame en gezonde verstedelijking’ te maken. Landmaker Hetty Linden nodigt de ruimtelijke discipline uit om te reflecteren op de stappen van de gemeente. Gezonde verstedelijking Utrecht wil zowel de economie van stad en regio versterken als gezondheidsverschillen verkleinen. Wat is die gezonde verstedelijking en hoe kan deze hieraan bijdragen? Rita van der Meulen, gemeente Utrecht licht de mindmap toe waaraan de gemeente en haar stakeholders heeft uitgewerkt De basis van een gezonde stad bestaat uit drie invalshoeken: 1. ’gezond leven is gemakkelijk’, 2. ‘je voelt je prettig’ en 3. ‘de druk op gezondheid is zo laag mogelijk’.
1
1. Gezond leven is gemakkelijk Gezond leven met veel aanleiding tot bewegen wordt gemakkelijker gemaakt. Fietsen en lopen is de nieuwe norm en de auto is te gast in de stad. Ook krijgt het meer voorrang ten opzicht van de auto en het openbaar vervoer. Er is een goede en aantrekkelijke bereikbaarheid (routes) van voorzieningen: school, winkels, parken en tal van uitdagende sport- en recreatiemogelijkheden in de openbare ruimte (ommetjes, beweegrondjes) Als ontwerpoplossingen gaat het om uitgangspunten als: Op de stoep kun je met z’n tweëen naast elkaar lopen, de fietser en de voetganger belemmeren elkaar niet, er is aandacht voor fietsparkeren, maximaal 30 km/u in woongebieden en wijken een autovrijcentrum en meer gebruik van P+R- voorzieningen in combinatie met openbaar vervoer.
Mindmap gezonde stad, het uitroepteken zijn uitgangspunten en gloeilampje zijn oplossingsrichtingen
2. Je voelt je prettig De stadsbewoner voelt zich prettig in de gebouwde omgeving doordat er voldoende, aantrekkelijk, bereikbaar en bruikbaar groen is voor zowel het ommetje alsook evenementen. Bewoners voelen zich mede-eigenaar van het groen in de buur, de dragen bij aan zelfbeheer en doen aan stadslandbouw. Om hittestress te beperken zijn er voldoende schaduwplekken. Pleinen zijn minder stenig en meer groene of blauw. Als ontwerpprincipes kunnen richtlijnen opgesteld worden als: ieder vanuit zijn huis heeft zicht op groen, een park(je) op 10 minuten loopafstand en een recreatiegebied op 15 minuten fietsafstand. In elke wijk een natuurspeelplek. Meer groene daken
2
3. De druk op gezondheid is zo laag mogelijk De stad heeft een zo laag mogelijke belasting van milieufactoren die de gezondheidbeinvloeden. De stad is stiller en schoner dan tevoren (geluid, luchtkwaliteit en binnenklimaat, energie). Oplossingen liggen op terreinen als: - Minder overlast door buren (incl. kinderen), ontwerp en inrichting architectuur van huizen, minder autoverkeer en meer stiltegebieden en beleid gevoelige bestemmingen/afstandscriteria.
Uitkomsten workshoprondes De gemeente Utrecht stelde drie vragen tijdens de actietafel Workshopronde 1: Prioriteren: Uitgaande van een verdichte leefbare stad, waar moet de nadruk worden gelegd? Workshopronde 2: Equity: Profiteert iedereen hier evenveel van? Of: Voor welke groepen zijn de verschillende thema’s belangrijk? Workshopronde 3: Onderzoek: Wat werkt (bewezen?), Wat zijn goede onderzoeksvragen.
Adviezen: Actietafel 1 - prioriteren mobiliteit en ontmoeting tC/rd 1 sociale dimensie van gezonde verstedelijking, upgrade van bestaande wijken moet innovatief, benut omgevingspsychologie en werk aan fietsmobiliteit
Drie puntenplan voor gezonde verstedelijking De actietafel komt tot een driepuntenplan voor de gezonde stad. De opgave ligt bij de upgrade van de bestaande wijken. Nieuwe wijken en/of de inbreiding in de bestaande stad worden volgens state-ofthe-art inzichten ingericht. Wat daarbinnen onderbelicht blijft is de sociale dimensie van de fysieke ruimte. Wie maakt gebruik van de openbare ruimte en hoe bereik je diverse doelgroepen. Zorg daarom voor voldoende differentiatie, luidt het advies. Om bestaande wijken te upgraden gaat het om zowel woningaanpassingen als de openbare ruimte en de benodigde opschaling om dit van de grond te krijgen. Maatschappelijk vastgoed is een relevante invalshoek om bewoners van de stad te bereiken en sociaal te activeren. In Amsterdam-Noord wordt op deze wijze gewerkt. Daarnaast is het van grote waarde om inzichten vanuit de omgevingspsychologie te gebruiken bij het ontwerp. Hoe wordt openbare ruimte gebruikt. Zorg dat er leidende ontwerpprincipes ontwikkeld worden, gericht op gezondheid. Om de sociale context van een buurt te doorgronden is het relevant om de diverse bewonersgroepen te kennen. Ga op zoek naar de sleutelfiguren in de wijk. Sluit aan op leefgewoonten. Tot slot als Utrecht inzet op de fiets, benut ook de nieuwste oplossingen. Er is veel innovatie rondom de fietsmobiliteit, benut deze kennis en bouw mee aan kennisopbouw in experimenten van verkeeren mobiliteitsopleidingen. Van leenfiets, e-bike tot veilige paden en routes.
3
Samenvattend 1. Sociale dimensie van de fysieke ruimte: gebruik en bereik van doelgroepen, differentiëren is nodig 2. Upgrade van bestaande wijken en maatschappelijk vastgoed is vindplaats. Hier kan sociale activatie 3. Ken de omgevingspsychologie: benut inzichten van de psychologie van het gebruik/inrichting van ruimten, zoals de principes die William Whyte (social life of small urban spaces, jaren ’70/80) of Jan Gehl hebben onderzocht en toepassen.
Adviezen: Actietafel 2 – equity: verschil en gelijkheid tC/rd 2 equity in gezonde stad: levendige discussie over milieuzonering, win-win van economie en gezondheid, denk aub ook aan voetganger en stress/eenzaamheid
Leidt generiekbeleid als milieuzonering ook tot meerwaarde voor de specifieke doelgroepen met gezondheidsachterstanden? Ja, luidt de conclusie het weren van auto’s met hoge fijnstof uitstoot biedt een lagere druk op gezondheid voor de gehele stad. Tel uit je winst. Het samen op gaan van economische vitaliteit van Utrecht en gezonde verstedelijking leidt tot win-win. Denk dan ook aan het doorvertalen daarvan aan de hoogbouwprincipes in de stad New York. Marktpartijen mogen de lucht inbouwen, maar de plint van het pand moet verplicht een publieke functie hebben. Wie dragen de identiteit van de gezonde stad? Hoe verhoudt dit zich tot Utrecht als studentenstad en vervoersknooppunt? Zorg dat daar aansluiting tussen bestaat. Geur en kleur maken ook onderdeel uit van de identiteit Er spelen veel belangen en zeker in de tussenfase van transformatie van het centrumgebied. Als je een gezonde stad wilt zijn, zorg dat je dit ook in de tussenfase bent. Momenteel zijn er rondom het station weinig veilige oversteekplekken voor minder mobiele mensen zijn en komt de voetganger in de verdrukking. Speel ook hier op in. Het is bij het uitzetten van gezonde verstedelijking wel relevant om de doelgroepen in beeld te hebben. Op wie richt zich de gezonde stad: bewoners, bezoekers, werknemers? Daarbij is communicatie of zelfs nudging (het duwtje in de richting van gezond gedrag relevant). De gemeente moet zich wel de vraag stellen of zij zelf wel altijd de goede boodschapper is. Armoede is een bepalende factor voor gezondheid van mensen. In wijken met een lage SES wonen mensen met meer gezondheidsachterstanden. Voor deze groepen moet er niet alleen aandacht zijn voor fysieke gezondheidsproblemen, maar ook voor de psychische gezondheid, zoals stress en eenzaamheid. In ruimtelijke plannen zouden gemeente en investeerders een verantwoordelijkheid hebben om bij te dragen aan gezonde oplossingen. Het is relevant om inzichtelijk te maken hoe de verhoudingen en belangen zijn van betrokken stakeholders en hoe zij kunnen bijdragen. Ook binnen de gemeente. Daarnaast is het van belang om de gebouwde omgeving, zowel de woning als de woonomgeving, meer flexibel en levensloopbestendig te maken, waarbij er ook aandacht is voor volwassenen en ouderen.
4
Adviezen: Actietafel 3 – Onderzoek tC/rd 3 meten is weten, dus ook inzet op big data en apps, slim verbinden, maak containerbegrip concreet, benut geldstromen in de wijk, cross-over opgave
Gezonde verstedelijking is een mooie ambitie, maar de valkuil is dat het een container begrip wordt. Maak het begrip specifiek en concreet, kies prioriteiten en weer hier kritisch op. Heb ook voor de verschillende doelgroepen en segmentatie hierbinnen, maar ook zullen er belangenconflicten zijn. Een eerste stap kan zijn om de mindmap voor de stad specifiek per wijk te maken, waardoor makkelijker prioriteiten gesteld worden. Meten en weten is belangrijk, zet in op big data, maar vraag het bewoners ook zelf. Wees hierin creatief. Jongeren raken gemotiveerd om te bewegen via bijvoorbeeld apps en andere gadgets, waarbij je direct ziet wat de inspanning oplever. Ook leiden sectorale vragen tot sectorale antwoorden. Stel vragen als ‘hoe gaat het me u’ en niet ‘hoe gaat het met uw gezondheid’. De gezonde stad is een cross-over opgave. Er is een cross-over mentaliteit nodig om gezonde verstedelijking van de grond te krijgen. Het gaat om het maken van slimme verbindingen. Zorg dat er mensen aanwerken die de samenhang ook zien. Dit bewustzijn geldt niet alleen voor de gemeentelijke organisatie, maar ook bij de gemeenteraad. Voor gezonde verstedelijking zullen per wijk verschillende aanpakken nodig zijn en ook binnen de wijk zijn er een veelheid aan leefstijlen en woonmilieu’s. Soms zijn er ook tegenstellingen. De wijk Overvecht in Utrecht is de groenste wijk, maar telt ook de hoogste uitgaven aan gezondheidskosten. Zoek uit hoe mensen zich voelen en waarom. Op basis daarvan kunnen keuzes gemaakt worden op factoren die meespelen in het fysieke domein. Ook leidt het tot differentiatie in aanpak. Ook kun je gezondheid koppelen aan andere thema’s. Zoals work outs op straat (sporten in een sfeer waarbij leefstijlen elkaar ontmoeten en bovendien gaat het eenzaamheid tegen), maar ook in actieve beweegrouting langs de rivier, waar in Rotterdam lans de Maas aan wordt gewerkt. En vergeet bij het concreet maken vooral ook niet naar voorbeelden uit het buitenland te kijken. De looproutecampagne in Norwich/Bristol (Engeland) leidde tot grote betrokkenheid van bewoners en een lager doktersbezoek. Heb daarom ook oog voor de logica’s van bewoners in de wijk en de geldstromen in de wijk. Zoals de Ikea op Kanaleneiland, waar buurtbewoners elkaar ontmoeten in het restaurant. Overleg met dit bedrijf over het thema gezond ontbijt.
5
Bijlage: Flipovervellen Ronde 1 – Vraag: prioriteren mobiliteit en ontmoeting
Tafel 1 6
Tafel 2
7
Detail flipovervel
8
Tafel 3 9
Ronde 2 – Healthy urban living – vraag equity Tafel 1
10
Tafel 2
11
Tafel 3
12
Ronde 3 : Onderzoek Tafel 1
13
Tafel 2
14
Tafel 3
15
