Operatie Market Garden
17 september 1944
Market Garden had de laatste grote operatie moeten worden om de 2e Wereldoorlog in Europa vóór Kerstmis 1944 te beëindigen. Maar het liep anders. Als deze militaire operatie beantwoord zou hebben aan de doelstellingen dan zou de geschiedschrijving van het Westen ná 1944 een andere zijn geweest. Na de invasie op 6 juni 1944 in Normandië konden de geallieerden pas rond 20 augustus uit hun bruggenhoofd breken, om dan on een enorm tempo en met een macht van 1 miljoen Amerikanen, Britten, Canadezen, Fransen, Polen en Nederlanders de vijand door Frankrijk en België voor zich uit te jagen. In 6 dagen leggen de Geallieerde tanks meer dan 560 km af. Brussel en Antwerpen worden op 3 respectievelijk 4 september bevrijd. De verslagen Duitsers trekken in wanorde door Zuid-Nederland, richting Heimat. In die euforie werd het in Nederland Dolle Dinsdag. Na de verovering van Antwerpen lassen de Geallieerden een adempauze in . Dit was een tactische fout. Antwerpen en de havens zijn weliswaar bevrijd maar onbruikbaar omdat de Duitsers beide oevers van de Schelde nog beheersten. De adempauze beidt de Duitsers de gelegenheid om zich te hergroeperen; er komt versterking uit Duitsland en het 15e Duitse leger slaagt erin volledig bewapend uit Zeeuws-Vlaanderen te ontsnappen en Noord-Brabant te bereiken. Als de Geallieerden op 6 september de aanval hervatten, vinden zij de Duitsers paraat. Het offensief verloopt dan bijzonder moeizaam. Op geallieerd niveau heerst ernstig meningsverschil over de te volgen strategie. Eisenhower is voorstander van een opmars over een breed front naar Rijn en Ruhr. Montgomery ziet meer in een speerpunt-offensief dat de Duitse troepen in Nederland in tweeën moet splijten waardoor de weg naar de Ruhr openvalt.
Montgomery krijgt zijn zin. Het 1e Geallieerde Airborne Corps wordt onder zijn bevel geplaatst. Op 17 september 1944 zal het Britse 30e legercorps vanuit het
bruggenhoofd in België via een “tapijt” met de codenaam “Market” van luchtlandingstroepen oprukken via Valkenswaard, Eindhoven, Veghel, Grave, Nijmegen en Arnhem naar het IJsselmeer. Het tapijt zal worden gelegd door de 101e Amerikaanse Airborne Divisie nabij Eindhoven, de 82e Amerikaanse Divisie nabij Nijmegen en de 1e Britse Airborne Divisie aangevuld met Poolse parachutisten nabij Arnhem. Zij moeten snel de bruggen over de kanalen en rivieren veroveren om onder de codenaam “Garden” de opmars route voor het 30e Britse corps open te houden. Voor de flankbeveiliging wordt het 8e en 12e Britse legercorps ingezet.
Op het hoogste Duitse niveau hadden intussen commandowisselingen plaatsgevonden. Hitler riep zijn opperbevelhebber in het Westen, Günther van Kluge, op het matje die eerder von Runstedt was opgevolgd. Op weg naar Duitsland maakt hij een eind aan zijn leven. Zijn opvolger werd veldmaarschalk Walter Rommel. Goering boodt op 4 september 20.000 parachutisten aan en liet 10.000 man Luftwaffe personeel omscholen tot infanterist. Het waren deze infanteristen die Model voor de verdediging bij het Albert kanaal tot zijn beschikking kreeg. Generaloberst Kurt Student kreeg de leiding over Goerings nieuwbakken parachutisten en ook het uit Zeeuws-Vlaanderen ontsnapte 15 leger kwam onder zijn bevel. Model verplaatste zijn hoofdkwartier naar Oosterbeek en Student vestigde zich in Vught. Zij waren er zich in de veste verte niet van bewust dat zij kwartieren betrokken in het door Geallieerden geplande landingsgebied. Maar er was meer; Door zuiver toevallige omstndigheden belandden restanten van de 9e Hohenstaufen en de 10e Frundsberg Panzerdivsies omstreeks september in Gelderland. Beide corpsen waren uitgesproken elite troepen. Zij waren ontsnapt uit Frankrijk en de bedoeling was hen op de Veluwe op verhaal te laten komen en ze daarna zo spoedig mogelijk weer in te zetten. De beide divisies kwamen onder direct commando te staan van de energieke Obergruppenführer Willi Bittrich. De oorspronkelijk operatie heette niet Market Garden maar “Comet”. Montgomery legde zijn oorspronkelijke plan op 23 augustus voor aan Eisenhower met de mededeling dat het voor de uitvoering van dit offensief noodzakelijk zou zijn,
in verband met de bevoorrading, de opmars van alle Geallieerde eenheden in Frankrijk stil te leggen. Eisenhower wees dit voorstel terecht van de hand, omdat dit nooit door Patton en Bradley geaccepteerd zou worden. Op 6 september kwam een nieuw voorstel op tafel, nog steeds onder de naam “Comet, waarbij de 1e Britse luchtlandingsdivisie bij de bruggen van Grave, Arnhem en Nijmegen zou landen. Vanuit het bruggenhoofd in België zou het 2 leger met twee speerpunten oprukken; de een richting Den Bosch, de andere richting Nijmegen-Arnhem. Op 7 september kwamen de orders voor beide operaties naar de divisiebevelhebbers. Stormen in Het Kanaal en de toenemende Duitse weerstand zijn dan oorzaak voor uitstel gedurende enkele dagen. Op 10 september werd de operatie afgeblazen. Montgomery achtte de risico’s bij nader inzien te groot. Terstond zette hij zijn staf aan het ontwerp voor een nieuwe operatie met vrijwel dezelfde doelen, uitgezonderd de stoot naar Den Bosch en met inschakeling van twee Amerikaanse Airborne divisies als verrassingselement. Montgomery meende dat de Duisters geen luchtlanding in Arnhem zouden verwachten, zodat hier een “coup de main” kon worden uitgevoerd. Montgomery geloofde heilig in zijn plan om met één krachtige, maar potlooddunne stoot, op te rukken naar het hart van Duitsland en tegelijkertijd Nederland te bevrijden. Eisenhower daarentegen vreesde dat een offensief over zo’n lang en smal front erg kwetsbaar zou zijn. Achteraf terecht. Desalniettemin werd besloten om de tot Market Garden omgedoopte operatie op 17 september te starten. Op 12 september vond in Londen de stafbespreking plaats. Het Zuidelijke deel van het Arnhem tapijt zou bij Son en Veghel worden uitgelegd door de 101e Airborne divisie, met de opdracht de bruggen over het Wilhelminakanaal, de Zuid-Willemsvaart, de Dommel en Aa te veroveren. De 82e Airborne divisie zou landen bij Grave, Overasselt en Groesbeek. Taakstelling: de bruggen over de Maas bij Grave, minstens één brug over het Maas-Waal kanaal en de brug over de Waal bij Nijmegen. Voorts zouden de heuvels bij Groesbeek/Beek moeten worden veroverd. Gekozen werd voor een operatie bij daglicht om de gevreesde Duitse nachtjagers te ontlopen.
Gezien de enorme aantallen manschappen (meer dan 34.000) en de indrukwekkende hoeveelheid munitie, uitrusting, jeeps, houwitsers, voedsel en medicamenten, was het onmogelijk de hele operatie in één vlucht uit te voeren (daarvoor ontbraken de vliegtuigen) en bleek het niet mogelijk twee vluchten op één dag uit te voeren. Besloten werd: over drie achtereenvolgende dagen, 3 landingsgolven. Het adembenemende schouwspel van duizenden vliegtuigen met enorme gliders voorafgegaan door Spitfires, Mustangs, Hurricanes en Mosquito’s hadden een apocalyptisch karakter. Het was de prelude van de grootste militaire operatie ooit op Nederlandse bodem uitgevoerd èn de grootste en nooit meer overtroffen luchtlandingsoperatie uit de geschiedenis. Het totaal aan ingezette vliegtuigen bedroeg 13.000 met 2.600 gliders. Het verloop van de strijd is bekend. Zowel de 101e als de 82e Airborne divisie slaagde in vrijwel alle opdrachten, zij het met anderhalve dag vertraging. Het meest cruciale moment van de gehele operatie was woensdagmiddag 20 september. Na 3 dagen verbeten strijd aan de zuidkant van de Nijmeegse Waalbrug was het de 82e Airborne divisie niet gelukt de brug in te nemen.
Gavin besloot met een meesterzet tot een oversteek van de Waal in grote kano’s, 3 km stroomafwaarts van de brug. Het lukte, maar van de 26 boten die de eerste oversteek maakten kwamen er slechts 13 op de Lentse over aan. Alleen al bij die crossing verloren de Amerikanen ongeveer 100 man aan doden en gewonden. De Amerikanen slaagden erin de Noordelijke oprit van de brug te veroveren en vrijwel tegelijkertijd arriveren vier tanks van de Grenadier Guards onder commando van Peter Carrington bij de zuidelijke oprit. Sergeant Rbertson steekt als eerste de brug over, maar heeft zijn testament al gemaakt, denkend dat de brug op het moment van de crossing de lucht in zal gaan. Tot tweemaal toe springt hij over op een andere tank omat de Duitsers een treffer plaatsten en in de euforie van het overleven raast hij over de grootste overspanning in Europa door het dorp Lent, richting Arnhem. Carrington, in de laatste tank, realiseert zich dat hij de brug in z’n eentje moet houden tot er versterking komt. Dat duurde nog 40 minuten. Het waren de zwaartse 40 minuten van zijn leven zoals hij later op de Nederlandse TV verklaart.
Terugkijkend op deze in veel opzichten unieke operatie zijn er nogal wat fouten gemaakt bij de planning en me veel gemiste kansen te velde. Kort samengevat komen die op het volgende neer. Op de 1e plaats het verzuim van het 30e Britse coprs om na de verovering van Antwerpen door te stoten naar Woensdrecht een de Kreekrakdam, om de achterdeur waarlangs het 15e Duitse leger wilde ontsnappen, in het slot te gooien. De luttele kilometers die de Guards Armored Division nog had af moeten leggen, velde het vonnis voor Montgomery’s concept. Op de 2e plaats de 80.000 Duitsers met een formidabele uitrusting rukken daardoor via Walcheren en Zuid-Beveland op naar Noord-Brabant. Van Duitse zijde is later vastgesteld dat de Wehrmacht in die dagen inderdaad rijp was voor de genadeslag. Toen Market Garden na de eerste 4 dagen vastliep, kwam dat in belangrijke mate door pressie van eenheden van het 15e leger. Market Garden raakte in het slop, de tijdschema’s klopte van geen kanten meer, Nijmegen werd pas in de middag van 20 september bereikt, 36 uur te laat waardoor Arnhem buiten bereik bleef van het grondleger. Op de 3e plaats veroorzaakte de gesprongen brug bij Son ruim 8 uur vertraging bij de opmars van het grondleger. Op de 4e plaats. De logistiek, toch zo belangrijk bij een dergelijke operatie, klopte van geen kanten. Het gehele Britse 30e corps met meer dan 20.000 voertuigen, waaronder vele zware rupsvoertuigen, moest over een smalle weg van Valkenswaard naar Nijmegen oprukken. Vanuit Eindhoven leiden niet meer wegen naar Nijmegen dan die ene route via Son, Veghel en Grave. De uitschakeling door pech of vijandelijke actie van tanks moest onherroepelijk tijden tot een blokkade en daarmee tot onherstelbaar tijdverlies.
Verder werd over het hoofd gezien dat er, al waren het alleen maar ambulances en legertrucks, ook retour verkeer naar Eindhoven zou zijn. Door al die ellende kreeg de Corridor dan ook terecht de naam: Hell’s Highway.
Op de 5e plaats. Het belangrijkste voordeel van de inzet van luchtlandingstropen is het verrassingselement. Dat kan alleen als je zo dicht mogelijk aan twee kanten van het te veroveren object wordt gedropt. Bij Market Garden was dat alleen het geval in Grave. De dropping bij de Rijnbrug was ver ten westen van Arnhem, op de Ginkelse heide, evenals de Groesbeekse dropping ver van de Nijmeegse brug. Argument voor die verre droppings was de zware Duitse Flakbeveiliging. Het bleek echter dat de Flakbeveiliging niet extra zwaar was en inleidende luchtaanvallen waren een simpele mogelijkheid geweest om die uit te schakelen. En dan praten we nog niet over de vrijwel onbruikbare radio verbindingsapparatuur van de Britten bij Arnhem. Of over de falende weersvoorspellingen. Tenslotte: Boeken zijn vol geschreven over het verraad van de dubbelspion Christiaan Lindemans, alias King Kong. Hij zou de operatie Market Garden aan de Duitse contraspionage hebben verraden. Vast staat dat Lindemans de verkregen informatie heeft verraden in ruil voor de vrijlating van een door de Duitsers gevangen genomen familielid. Maar de Duitse Abwehr hechtte geen geloof aan het verhaal van Lindemans. Een genotuleerde bijeenkomst op 14 september 1944 op het stafkwartier van Bittrich, waaraan Model en Harzer deelnamen, sprak met geen woord over een op handen zijnde luchtlanding bij Arnhem en Nijmegen. Als de Duitse bevelhebbers inderdaad van de luchtlandingen zouden hebben afgeweten, dan zou Model zijn hoofdkwartier niet in Oosterbeek en Student het zijne niet in Vught hebben gevestigd; dan zou de bevelhebber van de 10e SS-Panzer divisie niet op 16 september naar een kuuroord vertrokken zijn en zouden de bruggen van Arnhem en Nijmegen veel zwaarder bewaakt en beveiligd zijn geweest. Dan zou het vliegveld Deelen niet zijn ontmanteld en zou op 16 september voor alle Duitse troepen in Nederland Alalrmstufe I zijn afgekondigd. De hogere SS- en Polizeiführer in Nedrland, Hans Rauter, nam uitgerekend op zondag 17 september een vrije dag. Tot slot blijft de vraag of Market Garden nu een succes of een verloren slag is geweest. Die vraag valt niet zonder meer met ja of nee te beantwoorden. Het is maar van welke invalshoek je kijkt. Internationaal wordt vaak over de verloren “slag bij Arnhem” gesproken. En dat is zeker niet ten onrechte. De uiteindelijke doelstelling om de oorlog vóór Kerstmis 1944 te beëindigen faalde. Het heeft rond Arnhem bepaald niet ontbroken aan moed en doorzettingsvermogen en terecht mag gesproken worden van een heroïsche strijd van licht bewapende parachutisten tegen een overmacht aan zwaar bewapende Duitse Elite troepen. Bekijken we het vanuit de omvang van veroverd gebied en het aantal bevrijdde Nederlanders dan mogen we zeker van een succesvolle operatie spreken. Op één na werden alle bruggen veroverd in Brabant en bij Nijmegen. De taakstelling werd door de Amerikanen, ondanks zware verliezen ruimschoots gehaald Ruim 1 miljoen inwoners ontliepen daardoor een Hongerwinter en waren na 4 jaar weer vrije Nederlanders. C.H.L.H. ten Horn 17 september 1993 Geraadpleegde literatuur ondermeer: “Corridor naar de Rijn”, Hen Bollen “De bevrijding van Eindhoven”, Karl Margry
