Operatie Duinbrand. in Noord-Holland. Actueel Expertmeeting C2000. Actueel TWC over TEDS, LTE en frequenties. Thema CR gaat radiolandschap veranderen

Vakblad voor mobiele communicatie in de openbare orde & veiligheidssector en het bedrijfsleven

Jaargang 32, juni 2011

Actueel Expertmeeting C2000

Actueel TWC over TEDS, LTE en frequenties

Thema CR gaat radiolandschap veranderen

‘Operatie Duinbrand’ in Noord-Holland

MISSION CRITICAL WIRELESS COMMUNICATIE& ICT OPLOSSINGEN • • • • • • •

Analoge en digitale radio-infrastructuren (TETRA, DMR,…) Indoor dekking in Special Coverage Locations (C2000, GSM/UMTS, Private GSM, WiFi,..) Portofonie, marifonie, paging, meldkamersystemen Mobiele Data Terminals (MDT’s) Fysische beveiliging: Personen Zoek Installatie (PZI), camerabeveiliging, toegangscontrole,… Virtualisatie, Security, informatiebeveiliging,… Optimalistatie, Migratie, Hosting,…

en nog veel meer! SAIT Zenitel Netherlands B.V. Microfoonstraat 5, 1322 BN Almere, P.O. Box 30350, 1303 AJ Almere T +31 36 546 26 00 F +31 36 546 26 01 E [email protected]

www.saitzenitel.nl

Verbinding juni 2011

redactioneel | inhoud

Nieuws Wat is nieuws? Ongetwijfeld zijn er heel veel definities. Ik heb de mijne: nieuws is dat wat anders is. Bijvoorbeeld een deal die NIET doorgaat. Tijdens het Tetra World Congres meanderde het verhaal dat de tender van de NS werd afgeblazen langs de Nederlandse en Belgische bezoekers. Ik vermeldde het op ‘de Twitter’ van Vakblad Verbinding (http:// twitter.com/vkbldverbinding) en we kregen plotsklaps twintig ‘followers’ erbij. Is een duinbrand nieuws? Helaas gebeurt het regelmatig de laatste tijd. Onregelmatig genoeg om anders dan anders te zijn, dus ja, het is nieuws. Over de bestrijding daarvan staat er een mooi openingsverhaal in dit nummer. Is cognitieve radio nieuws? Nee, voor u als lezer waarschijnlijk niet. Toch neemt de kennis op dit gebied langzamerhand toe en zullen snel hele slimme radio’s op de markt komen. Dit onderwerp is eigenlijk een verhaal voordat cognitieve radio nieuws is. Want ‘CR’ zal wel degelijk een verschil maken. Is Koning & Hartman nieuws? Ja en nee. De perceptie was toch een aantal jaar dat het wat minder ging met het bedrijf. De CEO van ‘K&H’ legt in dit nummer hun nieuwe strategie uit. Een soort van achtergrondnieuws, zeg maar. En Koning & Hartman blijkt niet te zijn weggeweest. Is de Expertmeeting C2000 nieuws? Zeer zeker. Er staat veel te gebeuren rond C2000. Een van de journalisten van dit blad was bij de Expertmeeting en heeft er een verslag van gemaakt. En TWC 2011 in Budapest, was dat achteraf gezien nou nieuws? Het congres zelf liet twee trends zien: het gevecht om de frequenties en LTE versus TEDS. Lees erover in het zeven pagina’s tellende verslag. De nieuwsjes die onderling werden uitgewisseld tijdens het congres staan daar niet in. Die mag u best horen van me. Via Twitter.com/vkbldverbinding. Henk van Beek Uitgever

3

Inhoud Actueel

‘Operatie Duinbrand’ in Noord-Holland Expertmeeting C2000

Meeting Radio Communication Expertgroep

TWC over TEDS, LTE en frequenties Thema

CR: slimme radio in aantocht

CR gaat radiolandschap veranderen Interview

CEO K&H: “Ik roep op tot openheid” Praktijk

Tetra voor Antwerp Terminal

9 29 33 37 13 17 20 25

En verder Kort nieuws Productnieuws Column

4 40 42

Maarten Oberman

Meld je nu aan voor de nieuwsbrief van Verbinding Kijk op www.verbinding.nl!

4


kort nieuws

Cassidian en Alcatel-Lucent bundelen krachten voor LTE op 400 MHz Tijdens het Tetra World Congres in Budapest deze week hebben Cassidian en Alcatel-Lucent een samenwerkingsovereenkomst getekend om LTE te combineren met het 400 MHz spectrum. Deze band kan dienen als spectrum voor nood- en hulpdiensten. Op deze manier kunnen breedbanddiensten voor nood- en hulpdiensten worden aangeboden. Cassidian zal zich richten op de ontwikkeling van radio’s en terminals

voor deze band. Ook zal Cassidian de marketing en sales op zich nemen. Alcatel-Lucent brengt haar kennis van LTE in het project in. Doordat het een relatief lage frequentie is, kan een kosten-effectieve dekking worden aangeboden. Dankzij

breedband kunnen bijvoorbeeld mobiele video security, location based video service en andere breedbandige oplossingen onderdeel worden van het palet van de gebruiker.

TetraNed breidt samenwerking met Entropia Digital verder uit TetraNed en Entropia Digital hebben tijdens het TETRA World Congres in Boedapest twee contracten getekend voor zowel de uitbreiding van het onderhoud aan de netwerken van Entropia Digital als de uitrol van nieuwe TETRA-zendmasten in Nederland en België. TetraNed is in Nederland system integrator op het gebied van ontwerp, configuratie en implementatie van mission critical netwerken. Door de bewezen know-how, innovaties en actief onderhoud en beheer van het landelijke C2000netwerk, vertrouwen hulpverleners uit de sector Openbare

Orde en Veiligheid al bijna een decennium lang dagelijks op de geleverde kwaliteit. Entropia Digital heeft reeds al een deel van haar netwerken in onderhoud bij TetraNed. Entropia Digital is een mobiel bedrijfstelecommunicatie netwerk in Nederland en België, welke heden uit meer dan 210 zendmasten bestaat. Het netwerk is voor wat betreft de technologie vergelijkbaar met het radiocommunicatiesysteem C2000. Het is gebaseerd op de digitale TETRA-standaard en een belangrijke schakel in de digitale radiocommunicatie voor zowel industriëleen havenbedrijven als voor de dienstverlenende en overheidssector in Nederland en België.


5

6


Politie Groningen kiest voor Motorola De politie Groningen heeft besloten om 1100 portofoons te vervangen door toestellen van Motorola. KPN levert de portofoons. Het gaat om MTP850S, een doorontwikkeling van de MTP850 en heeft een naast alle functionaltien van de MTP850 een aatnal belangrijke extra functionaliteiten zoals een interne man down optie en een accessoire connector aan de zijkant. Voor extra gebruiksgemak en voor optimale benutting van het TETRApotentieel, is de MTP850S voorzien van een ‘true colour’- display met hoge resolutie. Met een resolutie van 130 x 130 pixels en meer dan 65.000 kleuren biedt dit scherm de ideale basis voor toepassingen zoals WAP en Multislot Packet Data. Dit scherm levert samen met de moderne achtergrondverlichting maximale beelddefinitie onder de meest uiteenlopende lichtomstandigheden. De MTP850S benut het nieuwe kleurenscherm optimaal en is voorzien van een nieuwe grafische gebruikersinterface met intuïtieve bediening en diverse instelmogelijkheden, waaronder de grootte van de letters.

Sepura lanceert explosieveilige ATEX-producten Sepura voegt nieuwe explosie-veilige (ATEX/IECEx) producten toe aan haar productserie. Tijdens het TETRAWorldCongress in Budapest heeft Sepura de toevoeging van de explosie-veilige producten aangekondigd. De lancering versterkt de leiderspositie van Sepura op de wereldwijde TETRAmarkt en breidt de dekking uit naar de gevaarlijke “petrochemie” sector, waar explosie-veilige ATEX producten verplicht zijn. Mark Barnby, Senior Product Manager legt uit. “We hebben geluisterd naar de eindgebruikers van explosie-veilige producten overal ter wereld en in een wijde variëteit van marktsegmenten en hoe zijn hun explosie-veilige producten en accessoires gebruiken. Heldere, goed verstaanbare audio, bedieningsgemak ook tijdens gebruik met grote handschoenen en een nieuw niveau in robuust design waren allemaal noodzaken waar tot nu toe niet aan beantwoord was. De nieuwe STP8x komt aan al deze eisen tegemoet. Het is de eerste IP67 waterdichte TETRA explosie-veilige radio en is gebouwd volgens de nieuw opgestelde en extreem veeleisende ATEX en IECEx testen voor robuust ontwerp.

Nieuwste generatie TETRA-systemen van Motorola Solutions verbruikt tot 60 % minder stroom Motorola Solutions introduceert Dimetra SR 8.0, een belangrijke nieuwe release van het krachtige TETRA (TErrestrial Trunked RAdio) systeem. Met het Dimetra SR 8.0-systeem krijgt de netwerkoperator de beschikking over een compact systeem met uitzonderlijke prestaties. Naast een kleiner vloeroppervlak levert dit systeem een grotere capaciteit en flexibele doorgroeimogelijkheden tegen lagere gebruikskosten. Bovendien kan de klant rekenen op een geautomatiseerd systeem voor software upgrade en onderhoudsactiviteiten. Het Dimetra-systeem biedt eindgebruikers die het systeem voor bedrijfskritische communicatie inzetten, nog eenvoudiger en sneller toegang tot data, verbeterde netwerkbeveiliging en flexibele netwerkcapaciteit en een nog betere dekking. Dimetra SR 8.0 is het eerste systeem

waarmee ook niet-TETRA-netwerken kunnen worden aangesloten, inclusief LTE-netwerken die voldoen aan de standaarden. Hierdoor zijn hulpdiensten van onder meer politie, brandweer en ambulance, voorbereid op de toekomst waarin communicatie tussen breedband- en TETRA-netwerken mogelijk wordt. De verdere ontwikkeling van de TETRA-netwerk infrastructuur is op de lange termijn gewaarborgd, terwijl daarnaast rekening is gehouden met gebruikerspecifieke eisen, efficiënter gebruik en lagere operationele kosten en investeringen. Dimetra SR 8.0 komt beschikbaar in november 2011.


column

Weg met Manager 1.0, leve de Community Manager! Het ontbreekt hen dikwijls aan de kennis en kunde van de professionals op de werkvloer en vaak kunnen ze het niet laten voor te schrijven hoe professionals iets moeten doen in plaats van dat aan het oordeel van die professionals over te laten: managers 1.0. Gelukkig lijkt zich een nieuw soort manager aan te dienen die de manager 1.0 overbodig maakt: de Community Manager! Technisch gezien is het tegenwoordig relatief eenvoudig om een community, een virtueel netwerk, op te zetten. Twee jaar geleden begon ik als hobby met het netwerk Crisisbeheersing Nederland om openbaar toegankelijke informatie over crisisbeheersing EN crisisprofessionals in het versnipperde Nederland bijeen te brengen. Tot mijn schrik kwam ik er na verloop van tijd achter dat ik ook een soort manager was geworden, een functie die ik niet ambieerde. Mijn ambitie was in ieder geval niet een zelfde type manager te worden zoals ik die zelf had meegemaakt. Omdat de functie Community Manager zo nieuw is, is het lastig om hier een vastomschreven takenpakket bij te vinden. Ik vind dat het het beste is als je het netwerk zoveel mogelijk los laat. Je bent een manager die het netwerk faciliteert, niet dirigeert. De vraag is terecht of een community manager wel een manager genoemd kan worden. De naam Community Regisseur lijkt mij passender. Het lijkt alsof het - zeker in het begin - toch wenselijk is dat er iemand de lijnen uitzet. Dinsdag 24 mei was ik in Amsterdam, samen met 40 andere community managers. Daar hoorden wij dat er nu ook een vakvereniging wordt opgezet voor community managers. Een goede zaak, want we kunnen nog veel van elkaar leren hoe je een community tot een succes maakt en geen manager 1.0 wordt! Ralf Mohnen is eigenaar van Nederland 2.0 (www.nederland20.nl), gespecialiseerd in veiligheid en nieuwe media, en is initiatiefnemer van het sociale netwerk Crisisbeheersing Nederland (crisisbeheersingnederland.nl).

Koning & Hartman neemt consulting activiteiten van ATC over

7

Motorola Solutions sluit overeenkomsten voor Tetra-oplossingen Tijdens het Tetra World Congres kondigde Motorola Solutions aan dat er een overeenkomst is gesloten met de eilanden Jersey en Guernsey voor de inzet van interoperable TETRAnetwerken. Het Motorola Dimetra 7.1 TETRA-systeem gaat er voor zorgen dat organisaties van de Channel Islands die zich bezighouden met openbare orde en veiligheid hun netwerken kunnen verbinden als dat nodig is. De Spaanse luchtvaartmaatschappij Iberia heeft Motrola Solutions de opdracht gegeven om het hele vliegveld van Madrid te voorzien van de nieuwste generatie van het TETRA Dimetra IP Compact systeem. Hiermee krijgt het hele vliegveld de beschikking over state-of-the-art digitale radiocommunicatie.

OOV-sector nog grootste Tetra-gebruiker Eenderde van de geinstalleerde Tetra-systemen wordt gebruikt binnen de OOV-sector. Daarmee is de publieke veiligheids-branche nog steeds de grootste gebruiker van Tetra wereldwijd. Dit blijkt uit cijfers van de Tetra Association over 2010 en 2011. De lijst ziet er als volgt uit: Geinstalleerde systemen per sector OOV 33 procent Transport 24 procent Utiliteit 9 procent Overheid 9 procent Zakelijk 8 procent Mijnbouw 7 procent (Lucht)havens 5 procent Operators 4 procent Militair 1 procent

Koning & Hartman neemt de activiteiten over van ATC Technology Consultants B.V. (ATC) met ingang van 1 juni 2011. ATC is een onderneming met een historie gericht op detachering en consultancy in de Telecom markt. “De overname van deze activiteiten biedt ons de kans om de activiteiten op gebied van consultancy en site acquisitie versneld uit te bouwen in lijn met de strategie van Koning & Hartman. Door de overname versterken wij onze positie als dienstverlener en adviseur op het gebied van Consultancy binnen de Telecom en Industrie”, zegt Oswald Coene, Algemeen Directeur van Koning & Hartman. Door deze overname beschikt Koning & Hartman over een groep van circa tachtig gespecialiseerde Consultants op het gebied van projectmanagement, roll-outmanagement, site acquisitie, claimmanagement en contracten relatiemanagement. Eveneens heeft een aantal Consultants juridische ervaring in de verwerving van opstelpunten op daken, vrijstaande masten en hoogspanningsmasten voor GSM en UMTS, en dat resulteert in de status van preferred supplier bij meerdere opdrachtgevers.

8


Cassadian beveiligt de 37e G8 Via een Tetrapol-oplossing van Cassadian is de communicatie tijdens de G8 uitgevoerd. Er waren tijdens de top 10.000 gebruikers, varierend van politie, gendarmerie, het leger en diverse beveiligingsbedrijven.

Thales verzorgt communicatie voor twee metrolijnen in Zuid-Amerika Thales mag twee nieuwe metrolijnen in Santo Domingo en Panama uitvoeren. Thales gebruikt hiervoor een Tetra-oplossing, genaamd DigiM@x. Op Santo Domingo gaat het om ‘lijn 2’, operationeel in 2012: 20 kilometer en dagelijkse goed voor 270.000 reizigers. Het Tetra-managementsysteem van ‘lijn 1’ en ‘lijn 2’ zullen worden gedeeld. In Panama wordt het eerste metronet aangelegd in Panama Stad. Deze lijn is ongeveer 14 kilometer lang, met 11 Tetra radio sites.

Motorola Solutions Axell Wireless breidt aanbod van digitale TETRA Repeaters uit Axell Wireless kondigt de lancering van de BSR438 aan, een digitale band selectieve TETRA (Terrestrial Trunked Radio) repeater. Deze is gebaseerd op SDR Axell Wireless ‘(software defined radio) en digitale filtertechnologie. De BSR438 TETRA digitale repeater is ontworpen om de openbare veiligheid netwerken en PMR (Professional Mobile Radio) systemen voor hoge beveiligingstoepassingen zoals metro-netwerken of de olie-en gasindustrie te ondersteunen. De BSR438 werkt in de 380MHz-band tot en met de 470MHz-band. Ook kan eensmallband-deel van het spectrum worden geselecteerd via een eenvoudige GUI.

verbetert inzicht en performance van netwerken met

Traces

Het nieuwe TETRA RF Automated Coverage Evaluation System (Traces) maakt voor netwerkbeheerders de dekkingsgraad van het netwerk zichtbaar. Met Traces is het ook mogelijk sneller dekkingsproblemen op te lossen die worden gemeld door eindgebruikers. Motorola Solutions lanceert Traces, het TETRA RF Automated Coverage Evaluation System. Met dit systeem kunnen TETRA (TErrestrial Trunked Radio)-netwerkbeheerders automatisch data van het bedrijfskritische TETRA-netwerk verzamelen, visualiseren en evalueren. Hiermee krijgen netwerkbeheerders rechtstreeks toegang tot gegevens over de performance van het TETRA-netwerk ongeacht de netwerkaanbieder. Dit gaat via de Motorola-radio van de eindgebruikers, zonder dat er aanpassingen nodig zijn op het netwerk of operationele werkmethodes. De Traces-oplossing maakt het mogelijk om de effectiviteit van het TETRA-netwerk te verbeteren door het verzamelen van gegevens gedurende oproepen in het veld. Daarnaast draagt het systeem ertoe bij dat het aantal rijtesten voor het verzamelen van data tot wel 85 procent kan worden teruggebracht. Dit kan leiden tot een aanzienlijke kostenbesparing.


9

Actueel

Multidisciplinair radioverkeer

‘Operatie Duinbrand’ in Noord-Holland Meer dan duizend hulpverleners waren begin mei vijf dagen lang in touw om een grote natuurbrand in het duingebied tussen Bergen en Schoorl te bedwingen. Veel hulpverleners, veel coördinatie en dus ook veel radioverbindingen in een ogenschijnlijk verbindingstechnisch lastig gebied met veel hoogteverschillen en bos. Maar schijn bedriegt, want zo slecht blijkt de radiodekking van C2000 in het duingebied niet te zijn. Bij zo’n massale brandbestrijdingsoperatie is het voor de verbindingsdeskundigen vooral zaak om de gesprekscapaciteit van de gebruikte C2000-opstelpunten goed te managen. Door Rob Jastrzebski

Blussen met man en macht in de duinen bij Bergen. (Foto: Jelle Brandsma)

Het was op 1 mei niet de eerste keer dat de hulpdiensten in Noord-Holland Noord op grote schaal moesten uitpakken voor natuurbrandbestrijding. In totaal kraaide de rode haan in drie jaar tijd al zo’n zeventig

keer in de droge Noord-Hollandse duinen en tenminste drie keer leidde een brand tot een multidisciplinaire massa-operatie en landelijke bijstand. Elke brand levert weer leer- en verbeterpunten op, waarmee de operationele

partners een volgende keer hun voordeel kunnen doen. Ook qua verbindingen en informatie-uitwisseling groeien de hulpdiensten bij elke brand in routine.

10


Splitsing meldkamertaken Op meldkamerniveau ging de opschaling op 1 mei verrassend snel. Een geluk bij een ongeluk was dat diezelfde dag in het AZ-stadion in Alkmaar ook een wedstrijd werd gespeeld, waardoor er al een extra centralist in dienst was en de Staf Grootschalig en Bijzonder Optreden van Politie Noord-Holland Noord bemand was. Toen na een eerste grote duinbrand bij Sint Maartensvlotbrug eerder op de middag rond halfvijf de vuurzee bij Bergen uitbrak en een grootschalige multi-operatie gestalte kreeg, was op de meldkamer dan ook voldoende personeel aanwezig om die operatie verbindingstechnisch te ondersteunen. “Grip houden op de informatiestromen en de verbindingen is vooral in de eerste fase van het incident, de chaosfase, cruciaal”, zegt Marc van Duin, calamiteitencoördinator van de meldkamer Noord-Holland Noord. “In die fase stromen vanuit de hele regio brandweeren politie-eenheden richting het inzetgebied. Er vinden verkenningen plaats, er moeten afsluitingen worden gerealiseerd, brandweereenheden van buiten de regio moeten worden opgevangen en begeleid en leidinggevenden hebben heel veel af te stemmen. In deze fase is de druk op het C2000-netwerk en op de meldkamer groot.”

ontlasten. Hier hebben we dat juist omgedraaid, omdat het belangrijk is dat je bij zo’n groot incident met veel afstemmingsmomenten tussen politie en brandweer met alle diensten bij elkaar zit. Deze werkwijze is het resultaat van eerdere ervaringen met grote duinbranden.”

Capaciteit optimaal benutten Brandweerpeloton onderweg naar het ‘front’.

Militaire inzet tijdens de nablusfase.

voor brandweer en ambulancezorg werden verplaatst naar een commandoruimte en de brandbestrijdingsoperatie werd vanuit de hoofdmeldkamer geleid. “Dat lijkt vreemd”,

Elke brand levert weer leer- en verbeterpunten op Om het overzicht op de meldkamervloer te handhaven, werden de meldkamertaken gesplitst. De reguliere meldkamertaken

erkent Van Duin, ”omdat gewoonlijk een groot incident in de commandoruimte wordt geïsoleerd om de reguliere melkamertaken te

‘Commandokamp’ in Schoorl tijdens de grote duinbrand in 2009.

Bij de brandbestrijdingsoperatie kwamen alleen al de eerste dag honderden hulpverleners in actie. Op dag 1 waren drie brandweercompagnieën gelijktijdig in het veld actief, samen met een fors leger politie voor afzettingen en ordehandhaving en in mindere mate de GHOR. Later werd vanuit heel Nederland bijstand geleverd in de vorm van brandweerpelotons en compagnieën, politie en eenheden van Defensie. Ook werd ondersteuning geleverd door reddingsbrigades, de KNRM, natuurbeheerders en particuliere beveiligers en verkeersregelaars. Niet alle verbindingen in het veld belastten het C2000-netwerk. Externe instanties zoals de reddingsbrigades en defensie beschikken over eigen verbindingen, maar om hen in de operatie in te passen werden zij wel via C2000 aan het CoPI gelinkt. Zo kregen de pelotonscommandanten van de ingezette militaire eenheden een C2000-portofoon mee om met het CoPI in contact te blijven. Voor de reddingsbrigade en de KNRM geldt dat deze diensten ‘gelieerde hulpverleningspartners’ zijn, die zelf ook over C2000-verbindinsgmiddelen beschikken. Daardoor zijn de lijnen kort. Bij het CoPI kreeg ook de grondondersteuningseenheid van de blushelikopters van Defensie een plek. Het grondondersteuningsteam, afkomstig uit de Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland, was ook via C2000 in de verbindingsstructuur gekoppeld, terwijl de communicatie met de vliegers in de helikopters plaatsvond via militaire luchtvaartfrequenties. “Als je de omvang van de hulpverleningsoperatie in ogenschouw neemt, mogen we tevreden zijn dat het allemaal goed verlopen is”, stelt Ron Veelbehr, lokaal beheerder C2000 en staffunctionaris verbindingen. “Het is een kwestie van het goed managen van de netwerkcapaciteit en de beschikbare capaciteit optimaal benutten. We zijn blij dat we via het landelijk managementcentrum van vtsPN een extra gespreksweg op onze C2000-masten hebben kunnen realiseren. Dat bleek mogelijk door het packet-datakanaal dat in elke base-radio zit uit te laten schakelen door de netbeheerder, zodat dat kanaal ook kon worden gebruikt voor gesprekscommunicatie. Per saldo kunnen we daardoor meer gespreksgroepen bedienen. Bij de eerste brand in 2009 hadden we die oplossing ad


11

hoc geregeld, maar inmiddels is de extra gespreksgroepsruimte structureel beschikbaar. Deze oplossing is in Noord-Holland Noord mogelijk, omdat we in onze regio de functie van packet-data niet gebruiken.”

Analyse verbindingen Efficiënt gespreksgroepenbeheer en gebruikersdiscipline is een tweede element in het beheersen van het radioverkeer bij grote en langdurige hulpverleningsoperaties. Na de eerste grote duinbrand in augustus 2009 liet de meldkamer Noord-Holland Noord vtsPN een analyse uitvoeren naar de netwerkbelasting en het gebruik van gespreksgroepen. De beschikbaarheid van C2000 bleek uitstekend. In vier dagen tijd werden 64.000 ‘calls’ afgehandeld over drie masten, waarbij slechts in vijftig gevallen sprake was van een minimale vertraging in de gespreksopbouw. Interessanter waren de uitkomsten van de analyse van de gebruikte gespreksgroepen. Zo bleken tijdens de meerdaagse blusoperatie niet minder dan 360 gespreksgroepen actief te zijn op de C2000-masten rond het duingebied. Een groot deel van die gespreksgroepen had daar

Blushelikopter in actie in 2009.

uit te voeren. De uitkomst daarvan hebben we nog niet, maar onze indruk is dat de gespreksgroepscapaciteit efficiënter is gebruikt.” Volgens Veelbehr zou het managen van gespreksgroepen rond grote calamiteiten eenvoudiger worden als gebruik zou worden gemaakt van het ‘valid site profiel’. Dat is

“Grip houden op de informatiestromen tijdens de chaosfase is cruciaal” echter helemaal geen functie. Ron Veelbehr: “De verbindingen rond grootschalige natuurbrandbestrijding zijn helder geregeld in voorbereide verbindingsschema’s. Alle benodigde gespreksgroepen voor bijstand, inzet op pelotons- en compagniesniveau, voor loodsposten, uitgangsstellingen en logistiek en voor multidisciplinaire contacten, zijn in een regionaal verbindingsschema vastgelegd. De realiteit is echter dat veel bijstandsverlenende eenheden van buitenaf zich wel netjes inmelden op de regionale bijstandsgroep, maar gedurende de inzet op hun portofoons en mobilofoons ook gespreksgroepen van hun eigen regio ingeschakeld laten. Die extra actieve groepen belasten de gesprekscapaciteit van de masten onnodig op een moment dat we die capaciteit hard nodig hebben. Na die analyse zijn we bij volgende grote inzetten met interregionale bijstand wel beter gaan sturen op dit fenomeen, door alle instromende eenheden te wijzen op het niet onnodig gebruiken van externe gespreksgroepen. We hebben het landelijk managementcentrum ook na de grote brand van 1 mei gevraagd om opnieuw zo’n analyse voor ons

een functie in het C2000-netwerk waarmee gespreksgroepen van een profiel kunnen worden voorzien, dat aangeeft op welke masten die groep actief mag zijn. Zo kan worden voorkomen dat een gespreksgroep voor een wijkteam in Maastricht ten onrechte mastcapaciteit in Groningen of Amsterdam bezet houdt. Op dit moment is die functie binnen het netwerk echter niet operationeel, zodat hulpverleners nog steeds de mogelijkheid hebben om bij een interregionale inzet ook de thuisregio ‘uit te luisteren’.

Veldsterkte duingebied De praktijk bij de Noord-Hollandse duinbranden wijst erop dat er in de kuststreek voldoende C2000-capaciteit èn dekking is om een massale multidisciplinaire hulpverleningsoperatie te ondersteunen. Het opstelpunt Schoorl staat op slechts een steenworp afstand van het gebied dat door de duinbrand werd getroffen. Toch is de situatie volgens Ron Veelbehr nog niet ideaal. “Omdat we in de duinstreek van Noord-Holland Noord regelmatig met grote duinbranden worden geconfronteerd, hebben we vorig

jaar door de Unit Meldkamersystemen van vtsPN onderzoek laten doen naar de radiodekking in het hele duingebied tussen Den Helder en Egmond. Daarbij hebben we extra aandacht besteed aan locaties die dienen als opstelplaats voor het Commando Plaats Incident en als helikopterlandingsplaats. Uit het onderzoek bleek dat in dit gebied nèt niet volledig voldaan wordt aan de eis van 95 procent buitenhuisdekking. Gemiddeld wordt een dekking van 92,7 procent bereikt. Ook blijkt dat de masten in dit deel van onze regio zodanig zijn gespreid, dat het signaal van een aantal masten in sommige delen van het duingebied even sterk is. Het risico is dat dan roaming optreedt, waardoor randapparaten voortdurend van de ene naar de andere mast overschakelen. Dat schakelen kan korte onderbrekingen van het signaal opleveren. In de praktijk hebben we dergelijke problemen nog niet ondervonden, maar vtsPN neemt de verdere optimalisering van de dekking in dit deel van onze regio wel mee in het project ODIN, dat voorziet in het oplossen van de nog bestaande verbindingsknelpunten in het land.” Meer zorgen maakt Veelbehr zich over het feit dat de mast Schoorl een van de C2000opstelpunten in landelijk gebied is, waarnaar onderzoek wordt gedaan in het kader van de herverdeling van mastcapaciteit. Om de beschikbare radiocapaciteit landelijk zo efficiënt mogelijk in te zetten is één van de opties om een van de drie base-radio’s in masten met een lage verkeersdruk te verplaatsen naar masten in gebieden met een veel grotere verbindingsbehoefte. Marc van Duin en Ron Veelbehr hopen dat de mast Schoorl in dit project ‘herverdeling van capaciteit’ buiten schot blijft, vanwege de vitale functie in de verbindingen bij grootschalige duinbrandbestrijding.

ACTUEEL NIEUWS OVER DE INSTALLATIEWERELD Wilt u op de hoogte blijven van al het nieuws op het gebied van installaties, duurzaamheid en energie? Ga dan naar www.technalia.nl, al vijf jaar de toonaangevende nieuwssite voor alles wat met installaties te maken heeft.

Overzichtelijk Het nieuws is duidelijk en overzichtelijk gerangschikt op de thema's Elektro&ICT, Sanitair, Klimaat en Energie.

Laat u informeren Elke dag eigen nieuws Nieuwsbrief Vacatures Opinie Archief -

Meer weten? www.technalia.nl WP01_Abo2.indd WP01 Abo2 indd Sec1:19

04-02-2009 09:39:21

9:39:21 9:21


13

thema

Nieuwe mogelijkheden voor spectrumtoegang

Cognitive Radio: slimme radio in aantocht Een nieuw type radio is in ontwikkeling: de ‘Cognitive Radio’. Een cognitive radio (CR) is een radio die zich bewust is van het radiospectrum dat op een locatie in gebruik is en van de behoeften van z’n gebruiker. De CR kan op de situatie inspelen en kiest het best passende communicatieprofiel (frequentieband, toegangstechniek, modulatiemethode) om de informatie via radiogolven te verzenden. In dit artikel over CR worden twee zaken belicht: de toepassingen en de werking van CR. Door Job Konijnenberg

De Cognitive Radio is door Mitola en Maguire al in 1999 geïntroduceerd en is anno 2011 nog steeds in de eerste fase van toepassing en ontwikkeling. De slimme radio moet in staat zijn z’n radio-omgeving in kaart te brengen en daarop in te spelen, om zodoende een

optimale communicatiedienstverlening naar z’n gebruiker te kunnen leveren. Ook maakt de slimme radio gebruik van kennis over de gebruiker. Stelt u zich eens voor: uw mobiele telefoon, PDA en laptop zijn plotseling ‘slim’ geworden

en nemen zelf meer beslissingen. Zij kennen uw dagelijkse routine. Zij hebben dingen klaargezet op het moment dat u ze nodig heeft en er om vraagt. Ze helpen u met het vinden van mensen, zaken en kansen, zetten vreemde talen om naar uw eigen taal en

14


voeren taken op tijd uit. De radio, als onderdeel van uw mobiele telefoon, PDA en laptop, zou daarvoor ‘verstandig’ of cognitief moeten zijn en dus het vermogen hebben om iets te kunnen leren. Het zou de communicatiediensten moeten kunnen leren die op een aanwezig draadloos computernetwerk beschikbaar zijn. Ook zou de radio gegevens moeten kunnen uitwisselen op basis van het voor dat netwerk geëigende protocol, om bijvoorbeeld een video te downloaden of iets te laten printen. Tevens kan een dergelijke cognitieve radio de frequentiekeuze en modulatievorm afstemmen op de op locatie al aanwezige radiocommunicatiesystemen, om zo interferenties en storingen te voorkomen. Een cognitieve radio is de samenbundeling van alle pagers, PDA’s, mobiele telefoons en andere gadgets die we tegenwoordig gebruiken. Een cognitieve radio is een multifunctionele unit die een onvoorstelbaar brede dienstverlening kan bieden, dankzij het bestaan van draadloze computernetwerken en het internet.

Eerste grote stap vooruit Een CR is in staat om het radiospectrum automatisch in de gaten te houden (monitor) en de radiofrequenties te kiezen die de kleinste kans hebben op interferentie met al aanwezig radioverkeer. In de radio kunnen gebruiksregels worden opgenomen die aangeven welke frequenties, signaalvormen en vermogens mogen worden toegepast. Dit biedt nieuwe mogelijkheden voor spectrumregulerende instanties ten aanzien van spectrumtoegang en gebruik. De toepassing van CR kan een grote invloed hebben op de huidige methoden die worden toegepast voor radiospectrumbeheer. Fre-

Link quality measurements in Physical layer: Bit-error-rate (BER) Frame error rate (FER) Signal-to-noise-ratio (SNR) Received signal strength (RSS) Signal-to-noise-plus-interference-ratio (SINR) Radio channel parameters (including path loss, long and short term fading) Noise power Noise plus interference power Peak-to-average power ratio (PAPR) Error vector magnitude (EVM) Cyclostationary features

quentieruimte is een schaars goed geworden. Vandaar dat vandaag de dag het reserveren van een vaste frequentie voor een toepassing voor een groot geografisch gebied gelijk staat aan inefficiënt gebruik ervan. Spectrumregulerende instanties houden zich bezig met de vraag of meer intelligentie in de radio en de netwerkinfrastructuur een efficiënter gebruik van de ether kan bevorderen. Dit heeft geleid tot nieuwe frequentie management methoden, waarbij het niet meer noodzakelijk is dat een regulerende instantie op microniveau een radiotoepassing met vermogensniveaus, antennehoogtes en dergelijke hoeft in te regelen. Het minimaliseren van interferentie met andere radiotoepassingen kan geautomatiseerd worden met een CR. In een CR kan een instantie het beleid voor frequentiemanagement op een hoger niveau definiëren. Het systeem kan dan zelfstandig de benodigde instellingen kiezen binnen bepaalde praktische grenzen (beschikbare frequenties, vermogen, modulatievormen en mogelijkheden van de apparatuur). Een CR kan de juiste keuze voor deze instellingen bepalen door het radiospectrum in de directe omgeving te meten. Daarbij zal een CR proberen z’n eigen spectrale ‘footprint’ zo klein mogelijk te houden en rekening houden met het reeds aanwezige spectrum van andere radiogebruikers. Een CR kan dus de spectrale gaten vinden en z’n eigen emissie dusdanig vormgeven dat deze in een of meerdere gaten past. CR’s kunnen dus werken zonder dat vooraf een expliciete frequentie is toegewezen. Dit betekent een behoorlijke administratieve ontlasting voor spectrumregulerende instanties en een andere werkwijze. Deze beperkte toepassing op radiospectrum management wordt algemeen gezien als een eerste stap op weg naar een andere en bredere toepassing van CR.

CR: multidisciplinaire ontwikkeling Bij de ontwikkeling van CR zijn vele technologiedisciplines betrokken. Allereerst zijn op het gebied van Digital Signal Processing (DSP) de laatste tientallen jaren grote vorderingen gemaakt. Nieuwe schema’s, methoden en processen werden ontwikkeld, die niet met behulp van analoge circuits konden worden gebouwd: alleen digitale schakelingen konden dit aan. In dezelfde periode kwam men in de halfgeleiderindustrie zo ver dat men digitale signaalprocessors kon bouwen die de vereiste rekenkracht, respectievelijk snelheid konden leveren. Dit leidde ertoe dat analoge radiocircuits geleidelijk aan werden vervangen door digitale componenten. Een ontwikkeling die geleid heeft tot het ontstaan van de Software Defined Radio (SDR), in feite het technologieplatform van de CR. Wat een SDR zo geschikt maakt als technologieplatform voor CR is dat het grootste deel van de SDR-functionaliteit in software is gerealiseerd. Hierdoor zijn de eigenschappen van een SDR dynamisch te wijzigen. Dit maakt dat SDR eigenschappen zoals kanaalbandbreedte, datasnelheid en modulatievorm kan aanpassen. Door gebruikmaking van snelle logica kan dit zeer snel worden gedaan. Een SDR bezit het nodige aanpassingsvermogen (adaptivity) op van belang zijnde radioparameters, noodzakelijk voor de CR. Tegelijkertijd waren er ontwikkelingen gaande op het gebied van lerende machines, zoals fuzzy logic (‘vage logica’) en neurale netwerken. Tevens werden computertalen zoals LISP ontwikkeld om kennis mee uit te drukken en te verwerken ten behoeve van zogenaamde kennissystemen. Dit alles valt onder het vakgebied Kunstmatige Intelligentie. In het vakgebied computernetwerken zat men ook niet stil. Defensie en industrie hebben

Link Quality measurements in MAC layer: Frame error rate (CRC check) ARQ request rate (for data communication)

Space selectivity of the channel (Angel Spread) LOS and NLOS measure of the channel

Other possible measures in network layers: Mean and peak packet delay (for data communication Routing table or routing path change rate (for ad-hoc and sensor networks)

Situation (context) awareness: User’s needs, preferences, activity, and circumstances User’s behavior (e.g. tasks, habits) Location, time, temperature, physical circumstances, and other ambient conditions User’s perception of the services

Channel selectivity measures in Physical layer: Time selectivity of channel (Droppler spread)Frequency selectivity of the channel (Delay spread)

Tabel: Omgevingsparameters


gedurende tientallen jaren hard gewerkt aan computernetwerktechnologie, resulterend in het huidige Ethernet en internet. De laatste tien jaar staan draadloze netwerken in de belangstelling, in het bijzonder de ad hoc netwerktopologie (mesh). Al deze min of meer opzichzelfstaande ontwikkelingen hebben bijgedragen aan het CR-concept.

CR-functionaliteit Een CR beschikt over een verzameling functionaliteiten of elementen naast de besproken adaptivity functionaliteit, waarvoor de SDR wordt toegepast. Sensing & sensors vormen de verbinding met de omgeving. Een onderdeel van SDR was al de radiospectrum sensing. Daaraan toegevoegd worden sensoren die omgevingsparameters meten ten aanzien van radionetwerken, gebruiker en fysieke omgeving (temperatuur, locatie, etc.). In tabel 1 zijn voorbeelden van meetwaarden opgenomen. Awareness houdt in dat een CR zich bewust is van de omgeving. Een CR ziet daarbij verschillende soorten omgevingen waarvan de radioomgeving er één is. Het lokaal aanwezige radiospectrum kan worden geëvalueerd om de eventueel aanwezige signalen in kaart te brengen, dit kunnen gewenste maar ook ongewenste ofwel interferentiesignalen zijn. Ook network awareness is belangrijk voor de CR: welke radionetwerken zijn beschikbaar voor de gebruiker en welke structuren (datalinks, transport, routing-paden, etc.) en netwerkkarakteristieken (zoals QoS, frame error rate, frame delay etc.) zijn aanwezig? Andere vormen van awareness zijn location en user awareness, de laatste is belangrijk voor de juiste interpretatie van de behoeften en voorkeuren van de gebruiker. Dit vereenvoudigt voor de gebruiker de toepassing van de CR omdat het apparaat al op de hoogte is van wat de gebruiker normaal wil doen. Tenslotte is ook hardware awareness uitermate belangrijk voor de goede werking van de CR, denk hier aan de laadtoestand van de batterij of het beschikbare verwerkingsvermogen van de CR. De awareness-functie heeft de besproken sensoren nodig om te kunnen werken. Learning ofwel lerend vermogen is ook een functionaliteit van een CR. Hiermee wordt bedoeld dat de kwaliteit van beslissingen en aanpassingen (adaptations) in de tijd verbetert: de beslissingen op een bepaalde omgevingsstimulus of testconditie zijn dus niet constant en worden niet exact herhaald; in plaats daarvan verbeteren ze op basis van de opgedane ervaring. Hierbij zal de CR proberen zich dusdanig aan te passen dat het resultaat

15

steeds beter wordt, met andere woorden er vindt prestatie-optimalisatie plaats. Hierbij kunnen allerlei beperkende randvoorwaarden een rol spelen waarmee de CR rekening moet houden, zoals beperkingen opgelegd door frequentiemanagement beleid. Deze processen vallen allemaal onder het hoofdstuk cognitivity. Het zijn processen die te maken hebben met perceptie, geheugen, beoordeling en redeneren. Entiteiten waarbij dergelijke processen een rol spelen (zoals mensen) kunnen als intelligent of slim worden aangemerkt. In een cognitieve radio is cognitivity wellicht de belangrijkste eigenschap, vandaar dat cognitivity de naamgever is.

CR-architectuur In de onderstaande figuur wordt de CRarchitectuur blokschematisch weergegeven. Het Radio Domain betreft de ‘adaptive’ SDR. In het ‘Cognitive Engine’ deel is de awareness en learning functionaliteit ondergebracht en vindt de prestatie-optimalisatie plaats op basis van verschillende ‘Internal & External Inputs’ en een in de CR geprogrammeerde ‘Rule-set’. Voor de reeds eerder genoemde randvoorwaarden is een specifiek deel van de cognitivity layer gereserveerd, de ‘Policy Engine’ met een eigen rule-set. Tussen de Cognitive en Policy Engine is sprake van een prioriteitsregeling: de Policy Engine kan een door de Cognitive Engine bepaalde keuze met een veto treffen. De CR-architectuur zoals weergegeven in het blokschema is een conceptueel model. Deze architectuur zal in de CR-software worden vormgegeven en gerealiseerd. Met andere woorden, de verschillende ‘engines’ zijn software-componenten van de CR.

OOV-toepassing van CR De Public Safety Special Interest Group van het Software Defined Radio Forum (SDR Forum) heeft een aantal jaren geleden een studie verricht naar wat CR zou kunnen

figuur: CR-architectuur

betekenen voor OOV-toepassingen. De studie richtte zich op een viertal cases (praktijksituaties) waarin CR voor betere communicatie tussen hulpverleners zou kunnen zorgen. Het toenmalige scenario dat men selecteerde voor de studie waren de terroristische aanslagen op de Londense Underground op 7 juli 2005. Deze special interest group (SIG) bestaat nog steeds en is opgenomen in de opvolger van het SDR Forum, het Wireless Innovation Forum (WIF). De leden van WIF bestaan uit zowel commerciële als overheidsorganisaties uit Europa, Azië en Noord-Amerika, die gezamenlijk proberen radio-innovaties zoals SDR en CR verder te ontwikkelen en toe te passen. De SIG voor Public Safety is nu bezig met het opzetten van een enquête voor CRtoepassing binnen de Public Safety sector. Het doel van de enquête is inzicht te verkrijgen in de huidige en toekomstige volwassenheid en beschikbaarheid van radiotechnologie en wil: * CR voor Public Safety-gebruikers demystificeren * technologie-‘gaps’ en afhankelijkheden identificeren als input voor overheden en de academische en industriële researchorganisaties * Public Safety-organisaties informeren over nieuwe mogelijkheden van het radiosysteem.

Bewezen techniek, nieuw geluid De nieuwe F1 Firecomm headset voor de brandweer.

De F1 Firecomm is in diverse uitvoeringen verkrijgbaar. Bijsterhuizen 2218, 6604 LD Wijchen Nederland

Internationalelaan 55 F, 1070 Brussel / Bruxelles België

Tel. +31 (0) 24 373 44 22 Fax +31 (0)24 378 48 88

Tel +32 (0) 2 609 69 20 Fax +32 (0) 2 609 69 66

E-mail [email protected]

E-mail [email protected]

Internet www.abiom.nl

Internet www.abiom.be


17

thema

Cognitieve Radio gaat radiolandschap veranderen

Weg met die domme radio! Radio’s zijn dom, oerdom! Ze weten haast niets en ze kunnen haast niets, behalve zenden en ontvangen dan. En dat doen ze ook nog eens inefficiënt. Zeker, dat komt niet alleen door die radio’s, het heeft ook te maken met de manier waarop het radiospectrum wordt beheerd en uitgegeven. Dat het allemaal veel intelligenter en efficiënter kan, wordt bewezen door de zogenaamde Cognitieve Radio. Dit is zeer waarschijnlijk het nieuwe radioparadigma van de nabije toekomst. In dit artikel kijken we wat het is en waarom we dat absoluut nodig hebben. Door Paul Matthijsse

Precies een jaar geleden heeft u in Verbinding een uitgebreid verhaal kunnen lezen over cognitieve radio. Sommigen onder u zullen zich nu misschien even achter de oren krabben en

zich afvragen: “Wat was dat ook al weer?”. In het kort: een cognitieve radio (portofoon, mobiele telefoon, laptop met WiFi, etc.) is een device dat zich ‘bewust’ is van de radio-

grafische omgeving en afhankelijk van de omstandigheden en de gewenste toepassing de parameters voor zenden en ontvangen dynamisch kan wijzigen. Een simpel voorbeeld.

18


U staat in een weiland aan de rand van Nederland en merkt dat uw mobiele telefoon geen signaal heeft. Als dit een cognitieve radio was, zou u de ether kunnen scannen op zoek naar signalen van andere aanbieders. Indien zo’n signaal wordt gevonden, zou u daar ‘op leenbasis’ gebruik van kunnen maken, zónder de abonnees van die aanbieder te storen. Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld een grote brand met veel publiek. Iedereen wil bellen en al gauw is de plaatselijke gsm-mast overbelast. Dan is het handig als je kunt overschakelen naar andere banden waar nog wel ruimte is, bijvoorbeeld die van de lokale omroep.

Dynamische frequentietoegang Cognitieve Radio belooft iets dergelijks, door mechanismen in te bouwen die de bestaande schaarse frequentieruimte veel efficiënter benutten. Het idee is gebaseerd op dynamische frequentietoegang, versus de statische van nu. Groot voordeel is dat de dekkingsgraad van welk radiosysteem dan ook (gsm, umts, etc.) belangrijk omhoog kan. Ook de OVVsector heeft hier baat bij, omdat het aantal witte plekken in de dekking sterk terugge-

Efficiënt spectrumgebruik? Nee!

de Tsjechische Republiek en van de eveneens technische ESIEE universiteit in Parijs hebben in 2008 en 2009 metingen verricht om na te gaan hoe het radiospectrum nu daadwerkelijk wordt gebruikt. De studie, getiteld ‘Survey on Spectrum Utilization in Europe: Measurements, Analyses and Observations’ (juni 2010)

Daarom moet de traditionele aanpak van spectrumbeheer dringend heroverwogen worden drongen kan worden. De bereikbaarheid van de hulpdiensten zal hierdoor beter gegarandeerd kunnen worden. Als alles uitvalt, is het zelfs mogelijk om ter plekke een ad hoc communicatiesysteem in te richten, waarbij portofoons van de hulpdiensten als tijdelijke knooppunten fungeren. Communicatie kan dan nog steeds tussen deze knooppunten plaatsvinden. Het zal duidelijk zijn dat een cognitief radiolandschap niet morgenochtend ingevoerd kan worden. Voor het zover is, zal er eerst het nodige moeten veranderen in de huidige regelgeving en in de manier waarop gebruik van frequentieruimte wordt gefactureerd. Het goede nieuws is: daar wordt op nationaal en Europees niveau al actief aan gewerkt.

legt in de inleiding direct al de vinger op de zere plek. Radiospectrum is een hele speciale natuurlijke (hulp)bron, zo openen de auteurs

Resultaten

Europese studie Dat het zin heeft om na te denken over Cognitieve Radio wordt onderstreept door een studie naar spectrumgebruik op drie plaatsen in Europa. Onderzoekers van de Technische Universiteit van de stad Brno in

hun artikel, omdat het tegelijkertijd onuitputtelijk én schaars is. Maar de schaarste wordt veroorzaakt door de manier waarop het beheerd wordt. Om het spectrum zo eerlijk en economisch mogelijk te gebruiken, zijn overal in de wereld instellingen als de ITU, FCC en nationale toezichthouders actief, die er door middel van regulering voor zorgen dat er geen interferenties tussen de verschillende draadloze systemen plaatsvinden. Daartoe is het spectrum opgedeeld in vaste (‘fixed’) brokken, die voor langere tijd worden toegewezen (Defensie, Tetra, radio/tv, etc.) of verhuurd aan commerciële partijen zoals telecomaanbieders. Dit gebeurt ook nog eens op nationale schaal. Het voordeel van deze aanpak is dat dit een zeer goede bescherming tegen interferentie biedt. Maar er is ook een groot nadeel: vele studies tonen aan dat deze ‘fixed radio frequency allocation’ tot significant ondergebruik van het radiospectrum leidt, zo schrijven de auteurs. Daarom moet de traditionele gecentraliseerde aanpak van spectrumbeheer dringend heroverwogen worden. Door over te stappen op een systeem van dynamische spectrumtoegang, zoals cognitieve radio, kan het spectrum veel efficiënter worden gebruikt. Een conclusie die aan duidelijkheid niets te wensen over laat.

Joseph Mitola, de vader van CR

De metingen vonden plaats in een buitenwijk van de Tsjechische industriestad Brno (380.000 inwoners), in een banlieu in het oosten van Parijs en in hartje Parijs zelf, bij de Place de la Nation. Met speciale antenneopstellingen werd het spectrumgebruik doorgemeten op basis van het principe van energiedetectie (er zijn hier meerdere methoden mogelijk). Onderzocht werd het spectrum van 400 MHz tot aan 3 GHz gedurende zes dagen. Dit spectrum bevat onder meer PMR-, amateur- en SRD-banden, enkele UHF


tv-banden, GSM 900/1800, DECT, UMTS TDD/ FDD en satelliet. De conclusies van de metingen zijn samengevat in bijgaande grafiek. Nergens wordt het spectrum voor de volle honderd procent gebruikt, zelfs verre van dat! De auteurs beëindigen hun verhaal dan ook met de stelling dat er in dit onderzochte spectrum belangrijke mogelijkheden voor hergebruik van frequentieruimte liggen. Deze studie is overigens medegefinancierd door het 7th Framework Programme van de Europese Gemeenschap en werd gepresenteerd op de 5th International ICST Conference on Cognitive Radio Oriented Wireless Networks and Communications, die in juni 2010 in het Franse Cannes plaatsvond.

Mitola en Maguire Het principe van Cognitieve Radio is voor het eerst geopperd door de Amerikaanse radiospecialist Joseph Mitola. Dat gebeurde in 1998 tijdens een lezing aan de Zweedse Koninklijke Technische Hogeschool (KTH) in Stockholm, een gerenommeerd instituut in radioland. Na afloop kwam een van de professoren aldaar, de eveneens Amerikaanse Gerald Maguire, naar hem toe en zei zoiets van “Hé, leuk idee!”. Maguire zelf was op dat moment al bezig om samen met de onderzoekers van zijn vakgroep kunstmatige intelligentie in radiosystemen te ‘injecteren’. Een paar maanden later nodigde laatstgenoemde Mitola uit om dit idee samen verder uit te werken, hetgeen geschiedde. Drie jaar later reikte de KTH hem een academische bul uit op het gebied van tele-informatica voor cognitieve radio.

CRaMNET En dan duurt het nog eens tot 11 januari 2010 alvorens - volgens Wikipedia - het eerste telefoontje ter wereld over een CR-netwerk werd verzonden. Dat gebeurde in het Center for Wireless Communications (CWC) aan de universiteit van Oulu, in Finland. Dit gesprek verliep over een speciaal voor CR ontwikkeld radionetwerk, het Cognitive Radio assisted Mobile Ad Hoc Network (CRaMNET). Op dat netwerk waren twee primaire (PU) en vier secundaire gebruikers (SU) aanwezig. Een PU is een hoofdgebruiker, bijvoorbeeld de abonnee van een telecomaanbieder. Een SU is een gastgebruiker, die om tijdelijke bandbreedte vraagt. In een eerste demonstratie werd aangetoond dat Opportunistic Spectrum Access (OSA) mogelijk is en werkt. Daartoe maakten twee SU’s met elkaar contact op een Opportunistic Traffic Channel (OTCH). Vervolgens kwam een PU het netwerk op (die dus voorrang heeft), waarop de communicatie van de twee SU’s automatisch naar een ander kanaal werd verplaatst. Een tweede demo betrof dynamisch spectrumgebruik. Het

19

definieerd en dus nauwkeurig afgebakend is, is het lastig om een bepaalde proefopstelling als ‘de eerste’ te bestempelen. CR bestaat uit vele onderdelen en verschillende soorten functionaliteit, die stuk voor stuk nog sterk in ontwikkeling zijn. In de Rotterdamse haven bijvoorbeeld is het Figo-netwerk actief. Dit is geïmplementeerd door het bedrijf WMC, wiens directeur, Frank Brouwer, als radionetwerkexpert inhoudelijk betrokken is bij cognitieve radio-ontwikkelingen. Multi-hop in CraMNET

netwerk constateerde dat een PU slechts de helft van de beschikbare 10 MHz-bandbreedte gebruikte, waarop de rest aan de twee SU’s werd toegewezen. De derde en laatste demo

Dit Figo-netwerk maakt gebruik van een onderdeel van CR, namelijk het kunnen overschakelen op een andere telecomaanbieder op het moment dat de oorspronkelijke stilvalt. Ook maakt Figo indien nodig gebruik van WiFi of satelliet, waardoor altijd een verbinding gegarandeerd kan worden. In Nederland wordt de ontwikkelingen op het

Radiospectrum is tegelijkertijd onuitputtelijk én schaars ging over multi-hop functionaliteit. Door gebruik te maken van het Linux Enriched Wireless open Access Research Platform (LEWARP, door CWC zelf ontwikkeld), was het netwerk in staat om de routing-tabellen van de aanwezige SU’s periodiek te verversen. Dit resulteerde volgens de onderzoekers in een netwerk dat zichzelf automatisch in hoge mate kon configureren: de SU’s konden altijd een weg vinden om met elkaar te communiceren (multi-hop dus, in goed Nederlands).

Kanttekening Overigens moet de opmerking hierboven over de ‘allerleerste CR-transmissie’ van een kanttekening worden voorzien. Zolang het begrip Cognitieve Radio nog niet precies ge-

Figo kan uit meerdere paden kiezen

gebied van cognitieve radio overigens gecoordineerd door het Cognitive Radio Platform NL (www.crplatform.nl). Dit is voortgekomen uit het Nationaal Frequentie Overleg en wordt gesteund door het ministerie van Economische Zaken.

Samenvallen Ooit zal er een moment komen waarop al die diverse brokken intelligentie op hun plaats vallen en we kunnen spreken van het nieuwe radioparadigma Cognitieve Radio. Maar voor het zover is, zal er nog heel wat water door de Rijn moeten stromen (en door de Rhône, en de Donau, en door meer...). Maar dat CR er aan zit te komen, staat eigenlijk wel vast: de praktische voordelen zijn evident!

interview

20



21

Koning & Hartman als dienstverlener

CEO Oswald Coene: “Ik roep op tot openheid” Oswald Coene, CEO van Koning & Hartman, zegt dat zijn bedrijf het best bewaarde geheim van Nederland is. “Onze kennis en producten zijn overal aanwezig”. En wat Coene betreft mag ‘K&H’ wel eens vaker laten zien wie ze zijn. Zonder borstklopperij, want dat past volgens de CEO niet bij zijn bedrijf. “We zijn bezig met een transitie”. Door Henk van Beek

Koning & Hartman is veranderd. Aan de buitenkant is dat zichtbaar door een nieuwe huisstijl. Intern is de verandering echter groter. Wat blijft, volgens CEO Oswald Coene, is dat Koning & Hartman een degelijke partner op technisch gebied is. “Een betrouwbare club van techneuten met hart voor de zaak.” De verandering is dat het ‘nieuwe’ Koning & Hartman veel meer naar buiten treedt en laat zien dat ze een dienstverlener is. Een partner die de maatschappelijke veranderingen aanvoelt en daarop inspeelt. Die verandering was ook noodzakelijk. Er gebeurde veel rondom Koning & Hartman.

als Motorola, Sepura, EADS en Kenwood.

Koning & Hartman: terug of nooit weggeweest? “Natuurlijk zijn we nooit weggeweest. De laatste jaren onder de Getronics-paraplu was Koning & Hartman inderdaad bijna niet meer zichtbaar. De naam Koning & Hartman is zelfs even uit de markt genomen, in 2000. Door mij. Getronics was als naam toen zo groot, dat het een echte merknaam was geworden. Misschien was Koning & Hartman zichtbaar weg, in de beleving was dat allerminst het geval. In de beleving van veel klanten en part-

“We zetten erg in op indoor coverage locations” Het ‘merk’ is zelfs even naar de achtergrond verdwenen. Coene heeft de naam ooit zelf ‘geschrapt’ toen hij directeur van Getronics was. Nu staat Coene aan de andere kant: hij maakte de stap van bestuurslid naar ondernemer door een management buy-out te initiëren. Coene werd CEO van Koning & Hartman. Hij levert, met zijn team van 500 medewerkers, totaaloplossingen, producten en ondersteunende diensten als technologiebedrijf binnen de industrie, telecom en infrastructuur. Ze doen dit samen met leveranciers

ners stond het er nog: technisch hoogstaand, vakmanschap, betrouwbaar en vernieuwend.”

Op welke manier is K&H vernieuwend? “Ik vind het vernieuwend dat we in een vroegtijdig stadium samenwerken met de juiste partners. Op het gebied van indoor coverage hebben we grote projecten gerealiseerd. In de meldkamertechnologie waren we een van de eersten met touchscreens. Kijk, we zijn geen williewortelclub. Onze filosofie is dat we wer-

ken met bewezen technieken en daarin vooroplopen. En de consequentie is dat we soms ook bewust niet vooroplopen. Het is niet altijd zichtbaar, maar wij hebben bijvoorbeeld de digitale communicatie voor het openbaar vervoer bij de HTM ontworpen, gebouwd, geleverd en geïnstalleerd. Daarnaast verzorgen wij het onderhoud en beheer.”

Ook binnen de Tetra-wereld zijn jullie minder opvallend. “Tetra wordt gedomineerd door de vraag: wie levert de porto’s? Begrijpelijk, want dat is het meest zichtbare voor de gebruiker. Kijk echter naar mobiele data-oplossingen, daar zijn we nummer een. SCL conform de eisen van vtsPN, daar zijn we nummer een. Onderhoud en beheer, daar zijn we nummer een. Wij zijn minder zichtbaar, mede doordat de Nederlandse markt volledig vertenderd is. Daardoor is de afstand met het veld groter geworden.”

Kunnen we in Nederland niet meer tenderen? “Ik heb het gevoel dat zoals een tender in de markt wordt gezet, dat men wat is doorgeschoten. Er is namelijk bijna geen inhoudelijk overleg mogelijk tussen aanbieders en leveranciers. Er is een spreadsheet met vinkjes waaraan je moet voldoen. De realiteit is dat de partijen die het meest ervaren zijn goed kunnen inschatten of een eis wel of niet haalbaar is. Dus de ervaren partijen beloven niet alles. Dat doen de onervaren leveranciers wel.

22


Distributeur voor de Benelux van ICOM radiocommunicatie Gannexion bv

AMCOM Luzernestraat 24 Postbus 215 2150 AE Nieuw Vennep

T F E I

+31 (0) 252-629370 +31 (0) 252-629371 [email protected] www.amcom.nl

T F E I

Transistorstraat 71A Postbus 60187 1320 AE Almere

(036) 5498814 (036) 5498815 [email protected] www.gannexion.com

Aggregaten & Noodstroom voorzieningen Parkweg 9, 4153 XK Beesd T 0345 684000 - F 0345 680907 info @ voetverhuur.nl - www.voetverhuur.nl

Safety-Lux Nederland B.V. T +31 (0) 35 691 44 76 www.safety-lux.nl

IN-CAR LAAD EN MONTAGE OPLOSSINGEN WWW.GLOBAL.NL

importeur van o.a.:

Televisieweg 26, 1322 AL Almere Telefoon: 036 538 70 70

GPS, C2000 EN GSM ANTENNE OPLOSSINGEN

Selecsys

T (0529) 488888 Mobiele Communicatie Nederland B.V. F (0529) 488889 Rollecate 65-11 E [email protected] I www.selecsys.nl 7711 GG Nieuwleusen

WWW.GLOBAL.NL


www.ceotronics.com

CeoTronics AG Communication Headset & Systems Tel. +49 60 74 87 51-0 Mobile +31 6 53 56 92 41 E-Mail [email protected]

Hutronic Telecommunicatie bv T Johan van Oldenbarneveltlaan 44 F E 3705 HH Zeist I

(030) 6999100 (030) 2213330 [email protected] www.hutronic.nl

Voorhout Data Connection

T F E I

Productieweg 7 3481 MH Harmelen

(0348) 443557 (0348) 444951 [email protected] www.vdcinfo.nl

KPN BMS Postbus 16118 2500 BC Den Haag DTM-Products BV Postbus 2148 6020 AC Budel

T F E I

MULTIMEDIA EN COMMUNICATIE OPLOSSINGEN

(0495) 492335 (0495) 493710 [email protected] www.dtm.nl

WWW.GLOBAL.NL

VER

HUUR PORTOFOONS NETWERKEN -VERKOOP-ON DERHOUD KING VERKOOP ( E x ) P OVERHUUR TRUN R T O F O O N S &SERVICE

www.flash-services.comm

www.flash-services.co

(010) 457 27 27 (084) 222 01 36 [email protected] www.kpn.com/portofoons


Raca Batteries Nederland B.V. Satellietbaan 10A 2181 MH HILLEGOM Postbus 75 2180 AB HILLEGOM Tel: +31 (0)252-227070 Fax: +31 (0)252-533922 Internet: www.racabatteries.nl

ADVERTEERDERS INDEX Abiom Alcatel-Lucent Callmax CityGIS Fiber Connections Flash Services RAM Mobile Data Rohde & Schwarz SafetyLux SAIT Zenitel Stopper Abonneer Stopper Online Technalia Visitekaartjes

T F E I

16 5 41 32 16 43 40 44 32 2 24 28 12 22

Optimale communicatie met de betrouwbare en voordelige batterijen en laders van E-Battery

E Battery Europe BV Varenkade 7 2661 PG Bergschenhoek The Netherlands Tel. +31 (0) 634 129 359 Fax +31 (0) 10 226 3371 [email protected] www.e-battery.eu

Koning & Hartman

T F E I

Postbus 5080 2600 GB Delft

+31(0)15 260 98 07 +31(0)15 260 91 62 [email protected] www.koningenhartman.com

Accessoires

Meetapparatuur

Producent

Advisering

Meldkamer apparatuur

Provider

Amateurapparatuur

Meldkamer inrichting

Randapparatuur

Antennes

Netwerkaanleg

Software

Batterijen

Netwerken

System integrator

Beveiliging

Operator

Telecomdealers

Groothandel

P(A)RM

Verhuur

GSM

Paging

Verlichting

Importeur

Plaatsbepaling

Verbinding

23

En dan gaat het mis. Als ik zie hoe bijvoorbeeld Rijkswaterstaat tendert in vergelijking met de Tetra-wereld, daar kunnen de Tetramensen nog wat van leren. Marktconsultaties vinden in de Tetra-wereld bijvoorbeeld amper plaats.”

Wat zou u willen veranderen binnen de Tetra-gemeenschap? “Tetra is een besloten wereld. Ik zou graag zien dat die wereld de blik opent en leert van andere markten, zoals de telecommarkt. Daar zie je meer hoe vanuit functionaliteit wordt nagedacht. Een systeemdiscussie is een gevolg daarvan. Bij Tetra is het andersom: alles ligt vast. Ik roep op tot openheid.”

Toch gebeurt er genoeg op Tetragebied. Kijk naar TEDS, kijk naar de ontwikkelingen rond LTE. Welke technische veranderingen ziet u? “Er heeft een duidelijke evolutie plaats. We gaan naar breedband. De mensen in het veld, de mensen binnen het openbaar vervoer, de mensen in de industrie: ze willen steeds meer informatie via de verschillende media ter beschikking hebben. De dienstverlening wordt beter. Naast voice krijg je data en video en andere vormen. Gaat die transitie

toepassingen. Opvallend is een nieuwe trend, waarbij bus-technieken gekoppeld worden aan Tetra. Een veldbus is een industriële,

“De ervaren partijen beloven niet alles” in een soort van Big Bang? Dat denk ik niet. Het is een stap-voor-stap-ontwikkeling. Onze rol daarin is dat we niet alleen focussen op porto’s, maar ook op meldkamers, ruggedized notebooks, aanleg, beheer en onderhoud van breedbandnetwerken, et cetera. Dat komt naar de gebruiker toe. De uitdaging voor ons is hoe we gegeven de beperkte budgetten van de klanten ervoor zorgen dat de klanten wel optimaal kunnen communiceren.”

Een belangrijke verschuiving op het gebied van Tetra is dat er steeds meer Tetra buiten de OOVsector wordt ingezet. Herkennen jullie die trend? “Ons Tetra-perspectief heeft altijd drie pijlers gekend. We hebben expertise binnen de OOV, bij het openbaar vervoer en in de industrie. En voor ons is industrie meer dan alleen de petrochemie. Je ziet ook de behoefte aan veilige en goede communicatie bij bijvoorbeeld scheepswerven en bij kleinere industriële

digitale bus voor realtime en gedistribueerde besturing van machineparken en processen. Bij machine-2-machine-communicatie wil je geen haperingen hebben. Tetra kan daar een belangrijke rol in spelen. Het is nu nog een onbekende ontwikkeling, maar het gaat enorm opzetten.”

En binnen het openbaar vervoer? “We zetten erg in op indoor coverage locations. Het blijft voor velen een uitdaging om binnen een goede verbinding te hebben. Wij hebben een oplossing gevonden door Tetra te combineren in een geïntegreerd product met private gsm. Koning & Hartman zal op dit onderwerp fors inzetten. Een van de projecten die we via deze oplossing hebben gedaan is in het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam. De nieuwbouw was een SCL, waar we indoor gsm aan hebben gekoppeld. Een voor de klant en voor ons logische keuze. We zien namelijk dat draadloze technieken zich heel krachtig zullen ontwikkelen: draadloos is overal. Daarnaast

geldt dat alle apparaten en systemen altijd en overal in gebruik zijn. Ook indoor is integrale mobiele connectiviteit gewenst voor een naadloze workflow.”

De toekomst? K&H als dienstverlener? “Beheer is belangrijk. Consultancy is belangrijk. Vroeger was tachtig procent van onze handel gerelateerd aan producten. Is nog steeds heel belangrijk. We zien echter dat de dienstverlening steeds belangrijker wordt. We zijn bezig met een transitie. Zes jaar geleden hadden we nul consultants. Nu hebben we in de telecom tachtig consultants. Vandaag de dag is vijftig procent van onze omzet afkomstig vanuit de dienstverlening. Wij kunnen vanuit onze expertise de klanten helpen met ingebruikstellen, onderhouden en beheren van hun systemen en netwerken. Hun total cost of ownership kunnen wij omlaag brengen en de levenscyclus verlengen en verbeteren. Niet voor niets hebben we onlangs de activiteiten van ATC Technology Consultants overgenomen. Zij versterken onze positie als consultants in de telecommarkt.”

Nog verdere uitbreidingsplannen? “Wij willen ons inderdaad versterken in de Tetra- en telecomwereld. We zijn aan het kijken naar potentiële partijen. Ik denk dat we binnenkort weer activiteiten zullen overnemen. En dan moet je het zoeken in de dienstensector.”

24

Verbinding

Abonneer nu op

en mis geen nummer van hét vakblad voor mobiele communicatie in de openbare orde & veiligheidssector en het bedrijfsleven

Verbinding voor slechts € 54,95 per jaar?

Wilt u een abonnement op

(incl. 6% BTW)

Mail uw persoonsgegevens naar

[email protected]

Verbinding

25

Actueel

Antwerp Terminal and Processing Company

“Draagvlak medewerkers essentieel bij migratie naar TETRA” De Antwerp Terminal and Processing Company (ATPC) begon haar activiteiten in de jaren dertig van de vorige eeuw en was toen één van de eerste opslag- en raffinage-plants in België. Tegenwoordig richt ATPC zich vooral op de commerciële exploitatie van haar opslagtanks. ATPC koos voor een TETRA-systeem om alle 300 medewerkers veilig te laten werken. Door Marjolein Graauw

In de loop der jaren heeft ATPC de raffinageactiviteiten stelselmatig afgebouwd, met uitzondering van de bitumen-plant, die met

875.000 ton ruwe olie goed is voor ruim 70% van de totale productie in de Benelux. Sinds de overname in 2010 door VTTI (Vitol Tank

Terminals International) wordt flink geïnvesteerd in het opknappen en uitbreiden van de opslagtanks. Met zeventien tanks zal de site

26

Verbinding

uiteindelijk een opslagcapaciteit bieden van meer dan 1 miljoen m3 aan aardolieproducten. Op de site werken ruim 300 medewerkers, en om veilig te kunnen werken heb je communicatie-apparatuur nodig. ATPC koos voor TETRA radiocommunicatie.

Stelselmatig bijbouwen Wouter Van de Velde, SHE-manager bij ATPC geeft aan: “In relatief korte tijd is ATPC van productiesite omgevormd tot commerciële site. Opslagtanks worden zowel voor de lange als voor de korte termijn verhuurd, onder andere aan de raffinaderijen van Esso en Total. ATPC is gespecialiseerd in oliegerelateerde producten zoals nafta, stookolie, kerosine, diesel en gasolie. VTTI is voor 50% eigendom van de Vitol Group, een internationale oliehandelaar, en voor 50% eigendom van MISC Berhad Maleisië, en groeit snel. De groep heeft nu tien terminals en er wordt stelselmatig bijgebouwd op alle locaties. Daarnaast wordt geïnvesteerd in grote projecten, zoals het aanleggen van pijpleidingen die aangesloten worden op de NAVO-pijpleiding.

leidingnetwerk is ATPC een van de belangrijkste leveranciers voor deze luchthavens geworden. ATPC pompt maandelijks ongeveer 40.000 m3 vliegtuigbrandstof in de lijn. Momenteel bouwt VTTI aan een pijplijn tus-

2011 gereed zijn. Wouter Van de Velde vervolgt: “Momenteel zijn er op ons terrein 300 man werkzaam, waarvan ongeveer de helft via een contractor op tijdelijke basis aanwezig is, voor het herstellen en opnieuw opbou-

Het trunkingsysteem liep op zijn einde, dus vervanging was een logische stap

Luchthavens De NAVO-pijpleiding is tijdens de Koude Oorlog aangelegd, om de strijdkrachten in de aangesloten NAVO-landen te verzekeren van de aanvoer van brandstof voor hun luchtvloot en grondvoertuigen. In totaal is de lijn meer dan 6000 km lang. Tegenwoordig wordt de lijn ingezet voor civiel gebruik, voor de aanvoer van brandstof voor grote luchthavens zoals Schiphol, Brussel, Frankfurt en Zürich. Met de aansluiting van de terminal van ATPC eind vorig jaar op het voormalige NAVO-pijp-

sen de havens van Rotterdam en Antwerpen. Ook deze lijn zal verbonden worden met de NAVO-pijpleiding. Dit geeft beide grootste havens van Europa een enorme voorsprong. De verwachting is dat het project eind 2012 zal worden afgerond.

Digitale trunking Het project voor de retrofit van de opslagtanks in de haven van Antwerpen zal medio

wen van de tanks. We hadden een analoog 3-kanaals trunkingsysteem met 80 radio’s, de contractor had 60 radio’s nodig, en we wilden uit veiligheidsoverwegingen alle radio’s op één netwerk aan kunnen sluiten. Met het oude systeem zou dat regelmatig wachttijden gaan opleveren. Het systeem liep bovendien op zijn einde, dus vervanging door een nieuw trunkingsysteem was een logische stap.

Verbinding

TDMA-technologie ATPC koos voor TETRA. Het DAMM Tetraflexsysteem bestaat uit een SB421 systeemcontroller en twee BS421 carriers, een Online Netwerk Management Systeem, 3 Motorola MTM800-E basisposten en 80 Motorola MTP850 ATEX-portofoons inclusief laders en operationele accessoires. Op hetzelfde netwerk zijn nog eens 60 Motorola MTP850 ATEX-radio’s aangesloten, die gebruikt worden door de onderaannemer die op het terrein werkzaam is. Nu zijn er zeven kanalen beschikbaar, met een totaal van ongeveer 150 radio’s en nog voldoende ruimte om uit te kunnen breiden. Met TETRA heb je minder frequenties nodig dan met analoog, terwijl het aantal toestellen gelijk kan blijven. Immers, door de toegepaste TDMA-technologie (Time Division Multiple Access) levert elk basisstation vier kanalen op één frequentie. Per site doet één kanaal van het totaal aantal kanalen dienst als controlekanaal. Met twee carriers beschikt ATPC over (8-1=) zeven kanalen voor de communicatiebehoefte. Met TETRA is daardoor een hogere gesprekscapaciteit beschikbaar, met minder frequenties, en dus minder licentiekosten bij BIPT. Dat scheelt.

den moet hebben, wie welke prioriteiten moet krijgen en wat de structuur moet zijn. De organisatie wordt doorgelicht, ingesleten gewoontes en procedures worden daarmee automatisch onder de loep genomen. Dat werkt heel verfrissend. In het TETRA-systeem hebben we ongeveer zestien groepen gedefinieerd, waaronder Productie, Dispatching, Onderhoud en een aantal werkgroepen

27

bij ATPC, aan. “Het geluid wordt immers gedigitaliseerd weergegeven, dus mensen herkenden elkaars stem niet meer. Dat was even wennen. We hebben veel tijd besteed aan het tevoren uittesten van het nieuwe systeem, met de gebruikers besproken wat men kan verwachten, wat de verschillen zijn ten opzichte van het oude systeem en een goede afweging gemaakt van de voor- en nadelen

“Zonder draagvlak komt het niet goed” waaronder de Contractors op ons terrein. Met de aanschaf van het Online Netwerk Management Systeem kan Flash als leverancier op afstand inloggen via de IP-verbinding die tot stand is gebracht. Walkietalkies kunnen op afstand ge(de)blokkeerd worden, mutaties kunnen aangebracht worden en bepaalde knelpunten kunnen bekeken en op afstand opgelost worden.”

Fleetmap

Uittesten systeem

“De gebruikers worden aan de hand van een fleetmap in groepen ingedeeld”, zegt Wouter Van de Velde. “Dat betekent dat je opnieuw moet nadenken over wie welke bevoegdhe-

“Ondanks het feit dat ze al gewend waren te werken met analoge trunking, moesten de gebruikers toch wel even wennen aan TETRA”, geeft Danny de Beuckelaer, Supervisor E&I

van de nieuwe radio’s. Daardoor is er een goed draagvlak bij de medewerkers ontstaan, wat zeer belangrijk is geweest in de migratie van analoog naar TETRA. Zonder draagvlak komt het niet goed.” Het DAMM Tetraflex-systeem draait inmiddels een aantal maanden en functioneert stabiel. De gebruikers lijken tevreden. “Althans, sinds ik een paar maanden geleden de nieuwe radio’s onder mijn beheer heb gekregen, heb ik er tenminste niemand meer over gehoord”, grapt Danny de Beuckelaer. Marjolein Graauw is werkzaam bij Flash Services

Verbinding ook online

Kijk voor alle artikelen uit Verbinding en het laatste nieuws op

www.verbinding.nl

Verbinding

29

Actueel

“Betrouwbare verbinding is lifeline voor hulpverleners”

Expertmeeting C2000: up-to-date met verbeterproject C2000 stáát en hoewel het vertrouwen van hulpverleners in het systeem de afgelopen jaren enige deuken heeft opgelopen, is het OOVveld over het algemeen tevreden met het functioneren van C2000. Aan verdere verbetering van het digitale radionet wordt hard gewerkt; niet in woorden maar in daden. Door Rob Jastrzebski

e-Learning om de kennis van C2000 bij te spijkeren.

Het Veiligheidsberaad organiseerde op 9 juni een expertmeeting om het veld up-to-date te brengen met de voortgang van het Verbe-

terproject C2000. Het was meer een organisatorisch dan een technisch verhaal, over herinrichting van het beheer, sanering van

de fleetmaps en het verbeteren van de kennis van C2000 bij de gebruikers. Komend najaar gaat een ‘awareness campagne’ voor C2000-

30

Verbinding

gebruikers van start, gericht op het belang van etherdiscipline en basisvaardigheden. Om toch maar met de techniek te beginnen: na de zomervakantie begint onder regie van de Unit Meldkamersystemen van vtsPN de bouw van tachtig extra masten om de nog bestaande dekkingsproblemen rond het C2000-netwerk op te lossen. Het ministerie van Veiligheid & Justitie, verantwoordelijk voor het netwerk en de landelijke dekking, heeft financiële middelen beschikbaar gesteld voor de uitvoering van dit deel van het verbeterproject, onder de noemer ‘ODIN’. Het verbeteren van de landelijke dekking is een van de concrete uitvoeringsmaatregelen die het vertrouwen van de gebruikers in C2000 moeten herstellen. Het imago van C2000 liep een forse deuk op als gevolg van een drietal grote incidenten in 2009, waarbij hulpverleners verbindings- en gebruiksproblemen ondervonden. Het Verbeterproject C2000 dat nu wordt uitgevoerd, is het antwoord op de conclusies van de expertgroep die naar aanleiding van die incidenten onderzoek deed naar het functioneren van C2000.

zullen beide ministeries op korte termijn een convenant sluiten om deze interdepartementale samenwerking te bekrachtigen. Toepassing van de nieuwe frequenties in het C2000-netwerk heeft wel ingrijpende gevolgen voor de randapparatuur. Nico Hortensius, projectmanager van het verbeterproject C2000 bij het Veiligheidsberaad, vertelde welke operatie het OOV-veld te wachten staat. “De frequenties die we van Defensie in bruikleen krijgen, vallen buiten het huidige frequentiebereik van de randapparatuur van C2000. Daarbij komt dat de vernieuwing van het Landelijk Kader Fleetmap de nodige veranderingen met zich mee zal brengen. Dat betekent dat we 80.000 portofoons en mobilofoons technisch moeten laten aanpas-

en het gebruik van C2000. Leo Nieuwenhuizen schetste de contouren van een ‘Roadmap’ voor de mobiele communicatie in het OOVdomein, die al die ontwikkelingen met elkaar verbindt en die als routeplanner dient voor de lange termijn. Processen die het C2000-landschap beïnvloeden zijn onder andere de vorming van de nationale politie en de herinrichting van het meldkamerdomein in de komende jaren. Maar ook de ontwikkelingen in de private communicatiemarkt en de veranderende behoefte aan mobiele datadiensten in de OOV-sector. Leo Nieuwenhuizen: “We moeten goed nadenken over het implementeren van nieuwe technologie in het veiligheidsdomein en het borgen daarvan. Richtinggevend voor de koers is de

Aan verdere verbetering van het digitale radionet wordt hard gewerkt

Convenant voor frequenties Om de tachtig aanvullende opstelpunten voor C2000 te kunnen realiseren, is ook extra frequentieruimte nodig. Tijdens de expertmeeting werd gemeld dat de speurtocht van het ministerie naar nieuwe frequenties resultaat heeft gehad. Leo Nieuwenhuizen, Programmamanager Veiligheid, Informatie en Technologie bij het ministerie van V&J, kondigde aan dat overleg met het ministerie van Defensie heeft geleid tot de toezegging om een deel van het militaire frequentiespectrum beschikbaar te stellen voor uitbreiding van de capaciteit van C2000. Volgens Nieuwenhuizen

sen. Dat is een enorme operatie, waarvoor we de medewerking van het hele OOV-veld hard nodig hebben. De aanpassing van de randapparatuur staat voor 2012 gepland.”

Roadmap Het programma van de expertmeeting gaf de deelnemers inzicht in de brede context van het verbeterproject C2000. Los van de huidige verbeterinitiatieven op het gebied van techniek, beheer en opleidingen, spelen er nogal wat ontwikkelingen in het OOV-veld die van invloed zijn op de toekomstige inrichting

verwachting voor de komende tien tot vijftien jaar. Hoe ontwikkelen de werkprocessen van de OOV-diensten zich in die periode en welke gevolgen hebben die ontwikkelingen voor hun communicatiebehoefte? De behoeften op communicatiegebied veranderen voortdurend, terwijl er ook steeds nieuwe technische mogelijkheden op de markt komen. Dat moeten we goed afstemmen, waarbij we nu al moeten zorgen voor een goede samenhang tussen alle projecten en initiatieven in de mobiele OOV-communicatie. Strakke regie is noodzakelijk. Daarvoor is in de eerste plaats een robuuste beheerorganisatie nodig. We denken voor het beheer van C2000 aan een CIO-achtige managementstructuur voor het tactisch beheer vanuit de kolommen en een strategische beheerlaag binnen het ministerie van V&J.” Nieuwenhuizen benadrukte dat de Roadmap voor de mobiele OOV-communicatie geen topdownkarakter heeft, maar dat alle partijen in het veld worden benaderd om actief bij te dragen aan het vaststellen van de koers naar de toekomst. Om daar invulling aan te geven is een interviewronde binnen de veiligheidsregio’s en de hulpverleningskolommen gestart, terwijl ook de resultaten van de expertmeeting input leveren voor de roadmap.

Opleidingen In een vijftal deels interactieve workshops werden de deelnemers aan de expertmeeting door verschillende thema’s geleid: de

Verbinding

roadmap voor de langetermijnontwikkeling, opleiden en oefenen van C2000-gebruikers, het versneld wegwerken van de bestaande dekkingsproblemen, vernieuwing van randapparatuur, het Landelijk Kader Fleetmap en het beleid rond Special Coverage Locations. Opleiden, trainen en oefenen is een van de hoofdpijlers van het verbeterproject C2000. In het verbeteren van de gebruikerskennis wordt de komende jaren flink geïnvesteerd. Dat is nodig, constateerde de landelijke expertcommissie tijdens zijn onderzoek, omdat gebruikers onvoldoende kennis hebben van het technisch functioneren van C2000. Daardoor wordt C2000 vooral in complexe incidenten crisissituaties niet altijd effectief gebruikt en worden in stresssituaties soms bedieningsfouten gemaakt. Om de kennis bij de gebruikers te verbeteren, worden alle meer dan 80.000 gebruikers de komende drie jaar opnieuw opgeleid. Daarbij wordt gebruik gemaakt van efficiënte opleidingstechnieken als e-Learning en mogelijk ook ’virtual reality’ systemen. Tijdens de workshop konden de deelnemers zelf actief kennismaken met de mogelijkheden van deze virtuele leerprogramma’s. Aan de hand van een praktijkscenario leerden de deelnemers onder andere hoe zij naar de juiste gespreksgroepen moeten schakelen. Het ‘heropleiden’ van alle gebruikers is alleen mogelijk door het aanbieden van een standaard opleidingspakket, maar daarvoor moet volgens workshopleider Sietse Hitman, projectmanager project verbeteringen C2000 Politie, Nederlands Politie Instituut, wel eerst aan enkele cruciale voorwaarden worden voldaan. Alle randapparatuur moet volgens één landelijke standaard zijn geprogrammeerd en het nieuwe Landelijk Kader Fleetmap voor indeling van de gespreksgroepen moet zijn geïmplementeerd. “Op dit moment werken alle hulpverleningsdisciplines landelijk met randapparatuur waarbij functies en indelingen op meer dan 180 verschillende manieren zijn geprogrammeerd. Dat zou betekenen dat we evenveel verschillende opleidingen zouden moeten aanbieden, maar dat is onuitvoerbaar. Verdere standaardisatie in indeling en functies is dus een absolute vereiste.” Om toch een begin te kunnen maken met het opleidingstraject, start komend najaar een campagne bij alle gebruikersorganisaties en wordt een begin gemaakt met een algemeen opleidingspakket over effectief gebruik van verbindingsmiddelen binnen C2000. Naarmate in de komende verwervingsronde voor randapparatuur meer uniform geprogrammeerde verbindingsmiddelen wordt geleverd, zal de standaardopleiding gefaseerd in definitieve vorm aan alle gebruikersgroepen worden aangeboden. Een deel van de politiesector is al begonnen met de standaard-

31

Leo Nieuwenhuizen: “Roadmap brengt samenhang in ontwikkelingen.”

opleiding. Het betreft de bijzondere politieeenheden zoals arrestatieteams, die landelijk al beschikken over uniform geprogrammeerde verbindingsmiddelen.

Lifeline Waarom is eigenlijk een apart opleidings- en trainingsprogramma nodig om een portofoon te leren gebruiken? Die basale vraag kwam

de eerste groep producten voor het grote publiek is ontworpen voor ‘intuïtief’ gebruik van verbindingsmiddelen essentieel, net zoals het voor executief politiepersoneel noodzakelijk is om jaarlijks de schietvaardigheid te testen. Annelore Roelofs, korpschef van Politie Noorden Oost-Gelderland en portefeuillehouder meldkamers in de Raad van Korpschefs, sprak in het plenaire deel van de expertmeeting al

“We moeten 80.000 portofoons en mobilofoons technisch laten aanpassen” aan de orde tijdens de workshop. Is het niet vreemd dat hulpverleners privé communicatiemiddelen gebruiken die veel meer functionaliteiten bieden dan een C2000portofoon en dat zij daar geen opleiding voor nodig hebben? Terwijl voor het gebruik van een portofoon voor ‘eenvoudige’ gesprekscommunicatie wel een opleiding noodzakelijk zou zijn? Nee, vreemd is dat volgens Sietse Hitman niet: “Het grote verschil tussen massaproducten zoals mobiele telefoons en i-Pads en verbindingsmiddelen als C2000 aan is dat de eerste groep producten voor het grote publiek zijn ontworpen voor ‘intuïtief’ gebruik, en dat verbindingsmiddelen als C2000 is dat

over het grote belang van betrouwbare verbindingsmiddelen en training in het juiste gebruik daarvan voor executief politiepersoneel. “Opleiding en training is belangrijk om een gebruiksroutine te krijgen waar je in stressvolle omstandigheden op kan terugvallen. Voor de politie, maar ook voor andere hulpverleners, is een betrouwbaar verbindingsmiddel een cruciaal instrument, onmisbaar in hun uitrusting. Het is immers hun ‘lifeline’ met de meldkamer, waarover zij in noodsituaties assistentie kunnen inroepen. Maar dan moeten ze die lifeline ook in stressvolle situaties wel goed kunnen gebruiken.”

Professionals kiezen

MADE IN USA

Kwaliteit kent een alternatief:

STINGER LED HP VAN STREAMLIGHT perfect lichtbeeld, drie standen + strobe lichtopbengst 200 lumen (48.000 candlepower) levensduur LED 50.000 uur en natuurlijk onze vertrouwde service en garantie!

Safety-Lux Nederland B.V T +31 (0) 35 691 44 76 F +31 (0) 35 691 54 74 E [email protected] www.safety-lux.nl

Vanaf € 97,- (excl. BT W) Profiteer nu va n deze tijdelijke actie.


33

Frequenties

RCEG - Boedapest mei 2011

Verslag meeting Radio Communication Expert Group Op 23 en 24 mei had het Hongaarse EU-voorzitterschap een tweedaagse RCEG-workshop georganiseerd in Boedapest. Dit vond plaats twee dagen voor het Tetra World Congress, eveneens in Boedapest, om extra reizen te voorkomen. Over het Tetra-congres vindt u informatie elders in deze uitgave. Door Hans Borgonjen

Er waren in totaal veertig deelnemers uit zeventien landen aanwezig, alsmede vertegenwoordigers van de universiteit van Boedapest

en van het Joint Research Centre van de Europese Commissie: België, Duitsland, Cyprus, Griekenland, Letland, Litouwen, Slovenië,

Frankrijk, Slovakije, Spanje, Zweden, Finland, Oostenrijk, Zwitserland, Polen, Nederland en diverse OOV-diensten van Hongarije. Verte-

34


genwoordigers van het Verenigd Koninkrijk, Portugal, Italië en Noorwegen ontbraken.

Hongaarse politie De heer Varga van de Hongaarse Nationale Politie gaf een lezing met als titel ’Structure of National Police and tasks of its logistics branch’. Hij gaf een uitgebreide toelichting op hun interne organisatie met diverse redelijk zelfstandige regio’s. Hun Tetra-netwerk is een paar jaar geleden landelijk uitgerold en is in gebruik bij politie, brandweer, rampenbestrijding en ambulances. De Hongaarse politie wil eveneens de stap maken naar breedbanddata en participeert daarom ook in de Forerunner Group (zie hieronder). Ook de ISI-groep is van belang, omdat ze grensoverschrijdende communicatie met hun buurlanden willen

Altijd weer uitleggen waarom dedicated netwerken voor OOV noodzakelijk zijn organiseren. Mátyás Hegyaljai, voorzitter van de LEWP, gaf vervolgens een presentatie over de Law Enforcement Working Party. De overgang van Police Cooperation naar LEWP was per 1 juli 2010. Hij gaf een toelichting op de LEWPstructuur: de LEWP valt onder de Justice & Home Affairs Council: 27 lidstaten plus EC en optioneel Europol, Eurojust, CEPOL, Frontex en Interpol. Ook refereerde hij aan de

Aparte middagsessie met ISI-Consortium De middag van de tweede dag was gebruikt voor de ISI-subgroup samen met de leveranciers (het Tepolint-consortium). Allereerst was er een evaluatie waarom het eerste voorstel is afgewezen. De terugkoppeling die de Tepolint-voorzitter had gekregen vanuit FP7 was dat ons voorstel meer productontwikkeling dan echte research was, en dat heeft kostbare punten gekost. Het nu ingediende topic is echter kansrijker wat dat betreft, omdat het een ’demonstratieproject’ betreft en dus per definitie minder reseach vereist is. Oorspronkelijke doelstelling was om na het eerste project een tweede groter project te krijgen met demonstrator. In de praktijk is het nieuwe topic nu al ongeveer dit tweede vervolg projectplan, dus alles bij alles komt het nu wellicht nog sneller dan oorspronkelijk gedacht - mits het projectplan, wat nu moet worden ingediend, tenminste gehonoreerd wordt. Op de vraag wie er (weer) meedoen zeiden België, Zwitserland, Frankrijk en Nederland weer ’ja’. Duitsland wil steunen maar weet niet of ze een actieve rol kunnen spelen, omdat alle energie nu in de uitrol van hun Tetranetwerk zit (was in de ’vorige ronde’ ook al zo). Selex en Motorola zeggen ’ja’ tegen een IP-variant van de ISI; Cassidian wil ‘backwards’ compatibiliteit van IP naar de huidige ’niet-IP-standaard’ vanwege bestaande systemen. Argument daartegen is dat er nog geen bestaande operationele systemen zijn, dus waarmee zou er dan gekoppeld moeten worden? Afgesproken werd dat zowel de vraag of compatibiliteit met oude systemen er in moet als Tetrapol-Tetrapol, in een later stadium door Cassidian aangegeven moet worden. Cassidian geeft toelichting op de complexiteit van drie varianten waar zij mee te maken hebben (Tetra-Tetra, Tetra-Tetrapol, Tetrapol-Tetrapol). Het is een grootschalig integratieproject, dat drie tot vier jaar gaat duren. Publicatie tweede helft juli. Deadline inleveren eind november 2011. Onderdelen van het project: testen, validatie en demonstratie. Zoveel mogelijk gebruikers betrekken (drielandenproef weer in nieuw jasje?). Doel is om met een businesscase aan te tonen dat interoperabiliteit tussen de landen winst oplevert. Daarnaast om middels de ontwikkeling van een prototype de kostprijs te drukken als later de individuele landen een ISI aanschaffen (ontwikkelkosten zijn dan geen onderdeel meer van de aanschafprijs).

beslissing in 2009 (Zweedse voorzitterschap) om twee subgroepen op te richten: ISI en Forerunner. Over Forerunner meldde hij dat de focus ligt op breedbanddata, met als doel om gezamenlijk tot een technische keuze te komen en om (geharmoniseerde) frequenties te verkrijgen.

ISI-subgroep Etienne Lezaack, voorzitter van de RCEG ISIsubgroep, startte met de bekende presentatie over de doelstelling van de ISI-groep met behulp van de ’Europese landkaart met Tetra en de Tetrapol-landen met de drie betrokken leveranciers’ (zie afbeelding). Hij gaf het mandaat van de Council weer en de daarvan afgeleide taak voor de ISI-groep: ’ontwikkelen van prototype(s) die compatibel zijn met alle bestaande landelijke OOVradionetwerken’. Een afgeleide doelstelling is om EU-subsidie voor deze ontwikkeling te verkrijgen. Daarvoor is het ISI-consortium Tepolint opgericht. De activiteiten werden toegelicht: op de oproep van EC in FP7 voor ’gateway’, heeft het consortium eind 2010 een voorstel ingediend. Dit is afgelopen voorjaar afgewezen. Het is niet helemaal duidelijk waarom, maar waarschijnlijk omdat andere consortia (die wel gehonoreerd zijn) een echte gateway-oplossing hebben voorgesteld (zoals gevraagd in FP7), terwijl ‘ons’ consortium een echte voorloper van de ISI-interface heeft voorgesteld (omdat een gateway een onvoldoende oplossing is). Duitsland heeft toen voorgesteld om zelf een nieuw item in te dienen dat helemaal op deze vraag is afgestemd. Dit is gebeurd en heet ’ISI global solution for first responders’. Het staat nu op de ’draft FP7 topic-lijst’. Daar wordt in juli over besloten, dus dan weten we of het gehonoreerd wordt. Bij een positief besluit is de eerste actie om een inventarisatie in de landen te houden naar de noodzaak tot grensoverschrijdende communicatie met wat dan de primaire gebruikerseisen zijn. De lezing van Gianmarco Baldini van het Joint Research Centre van de Europese Commissie had als titel ’Evolution of public safety communications in Europe: challenges and actions’. Gianmarco Baldini is degene die al eerder een ISI-workshop in JRC in het Italiaanse Ispra georganiseerd heeft en waar we ook op frequentie- en breedbandgebied


35

samenwerken. Hij lichtte toe waar JRC voor staat, ging in op de diverse activiteiten voor het Public Safety-domein en presenteerde de resultaten van de in juni 2010 gehouden workshop op het gebied van interoperabiliteit en toekomstige initiatieven. JRC wil een volgende workshop organiseren, mede op basis van de RCEG-resultaten. Hij vermeldde ook het belang van de Forerunner-’matrix’.

RCEG Forerunner Ondergetekende gaf als voorzitter van de RCEG Forerunner subgroep een toelichting op de werkzaamheden. De Forerunner-groep heeft twee onderwerpen: een (geharmoniseerde) technische oplossing en het verkrijgen van (eveneens geharmoniseerde) frequenties. Er was eerst een toelichting op PPDR en ’mission critical solutions’, met een uitleg waarom dedicated netwerken voor OOV noodzakelijk zijn. Een vaak gehoorde opmerking is: “Er zijn toch genoeg commerciële state-of-the-art middelen beschikbaar? Of vallen deze te vaak uit bij rampen en grote evenementen?” Data en spraak zijn niet alleen in crisis- en rampsituaties noodzakelijk, ook bij geplande evenementen. De ervaring in de meeste landen is dat GSM en UMTS dan niet (of slechts beperkt) functioneren. Het Council/Comex frequentie-statement namens alle landen is al eerder in dit blad vermeld: er wordt een sterke groei in mobiele datatoepassingen binnen de OOV-sector verwacht, en de commerciële netwerken zijn daarvoor niet (altijd) geschikt. De Council-aanbeveling was derhalve: zorg voor voldoende frequenties (beneden de 1 GHz) en kijk naar een gestandaardiseerde oplossing met moge-

mogelijk tot een gecombineerde markt voor de OOV-sector. Om een en ander kracht bij te zetten is er binnen CEPT-FM een nieuwe PPDRwerkgroep opgericht (PT49). Ook de High-level PPDR-workshop door de EC (30 maart 2011) is al eerder vermeld: er is grote druk om iedere burger internet te geven (in veel landen vooral mobiel) als onderdeel van het speerpunt van Neelie Kroes: de Digitale Agenda. Dit veroorzaakt grote druk op

Commerciële operators vragen steeds meer frequenties voor hun UMTS- en toekomstige LTEnetwerken lijkheden voor roaming. De geschiedenis van spraak herhaalt zich dus nu met data. Wat is er de afgelopen periode gebeurd? De conclusie van CEPT-FM-PT38 in december 2010 was: “Niet alle verzoeken van Public Safety kunnen gehonoreerd worden; breedband heeft een betere onderbouwing nodig (verdere studie); mogelijke oplossingen: digitaal dividend en Defensie”. Een goede optie is om naar de OOV-initiatieven in de Verenigde Staten in de 700 MHz-band te kijken. Dit leidt

frequenties, omdat de commerciële operators steeds meer frequenties vragen voor hun UMTS- en toekomstige LTE-netwerken. Onze boodschap is dat PPDR mission critical is en eigen voorzieningen nodig heeft, maar dat stuit dus op grote competitie met de commerciële markt. Maar de boodschap `spectrum saves lives´ is wel gehoord. Niet denken in techniek, maar kijken vanuit de toepassingen. Verschillende landen hebben al onderzoek gedaan naar de gewenste

applicaties. Een en ander is samengevat in een grote Excel-sheet, waarin de verschillende applicaties met specifieke kenmerken op een rij zijn gezet. Belangrijk is de kolom waarin de gewenste introductietermijn en het mission critical karakter zijn benoemd. Hoe wordt deze behoefte nu vertaald naar een frequentie-onderbouwing? De regulators krijgen namelijk bijna nooit op nationaal niveau van hun nationale OOV-organisaties een verzoek voor extra frequentieruimte voor breedbanddata! Dat moet dus beter, en alle landen worden daarom opgeroepen om in hun eigen land de behoefte goed duidelijk te maken.

Hoogvlieger Hans-Jörg Körber van het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken ging met zijn lezing in op ’vliegend gebruik’, onder de titel ’On the Challenges of Air-Ground-Air (AGA) Operation of PPDR mobile networks’. Hij had verzocht om Air-Ground-Air op de agenda te zetten, omdat ze in Duitsland AGA ook op 3000 meter hoogte willen gebruiken. Hij verwees naar de Tetra Designers Guide (een model met zeven frequenties, één AGA-laag bestemd voor maximaal 1200 meter vlieghoogte). Duitsland stelt voor dit via ECC/CEPT vast te stellen. De Duitsers willen echter ook nog een extra ’superhoge vlieghoogte-layer’, dat als een extra laag met hele grote cellen ’boven’ de huidige AGA-layer erbij komt. Zoltán Rajnai van de Zrínyi Miklós National

36


Defense University in Boedapest hield een lezing met de titel: ’Modern wireless technologies in the field of emergency services’. Hun ad hoc netwerk is gebaseerd op WiMax-technologie voor breedband datacommunicatie over het (ramp)terrein plus WiFi voor uiterst korte afstanden. Dit lijkt sterk op het i-Bridge concept van onze eigen Defensie, zoals gepresenteerd op de brandweer-workshop in Amersfoort zo’n twee maanden geleden. Ze gebruiken een WiMax mobiel base-station. Ze maken zich wel zorgen over de toekomstvastheid van WiMax, gezien de groei van WiFi en in de toekomst ook LTE. Ze werken op 2,3 GHz. Alternatief is 4,5 GHz (NAVO-band die ook eventueel beschikbaar is, maar bij politiegebruik niet handig is in verband met de NAVO-status). Er is een goede samenwerking tussen Defensie en Politie, zowel bij rampen en grote (risicovolle) evenementen. Maar ook in het kader van Schengen bij grenscontrole.

- Commerciële 3G/4G: de ervaring is dat bij grote demonstraties en dergelijke het commerciële netwerk dan vast loopt en Public Safety heeft niet per wet de mogelijkheid voor prioriteit (kan alleen Europees-breed geregeld worden) - Eigen beveiligd WiMax-netwerk (zoals hierboven beschreven door Hongaarse defensie).

Hongaars OOV-netwerk

de Zrínyi Miklós universiteit hielp met het frequentiegebeuren. De WiMax-technologie komt van Alcatel-Lucent. Eisen: - Overal beschikbaar: breedbanddekking op alle locaties - Altijd beschikbaar: continu breedband - Simpele, flexibele IP-architectuur - QoS: mission critical services moeten prioriteit kunnen krijgen.

József Draskóczi van de Hongaarse Nationale Politie hield een lezing getiteld ’Answer to the lack of TETRA Broadband Service at Hungarian Police’. Het Hongaarse OOV-netwerk heeft 97% mobilofoondekking en 87% portofoondekking. Het Tetra spraaknetwerk biedt beperkte datamogelijkheden. Door gebrek aan frequenties is het tot nu toe niet mogelijk om een goede oplossing voor databasebevragingen te realiseren. Er is behoefte aan databasebevragingen (nationaal en Europees), foto’s en afbeeldingen, videostreaming (push info vanuit operationeel gebied), GIS (plus overlay’s: bijvoorbeeld voertuiglocaties op een kaart). Hij lichtte drie alternatieven toe: - VSAT-systeem: nadeel van satellietcommunicatie is dat het maar zeer beperkt ingezet kan worden in verband met de hoge kosten

András Túróczi van Hungarian Power Companies ging in op ’Mobile Broadband Networks for Public Safety’. De Hongaarse breedband dataproef werd georganiseerd met BRFK (politie Boedapest), ORFK (nationale politie) en de rampenbestrijding. De eerder genoem-

Hans Borgonjen is kennismanager bij de vts Politie, voorzitter van de Public Safety Radiocommunication Group (PSRG), vicevoorzitter van de Tetra Association Board en lid van de LEWP Radio Expertgroup.

Lucent stelt een CDMA-oplossing in 450 MHz voor). Csaba Tóth van Kopint-Datorg hield een lezing onder de titel ’Kopint-Datorg in Public Safety Communication’. Kopint-Datorg is een eind 2010 door de overheid ingestelde organisatie voor het operationele beheer van het

”Spectrum saves lives”

Een van de drie alternatieven was WiMax gebaseerd op de IEEE 802.16e-standaard. Er zijn succesvolle testen gedaan op een ’special location’: een varend schip op het Ballatonmeer. De volgende stappen die overwogen worden is het overgaan op andere frequenties: 2,3 GHz of 450 MHz. Dit gebeurt ook om diverse technische mogelijkheden te onderzoeken: WiMax, LTE en CDMA (Alcatel-

Hongaarse OOV-netwerk. Maart 2011 zijn alle beheertaken geconcentreerd in deze nieuwe organisatie (beetje vergelijkbaar met ASTRID). Er is samenwerking met EADS, Motorola en ProM. Bijna 30.000 terminals, 12 VPN’s (bijvoorbeeld politie, brandweer, ambulance etc.), 350 organisaties, 3800 talkgroups en 250 basisstations. Naast de individuele VPN’s is er ook een ’open VPN’ om eenvoudig samen te kunnen werken. Ook vanuit de VPN’s kan samengewerkt worden, maar dat heeft een grote organisatorische invalshoek: wie, met wie, wanneer, waar, hoe (juridische/organisatorische regels en dergelijke). In de praktijk gaat er op het gebied van samenwerking nog wel eens wat fout; gebleken is dat dit vooral komt omdat men het (van de dagelijkse praktijk afwijkende) gebruik niet goed onder de knie heeft. Opleiding is daarvoor vereist.


Actueel

TWC over TEDS, LTE en frequenties

Vechten tegen commerciële aanbieders Tijdens het Tetra World Congres (TWC) in Budapest voerden twee discussies de boventoon. Ten eerste de vraag of en hoe missie-kritische communicatie een (Europese) frequentie moet krijgen. Het tweede onderwerp was LTE versus TEDS. Door Marjolein Graauw

Tom Quirke, vice president en general manager Tetra bij Motorola Solutions, kijkt rustig de zaal in en vraagt zich af of een agent op straat meer nodig heeft dan alleen spraak. “We spreken allemaal wel over data en video, maar is die behoefte er wel?” Hij geeft zelf het antwoord: ja, de behoefte is er. Hij somt op welke ‘apps’ er aan staan te komen: gps, computer aided dispatch, evidence capture, iomage sharing et cetera, et cetera. Opvallend is het antwoord van Quirke op de vraag wat eigenlijk de ‘drager’ zal worden. “Hoe komen we tot een netwerk waarin spraak, beeld en data samen komen? Het begint met Tetra.” En met die zin opent Quirke het debat. Natuurlijk valt de balans tijdens een Tetra-congres meer in de richting van Tetra (en daarmee TEDS). Aan de andere kant ontkent de Tetra-wereld niet de kwaliteiten van LTE. Quirke: “De toekomst van missiekritische communicatie ligt op de integratie van Tetra voor spraak, TEDS voor data en Private LTE voor video. Dat noemen wij ‘next generation public safety’. De hoofdtechneut van Cassadian, Eric Davalo, stelt zich ook de vraag of breedband nou echt nodig is. “Voor de komende tien jaar en waarschijnlijk verder kunnen we Tetra het beste inzetten voor spraak. TEDS is de volgende stap.”

37

38


Frequenties Phil Godfrey is voorzitter van de Tetra Association benadrukt een aantal beperkingen van LTE: “Er is geen group call mogelijk, geen direct mode mogelijk en in het bereik tussen 380 en 400MHz zijn er onvoldoende diensten vanuit de leveranciers. Desondanks vergeten we LTE zeker niet als mogelijkheid. Mobiele breedbanddiensten worden essentieel. Het spectrum is echter essentieel voor de ontwikkeling.” Hiermee legt hij een brug naar het tweede discussiepunt tijdens TWC: de frequenties. Hans Borgonje van de vtsPN: “Het aantal frequenties is gelimiteerd, dus moeilijk te pakken te krijgen. We moeten de slag aan met commerciële operators. De deelnemende Europese landen op het gebied van Tetra hebben een exportgroep opgezet twee jaar geleden. Die groep heeft twee taken: een oplossing voor de techniek vinden en een oplossing voor geharmoniseerde frequenties vinden. Want zonder frequenties is er geen datanetwerk. Een eerste frequency statement dat we hebben rondgestuurd naar de relevante partijen heeft nog geen resultaat

geboekt. Er komt daarom een nieuw statement om het proces te beïnvloeden. Centraal staat ‘Spectrum saves lives’. Iedereen heeft mobiel internet, maar laten we alsjeblieft de veiligheid niet vergeten.” het internationale forum leek er een hard hoofd in te hebben dat er een betaalbare vrije frequentie komt voor breedband voor nood- en hulpdiensten in heel Europa. Emmanuelle Villebrun, Ministère de I’Intérieur de L’Outre mer er des Collectivités Territoriales geeft aan dat ze moet vragen aan commerciële partijen om ruimte te maken.

“Commerciële partijen kunnen met de lijnen goed geld verdienen. Dat is een krachtig argument tijdens een economische crisis. In Frankrijk proberen we te onderhandelen met het ministerie van Defensie. Die beheert de frequenties en zij staan open naar ons. Ik heb goede hoop dat we in de 410-430-range ruimte krijgen.” Dave Chater Lea, Motorola Solutions, probeerde nog een lichtpuntje te vinden door te refereren aan SDR. “Lost dat onze problemen op? Ja, het kan en rol spelen maar SDW is nu nog duur en vooral militair gericht. Misschien


moeten we cognitieve systemen opzetten die de Tetra-band kunnen vinden. Helaas is er nog geen budget voor. Cognitieve Radio kan wel een rol spelen in de toekomst. De techniek betekent namelijk dat je een spectrum kan delen. Dat kunnen we misschien voor elkaar krijgen samen met commerciële aanbieders.”

Bijbenen met VS? De situatie in de Verenigde Staten werd vaak aangehaald. Ook Charles Bryson, directeur van RCC Consultants, refereerde aan de ‘les-

sons learned’ van de VS. “Het originele plan in 2006 was 50 KHz in het 700 Mhz-spectrum, uitbreidbaar tot 150KHz. In de revisie van 2007 bleef er nog 5 x 5 Mhz over voor de OOVsector. Daarbij telt dat de 700 Mhz-band niet in elke staat vrijgegeven werd. De OOV-wereld vindt eigenlijk dat voor LTE een ruimte van 10 x 10 Mhz moet worden vrijgegeven.” De vragen die overblijven in de VS zijn vrijwel hetzelfde als die in Europa, meent Bryson. “Welke frequenties komen vrij voor de OOV-sector, wie maakt de regels voor het hele continent en wie worden uiteindelijk de

39

gebruikers?” Andrew Seybold, vice-voorzitter van de Tetra Association stelde de vraag “hoe can Europa bijbenen met de VS?”. Het huidige LMRsysteem in de VS opereert op verschillende bandbreedtes: 30 Mhz, 150 Mhz, 450 Mhz, 470 Mhz, 700 Mhz of 800 Mhz. Het is een mix van FM en P25-systemen. Interoperabiliteit komt gedeeltelijk via IP-bridges, soms via een dubbele band en vaak dankzij twee verschillende porto’s aan boord. “Het resultaat is dat multi-agency respons wordt gehinderd door een gebrek aan interoperabiliteit.” Het doel van een LTE breedbandnetwerk zou een volledig interoperabel systeem zijn. Een frequentie is al wel benoemd, maar zoals eerder vermeld niet overal vrijgegeven. Het gaat hier om een licentie voor 10 Mhz (5 x 5 Mhz) op het 700-spectrum. “En dat is niet genoeg”, jammert Seybold. De discussie wordt vandaag de dag nog gevoerd, maar de kansen zijn klein. Ook (of juist) in de VS spelen commerciële aanbieders een grote rol. Zij zijn de voortrekkers van LTE en financieren het grootste gedeelte. En ook hier geldt: wie betaalt, bepaalt.

40


productnieuws

Semi-rugged notebook Panasonic De nieuwe CF-53 semi-rugged Panasonic notebook werkt de hele dag op één batterij, onder alle weersomstandigheden en is bij uitstek geschikt voor field(service) werkers, inspecteurs bij overheden, wegwerkers en in automotive omgevingen. Uiteraard is de Panasonic CF-53 ook geschikt voor gebruikers die op zoek zijn naar een lichte en robuuste laptop met een lange accuduur. De nieuwe CF-53 semi-rugged notebook van Panasonic heeft een 14-inch antireflectie widescreen en maakt gebruik van Intel Sandy Bridge technologie met een i5 core. Dit, in combinatie met een QM67 chipset, staat garant voor grafische prestaties van topniveau. De notebook, voorzien van een draaghendel, weegt slechts 2,65 kg en is ontworpen volgens de militaire MIL-STD standaard. Dat houdt onder andere in dat de CF-53 een val tot van 76 centimeter hoogte weerstaat, bestand is tegen schokken, vochtigheid en hoge temperaturen. Voor mobiel werken heeft de Toughbook CF-53 standaard aansluitmogelijkheden als USB, seriële- en LAN- poorten, bluetooth en een lange accuduur.

Radiobeheer met Sepura Sepura heeft het TETRA World Congress gebruikt om een significante upgrade van hun al marktleidende Radio Manager programmeer software en management tool te lanceren. Deze lancering zal Sepura’s technologische leiderschap op dit gebied versterken en eindgebruikers in sectoren als OOV, defensie, nutsbedrijven en transport uitgebreidere functionaliteiten bieden in hun portofoonbeheer. De toevoegingen die in RadioManager 2 zijn gemaakt zijn significant. De compleet nieuwe userinterface maakt de navigatie stukken eenvoudiger en is ontworpen om een bekende look en feel te creëren voor PC gebruikers. De nieuwe Application Programming Interface (API) is ook van groot belang. Het maakt het mogelijke een variëteit aan externe applicaties, zoals voorraadbeheer of toegangscontrole systemen, direct te integreren met RadioManager 2, om op die manier meer mogelijkheden op het gebied van management en controle te kunnen bieden.

a d v e r t e n t i e

Thales lanceert “Every Talk” Thales kondigt Every Talk aan, een ruggedized push-to-talk terminal. Hiermee denkt Thales meer mogelijheden te genereren voor PMR. Naast voice en tekst kunnen multimediale diensten, zoals data, beeld, video, live feeds en gezichtsherkenning onderdeel worden van een apparaat. Every Talk is het eind van een traject dat twee jaar geleden is ingezet: TeMax. TeMax is een end-to-end breedband oplossing.


41

column

Waar blijft de industrie? Afgelopen maand troffen we het TETRA world Congress aan in Budapest. Zoals ieder jaar wordt er een dergelijk evenement gehouden in een regio die voor de TETRA industrie belangrijk gevonden wordt. TETRA is in bijna ieder Europees land wel op de een of andere manier geïmplementeerd en Frankrijk, Denemarken, Spanje en Duitsland waren al eerder aan de beurt om de bezoekers van dit evenement welkom te heten. Vorig jaar werd het evenement gehouden in Azië. Overigens, voor de tweede achtereenvolgende keer. De vraag is dan.... waarom dit jaar nu precies in Budapest, Hongarije? Het kloppende hart van TETRA ligt toch in de regio Engeland, Nederland, België en Duitsland? Het geheel ontgaat me dan even maar....... ach. Volgend jaar beter denk ik maar dan maar. Het TETRA World Congres (TWC voor kenners) is het grootste jaarlijkse evenement voor de gehele TETRA Communicatie industrie. Fabrikanten hopen eind gebruikers, distributeurs integrators te ontmoeten, waarbij ze hun best doen hun producten, applicaties en services van hun beste kant te laten zien. Dit jaar lag de nadruk op de integratie van TETRA met andere netwerken zoals LTE. De eerste dag is een dag vol workshops die meestal op een andere locatie dan het congres en de beurs zelf gehouden wordt. Dag twee, drie en vier (halve dag) zijn dagen waarin het congres en de beursvloer geopend zijn. Wat echter ieder jaar weer opvalt is het hoge aantal eindgebruikers vanuit de Openbare Orde en Veiligheids sector. Helaas laat de overige industrie zoals olie en gas en de (publieke) transportsector het nog enigszins afweten. De tweede groep die goed vertegenwoordigd is, zijn de distributeurs alsmede de integrators van dergelijke systemen. Na nu bijna 10 jaar in deze industrie te hebben rondgezworven is er eigenlijk met betrekking tot het sector bezoekers weinig veranderd. Ieder jaar groeit het aantal bezoekers maar helaas in verhouding niet zo snel als dat er TETRA-netwerken worden geïmplementeerd. Naar mijn idee blijven de bezoekersaantallen achter De IIR die de organisatie van het TWC in handen heeft, zal toch wel eens moeten komen met een offensief naar de industrie toe. Met name de overige sectoren zoals eerder genoemd. Binnen deze sectoren opereren zeer veel bedrijven die zogenoemd Mission Critical communicatie voor hun operationele gang van zaken nodig hebben. I n ieder geval zal het nog wel even duren dat dit het geval is. Ook de nieuwe locatie van het evenement zit niet mee. Het volgende TETRA world congres vindt plaats in .... Dubai. Een regio waar het aantal TETRA netwerken en dus ook het aantal te verwachten bezoekers zeer beperkt is . Ach ja ......de tijd zal het wel leren.... Door Gert Jan Wolf.

a d v e r t e n t i e

CALLMAX IS TERUG Callmax lanceert 2-weg semafonie voor terugkoppeling van berichten tijdens calamiteiten of bevestiging van het ontvangen bericht. Het gehele product is geïntegreerd in het alarmeringssysteem van Callmax zodat overal toegang kan worden verkregen in de actuele status van opvolging eventueel gekoppeld met locatiebepaling zodat de positie van de ontvanger bepaald kan worden.

Bezoek onze vernieuwde site: www.callmax.nl

42

Verbinding | mei mei 2011 2011

Colofon

column

De markt, welke markt eigenlijk? Op 31 december 1988 werd de telecommarkt opgeknipt in een infrastructuur deel en een randapparatuur deel. Dat is een keuze geweest om het staatsmonopolie te beëindigen en de vrije markt zijn werk te laten doen. Gaandeweg zijn er ook veranderingen gekomen in de infrastructuurmarkt. In feite is het jarenlang echter het marktgevecht geweest: • infrastructuur versus randapparatuur, aangevuld met: • infrastructuur versus infrastructuur. Bij aanvang was er een leverancier, de ex-monopolist die 100% had en alleen maar kon, wellicht zelfs moest verliezen. Had zij namelijk tien jaar later nog steeds 100% dan was de privatisering mislukt. De basis achter de marktturbulentie in al die jaren was eerst de prijs en later allerhande oplossingen om randapparatuurfuncties in de infrastructuur onder te brengen. Dat ontwikkelpad kwam voort uit de weg naar netwerken, IP-netwerken. Het meest recente, of eigenlijk toch al jaren lopende pad is de keuze tussen lokale infrastructuur diensten of hosted diensten. Deze diensten vinden dan plaats in een datacenter van de hostingprovider. Voor VoIP is dat een kleine stap als de infrastructuur toch al gebruik maakt van een gecentraliseerd serverpark. Deze hosting wordt door twee typen leveranciers geboden, de openbare infrastructuur leveranciers als KPN en Tele2 en gerenommeerde randapparatuurleveranciers, die hun middelen voor klanten inzetten, maar dan gecentraliseerd. Op zich is de weg waarom dit gebeurt helder: • Het WAN is in feite een extensie van het LAN geworden • VoIP is een klein deel van de benodigde WAN-capaciteit • Het apparatuurvolume is klein • De hoeveelheid beheer is afgenomen en dus voor veel organisaties een deeltaak geworden en dus lastig intern te handhaven. Er zijn ook stromingen die tegen dit soort bewegingen in gaan: • Systeemkosten zijn lineair, dus er zijn niet direct schaalgrootevoordelen meer te halen • WAN-capaciteit kost geld • VoIP is een bedrijfskritisch proces, systeem buiten de deur betekent minder controle • Uitbesteden is niet de facto goedkoper • Storingen in gecentraliseerde apparatuur hebben een grotere impact dan lokale storingen. Omdat er zoveel voor- en tegenargumenten zijn, lijkt het niet duidelijk waar het naar toe gaat. Er is echter een trend naar hosted oplossingen. De reden hiervan is: • Onvoldoende stabiliteit in de eigen beheeromgeving, het is een deeltaakje geworden. • Flexibiliteit in de hosted oplossing. Tegelijkertijd gaat dus met de ‘wedstrijd’ infrastructuur versus randapparatuur met als inzet hosted VoIP een deel van de ooit gescheiden markt hiermee terug naar de vroegere infrastructuurleveranciers. Daarnaast is er nog een andere wedstrijd gaande in de markt. Die komt voort uit de ICT-omgeving, de werkplek. Vanuit de werkplek is er een trend geweest om secretaresse-eliminerende functionaliteit te creëren. Dat was ooit de typekamer, daarna de terminal met tekstverwerker en toen de PC. Daarna volgden agendasystemen, e-mail en vervolgens in de 21ste eeuw de presence-informatie. Deze werd deels gekoppeld aan het document of het onderwerp waar men mee bezig was, maar werd al gauw gekoppeld aan bereikbaarheid in verschillende vormen. Daarmee dus ook aan spraakinformatie. Eén van eerste applicaties die dat op grote schaal deed was Skype. Dat gebeurde met een interessant businessmodel. De basisfunctie is gratis. Dus van Skype naar Skype landelijk of internationaal, dat is gratis. Daarnaast is van Skype naar mobiel voor internationale gesprekken beschikbaar tegen nationale tarieven. Dat zijn voor een gebruiker twee onmiskenbare prijsbrekers. Recent is Skype overgenomen door Microsoft. Hiermee heeft dit softwarebedrijf een internationale netwerkoperator gekocht. Maarten Oberman ([email protected]) is directeur van het onafhankelijke adviesbureau Oberman Telecom Management Consultants. Voor meer inspiratie op het vakgebied: www.otmc.nl/publicaties.html.

Verbinding is een vakblad over mobiele communicatie in de openbare orde & veiligheidssector. Jaargang 32, juni 2011, nr. 6 Verbinding verschijnt tienmaal per jaar. Toezending geschiedt op abonnementsbasis en middels controlled circulation. Uitgever Henk van Beek Hoofdredacteur Henk van Beek Eindredacteur Paul Matthijsse Redactie Postadres Postbus 82, 2460 AB Ter Aar Telefoon: 0172-782120 Administratie: [email protected] Abonnementen: [email protected] Redactie: [email protected] Website: www.verbinding.nl Advertentie-exploitatie BMM Bureau voor Marketing en Media Mike de Jong Leidse Schouw 2 1250 AB Alphen aan den Rijn Telefoon: 06-10825993 E-mail: [email protected] In dit nummer bijdragen van Henk van Beek, Hans Borgonjen, Rob Jastrzebski, Job Konijnenberg, Paul Matthijsse, Ralf Mohnen en Maarten Oberman. Ontwerp en opmaak Media Services Uitgeest Druk Drukwerken ProFeeling, Beringen, België Een jaarabonnement op VERBINDING kost € 54,95 inclusief 6% BTW, over te maken op bankrekening 1062.74.619 t.n.v. FenceWorks B.V. in Alphen aan den Rijn, onder vermelding van ‘jaarabonnement Verbinding’. Een jaarabonnement loopt gelijk met het kalenderjaar. Een jaarabonnement wordt aangegaan tot schriftelijke wederopzegging en automatisch gecontinueerd indien niet voor één november van het lopende jaar schriftelijk is opgezegd. Kopij kan worden ingezonden in overleg met de redactie. Geplaatste artikelen hoeven niet noodzakelijkerwijs de mening van de redactie te vertegenwoordigen. De redactie noch de uitgever aanvaarden enige aansprakelijkheid voor de inhoud van artikelen van derden, ingezonden mededelingen, advertenties en de juistheid van genoemde data en prijzen. Fotokopie en overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk op welke wijze dan ook, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie en onder vermelding van: ‘Overgenomen uit Verbinding, vakblad voor professionele telecommunicatie’. Met de vermelding van het jaar en het nummer. ISSN-nummer 1386-4300 VERBINDING is een uitgave van FenceWorks BV.

DE KUNST VAN HET VERSTAAN

...

...

VEILIGE RADIOCOMMUNICATIE START MET LUISTEREN Elkaar verstaan is essentieel in situaties waar mensenlevens op het spel staan. Gebrek aan bereik, bezette gesprekskanalen of zelfs uitval van apparatuur zijn zaken die fatale gevolgen kunnen hebben. Verstaan begint bij goed luisteren. Daarom zijn we vooral geïnteresseerd in uw wensen en eisen. We combineren dat met onze kennis én kwalitief hoogstaande (ATEX) apparatuur. Het resultaat: op úw bedrijf toegespitste radiocommunicatie waar u op kunt vertrouwen.

Zo kunt u advies, bereikmetingen, maatwerk en apparatuurkeuze in één hand houden. Dat kan resulteren in een geïntegreerd systeem met (explosieveilige ATEX) portofoons en koppelingen naar paging, meldkamersystemen, telefooncentrales en slagboominstallaties. En kopen hoeft niet. Huren kan ook.

www.flash-services.com

Uw mobiele netwerk al onder controle? De ROMES Drive Test software en TSMx Serie Network Scanners geven u een compleet beeld van de kwaliteit van uw mobiele netwerk J J J J J J

GSM/EDGE, WCDMA/HSPA, LTE, WLAN, WiMAX, DVB-T/H, TETRA Gelijktijdig meten met max. 16 testmobielen TSMx Serie scanners voor veldsterkte metingen tot 6 GHz Neighborhood/Interference analyzer Handover/Neighborhood/Interference y/PESQ Speech Quality/Network Problem Analyzer Data Quality/PESQ MES2GO Walk Test System Nu ook ROMES2GO

Ready for

NIEUW: De ZVH4/8 Cable & Antenna Analyzer is hét instrument voor snelle en eenvoudige metingen aan uw antenne-installaties J J J J J

3,6 GHz of 8 GHz frequentiebereik MeetWIZARD voor snel en efficient gebruik VSWR, Distance to Fault, Cable Loss, Power metingen Automatische generatie van testrapporten Robuust, druipwaterdicht en 4,5 uur batterijcapaciteit

Bel of mail ons voor meer informatie: Tel: 030-6001721 E-mail: [email protected] Web: www.rohde-schwarz.com Kijk voor prijsgunstige test en meetapparatuur van ROHDE & SCHWARZ, HAMEG, e.a. ook op

NetOper 210x297 NL 1110 indd 1

12-11-2010 14:39:31

Operatie Duinbrand. in Noord-Holland. Actueel Expertmeeting C2000. Actueel TWC over TEDS, LTE en frequenties. Thema CR gaat radiolandschap veranderen

Recommend Documents