Driemaandelijks tijdschrift: januari-februari-maart 2011 Afgiftekantoor 2400 Mol 1 - Erkenningsnr. P608070 OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel
België-Belgique P.B. 2400 Mol 1 12/17003
Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum
PASSANO Nieuwsbrief voor professionele partners
LENTE 2011
Omwenteling Er is in de geestelijke gezondheidszorg een indrukwekkende omwenteling aan de gang. Die omwenteling moet uitmonden in een grotere vermaatschappelijking van de zorg en minder nadruk op hospitalisatie. Ambulante zorgteams gaan een actieve rol spelen op het vlak van preventie, vroegdetectie en vroeginterventie. Behandelingsteams lenigen de eerste noden en zijn een alternatief voor een ziekenhuisopname. Er komen congruente zorgtrajecten over de grenzen van instellingen en hulpverleningsorganisaties heen. Dat moet leemtes in de zorg invullen en een te snelle opname voorkomen. Het OPZ Geel heeft samen met PAAZ Turnhout, PVT Salto, Beschut Wonen Kempen en CGG Kempen een projectvoorstel ingediend om een Netwerk Geestelijke Gezondheidszorg Kempen op te richten. Dat voorstel kreeg een gunstig advies en kan, mits enkele bijsturingen, binnenkort van start gaan. Het Netwerk beantwoordt ten volle aan de doelstellingen van vermaatschappelijkte zorg. (zie pagina 5) De Geelse gezinsverpleging is een prachtvoorbeeld van zorg in de gemeenschap. Het systeem wordt nu ook hervormd en ingepast in hedendaagse systemen en denkkaders. We gaan werken met de doelgroepen Jongeren, Volwassenen en
Ouderen en met een zorgteam per doelgroep. Doelgroepen en zorgteams komen in de plaats van de huidige wijkwerking met wijkverpleegkundigen. De zorgteams zijn samengesteld uit casemanagers met verschillende opleiding: verpleegkundige, psycholoog, maatschappelijk werker en therapeut. Door hun verschillende achtergrond kunnen ze elk een eigen inbreng hebben bij de begeleiding van de patiënten. De Geelse gezinsverpleging evolueert naar psychiatrische pleegzorg. We differentiëren naar perspectiefzoekende, behandelende en ondersteunende pleegzorg en zetten de zorgvorm flexibeler in. Waar niet aan geraakt wordt is de essentie: het feit dat burgers kwetsbare mensen met een beladen levensverhaal in hun gezin opnemen en hen een volwaardige familiale en sociale context bieden. Dat is de essentie van Geel en daar hebben hervormingen nooit vat op.
Dr. Tom Geuens Hoofdgeneesheer
Pieter Jans
Administrateur-generaal
OPZ Geel 2011 / 1
Psychosezorg
Psychosezorg is een afdeling binnen de divisie Volwassenen die zorg op maat biedt aan mensen die lijden aan een psychotische stoornis. Kenmerkend voor de aanpak zijn de multidisciplinaire werking, het belang dat aan de vertrouwensrelatie met de patiënt wordt gehecht, psycho-educatie en participatie van de patiënt.
••• ••• •••
Doelgroep Mensen die lijden aan schizofrenie, een manisch-depressieve psychose, een schizoaffectieve stoornis of een andere psychotische stoornis. Typerend bij de doelgroep is een blijvende kwetsbaarheid, 1. ofwel ontstaan uit een wisselende combinatie van genetische (= aangeboren) en biologische factoren; 2. ofwel verworven of uitgelokt door middelengebruik; 3. ofwel wordt een psychose uitgelokt door psychologische en/of sociale factoren (stress). Meestal gaat het om een combinatie van deze factoren. De behandeling vereist een aanpak die zich op verschillende niveaus situeert.
••• ••• •••
Therapeutische invalshoeken 1. Medisch-biologisch De ziekte vindt een oorzaak in een verstoorde werking van neurotransmitters. Een medicamenteuze aanpak is noodzakelijk.
2 / OPZ Geel 2011
2. Systeemtheoretisch Het is belangrijk te kijken hoe het systeem rond de patiënt eruit ziet: waar zitten moeilijkheden en mogelijkheden? En – als de patiënt het toelaat – betrekken we de context in het zorgtraject. Mensen met een psychische kwetsbaarheid blijven na een ziekenhuisopname immers nood hebben aan ondersteuning. De omgeving kan voor die steun zorgen. De omgeving kan ook een mogelijke stressor zijn en ook hier zal dan aan gewerkt worden. De psychiater spreekt de familie bij opname, ontslag en sleutelmomenten. De maatschappelijk werker maakt een sociaal verslag op en overlegt met de familie rond praktische zaken als financiën en woonst. De psychologe en psychologisch assistente nodigen de gezinsleden uit om te spreken over gezinsprocessen, emoties, het omgaan met de ziekte… We proberen de patiënt ook zoveel mogelijk te motiveren en helpen bij het uitbouwen van een steunend netwerk door hem bijvoorbeeld te stimuleren om zich aan te sluiten bij een vereniging, te gaan wonen in groep, contact te houden met vrienden, aan te sluiten bij een patiëntenvereniging… De meeste therapieën zijn in groep, omdat we merken dat patiënten veel steun vinden bij elkaar en gemakkelijker dingen van elkaar aannemen.
3. Cognitieve gedragstherapie De invloed van het denken op het voelen en het handelen wordt besproken om zo mensen meer controle te geven over hun eigen leven. Deze cognitieve technieken worden ook gebruikt bij het in vraag stellen en herkaderen van psychotische ervaringen en eigen verwachtingen (vb. ik moet perfect zijn). Anders leren denken, verlaagt je stressniveau. We bespreken de relatie tussen situatie-gedachten-emoties-gedrag tijdens de emotionelevaardigheidstraining en tijdens metacognitieve training wordt dieper ingegaan op denkfouten. Deze denkwijze van koppeling tussen situatie, gedachten, gevoelens en gedrag passen we ook toe wanneer we het hebben over middelengebruik. Hierover worden ook hervalpreventiesessies gegeven. Patiënten hebben er ook veel baat bij te begrijpen wat hun eigen ziekte inhoudt, hoe ze ermee om kunnen gaan en welke alarmsignalen eraan vooraf gaan. Dat wordt hen door psycho-educatie bijgebracht. Als ze signalen zelf kunnen herkennen, kunnen ze tijdig hulp zoeken en herval vermijden. Het team probeert samen met de patiënt prodromen (voortekens) in kaart te brengen. 4. Cliëntcentered therapie Het team bekijkt de patiënt als een zorgpartner. Als de patiënt eraan toe is, worden samen met hem doelstellingen voor de opname geformuleerd en een pad uitgetekend om naar die doelstellingen toe te werken. Een grote zorg voor het team is het installeren van een vertrouwensrelatie. Er moet een luisterend oor zijn voor de patiënt en oprechte betrokkenheid. Dat staat niet altijd gelijk met meegaan in de denkwereld van de betrokkene. De patiënt ervaart wel dat het personeel het goed met hem voorheeft. Vanuit de vertrouwensrelatie kunnen vragen worden gesteld, waarna over het ziek zijn kan worden gesproken en over het therapeutisch traject. Die relatie kun je niet opleggen, maar groeit naarmate de patiënt zich beter aanvaard voelt en de mogelijkheid verwerft om over zijn ziekte en behandeltraject mee te overleggen.
••• ••• •••
Aanpak 1. Supportief model a. Individugericht: de zorg wordt op maat van de patiënt gemodelleerd. De aanpak richt zich op resocialisatie (kooksessies, arbeidszorg, weekend-evaluatie en –planning, actua, ontspanning, marktbezoek, sport en vrije tijd…) en herstel; het bieden van structuur, zodat de patiënt na ontslag voorbereid is op het ritme van de maatschappij. b. Antiregressief: de patiënt wordt gestimuleerd, maar mag niet overbevraagd worden. Naarmate zijn toestand stabieler wordt, neemt hij meer verantwoordelijkheden op. 2. Stress-kwetsbaarheidsmodel Bepaalde stressoren maken dat de patiënt uit evenwicht geraakt en een psychose krijgt. Medicatie is een noodzakelijk hulpmiddel en zal bij zowel aanvang als bij verdere stabilisatie een grote rol spelen. Naast medicatie wordt gezocht naar andere manieren om met stress om te gaan, zoals sporten, erover praten, er uiting aan geven via kunst of muziek, relaxatie… De patiënt moet onder andere ontdekken waar zijn eigen kwetsbaarheid ligt en hoe hij met stress kan omgaan. Er zijn specifieke sessies rond drugs en sociale vaardigheidstraining. Psycho-educatie speelt ook een rol. De naaste familieleden worden uitgenodigd voor vorming over de ziekte, de behandeling en de eigen rol die ze bij de ondersteuning van de patiënt kunnen spelen. Uiteraard moet de leefeenheid zorgen dat er een veilig klimaat heerst. Elke patiënt moet de kans krijgen zich te ontplooien en uit te drukken. Dat vereist van de begeleiders een laagdrempelige aanwezigheid. De patiënt moet zich geaccepteerd voelen. Ook structuur is noodzakelijk om een houvast te bieden en terugkeer naar de oorspronkelijke omgeving mogelijk te maken.
OPZ Geel 2011 / 3
••• ••• •••
tussen residentiële zorg en zorg in de eigen context. Bij onduidelijkheid of problemen hieromtrent blijft de maatschappelijk werker de contactpersoon voor alle zorgpartners. Heel de ontslagplanning gebeurt uiteraard met instemming van de patiënt.
Rol van het kernteam Het multidisciplinaire team zorgt ervoor dat vanuit verschillende invalshoeken naar de patiënt wordt gekeken. Tijdens het teamoverleg worden die verschillende indrukken en standpunten besproken. Het team formuleert een advies over de stand van zaken en een mogelijk vervolgtraject. Het kernteam nodigt de patiënt uit om van hem te horen wat zijn ervaring is en hoe hij het verdere verloop van de behandeling ziet. De patiënt krijgt ook het standpunt van het team te horen. In overleg wordt het vervolgtraject afgesproken.
••• ••• •••
Er zijn verschillende woonvormen of zorgpartners waar we na opname beroep op doen: Beschut Wonen Kempen, gezinsverpleging, Psychiatrisch Verzorgingstehuis Salto, dagkliniek ’t Knooppunt, Psoikos (psychiatrische thuiszorg), diensten voor thuisverpleging en gezinshulp, OCMW’s… Een medische ontslagbrief volgt eveneens zo snel mogelijk na het ontslag en wordt enkel verstuurd naar de huisarts.
Ontslagmanagement Vaak nemen verschillende zorgpartners een stuk van de nazorg voor hun rekening. Het ontslag is een sleutelmoment. De patiënt komt terug thuis vanuit een ‘veilige’ omgeving. De permanente begeleiding valt weg. Ervaring leert dat herval niet alleen het gevolg is van het niet stipt innemen van medicatie, maar ook van het gebrek aan duidelijkheid over wie welk aspect van de nazorg voor zijn rekening neemt. Hier is een belangrijke rol weggelegd voor de maatschappelijk werker. Zij stelt voor ontslag een overzicht op van alles wat afgesproken is. Dat overzicht of ontslagplan gaat bij ontslag naar elke zorgpartner waarmee die geïnformeerd wordt over: — wie de huisarts en de behandelende psychiater zijn — welke zorgpartners aan huis komen — contactgegevens van alle betrokkenen
••• ••• •••
Team Psychiater: Dr. Sandra Geys Teamcoördinator: Michaël Loots Psycholoog: Veerle Feytongs Maatschappelijk werker: Lieve Deprins Contact OPZ Geel Divisie Volwassenen - Psychosezorg Dr. Sanodreef 4 2440 Geel tel: 014 57 91 11 fax: 014 57 92 38 e-mail:
[email protected]
Het ontslagplan moet zorgen voor een naadloze overgang
OPZ Geel 2011 / 4
Netwerk Geestelijke Gezondheidszorg Kempen De overheid wil psychiatrische ziekenhuisbedden afbouwen en met de vrijgekomen middelen meer zorg in de gemeenschap organiseren met behulp van ambulante teams. In een eerste beweging werden hulpverleners uitgenodigd om in een regio de handen in elkaar te slaan om projecten op te zetten. OPZ Geel diende samen met PAAZ Turnhout, CGG Kempen, PVT Salto en Beschut Wonen het projectvoorstel Netwerk Geestelijke Gezondheidszorg Kempen (Netwerk GGZ Kempen) in. Het project werd mits enkele aanpassingen goedgekeurd en zal vermoedelijk in het voorjaar van 2011al van start gaan. In een eerste proeffase is de doelgroep beperkt tot volwassenen.
Projectvoorstel Doelgroep —
gespecialiseerde zorg voorkomen. Dat vraagt opnieuw een samenwerking tussen de GGZ-partners en de eerstelijns actoren.
(Jong-)volwassenen met een psychiatrische problematiek in
het arrondissement Turnhout - 18 tot 65 jaar - ernstige psychische of psychiatrische stoornis - eerstelijnshulp is ontoereikend of onvoldoende intensief
—
Gezien de complexe relatie van psychische problemen met de bredere sociale context waarin mensen zich bevinden is een samenwerking met welzijnsactoren van primordiaal belang.
De doelgroep omvat naar schatting 27 524 tot 44 038 inwoners met psychische problemen waarvan 963 – 1431 personen met een langdurige stoornis.
—
Verhogen competentie en schakelvermogen van personeel door vorming, wederzijdse stages, continue samenwerking, heldere visie, beleidsdocumenten en afspraken.
Doelstellingen
Zorgaanbod
—
Netwerk GGZ Kempen wil gemeenschapsgerichte zorg bieden: dit betekent zorg in de nabijheid van de thuissituatie, vertrekkende vanuit de noden en de leefomgeving van de cliënt.
—
De zorg is beschikbaar, toegankelijk, continue en in verhouding tot de zorgbehoefte.
—
De cliënt én zijn omgeving zijn betrokken in de zorg, er is ook aandacht voor zorg voor de mantelzorger. Cliënten nemen een actieve rol op en worden verondersteld op hun eigen niveau verantwoordelijkheid op te nemen. Ze kunnen hier ook op aangesproken worden.
—
De zorg is gericht op herstel en op maatschappelijke participatie.
—
Het netwerk GGZ Kempen voorziet in een GGZ-aanbod voor cliënten met ernstige psychische en/of psychiatrische problemen en dit in samenwerking met partners uit de eerste lijn. We organiseren een netwerk van zorg, waarbij het mogelijk is individuele zorgtrajecten te creëren.
Functie 1: activiteiten van preventie en promotie van geestelijke gezondheidszorg, vroegdetectie, screening en diagnosestelling en eerste behandeling. Verwijzing kan vanuit functie 1 naar andere functies, vb. naar ambulante teams inzake crisisinterventie. Functie 2: ambulante intensieve behandelteams voor zowel de acute als chronische problemen inzake geestelijke gezondheid. Functie 3: psychosociale rehabilitatieteams die werken rond reïntegratie op het vlak van arbeid, leren en sociale inclusie. Functie 4: intensieve residentiële behandelunits voor zowel de acute als chronische problemen van geestelijke gezondheid en indien een opname noodzakelijk is. Functie 5: specifieke woonvormen waarin zorg kan aangeboden worden als het thuismilieu of het thuisvervangende milieu niet in staat is om de nodige zorg te organiseren.
—
Vanuit het netwerk GGZ Kempen komt ondersteuning naar de partners van de eerste lijn voor personen met minder ernstige psychische problemen.
—
Vroegtijdige detectie van problemen kan voorkomen dat problemen complexer worden en kan de behoefte aan meer
5 / OPZ Geel 2011
Financiering OPZ Geel levert 100 plaatsen in gezinsverpleging en 15 bedden uit het ziekenhuis in. De afbouw van de bedden gebeurt in de projectfase met behoud van de financiering uit het Budget Financiële middelen. Er is extra projectfinanciering voor psychiaters, een netwerkcoördinator en casemanagers.
Jaarprogramma
lunchcauserieën, avondseminaries, studiedag In 2011 organiseert het OPZ Geel een aantal lunchcauserieën (LC) en avondseminaries (AS) en een studiedag (SD). Voor elk van die navormingen is accreditering aangevraagd. Datum
Spreker(s)
Mieke Mondelaers LC 11 maart Peter Alderweireldt Nick Mariën
Thema
Accreditering*
Zorg voor ongedwongenheid (over afzonderen en comfortrooms)
Ethiek & economie - 2 cp
AS 24 maart
Dr. Johannes Adriaensen
Psychotherapie in een multidisciplinaire setting
Psychiatrie - 2,5 cp
LC 10 juni
Carla Moleberghs
Waardig omgaan met ouderen
Ethiek & economie - 2 cp
AS 16 juni
Guy Couturier
Infant mental health (0-3j)
Psychiatrie - 2,5 cp
LC 9 sept.
Em. prof. Roger Burggraeve
Waarden en normen in verval
Ethiek & economie - 2 cp
AS 29 sept
Dr. Roel Van Roy
Comorbiditeit bij bipolaire stoornissen
Psychiatrie - 2,5 c
SD 1 dec.
Walter Krikilion e.a.
Het lichaam in therapie
Psychiatrie - 4,5 cp
* Aantal punten en kwalificatie waarvoor accreditering is aangevraagd.
De lunchcauserieën (LC) starten telkens om 12u met soep en een broodje, waarna de causerie en het debat volgen. Bedoeling is thema’s aan te reiken die de brug slaan tussen psychiatrie en maatschappij. De lunchcauserieën zijn bedoeld voor een breed, geïnteresseerd publiek. De avondseminaries (AS) starten telkens om 20u15 en zijn bedoeld voor huisartsen, psychiaters, neurologen, psychologen, verpleegkundigen, therapeuten en andere belangstellenden uit het werkveld van de gezondheids- en welzijnszorg. Er is telkens een uiteenzetting door een deskundige spreker en een vragen- en discussieronde. De avond wordt afgesloten met een informele babbel bij een hapje en een drankje.
Avondseminaries en lunchcauserieën grijpen plaats in het OPZ Forum, Dokter Sanodreef 4 in Geel. Deelnemen is gratis. Omwille van organisatorische redenen worden de deelnemers wel verzocht zich vooraf in te schrijven bij Leen Mostmans (tel. 014 – 57 90 80 of e-mail:
[email protected]). Een keer per jaar organiseert het OPZ Geel ook een studiedag klinische psychotherapie (SD). Dit jaar is de studiedag gewijd aan “Het lichaam in therapie”.
COLOFON Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Geel Dr. Sanodreef 4 2440 Geel Tel +32-(0)14 57 91 11 Fax +32-(0)14 58 04 48 E-mail:
[email protected] www.opzgeel.be
Redactieleden Walter Krikilion (stafmedewerker Patiëntenzorg), Mieke Mondelaers (verpleegkundig directeur), Mieke Celen (psychiater), Nadine De Wachter (psychologe), Anita Van Den Plas (afdelingshoofd Volwassenen-Ouderen), Julienne Aerts (ombudsvrouw), Johan Claeys (communicatieadviseur) Eindredactie Johan Claeys Bladmanagement en productiebegeleiding Marina Nys, Hilde Daniels Redactieadres Bijdragen voor of reacties op dit blad kunnen gestuurd worden naar:
Redactiesecretariaat Passano Cel Marketing en Communicatie Dr. Sanodreef 4 – 2440 Geel Telefoon: +32(0)14 57 91 98 E-mail:
[email protected] Verantwoordelijke uitgever: Pieter Jans
Dr. Sanodreef 4 - 2440 Geel
6 / OPZ Geel 2011
