Openbaar onderwijs: profileren en communiceren

‘Verzuim verminderen kan altijd’

Op

en

e r wijs

Nieuwe praktijklokalen goed voor vmbo

ial c e

nd

Sp

JAARGANG 10 | NUMMER 6 | NOVEMBER 2008

baar O

Openbaar onderwijs: profileren en communiceren

P/flex biedt u meer voordelen!

P/ex biedt oplossingen voor o.a. vast, tijdelijk en exibel personeel, ZZP-ers, freelancers, studenten / scholieren, vutters en 65-plussers. P/ex regelt uw loonadministratie en arbeidscontracten en neemt alle arbeidsrechtelijke en juridische risico’s van u over. www.pex.nl

‘Onze organisatie berekende eens wat het zelf organiseren van contractbeheer eigenlijk kost, outof-pocket en aan manuren. Toen was de keuze voor payrolling snel gemaakt. Waarom via P/ex? Bij hen is er geen ‘nee’ te koop. En omdat P/ex onderdeel uitmaakt van Randstad, kan ik er mijn exwerkers met een gerust hart onderbrengen. Zo zorgt P/ex naast een waterdicht contract en stipte salarisafhandeling voor een nauwgezette ziekteverzuimbegeleiding volgens de ‘poortwachter’ eisen. En mijn exwerkers weten ook dat ze in goede handen zijn.’ Voordelig kennismaken? Dat kan. Wij bieden u graag een scherpe offerte aan. Bel voor informatie 020 - 398 90 30 of mail naar info@pex.nl.

P/ex is de grootste gespecialiseerde payroll-organisatie en maakt deel uit van de Randstadgroep. P/ex is lid van de VPO, SFT en NEN 4400-1 gecerticeerd.

ICT Beheer en Techniek Congres 2008 dinsdag 4 november 2008 | Nieuwegeins Business Center | Nieuwegein

6EELä contentsessiesäENää

product-/dienstsessies Beursvloer met een ruim aanbod aan exposanten

Info en inschrijving op: www.school-computer.nl

PO, VO en MBO

4e editie Als schoolbestuurder of –leider ziet u zich steeds meer geconfronteerd met beslissingen omtrent de ICT-infrastructuur op uw school/scholen. ICT-coördinatoren en systeembeheerders vragen voortdurend om méér, de educatieve pakketten stellen steeds hogere systeemeisen en het aanbod aan producten en diensten lijkt almaar harder te groeien. Het ICT Beheer en Techniek Congres gaat over al deze onderwerpen.

Onderwerpen: DIGITALEäSCHOOLBORDEN äROOSTERSOFTWARE ä ELEKTRONISCHEäLEEROMGEVINGEN äDIVERSEäONLINEäDIENSTENä VOORäSCHOLEN äANTIDIEFSTALPRODUCTEN äNETWERKäBEVEILIGING ä CHIPKAARTTOEPASSINGEN äBEHEERTOOLS äETC Keynote-spreker: 7ILFREDä2UBENS

Wilt u door de bomen het bos blijven zien? Kom dan 4 november naar Nieuwegein voor een grondige update! Inschrijven kan op www.school-computer.nl

ESS_A_ICTB&Tc08_175x126.indd 1

27-08-2008 10:00:39

Inhoud 8

‘Waar wij komen, daalt het verzuim’ Verzuim kan altijd en overal minder. Dat is de overtuiging van Frank Vijg. In zijn vorige baan halveerde hij binnen een jaar het ziekteverzuim, met behulp van arbodienst Tredin. Daar is hij nu directeur. ‘Die arbo-arts is meestal niet nodig’.

10

‘Frisse lucht is kostbaar’ Schoolbesturen willen af van die muffe lokalen, maar dat blijkt een kostbare zaak. En welk ventilatiesysteem is het beste? Met diverse oplossingen wordt geëxperimenteerd. Een aantal besturen heeft er alvast eigen geld in gestoken.

16

Massaal nieuwe praktijklokalen Het voortgezet onderwijs heeft massaal de subsidie voor de vernieuwing van praktijklokalen aangevraagd. Overal in het land wordt de leeromgeving van het vmbo verbeterd. De eerste effecten zijn te zien. ‘Dit is gunstig voor het vmbo’.

25

Openbaar Onderwijs: profileren en communiceren In deze special een fotoverslag van het jubileumcongres van VOS/ABB, maar ook een artikel over openbare scholen die succes boeken door zich actief te profileren. Zelfs in ‘moeilijke’ gebieden! De Openbaar Onderwijs Ontmoetingsbus ging bij ze langs.

En verder 0

4

05

6 7

In het kort

14

Beoordeling zwakke scholen

26

Fotoverslag jubileumcongres

Commentaar

18

De vijf vragen: Wassenaar

28

Uit de Ontmoetingstour

20

In de Praktijk: coaching

30

Samenwerking openbare- en Nutsscholen

Studiedag voor 1400 mensen Rekenen op obs Het Vlot

12

Het Gebouw: Oosterwolde



22

Kansen voor kleine scholen

23

Gelijk en ongelijk over onderwijs



In het kort Stadsdeel subsidieert digiborden Dankzij subsidie van het stadsdeelbestuur Amsterdam OudZuid hebben meer dan twintig basisscholen in dat stads-

Wethouder Thesingh zet het eerste digibord aan.

Eerste labels of excellence uitgereikt

Limburgs initiatief: Cultuurkaartje OV

Voor het eerst hebben Nederlandse jongeren het CertiLingua-certificaat behaald. Dit is een label of excellence, waarvoor de leerlingen internationaal erkende examens hebben afgelegd in twee moderne vreemde talen. Hiermee kunnen deze jongeren straks makkelijker doorstromen naar het internationale hoger onderwijs, in eigen land of daarbuiten.

De provincie Limburg heeft op 1 oktober het Cultuurkaartje OV geïntroduceerd. Daarmee kunnen basisscholen in Limburg tegen voordelig eenheidstarief met hun leerlingen reizen per openbaar vervoer.

De 18 leerlingen die als eerste dit certificaat hebben behaald, zaten op zeven vo-scholen die in het schooljaar 2007/2008 zijn gestart met een pilot. Daarbij zijn vier leden van VOS/ABB: het Anna van Rijn College in Nieuwegein, RSG Tromp Meesters in Steenwijk, het Porta Mosana College in Maastricht en het Eijkhagen College in Landgraaf. De pilot is een initiatief van de onderwijsministers uit Noordrijn-Westfalen en Nederland. Meer Europese landen hebben inmiddels belangstelling getoond. De landen willen hiermee komen tot de ontwikkeling van een Europees certificaat dat wordt verstrekt naast het vwo-diploma. De leerlingen moeten twee moderne vreemde talen beheersen op B2-niveau van het Europees Referentiekader voor Talen, en daarnaast examen doen in het vak Europese en Internationale Oriëntatie. Verder moeten ze deelnemen aan internationale activiteiten en projecten en dat aantonen met een portfolio. De eerste CertiLingua-certificaten zijn uitgereikt tijdens een feestelijke ceremonie in Utrecht, waar de leerlingen veel lof kregen voor hun niet geringe prestatie. Meer informatie over internationaliseren van het onderwijs op www.europeesplatform.nl. 

deel in oktober digitale schoolborden gekregen. Zeventig procent van de scholen in Oud-Zuid heeft nu digiborden. Het stadsdeel heeft ruim 60.000 euro subsidie beschikbaar gesteld voor de aanschaf van digitale schoolborden en voor de training van leerkrachten in het gebruik van de digiborden. De scholen moesten zelf ook investeren. De meeste hebben gebruikgemaakt van het aanbod. Het stadsdeelbestuur heeft hierop ingezet omdat het vindt dat digitale schoolborden het onderwijs vernieuwen en aantrekkelijker maken. Wethouder onderwijs Lieke Thesingh zei bij de aansluiting van het eerste digibord: ‘Wij vinden het als stadsdeel belangrijk dat de scholen in Oud-Zuid blijven vernieuwen, en we zijn dus blij dat zoveel scholen hebben meegedaan”. Ook de scholen zijn blij. “Deze bijdrage van het stadsdeel gaf net dat duwtje in de rug om tot aanschaf over te gaan”, aldus directeur Marion Dries van de Cornelis Vrijschool.

over onderwijs

De regeling is bedoeld om de scholen te stimuleren met hun leerlingen cultuur en natuur buiten de deur op te zoeken. Met het Cultuurkaartje OV zijn tachtig cultuur- en natuurlocaties in de provincie te bezoeken. De Provincie Limburg werkt voor dit project samen met de Nederlandse Spoorwegen en Veolia Transport Limburg. Het voordelige tarief geldt voor elke leerling en zijn begeleider, ongeacht de afstand die wordt afgelegd, binnen Limburg. Meer informatie over de regeling staat op www.limburg.nl/cultuur. Het Cultuurkaartje OV is een Limburgs initiatief voor het primair onderwijs. Het heeft dus niets te maken met de Cultuurkaart, die vanaf dit schooljaar de papieren CKV-bonnen in het voortgezet onderwijs vervangen. Bijna alle scholen voor voortgezet onderwijs in Nederland hebben zich inmiddels aangemeld voor deze Cultuurkaart. Het is een digitale pas met een cultureel tegoed van 15 euro per leerling. Hiermee kunnen leerlingen een bezoek brengen aan culturele instellingen. Naar verwachting ontvangen ruim 930.000 leerlingen tussen 12 en 18 jaar dit schooljaar een Cultuurkaart.

Leerplein055 realiseert groei Het openbaar primair onderwijs in Apeldoorn groeit weer. Voor het bestuur Leerplein055 reden om de vlag uit te hangen, vertelt algemeen directeur Otto Meulenbeek. De laatste acht jaar had het openbaar onderwijs in Apeldoorn steeds te maken met forse dalingen van 70 tot 100 leerlingen. Die trend is nu tot staan gebracht met op de teldatum van 1 oktober een eerste geringe groei van 10 leerlingen. Otto Meulenbeek: “Hoewel je daar nooit helemaal de vinger op kunt leggen, ben ik ervan overtuigd dat deze trendbreuk voor een groot deel te danken is aan onze intensieve imagocampagne, waarin we de kernwaarden van het openbaar onderwijs centraal stellen. Al onze scholen profileren zich als Leerplein055-scholen, onder meer met folders in onze eigen huisstijl, ons eigen magazine en de jaarlijkse Week van Leerplein055. Ook de schoolgidsen zijn geprofessionaliseerd. De websites van al onze scholen krijgen ook allemaal dezelfde vormgeving, daar zijn we nu nog mee bezig.” De prognoses voor de komende jaren zien er goed uit, omdat Leerplein055 de vroegere Kennedyschool, die nu De Vliegenier heet, heeft verplaatst naar de nieuwbouwwijk Zuidbroek. In 2011 komt daar een tweede openbare basisschool in een zogenoemde ‘vleugelschool’, waarin ook een protestants-christelijke basisschool, kinderopvang en diverse wijkvoorzieningen komen.

VO-Fietsroute voor aspirantbrugklassers Voor toekomstige brugklassers uit Zwolle en omgeving is een speciale fietsroute uitgebracht. Ze kunnen zo zien welke openbare scholen voor voortgezet onderwijs er in de Overijsselse hoofdstad zijn. De Zwolse VO-Fietsroute gaat langs de Van der Capellen Scholengemeenschap, het Diezer College, de Thorbecke Scholengemeenschap en het Gymnasium Celeanum. Al deze scholen vallen onder Stichting Openbaar Onderwijs Zwolle en Regio (OOZ), dat lid is van VOS/ABB. OOZ is ook het bestuur van in totaal 29 scholen voor primair onderwijs in Zwolle, Hattem, Dalfsen en Ommen. De route staat beschreven op een aantrekkelijk vormgegeven kaart, waarbij ook informatie is opgenomen over het onderwijs op de vo-scholen en de open dagen en voorlichtingsavonden. Voor wie de route niet fietst, heeft de kaart dus ook informatieve waarde. De Zwolse VO-Fietsroute is verspreid onder alle leerlingen van de groepen 7 en 8 van de basisscholen van OOZ. De route kan worden gedownload van www.openbaaronderwijszwolle.nl.

Mini-postbodepak te leen voor scholen Basisscholen kunnen sinds kort gratis een postbodepak in de kindermaat 116 lenen bij TNT Post. Het postbedrijf ontwikkelde deze mini-postbodekleding speciaal voor de scholen, omdat er regelmatig aanvragen komen voor presentaties over het postproces. Met deze kleding erbij kunnen kleuters echt in de huid van de postbode kruipen. Het pak is identiek aan de zwart/oranje bedrijfskleding van TNT Post. Scholen kunnen het kinderpostbodepak aanvragen via de website van TNT Post. Het uitleenformulier staat met nadere informatie op www.tntpost.nl/postmateriaal. De school mag de kleding twee weken houden.

Commentaar Een mooi gebaar Een mooi gebaar. Dat was het zeker, toen Sharon Dijksma op ons jubileumcongres met het nieuws kwam dat de gelijke behandeling van bijzonder en openbaar onderwijs bij het stichten van scholen een stapje dichterbij is. Ze kondigde aan dat ze een onderzoek hiernaar laat instellen. Applaus was haar deel, want we waren allemaal in een feestelijke stemming op die middag in Laren, zoals u kunt zien in het beeldverslag op pagina 26 en 27 van dit nummer. Tegelijkertijd realiseren we ons dat dit onderzoek van Dijksma nog maar een heel klein eerste stapje in de goede richting is, en dat er nog heel wat water door de Rijn moet stromen voordat het echt zo ver zal zijn. Dat dit moet gebeuren, staat voor ons als een paal boven water, want pas dan kunnen openbare schoolbesturen echt zelfstandig opereren. Hoe zeer ze daar aan toe zijn, bleek eerder die dag tijdens de VOS/ABB Openbaar Onderwijs Ontmoetingstour. De tourbussen stopten bij scholen die actief aan de weg timmeren met hun openbare identiteit en daar ook mooie successen mee boeken. Het zijn scholen van besturen die een volwassen benadering zeker verdienen. IJzersterke openbare scholen, vaak in een bij uitstek christelijke regio. Hoe doen ze het? Lees hun inspirerende verhalen op pagina 28 en 29 van de special Openbaar Onderwijs in dit nummer. Theo Hooghiemstra over onderwijs



In het kort Movare-studiedag voor 1400 medewerkers Onderwijsstichting Movare uit Kerkrade heeft onlangs voor het eerst een centrale studiedag georganiseerd voor alle 1400 medewerkers van de 60 aangesloten basisscholen in de Limburgse regio Parkstad en omstreken. Het personeel werd

Professor Jolles in actie op de Movare-studiedag.

uitgenodigd in het Maastrichtse congrescentrum MECC en kreeg een programma met inspirerende sprekers voorgeschoteld. Eén van die sprekers was professor Jelle Jolles, neuropsycholoog en hersenwetenschapper, en directeur van het kennis-, research- en expertisecentrum Brein en Leren aan de Universiteit van Maastricht. Hij sprak over de uitkomsten van wetenschappelijk hersenonderzoek in relatie tot de praktijk van het leren en onderwijzen. Stichting Movare is een structurele samenwerking aangegaan met Brein en Leren om te werken aan verantwoorde vernieuwing en verbetering van het onderwijs. Daarbij wil Movare vooral inzetten op ‘Natuurlijk leren’ en daarover sprak drs. Jan Jutten, die de scholen ondersteunt op weg naar ‘boeiend onderwijs’. Een derde spreker was Luc Stevens, hoogleraar aan de Open Universiteit Nederland. De medewerkers van Movare reageerden positief op de grote studiedag. Ze vonden het een zinvolle en leerrijke bijeenkomst.

Tredin BV Reaalhof 134 8232 VS Lelystad tel. 0320-239020 fax 0320-239029 Postbus 330 8200 AH Lelystad

Uw beste, meest inspirerende partner in verzuimreductie VOS/ABB-leden die met ons werken zijn enthousiast. Meer weten? Maak een afspraak met Anneke Valentijn van Tredin, tel. 06-53441601 e-mail:[email protected] | website: www.tredin.nl



over onderwijs

tekst: Lucy Beker • foto: Marla Smith Stevels

OBS Het Vlot valt op met goede rekenscores

‘Creatief omgaan met inzet van leerkrachten’ Er zijn rekensterke en rekenzwakke scholen, zo heeft de Inspectie voor het Onderwijs vastgesteld, en het is de school zelf, die het verschil kan maken. In Drunen staat zo’n rekensterke school: obs Het Vlot. Wordt hier iets bijzonders gedaan met rekenen? Directeur Manja Voogd vindt van niet. Wel zorgt zij voor een efficiënte organisatie en een duidelijke focus op rekenen, door alle leerjaren heen. Staatssecretaris Sharon Dijksma kwam onlangs persoonlijk een kijkje nemen op Het Vlot. Het was kort voordat Dijksma het rapport ‘Basisvaardigheden rekenen-wiskunde in het basisonderwijs’ van de Inspectie van het Onderwijs aan de Tweede Kamer aanbood. In dat rapport staat dat 23 procent van de basisscholen minder goede resultaten haalt op het gebied van rekenen. Maar ook dat ruim een kwart van de scholen bovengemiddeld presteert met rekenen. Manja Voogd kan wel verklaren waarom het goed gaat op haar school. “Niet dat we een bijzondere methode gebruiken, we werken gewoon met ‘Wis en reken’, als zoveel scholen. Maar ik denk wel dat wij creatiever omgaan met de inzet van leerkrachten en de indeling van de groepen”.

Miniteams Haar school met 170 leerlingen, in een nieuwbouwwijk in het Brabantse dorp, telt nauwelijks allochtone of achterstandsleerlingen en heeft dus geen extra formatie. “Maar toch hebben we in de ochtenduren extra bezetting”, zegt Voogd. “Dat komt doordat we werken met miniteams, en doordat onze parttime leerkrachten niet twee dagen per week werken, maar drie ochtenden en een middag. Het is soms een hele puzzel, maar het lukt. Het blijkt dat leerkrachten bereid zijn om vier dagdelen te werken in plaats van twee hele dagen”. Het Vlot kent drie miniteams voor de combinaties 1/2/3, 4/5/6 en 7/8. Elk miniteam bestaat uit twee basisgroepen. De bezetting in de ochtend is meestal drie leerkrachten per miniteam. Soms is de derde leerkracht een stagiaire. Elke groep kan daardoor ’s ochtends worden opgesplitst in drie niveaugroepen, die door de leerjaren heen lopen. “Een zesdegroeper die nog niet zo heel goed rekent, kan dan makkelijk meedoen met een aantal vijfdegroepers. En die snelle vierdegroeper doet daar ook mee. Zo kunnen de kinderen zich veel sneller ontwikkelen of juist extra oefenen”, legt Voogd uit. “Wat ook helpt”, vervolgt ze, “is dat we al in de kleuterklas

‘Dagelijks extra bezetting in alle klassen’

Manja Voogd: ‘Al in de kleuterklas beginnen met rekenen’. beginnen met rekenen. Op veel scholen krijgen kleuters voorbereidende leesoefeningen, maar wij doen ook iets dergelijks met rekenen. Ze leren niet alleen tellen, maar ook al de rekentekens, plus en min. We besteden aandacht aan ruimtelijk inzicht, door ze een tekening te laten maken van hun blokkenbouwwerk. Verder hebben we uitnodigende rekenspelletjes in de rekenkast”.

Het zonnespel Toch doet Het Vlot soms iets bijzonders, want het is – via leerkracht Corry Verschure - een testschool voor het Freudenthal Instituut, het centrum voor didactiek van wiskunde en natuurwetenschappen van de Universiteit van Utrecht. Zo komt de school bijvoorbeeld aan het zonnespel: een soort mens-erger-je-niet, maar dan met tientallen. Een bordspel, maar het staat inmiddels ook in reuze-formaat op het schoolplein geschilderd. Zo kunnen de kinderen al spelend het rekenen automatiseren. Ook maakt de school vaak gebruik van www.rekenweb.nl, de website van het Freudenthal Instituut met veel lesideeën. Uit trendanalyses blijkt dat de resultaten van Het Vlot in vijf jaar flink verbeterd zijn. Steeds minder leerlingen van Het Vlot blijven steken op D- of E-niveau. “Zo zien we dat onze manier van werken echt resultaat heeft”, besluit Voogd. “En da’s leuk”. over onderwijs



Arbo-arts naar de achtergrond

‘Waar wij komen daalt het verzuim’ Frank Vijg, de nieuwe directeur van Arbodienst Tredin, weet als geen ander hoe je het ziekteverzuim omlaag kunt brengen. In zijn vorige baan, directeur van Thuiszorg Den Haag, halveerde in een jaar tijd het verzuim. Hij werkte toen samen met Tredin. Nu is hij sinds april directeur van deze Arbo-dienst. Het geheim? Leidinggevenden moeten zelf het gesprek met de zieke leerkracht voeren en dat niet uitbesteden aan de Arbo-arts. “Zeventig procent van de klachten heeft geen medische oorzaak”, zegt Frank Vijg. “Dus daar heb je de Arbo-arts niet bij nodig”. Het gaat dan om klachten zoals vermoeidheid of hoofdpijn waarmee de een wel gaat werken en de ander niet. Of iemand met die klachten aan het werk kan, is moeilijk te beoordelen. “De Arboarts gaat meestal aan de veilige kant zitten en zegt tegen een zieke leraar “blijf jij maar drie weken thuis”. Maar die leraar is daar vaak helemaal niet mee geholpen en de school heeft hem nodig en wil dat hij snel weer voor de klas staat.” Tredin werkt daarom met arbeidsdeskundigen die regelmatig op de school komen. Zij weten wat er speelt in de organisatie en bekijken hoe iemand zo snel mogelijk weer aan de slag kan. Pas als er vragen op medisch gebied zijn, wordt de arts ingeschakeld.

‘Veel klachten hebben geen medische oorzaak’

Kritische vragen Op scholen die met Tredin werken, is de direct leidinggevende altijd de eerste die met een ziek personeelslid praat. Die vraagt wat er precies aan de hand is, wanneer hij er weer is, wat hij nog wél kan doen. Frank Vijg: “Bij elk verzuim stelt de leidinggevende vragen, bij de een zijn dat kritische vragen, bij de ander meer belangstellende vragen.” Zo laat de leidinggevende zien dat verzuimen niet gewoon is. Daardoor verandert de cultuur in de school en gaat het personeel anders tegen ziekteverzuim aankijken. “Verzuim ontstaat namelijk ook omdat mensen denken dat het normaal is om te verzuimen. Terwijl wij naar een organisatie toe willen waar het uitgangspunt is dat je er gewoon bent.” Als iemand vaak ziek is, gaat de leidinggevende met hem praten. Vijg vindt dat je mensen kunt aanspreken op langdurig of regelmatig verzuim. “In de lerarenkamer gaat zo



over onderwijs

Frank Vijg werkt aan zijn gezondheid: ‘Dat mag je ook vragen van je personeel’. iemand ook gewoon over de tong, het is geen geheim wiens lessen vaak uitvallen.” In zo’n gesprek wordt, als het goed is, duidelijk waarom iemand zo vaak verzuimt. En als duidelijk is wat er aan de hand is, kan de school er iets aan doen. Ligt het aan de arbeidsomstandigheden dan kan een leerkracht misschien anders ingeroosterd worden of op een andere locatie gaan werken.

Huilbaby

‘Laat vooral zien dat verzuimen niet gewoon is’

Ook als iemand veel verzuimt vanwege privé-problemen, kun je hem daar op aanspreken, vindt de directeur van Tredin. Want ook die problemen kunnen pas worden opgelost als duidelijk is wat er aan de hand is. De verantwoordelijkheid om iets aan de situatie te veranderen, ligt in dit geval bij het personeelslid, maar de organisatie kan een handje helpen. Zo had Vijg, toen hij directeur was

tekst: Inge Klijn • foto: Jan van der Meijde

van Thuiszorg Den Haag, een coördinator in dienst die regelmatig een paar dagen griep had. Na lang doorvragen bleek dat deze man thuis een huilbaby had en eens in de zoveel tijd bij moest tanken vanwege oververmoeidheid. Het team dat deze man leidde, functioneerde daardoor niet goed. “Ik heb hem toen gevraagd of hij thuis naar een oplossing kon zoeken, maar die was er niet. Toen is hij een tijdje met behoud van salaris in een minder verantwoordelijke functie gaan werken tot het beter ging.” Regelmatig ziekteverzuim moet dus besproken worden omdat anders het ten koste van de organisatie gaat. Het voeren van verzuimgesprekken is niet eenvoudig, de arbeidsdeskundigen trainen de leiding van een school hierin.

Dansers Frank Vijg vindt dat je van je mensen mag vragen dat ze op hun gezondheid letten. “Bij voetballers en dansers is dat heel gewoon, dus dan kan het in andere sectoren ook.” Alle zestig personeelsleden van Tredin zorgen er zelf voor dat ze fit en gemotiveerd zijn. Dat geldt ook voor Vijg zelf: hij gaat regelmatig naar de sportschool sinds hij in de gezondheidszorg werkt en is tien kilo afgevallen. De Arbo-dienst heeft daardoor een ziekteverzuim van onder de 1%.

Ledenkorting bij Tredin VOS/ABB heeft met de arbodienst Tredin een contract gesloten, dat leden veel voordeel oplevert. Tredin verleent leden van VOS/ABB korting op het integrale verzuimpakket. Bovendien garandeert Tredin met deze aanpak een verlaging van het ziekteverzuim. De arbodienst maakt vooraf met de werkgever afspraken over de te halen doelen. Onderdeel van die afspraken is dat de werkgever een bonus betaalt als Tredin de vooraf afgesproken doelen haalt. Worden die doelen niet gehaald, dan betaalt de werkgever minder. Door deze constructie heeft Tredin er zelf direct belang bij dat het verzuim op een school vermindert. Voor de school geldt dat de bonus gemakkelijk betaald kan worden omdat er tegelijkertijd een besparing wordt gerealiseerd op de vervangingskosten. De bonus is altijd lager dan die besparing. Daarbij profiteert de school van bijkomende effecten: minder ziekteverzuim betekent minder lesuitval, en dat betekent weer minder druk op collega’s en een verbetering van het schoolimago. De praktijk heeft inmiddels uitgewezen dat Tredin in 90 procent van de gevallen de afgesproken doelen haalt. Zie www.vosabb.nl (rubriek ledenservice>ledenvoordeel) of www.tredin.nl.

Ervaringen op RSG Enkhuizen RSG Enkhuizen werkt sinds twee jaar met Tredin. “We waren direct gecharmeerd van deze werkwijze: kijken naar wat mensen nog wél kunnen”, vertelt plaatsvervangend rector Ria Kuper. Zij heeft in twee jaar tijd de cultuur van de school zien veranderen. “Een leraar die zijn been had gebroken, zat vroeger thuis. Tegenwoordig kijken we of hij gehaald en gebracht kan worden en geven we hem een lokaal op de begane grond. Op de gymleraar na kan iedereen met een gebroken been gewoon komen werken.” Het ziekteverzuim op de openbare vo-school is in twee jaar bijna gehalveerd. Tredin heeft de leidinggevenden van de school getraind in het voeren van verzuimgesprekken. Na een ziekmelding belt de leidinggevende nu zelf om te horen wat er aan de hand is. Kuper: “Wij willen vooral snel weten of de klachten met het werk te maken hebben. Als vermoeidheid arbeidsgerelateerd is, dan moet je daar als school snel iets aan doen. Het kan zijn dat iemand les geeft aan een moeilijke klas; dan kun je alle docenten die deze klas hebben bij elkaar zetten en samen een strategie laten bedenken hoe je die lastige klas het beste aanpakt.”

Contact houden “Als je bij een ziekmelding niet doorvraagt waar de angel zit, weet je niet wat er aan de hand is en loop je het risico dat iemand weken thuis zit met een vervelend gevoel. En van thuis zitten is nog nooit iemand beter geworden.” De arbeidsdeskundige van Tredin komt op afroep naar de school. Zij praat met zieke personeelsleden als de leidinggevende er niet uitkomt. Die gesprekken vinden plaats in de school. “Dat is heel belangrijk”, zegt Kuper, “want zo houdt een zieke collega contact met ons. De stap om weer aan het werk te gaan wordt daardoor minder groot.” De leidinggevenden van de school zijn anders tegen ziekteverzuim aan gaan kijken. Vroeger zeiden zij tegen een zieke collega: ‘ziek maar lekker uit’ en nu vragen ze: ‘wat is er aan de hand?’ Dat blijkt een groot verschil te maken.



Schoolbesturen investeren eigen geld in ventilatie

Frisse lucht is kostbaar Overal in het land wordt geëxperimenteerd met ventilatiesystemen om de muffe lucht in schoollokalen aan te pakken. In alle gevallen blijkt het een kostbare zaak. Schoolbesturen hebben er geen budget voor. Ze hopen – na de breed ondersteunde VOS/ABB-petitie - dat het kabinet met extra geld over de brug komt. De schoolbesturen die er niet op willen wachten, investeren eigen geld om hun scholen op te frissen. ‘t Tweespan, een basisschool in Heemskerk, is een van de drie pilotscholen die ervaring gaan opdoen met een nieuw ventilatiesysteem dat TNO ontwikkelde: het ‘gaatjesplafond’. Het gaatjesplafond bestaat uit platen van 50x50 cm, waarin op alle hoekjes een gat (ongeveer ter grootte van een 2-euromunt) is aangebracht. Boven het plafond zit een ventilator, die frisse buitenlucht aanzuigt en door de gaatjes het klaslokaal in blaast. Op die manier ontstaat een gelijkmatige spreiding van frisse lucht over het hele lokaal, zonder tocht. Het systeem kan vrij eenvoudig in een bestaand gebouw worden aangebracht. In veel lokalen is immers al een verlaagd plafondsysteem aanwezig, bijvoorbeeld voor de verlichting. In die loze ruimte kan – zonder ruimteverlies - de ventilator komen.

Gaatjesplafond TNO ‘t Tweespan gaat het systeem plaatsen in een gloednieuw brede-schoolgebouw, dat de school medio 2009 betrekt. Directeur Ad Kok: “Op het moment dat je de kans krijgt om een nieuw gebouw te realiseren, wil je natuurlijk zorgen voor een optimaal binnenklimaat. Dit systeem zuigt – desgewenst dag én nacht – frisse lucht aan. Je kunt zelf bepalen hoe hard de ventilator aanstaat. Als het CO2-gehalte in het lokaal te hoog wordt, schakelt het systeem automatisch in een hogere stand.” Het gaatjesplafond biedt ook enige mogelijkheden om de lokalen te koelen. Zoals de architect van de nieuwe school, Hein van der Schoot, uitlegt: “Met name in het voor- en najaar is de buitentemperatuur lager dan in het lokaal. Doordat het TNO-systeem deze koelere temperatuur het lokaal inblaast, ontstaat een natuurlijke koeling in de klas. En dat is goed. Wetenschappelijk is namelijk aangetoond dat mensen beter presteren in een koelere omgeving.” Het systeem is niet goedkoop. TNO spreekt over zo’n zevenduizend euro per lokaal. “Ons schoolbestuur, het Openbaar 10

over onderwijs

Primair Onderwijs IJmond, heeft echt zijn nek uitgestoken om dit mogelijk te maken. Het is bereid om de kosten mee te nemen in de totale bouwkosten”, zegt directeur Ad Kok.

Renovatiebudget opgeslokt

‘Ons bestuur heeft zijn nek uitgestoken’

Over hoge ventilatiekosten kan ook het Reitdiep College in Groningen meepraten. Deze school begon afgelopen zomer met een grootscheepse renovatie van het gebouw. Inmiddels is ongeveer een kwart klaar (circa 250 m2: drie lokalen en een open ‘leerplein’). Tot nu toe bedroegen de renovatiekosten 240.000 euro. Daarvan is 115.000 euro uitgegeven aan een nieuw ventilatiesysteem. Een zeer aanzienlijk deel van het budget dus. Voor het Reitdiep College was de aanschaf van een goed ventilatiesysteem met een grote capaciteit echter onvermijdelijk. Metingen hadden uitgewezen dat er sprake was van een te hoge concentratie CO2. Bart Brouwer: “Het was evident dat er iets moest gebeuren aan het binnenklimaat; dat was voor niemand punt van discussie. De kosten waren natuurlijk wel een probleem. Als school hebben we daar niet de middelen voor, dus komen de kosten vrijwel volledig voor rekening van ons bestuur - de Werkmaatschappij Openbaar Onderwijs”. “Dit soort kosten komen bovenop het reguliere onderhoudsbudget. Gelukkig is dit een vrij groot schoolbestuur, dat in staat is om voor dit soort noodzakelijke uitgaven geld vrij te maken. Het is natuurlijk handiger om het ventilatiesysteem meteen te laten installeren tijdens de renovatie; dan kost het minder geld dan wanneer je dit nadien moet laten doen. Daar komt bij dat we verwachten dat de wetgever op termijn zwaardere eisen gaat stellen aan ventilatie en luchtkwaliteit op scholen. Daarom treffen nu alvast deze voorziening”, zegt Janneke Oomen, werkzaam bij de Werkmaatschappij Openbaar Onderwijs Groningen.

Pilotproject Gezonde klassen Openbare basisschool De Marsweide in Zwolle is onlangs in zee gegaan met het project Gezonde Klassen, een initiatief van drie Zwolse bedrijven (J.E. StorkAir, Unica Installatiegroep en schoonmaakbedrijf Novon). Wat dit project uniek maakt: er is sprake van een combinatie tussen techniek (lees: apparatuur om de luchtkwaliteit te verbeteren) en educatie.

tekst: Karin van Breugel • foto: Harry Tielman

Qua techniek gaat het onder meer om het aanbrengen van een ventilatiesysteem, dat gebruikte lucht afvoert en frisse lucht aanvoert. Het systeem zorgt overigens óók voor het verwarmen van de inkomende lucht, zodat er minder gestookt hoeft te worden. Dick Bremmer, directeur van De Marsweide, over de educatieve component van het project: “Studenten van Hogeschool Windesheim hebben een speciale website gebouwd en allerlei educatief lesmateriaal voor de leerlingen ontwikkeld. Op die manier worden zij actief betrokken bij het project en bij het milieu.” Ook bij dit project liegen de investeringen er niet om; per leerling gaat om een bedrag van circa 250 euro. Deze kosten worden gedragen door het schoolbestuur, Openbaar Onderwijs Zwolle en regio, de en gemeente. Er is een EUsubsidie aangevraagd. In totaal gaat het om 2,4 miljard euro voor zeven scholen. Gezonde Klassen is een project met ambities: in twee jaar tijd moeten de leerprestaties verbeteren, het ziekteverzuim (onder leerlingen en medewerkers) verminderen en de CO2-uitstoot lager zijn. Hogeschool Windesheim volgt de deelnemende scholen twee jaar lang en onderzoekt in hoeverre deze doelstellingen worden gehaald. Dick Bremmer denkt eerlijk gezegd dat de projectdoelstellingen wel erg ambitieus zijn. Dat weerhoudt hem er echter niet van om enthousiast aan het project mee te doen. “Ik denk dat het hoe dan ook goed is als de lucht in de lokalen

‘Veel positieve publiciteit door dit project’

Bart Brouwer van het Reitdiep College in Groningen laat het nieuwe ventilatiesysteem zien. Het kostte 115.000 euro.

Petitie muffe lucht VOS/ABB heeft afgelopen jaar veel moeite gedaan om aandacht te vragen voor het binnenklimaat op scholen. Zo vroeg ze haar achterban om de petitie ‘Muffe lokalen: kabinet, doe er wat aan!’ te ondertekenen. Dat deden uiteindelijk circa 850 bestuurders, managers, leerkrachten en ouders. Bij elkaar vertegenwoordigen zij zo’n 500.00 leerlingen uit het primair en voortgezet onderwijs. De petitie werd op 9 september jl. aangeboden aan Ger Koopmans, voorzitter van de Vaste Kamercommissie voor VROM. Een tactisch gekozen moment, zo net voor Prinsjesdag, want de boodschap was natuurlijk zonneklaar: het kabinet moet geld beschikbaar stellen om de lucht in schoolgebouwen te verbeteren.

schoner en frisser wordt. Dat is goed voor de kinderen en de leerkrachten.” Bremmer verwacht dat dit project ook bijdraagt aan de beeldvorming rondom zijn school. “Wij profileren ons als gezonde school. Sinds dit project van start is gegaan, hebben we daardoor al heel veel positieve publiciteit gekregen. We denken hierdoor als school nog aantrekkelijker te worden voor kinderen en hun ouders.”

Informatie Gaatjesplafond: www.tno.nl [zoekterm ‘frisse lucht’] Project Gezonde Klassen: www.gezondeklassen.nl

11

tekst en foto’s: Martin van den Bogaerdt

Stellingwerf College in Oosterwolde

Extreme makeover resulteert in Kampus Oosterwolde, multifunctioneel complex.

Ruime aula, ook voor culturele voorstellingen.

Het openbaar voortgezet onderwijs in Oosterwolde zat tot 2006 in drie verouderde locaties, die in alle opzichten niet meer aan de eisen van goed onderwijs voldeden. Nu staat midden in het Friese dorp de Kampus Oosterwolde, met het Stellingwerf College, de Openbare Bibliotheek en het Centrum voor de Kunsten a7.

12

over onderwijs

moderne campus Directievoorzitter Hennie Broers van het Stellingwerf College had haar werkkamer in de lekkende conciërgewoning naast de oude locatie van de school. Op die plek liggen nu de sportvelden van de huidige campus. Ze kijkt vanuit haar huidige werkkamer in gebouw B uit op gebouw A, waarin de onderbouw en de Openbare Bibliotheek zitten. Ector Hoogstad Architecten, bekend van onder meer het conservatorium naast De Doelen in Rotterdam en het AKN-gebouw in Hilversum, koos ervoor de campus over vijf naast elkaar gelegen gebouwen te verdelen om de dorpse kleinschaligheid te handhaven. De verschillende onderdelen staan net als de oorspronkelijke bebouwing haaks op de vaart door Oosterwolde. Zo is er ondanks de forse omvang van de campus nog steeds ruimtelijke transparantie in het dorp.

Rector Broers in transparante doorgang naar aula.

Gouden greep Broers noemt de keuze destijds voor multifunctionaliteit ‘een gouden greep’. De leerlingen kunnen gebruikmaken van de Openbare Bibliotheek, die elke middag om één uur open gaat. De school had in de oude situatie nog een eigen boekencollectie, maar die is nu niet meer nodig. “Er is een speciale mediatheekafdeling literatuur voor de bovenbouw, ook in de moderne talen. Het contact met de bibliotheek wordt gecoördineerd door een van onze docenten Nederlands.” Op de campus zit ook het Centrum voor de Kunsten a7, waarmee de school samenwerkt. Voor culturele voorstellingen, ook door gezelschappen die niet aan de school zijn verbonden, kan de ruime aula worden gebruikt. De school heeft eigen kunstlokalen, maar kan ook gebruikmaken van de voorzieningen van a7. De danszaal bijvoorbeeld zit structureel in het rooster voor lessen drama. Broers is ‘heel tevreden over deze plezierige kruisbestuiving’.

’Heel tevreden over plezierige kruisbestuiving’

Luchtbruggen verbinden verschillende gebouwen.

Skybox De rondleiding gaat via de luchtbruggen verder naar gebouw C, waar de leerlingen vanaf het derde leerjaar zitten. Aan de voorzijde is het Natuurhuis, met de lokalen en laboratoria voor de BINAS-vakken. Aan de achterzijde bevinden zich de lokalen rondom een ‘studielandschap’ voor zelfwerkzaamheid. In gebouw D zijn de werkplaatsen voor de vmbo-afdelingen, met speciale ruimten voor metaal, elektro, bouw en zorg & welzijn. Gebouw E ten slotte is het sportcomplex met drie gymzalen, waar inmiddels een uitbreiding is gepland in de vorm van een ‘skybox’ met negen lokalen voor de vmbo-leerlingen, die nu nog over meerdere gebouwen verspreid zitten. De uitbreiding is wederom ontworpen door Ector Hoogstad Architecten. “We trekken steeds meer leerlingen, vooral uit de buitengebieden. Het huidige aantal lokalen in de campus is niet toereikend voor de ruim 1200 leerlingen die we nu hebben. Die negen extra lokalen zijn echt hard nodig. De uitbreiding wordt door de school zelf gefinancierd. Als alles voorspoedig verloopt, koersen we af op een realisatie in het voorjaar van 2009.”

Binnenzijde van luchtbrug tussen gebouwen B en C.

Studielandschap voor zelfwerkzaamheid.

13

Sicco Baas van VOS/ABB relativeert kritiek op inspectie

’Zwakke scholen worden eerlijk De Inspectie van het Onderwijs legt te veel nadruk op leeropbrengsten, zegt directeur Herman Godlieb van openbare basisschool De Linde in Nieuwe Pekela. Scholen met matig presterende kinderen worden volgens hem vaak ten onrechte bestempeld als (zeer) zwak. Adviseur Sicco Baas van VOS/ABB relativeert de kritiek. De Groningse basisschooldirecteur voerde een eigen statistisch onderzoek uit, waarmee hij wilde aantonen dat de inspectie oneerlijk te werk zou gaan. Bij het onderzoek ‘De weging gewogen’ baseerde Godlieb zich op de Cito-eindscores van 1063 leerlingen van 57 basisscholen. Zijn kritiek is dat de inspectie bij de weging van de leeropbrengsten gebruikmaakt van het gemiddeld leerlinggewicht, terwijl het eerlijker en dus beter zou zijn om de correctie te baseren op het opleidingsniveau van de ouders. Zo zouden scholen met leerlingen uit gezinnen met een laag opleidingsniveau minder snel het stempel ‘zwak’ krijgen. Het onderzoek van Godlieb haalde in augustus uitgebreid de media. Vorige

maand herhaalde Godlieb zijn kritiek in een ingezonden stuk in de Volkskrant. In een reactie liet de inspectie weten eerlijk te werk te gaan en dat de leerprestaties slechts een signaal zijn voor een eventueel nader onderzoek. Als een school het predikaat ‘zwak’ of ‘zeer zwak’ krijgt, is er volgens de inspectie ‘echt meer aan de hand’.

Verkeerd beeld Adviseur Sicco Baas is de VOS/ABB-specialist op het gebied van kwaliteitsbeleid. Hij is het met de inspectie eens. “Het moet gezegd: bij bijna alle zwakke en zeer zwakke scholen die ik in de loop van de jaren ben tegengekomen, was het oordeel van de inspectie terecht. Het is absoluut niet zo dat er bij een inspectiebezoek alleen wordt gekeken naar opbrengsten. Die worden gebruikt als signaal om te zien of er mogelijk meer mis is. Er zijn veel meer indicatoren, zoals de kwaliteitszorg, het pedagogisch-didactisch handelen en zorg en begeleiding. Als de eindopbrengsten te laag zijn, gaat de inspectie op zoek naar de oorzaken. Wanneer er op twee indicatoren onvoldoende wordt gescoord, beoordeelt de inspectie een school als zeer zwak. Dat oordeel wordt pas geveld als een interne commissie van ervaren inspecteurs de zaak heeft bekeken. Daarbij komt, dat de inspectie de scholen natuurlijk al jaren in beeld heeft.” Zonder dat hij namen noemt, benadrukt Baas dat een negatief oordeel van de inspectie meestal niet alleen veel zegt over de school in kwestie, maar vaak ook over het bestuur. “Schoolbesturen hebben de taak om de onderwijskwaliteit goed te bewaken. Dat moet je niet alleen roepen, maar ook waarmaken, met goede afspraken met directeuren. Wat ik vooral in kleine scholen vaak zie, is dat het moeilijk is om professionele kritiek op elkaar te hebben. Daarbij komt, zonder dat ik wil stigmatiseren, dat bij veel ouders op het platteland het ambitieniveau aan de lage kant is. Als geboren Fries herken ik dat wel. Het heeft misschien te maken met de cultuur op het platteland, waar het opleidingsniveau over het algemeen niet zo hoog is en er minder van kinderen wordt verwacht, omdat vader en moeder zonder veel opleiding zich ook goed staande houden. Daar moet je als school niet in meegaan, want als je een leerling met havo-capaciteiten naar vmbo-basis laat gaan, druk je voor de rest van zijn leven een

‘Inspectie kijkt niet alleen naar opbrengsten’

Sicco Baas: ‘Oordeel inspectie vrijwel altijd terecht.’

tekst: Martin van den Bogaerdt • foto’s: Martin van den Bogaerdt (links) en Harry Tielman

beoordeeld’ stempel op zijn maatschappelijk functioneren. Het onderwijs is verplicht om uit elk kind te halen wat erin zit!”

Keihard Baas weet heel goed dat een negatief oordeel van de inspectie het plezier kan vergallen van mensen die heel erg hun best doen in het onderwijs. “Dat komt keihard aan, dat weet ik uit eigen ervaring toen ik bovenschools directeur was in de gemeente Voorst. Maar als een school slecht presteert, moet je dat als bestuur en als manager onder ogen zien. Je móet dan goed ingrijpen.” Baas vindt het op zichzelf goed dat Godlieb zich kritisch opstelt tegenover de inspectie. “Zelf zie ik ook wel dingen die de inspectie moet verbeteren, bijvoorbeeld de communicatie. De scholen hebben nog steeds geen goede informatie gekregen over het nieuwe toezicht. Dat vind ik echt slecht! Maar het gevaar van het onderzoek van Godlieb is, dat het kan worden gezien als legitimatie om te zeggen dat het wel meevalt met de zwak presterende scholen. Dat is niet zo!”

’Inspectie helpt onderwijs niet vooruit’ Herman Godlieb benadrukt in een reactie dat zijn onderzoek ‘De weging gewogen’ in essentie niet gaat over zwakke scholen, maar over het beoordelen van opbrengsten. “De conclusie is, dat elke beoordeling van opbrengsten, van welke school dan ook, een betrouwbaarheid heeft van rond de nul. Dat blijkt uit eigen onderzoek en uit tientallen andere publicaties van gerenommeerde wetenschappers. Onderwijssucces wordt beïnvloed door tientallen factoren, die we maar voor een deel kennen en die grotendeels buiten de invloedssfeer van de school liggen. Al deze invloeden moet je neutraliseren om betrouwbaar iets te kunnen zeggen over opbrengsten. Dat is nagenoeg onmogelijk! Als voorselectieinstrument binnen het risicogerichte toezicht zijn opbrengstgegevens dan ook niet echt bruikbaar. Er zullen zwakkere scholen bestaan, maar dat hoeven niet per definitie de scholen te zijn die nu te boek staan als zwak.”

Statistisch bedroevend “De speciale berekeningswijze die de inspectie hanteert voor kleine scholen is statistisch bedroevend. De methode is vijf keer slechter dan de standaardmethode voor grotere scholen! Wie de moeite neemt de zwakke scholen op de kaart van Nederland te zetten, zal ontdekken dat ze zonder uitzondering zijn te vinden in gebieden met het laagste gemiddelde inkomen en dat het naar verhouding veel heel kleine scholen betreft. Geen toeval, maar het bewijs dat de systematiek van de inspectie fundamenteel niet deugt. Helpt deze vorm van toezicht het onderwijs vooruit? De inspectie wil ons laten geloven van wel, maar onderzoek toont aan dat dit geenszins het geval is. Er zijn nauwelijks meetbare effecten op de opbrengsten.” Godlieb zegt dat hij een groot voorstander is van effectief en opbrengstgericht onderwijs en niet gekant is tegen onderwijstoezicht, maar dat de volgens hem ontaarde nadruk op opbrengsten ‘een reeks ongewenste effecten veroorzaakt, die het onderwijs schade berokkent’. Het onderzoek van Godlieb staat op www.deweginggewogen.nl

Herman Godlieb: ‘Berekeningswijze inspectie statistisch bedroevend’.

over onderwijs

15

Scholen doen massaal beroep op subsidie praktijklokalen

´Dit is gunstig voor imago van vmbo’ In heel Nederland hebben vmbo-scholen hun praktijklokalen verbeterd. Rond de 1200 scholen hebben gebruik gemaakt van de subsidiemogelijkheden. En met succes. De scholen zien er beter uit, de praktijkruimten passen nu bij de onderwijsvernieuwingen en zowel de leerlingen als de docenten zijn er blij mee. Dat alles heeft een gunstige uitwerking op het imago van het vmbo. Autotechniek op het Technisch en Maritiem College Velsen. Een royale ruimte waar een realistische werkomgeving is gesimuleerd. De leraar coacht de leerlingen bij hun werk.

In de technieklokalen van het Technisch en Maritiem College Velsen (vmbo, 360 leerlingen), op een steenworp afstand van de Hoogovens (Corus) in IJmuiden, zijn leerlingen metaaltechniek aan het werk met het ontwerpen van kandelaars gecombineerd met wijnrek. Verderop, in het lokaal van voertuigentechniek, staan echte bruggen, maar ook twee skelters en een auto waarvan alleen de beweegbare delen zichtbaar zijn, zoals de stuuroverbrenging. Docenten begeleiden de leerlingen die hier aan het werk zijn. Eigenlijk zijn dit geen lokalen meer; het zijn royale praktijkruimten geworden. Dat is wel eens anders geweest, vertelt directeur Ruud Porck, want deze school was een typische jaren ´60 school. “Alle klaslokalen waren even groot en de lokalen voor theorie 16

over onderwijs

en praktijk waren gescheiden.” Een open leerruimte voor informatieverwerving was er ook al niet. En dat terwijl het bestuur van het Technisch en Maritiem College toch graag een nieuw onderwijsconcept wilde invoeren. De subsidieregeling voor praktijklokalen kwam dan ook als geroepen. De school kreeg zeven ton. Door gemeentelijke cofinanciering kwam daar nog eens 300.000 euro bij.

Gedrag veranderd Het resultaat is tweeledig. Allereerst - en dat is het meest zichtbaar – ziet de school er door de verbouwing goed uit. De lokalen zijn vergroot, de werkplekken van de docenten grenzen aan die van de leerlingen en de school is veel ope-

tekst: Jurgen van Dijk • foto: Martine Sprangers (links) en Martin van den Bogaerdt

ner dan voorheen. Het tweede Praktijklokaal voor vmbo zorg & welzijn van het effect is dat van de infrastrucStellingwerf College in Oosterwolde. tuur op de uitstraling van de hele school. Porck: “Het is voor leerlingen veel prettiger geworden. Je ziet dat het gedrag van leerlingen is veranderd. Als de school waardering geeft aan praktijklokalen heeft dat een positief effect op de leerlingen. En dat is weer goed voor de docenten. Bovendien zie ik de instroom toenemen doordat de school er goed uitziet. De subsidie is dus gunstig voor de positionering van het vmbo.” De directeur hoopt dat er vaker dergelijke subsidies komen. “Je wilt de leerlingen zoveel Winkelsimulatie mogelijk praktijk bieden. Dan moet je dus een werkomBij het Dalton College Zutphen (vmbo, havo, vwo, 1450 leergeving simuleren. En dat kost geld. De overheid moet nu lingen) is de verbouwing van de praktijklokalen bijna klaar. doorpakken.” Met de subsidieregeling praktijklokalen was Er is 750.000 euro subsidie in gaan zitten. Het geld werd het Technisch en Maritiem College ook in staat zwaar verouonder meer besteed aan een ander gebouw voor de onderderde machines in het lokaal bouwtechniek door moderne bouw, praktijklokalen voor handvaardigheid en techniek en te vervangen. voor zorg en welzijn. Voor handel en administratie werd een winkelsimulatie gemaakt. Directeur Bedrijfsvoering Eric van Imagoverbetering der Horst heeft de indruk dat de leerlingen tevreden zijn Ook in Meppel vindt Peter de Visser, directeur besturen van over de verbouwing, maar om dit zeker te weten komt er de 2000 leerlingen tellende RSG Stad en Esch (vmbo, havo, voor de kerst een meting. De docenten zijn enthousiast, dat vwo), dat er door de overheid best doorgepakt mag worden. weet hij zeker. Ook hij is zeer te spreken over de effecten die de subsidie, in Van der Horst heeft ´goeie hoop´ dat de verbouwing behoorzijn geval een half miljoen euro, teweeg heeft gebracht. Het lijk bijdraagt aan de imagoverbetering van het vmbo. Hij geld kwam ten goede aan een verbouwing van de praktijkheeft tijdens de open dag al gemerkt dat de investering lokalen en een vervanging van de inventaris van het vmbogeholpen heeft. “Dat is bij uitstek het moment om kinderen gedeelte van de school. Ook hier had dit meteen een gunte laten zien wat je te bieden hebt.” Wat hem betreft is het stig effect op het hele imago van het vmbo bij Stad en Esch. Dalton College voorlopig even klaar want het geld is op. Directeur De Visser: “De subsidie draagt veel bij, het ondersteunt de onderwijsvernieuwingen. Positioneren Het onderwijs wordt er aantrekkelijker Tenslotte nog even terug naar het Technisch en Maritiem door. Het zou vaker moeten gebeuCollege Velsen. Daar doet directeur Porck een oproep aan ren.” Want, zo betoogt hij, huisvesting vmbo-scholen om zich goed te positioneren. De rol van het heeft in het Nederlandse onderwijs een vmbo wordt de komende jaren steeds belangrijker, verwacht behoorlijke achterstand, vooral op icthij. “Scheepsbouw (tankers), vliegtuigbouw, kledingindustrie, gebied. het is bijna allemaal uit Nederland verdwenen naar landen Wie in ieder geval hun waardering met lagere lonen. Maar je ziet branches terugkomen, de laten blijken zijn leerlingen en docenkoper heeft behoefte aan kwaliteit. Wij merken dat er enorm ten. De Visser merkt nog dagelijks dat ze het prettig vinden veel vraag is naar vakmensen. Het vmbo legt daar de basis om in een mooie leeromgeving te werken. Voor de docenten voor. Het is dus voor vmbo-scholen ontzettend belangrijk met was het inspirerend dat ze betrokken werden bij de ontwikeen goede leeromgeving meer leerlingen binnen te halen en keling van de leeromgeving. hen te motiveren.”

‘Ik zie de instroom toenemen’

‘Prettig om in mooie omgeving te werken’

over onderwijs

17

De vijf vragen

‘Oppassen voor

18

tekst: Lucy Beker • foto: Gerhard van Roon

innovatie-burn-out’ Wat is op dit moment de belangrijkste ontwikkeling in het onderwijs? “Dat is de ict! De computer biedt ons zoveel kansen om het onderwijs te verlevendigen én op maat te maken. Ook is de ontwikkeling van elk kind veel beter te volgen met behulp van de computer. Denk ook aan het digitaal overdrachtsdossier voor de overgang naar het voortgezet onderwijs. Hier hebben de groepen 3 t/m 8 allemaal een smartboard. De mogelijkheden daarvan zijn echt geweldig. Het is wel van belang dat het goed wordt gebruikt, dat het hele team erin meegaat. Wij zijn daar al jaren mee bezig, onze leerkrachten volgen steeds korte cursussen en via het olievlekmodel maken ze elkaar enthousiast. Ook hebben we een werkgroep computergebruik voor heel Wassenaar, waarin alle scholen met elkaar samenwerken. Geen enkele school mag deze ict-ontwikkeling missen.”

Wat is volgens u het grootste probleem in het onderwijs? “Opvallend genoeg is dat ook de ict! Het is namelijk wel een probleem om alle ontwikkelingen goed bij te houden, want er is steeds weer iets nieuws. Je moet oppassen voor een zogenoemde innovatie-burn-out bij de leerkrachten. Daarom heb ik besloten om de systemen om de vier jaar te moderniseren, dan blijven we bij, maar is er toch rust in de school.”

De Bloemcampschool is sinds kort de enige openbare basisschool in Wassenaar. Hij staat in een chique woonwijk en telt 400 leerlingen, onder wie ons 4-jarige kroonprinsesje Amalia. In de hal een groot gestileerd portret van haar oma, koningin Beatrix. Algemeen directeur is Gerard Coenraad, die meteen even kwijt wil dat dit ‘geen kakschool’ is. “Onze leerlingen komen uit heel Wassenaar, ook uit gewone buurten, en we hebben ook vluchtelingenkinderen”. Coenraad laat met plezier het gebouw zien: nieuw, maar met een klassieke uitstraling. Het oude glas-in-lood is bijvoorbeeld overgezet. Bijzonder is dat de gymzaal volledig onder de grond is gebouwd. In deze gymzaal hebben de achtstegroepers in juni het domino-record voor scholen op hun naam gezet met 92.579 stenen.

Wat wilt u kwijt aan de staatssecretaris? “Ik wil Sharon Dijksma allereerst een compliment geven dat het kabinet nu eindelijk wat meer oog krijgt voor de noden in het onderwijs. Sinds dit kabinet is aangetreden, is er meer gebeurd dan in de vier jaar daarvoor. Verder zou ik haar willen vragen om de regeling bestuurlijke samenwerking weer in het leven te roepen. Dat geeft eenpitterbesturen, zoals wij, de kans om zich verder te professionaliseren. Directeuren van eenpitters doen nu eenmaal minder bestuurlijke ervaring op dan directeuren bij grote besturen. Door bestuurlijke samenwerking kunnen eenpitters zich op dat vlak ook ontwikkelen.”

Wat wilt u kwijt aan VOS/ABB? “Tegen VOS/ABB zou ik willen zeggen: zorg voor een goede communicatie over de visie en de plannen voor de toekomst, nu de PO-Raad vorm krijgt. VOS/ABB heeft heel veel expertise in huis. Blijft die toegankelijk?”

Waarom wilt u op deze plek gefotografeerd worden? “Ik kies voor een mooie plek aan de voorkant van het gebouw, onder de kastanjeboom. Deze school is in 2000 opgeleverd, na vele jaren van voorbereiding. We moesten heel wat moeilijkheden overwinnen, maar nu staat het er en daar ben ik trots op. We hebben bewust gekozen voor een jaren-dertig-stijl, die aansluit bij de omgeving. Ook de klassieke indeling met gangen en lokalen past bij onze visie. Wij willen kinderen onderbrengen in veilige groepen in besloten ruimtes. Verder hebben we werkruimtes aan de achterkant van het gebouw, en werkplekken in de gangen. Overigens krijgen we hier veel bezoek: veel mensen zijn geïnteresseerd in onze ondergrondse gymzaal. Dat is ook een uniek project, waarvoor een speciale techniek is gebruikt.”

over onderwijs

19

Rector Einstein Lyceum Hoogvliet gecoacht door VOS/ABB

In de praktijk

Openbare school met beroerd Het openbare Einstein Lyceum in Hoogvliet stond de laatste jaren als zeer zwakke school vermeld in de kwaliteitslijstjes van Trouw en Elsevier. Dit jaar zijn de inspectierapporten weer lovend. Rector Louis Jongejans heeft met zijn team in moeilijke tijden met dalende leerlingenaantallen, een kwaliteitsslag gemaakt. Hij werd daarbij gecoacht door Betty Smits-van Sonsbeek van VOS/ABB. ”Het Einstein Lyceum was altijd een relatief kleine, veilige en gemoedelijke school met een goed sociaal klimaat. Je zou van een dorps karakter kunnen spreken”, vertelt rector Jongejans, die in 2003 als adjunct directeur van het Gemini College in Ridderkerk de overstap naar Hoogvliet maakte. “Maar er ging zo veel aandacht uit naar veiligheid en een goed sociaal klimaat, dat de leeropbrengsten er nauwelijks toe deden. Alle docenten waren bij hun leerlingen betrokken, dat was niet het probleem, maar er waren nauwelijks ambities. Dat had onder meer te maken met het slechte imago waar Hoogvliet last van had, totdat hier in de deelgemeente de upgrading begon. Er werd ten onrechte van uitgegaan dat er met Hoogvlietse jongeren weinig kon worden bereikt.”

Targets en rendementen ”De samenleving is veranderd. We gaan in het onderwijs veel meer uit van targets en rendementen. Toen ik als rector

begon, kreeg ik wel eens het verwijt dat ik de school wilde runnen als een bedrijf. Maar dat vond en vind ik helemaal geen verwijt! De school is een bedrijf, alleen maken wij wel producten die in één keer goed moeten zijn. We werken namelijk met mensen, die kun je niet weggooien als ze mislukken. Het ambitieniveau moest omhoog. De sleutel voor succes lag in het bewaren van de veilige omgeving en het ontwikkelen van rendementen.” De school koos voor de individuele aanpak van leerlingen. In 2006 werd het zogenoemde Einstein Leren ingevoerd, dat aansluit bij de ideeën van Maria Montessori. De school is nu aspirant-montessorischool. “We zien dat de rendementen omhoog gaan, wat voor ons het bewijs is dat deze aanpak voor onze leerlingen werkt. Vorig jaar hadden we bij het vwo 100 procent geslaagden.” Jongejans benadrukt dat doelstellingen alleen niet voldoende zijn. Het is ook noodzakelijk om goede meetinstrumenten te hebben. “Anders worden je rendementen nooit dui-

Louis Jongejans: ‘VOS/ABB zou met coachingstrajecten veel harder aan de weg moeten timmeren’.

tekst en foto: Martin van den Bogaerdt

imago is er weer helemaal bovenop Coaching door VOS/ABB

’Schroom nooit om ons te bellen!’

Louis Jongejans is in het eerste jaar waarin hij rector was van het Einstein Lyceum, intensief gecoacht door Betty Smits-van Sonsbeek van VOS/ABB. Betty: “Wij bieden schoolbesturen de mogelijkheid om schoolleiders te laten coachen. Je bent als coach een luisterend oor en hebt een bemoedigende rol, zonder dat je met pasklare oplossingen komt. Je probeert het beste in mensen naar boven te halen. Het mooie van Louis, vond ik, is dat hij direct met veel enthousiasme en volle energie aan zijn nieuwe baan begon, terwijl zijn school echt in moeilijk vaarwater verkeerde. Let wel, ik wil niet zeggen dat door mijn rol als coach het Einstein weer goed presteert, dat is helemaal het werk van Louis en zijn team, maar het is goed om bij zo’n ingrijpend verbeterproces een coach te hebben.” Jongejans bevestigt dat: “Ik heb heel veel aan Betty gehad. Collega’s vroegen zich af waarom ik als rector een coach nodig had. Maar het is juist belangrijk dat je van tijd tot tijd bij een externe persoon je ei kwijt kunt. Ook omdat je als rector een vrij eenzaam bestaan kunt hebben. Ik heb nog steeds contact met Betty. VOS/ABB zou met coachingstrajecten veel harder aan de weg moet timmeren. Er is in het onderwijs veel behoefte aan!” Smits-van Sonsbeek is zelf 16 jaar rector geweest; eerst acht jaar van het Elshof College/Kandinsky College in Nijmegen en later eveneens acht jaar van het Frederik Hendrik College in Den Bosch. Andere coaches van VOS/ABB die schoolleiders begeleiden, zijn Jo Simons, Sandra Geerdink en Sjoerd Sol. Meer informatie staat op www.vosabb.nl (Training en advies>diensten>coaching).

Trouw wordt elk jaar na publicatie van het onderzoek naar de schoolprestaties door ongeveer tien scholen benaderd. Redacteur Hanne Obbink: “Meestal bellen ze over vermeende verkeerde gegevens, en het komt wel eens voor dat we een foutje hebben gemaakt. We zetten dat dan recht in de krant en op de website. Soms worden we benaderd door scholen die ontevreden zijn over de inspectie. Daar kunnen wij niets mee.” Obbink legt uit dat er bij het onderzoek van Trouw altijd begeleidende artikelen staan. “We gaan ervan uit dat lezers de moeite nemen om meer te doen dan alleen de cijfertjes bekijken.”

delijk. We leggen de kaders en doelen vast.Binnen de kernteams wordt besproken hoe de doelen worden bereikt, op voorwaarde dat het binnen ons onderwijsconcept past. We meten de resultaten en publiceren die, zodat ze voor iedereen zichtbaar zijn. Zo heb je als school knoppen waar je aan kunt draaien. We gaan nu niet meer uit van beelden, maar van feiten.”

Extern attribueren De negatieve publicaties over het Einstein Lyceum in Trouw en Elsevier waren voor Jongejans reden om actief de media te benaderen. “Wat er in die kwaliteitsonderzoeken stond

De Trouwredactie staat open voor reacties, zegt Obbink. “Schroom nooit om ons te bellen! Natuurlijk kunnen we niet elk verhaal in de krant zetten, maar iedere reactie voegt voor ons iets toe.” Elsevier-redacteur Arthur van Leeuwen zegt dat er bij hem nog nooit klachten zijn binnengekomen over fouten. “Wel komt het voor dat een school belt om te zeggen dat er verkeerde cijfers bij de inspectie zijn aangeleverd. Dat checken we dan, en dan passen we onze berichtgeving aan”. Ook Van Leeuwen zegt er altijd voor open te staan als scholen hun verhaal willen vertellen. Het Trouw-onderzoek naar schoolprestaties verschijnt medio december. Het onderzoek van Elsevier wordt in de tweede of derde week van januari gepubliceerd. Reacties zijn welkom op [email protected] en/of [email protected].

was gewoon waar, we waren een zeer zwakke school. Ik heb toen journalisten uitgenodigd om ons verhaal achter de cijfers te horen.” Daarbij is het volgens de rector belangrijk om niet in de verdediging te schieten, maar om te vertellen wat je als school doet voor betere leeropbrengsten. “Natuurlijk, we hebben altijd te weinig geld, we zitten in een rotgebouw, maar door dat te zeggen, lossen we met z’n allen niets op. Extern attribueren, noem ik dat, een term die ik heb overgenomen van een Rotterdamse onderwijsadviseur. Je moet niet altijd zeggen dat het aan alles ligt behalve aan jezelf.” De positieve resultaten van het Einstein Lyceum hebben inmiddels veel aandacht gekregen in de lokale en regionale media.

over onderwijs

21

tekst: Martin van den Bogaerdt • foto: Dennis Wubs

Dijksma versoepelt normen voor plattelandsschooltjes

Nieuwe kansen voor kleine scholen Staatssecretaris Sharon Dijksma van OCW heeft een wetsvoorstel overgenomen dat kan voorkomen dat kleine plattelandsscholen die goed presteren, dicht moeten. De huidige regels bepalen dat er geen rijksbekostiging meer is voor scholen die drie jaar achtereen onder de opheffingsnorm blijven. In kleine dorpen ligt die norm voor basisscholen doorgaans op 23 leerlingen. Dijksma gaat ermee akkoord dat OCW voortaan per geval bekijkt of er nog toekomst is. Drie directeuren uit het noorden van het land reageren.

Directeur Klarie Kolkena van openbare basisschool Abt Emo in het Noord-Groningse dorp Westeremden spreekt van een ‘heel goede noodoplossing’. Zij plaatst wel een kanttekening bij de voorwaarde dat kleine scholen alleen open mogen blijven als hun onderwijskwaliteit aantoonbaar in orde is. “Kwaliteit is bij kleine scholen heel moeilijk te meten. Een schooltje in een dorp als het onze is heel doorzichtig. Als ons onderwijs niet goed zou zijn, zouden de ouders al zijn weggelopen of aan de bel hebben getrokken voor maatregelen. Mijn oprechte mening is dat het onderwijs in een kleine school niet slecht kán zijn!” Kolkena kan zich er wel in vinden dat er toekomstperspectief moet zijn. “Als je met heel kleine groepjes werkt, of zelfs maar met één leerling in een leerjaar, dan moet je je afvragen of  het onderwijs nog wel voldoet aan de minimale voorwaarden.” Obs Abt Emo heeft nu 32 leerlingen, vorig jaar zaten er 26 kinderen op deze school.

Westeremden, een klein terpdorp in Noord-Groningen. In dit dorp telt de openbare school 32 leerlingen.

’Heel blij’ Directeur Lenie de Jager van de openbare Ids Wiersma Skoalle in Brantgum, 6 kilometer van Dokkum, verwelkomt de wetswijziging. “Wij hebben nu 28 leerlingen, dus we zitten niet onder de opheffingsnorm, maar wel in een dip. In augustus begonnen we voor het tweede achtereenvolgende jaar zonder kleuters. Gelukkig hebben we er nu sinds de herfstvakantie weer één in groep 1 en één in groep 2. Onze combinatiegroep 3-4 is met acht leerlingen behoorlijk groot. De prognose is goed, want er is in het dorp een aantal nieuwe huizen gebouwd, en er komen nog vijf huizen bij. Daar hebben we nu nog geen kinderen van, maar ik verwacht dat ze wel gaan komen. Aan de andere kant: er hoeft maar één gezin met een aantal kinderen te verhuizen, en we zijn de klos. Wij zijn dus heel blij dat Dijksma het voorstel heeft overgenomen.”

’Niet realistisch’ Directeur Gerry Arends van openbare basisschool De Mondenhoek in Eerste Exloërmond in de Drentse Veenkoloniën vindt het ‘niet realistisch’ om scholen onder de 22

over onderwijs

opheffingsnorm open te houden. “Wij hadden altijd zo rond de 50 leerlingen, dit jaar hebben we er 45 en het zullen er wel minder worden, want er zijn hier maar weinig kleuters. Ik vind dat het tot 40 leerlingen nog te doen is. Daaronder moet je het niet meer willen, want dan moet je personeel inleveren en kun je naar mijn mening niet meer voldoende onderwijskwaliteit leveren. Ouders denken er anders over, die hebben geen moeite met heel kleine schooltjes. Als je een kleine school sluit, haal je het hart uit een dorp. Dat is heel jammer, maar ik kijk naar de onderwijskundige kant. Dan moet ik concluderen dat het onder de 40 leerlingen niet meer haalbaar is.” Arends was eerder in Drouwenerveen directeur van obs ’t Dobbegie, die onder de opheffingsnorm bleef en in 2005 is opgeheven. Het voorstel was afkomstig van Tweede Kamerlid Jan Jacob van Dijk (CDA). De positieve reactie van staatssecretaris Dijksma staat in een nieuwsbericht over deze kwestie op www.vosabb.nl (dossier: Politiek).

foto: Martin Droog

Gelijk en ongelijk

Stukken niet op tijd, subsidie niet meer te redden Naast reguliere bekostiging kan het onderwijs jaarlijks gebruikmaken van aanvullende subsidies. Veel van deze regelingen zijn te vinden in de digitale subsidiewijzer1 van VOS/ABB en bekend bij de Helpdesk. Dat het van belang is de bijbehorende voorwaarden nauwkeurig na te leven, blijkt uit onderstaande zaak.

De casus Een school ontvangt een voorwaardelijke subsidie volgens de ‘tijdelijke subsidieregeling stimuleren leeftijdsbewust beleid’. In deze regeling is de verplichting opgenomen om binnen vier maanden na afloop verantwoording over de gespendeerde subsidie af te leggen met een aantal bewijsstukken, waaronder een sluitende urenadministratie. De school legt weliswaar een einddeclaratie en een aantal andere bewijsstukken over, maar niet de gevraagde urenadministratie. Hierop maakt het bestuursorgaan dat de subsidie verleent gebruik van haar bevoegdheid om de definitieve subsidie lager vast te stellen dan de voorwaardelijke subsidieverlening. De school maakt officieel bezwaar, en legt bij het bezwaarschrift alsnog de gevraagde stukken over. De school stelt dat zij voldaan heeft aan de verplichtingen nu zij de gevraagde gegevens bij het bezwaarschrift heeft overlegd. Het bestuursorgaan verklaart het bezwaar ongegrond en de school gaat in beroep.

De wet Volgens de Algemene wet bestuursrecht (Awb) kan een bestuursorgaan de subsidie lager vaststellen als niet is voldaan aan de voorwaarden die aan de subsidieverlening zijn verbonden. 2 Verder is in dit geval van belang dat de Awb bepaalt dat wanneer er een bezwaarschrift tegen een besluit is ingediend dit besluit op grond van hetgeen in het bezwaarschrift is weergegeven volledig dient te worden heroverwogen. 3

De uitspraak De rechtbank heeft het beroep ongegrond verklaard op basis van de volgende overweging. Artikel 7:11 Awb bepaalt weliswaar dat er een volledige heroverweging van het besluit moet plaatsvinden op grond van het bezwaarschrift, maar is er niet voor bedoeld om termijnen die in de subsidieregeling zijn vastgesteld voor het adequaat voeren van eindcontrole op subsidietoekenning, opzij te zetten. De rechtbank sluit hiermee aan bij datgene wat de Raad van State in een eerdere serie uitspraken over dit onderwerp heeft gezegd. 4

Ten slotte Is te laat dan gewoon te laat? Het lijkt een eenvoudig prin-

cipe, toch is ook dit gebied binnen het recht volop in beweging. Hoewel het overschrijden van deze termijnen bijna altijd consequenties heeft, is de vraag of er een goede (verschoonbare) reden voor is dat de termijn wordt overschreden nog steeds niet volledig uitgekristalliseerd. 5 In het bestuursrecht waar openbare scholen vaak mee te maken hebben, is er veelvuldig sprake van termijnen. Denk aan de termijn voor bezwaar, beroep en het indienen van zienswijzen. Het is hoe dan ook raadzaam om deze termijnen goed in acht te nemen om problemen te voorkomen. 6 Juridische zaken kunnen erg ingewikkeld zijn en het is, in het licht van de (vaak korte) termijnen, dan ook aan te bevelen tijdig contact te zoeken met een van onze juristen voor advies, wanneer u er zelf niet uitkomt. Mr. Dieuwke van Putten, Juridisch adviseur VOS/ABB 1 Zie www.vosabb.nl. (ledenservice>> veelgestelde vragen, de zoekoptie ‘subsisidiewijzer’ invullen. Let op: u dient wel te zijn ingelogd. 2 Artikel 4:46, eerste lid en tweede lid aanhef en onder b, van de Awb. 3 Artikel 7:11 Awb 4 Raad van State 2 augustus 2006 zaakno. 200502846/1 en 10 september 2003, in zaakno. 200205657/1 5 Zie voor voorbeelden de uitspraken van de Centrale Raad van Beroep van 25 juli 2008 (LJN: BE6614), 6 maart 2007 (LJN: BA1301) en 9 januari 2007 (LJN: AZ6500) 6 Zie ook het artikel van Erik Brouwer op www.vosabb.nl (tabblad training en advies) ‘Beroep instellen moet op tijd gebeuren’

over onderwijs

23



Advertenties 2008:Over Onderwijs

18-02-2008

17:26

Pagina 1

Mobiliteitspool ■ Interim-management: hoogwaardige

Een tijdelijk onderwijsmanager hoeft niet duur te zijn! Via de Mobiliteitspool zijn ervaren schoolleiders op tijdelijke basis beschikbaar om de continuïteit van het management in uw school te waarborgen. De kosten vallen enorm mee, zeker in vergelijking met die van een ervaren interim-manager.

capaciteit bij crisis- en veranderopdrachten. ■ Mobiliteitspool: ervaren schoolleiders bij

tijdelijke afwezigheid van de leiding, overbruggingscapaciteit en het waarborgen van de continuïteit van het management. ■ Herplaatsing: intensieve begeleiding

naar een beter passende functie elders. ■ Werving en selectie van schoolleiders. ■ Coaching: coaching on the job en

co-management.

De Mobiliteitspool is bij uitstek geschikt: ■

bij langdurige afwezigheid van een van de leidinggevenden;

■

bij plotseling vertrek van een leidinggevende zodat u ruim de tijd heeft voor een zorgvuldige sollicitatieprocedure;

■

als er behoefte is aan een tijdelijke versterking van het management.

Over de Mobiliteitspool is een Nieuwsbrief PO beschikbaar met daarin ervaringen van opdrachtgevers en tijdelijk leidinggevenden. Van deze nieuwsbrief kunt u een elektronische of gedrukte versie aanvragen bij Corgwell Onderwijs, Milou Jansen, telefoon 070 - 363 00 16, e-mail [email protected].

Informatie over de Mobiliteitspool vindt u op www.corgwell.nl

Wilt u meer weten over onze activiteiten op het gebied van onderwijs? Dan kunt u contact opnemen met een van de verantwoordelijke partners: Peter Kesteloo, 06 55 82 55 20, [email protected] Koos van den IJssel, 06 51 16 21 92, [email protected] Corgwell Onderwijs

Dagelijkse Groenmarkt 4 2513 AL DEN HAAG Tel: 070 - 363 00 16 1 Fax: 070 - 360 03 53











SPECIAL Openbaar Onderwijs Juist nu: vormgeven aan identiteit Openbaar en bijzonder onderwijs gaan materieel en formeel steeds meer op elkaar lijken. Dat betekent voor de scholen dat ze zich meer moeten profileren om een eigen plek te verwerven in het onderwijsveld. Dat veel scholen daar al actief mee bezig zijn, bleek tijdens de Openbaar Onderwijs Ontmoetingstour van VOS/ABB, voorafgaand aan het jubileumcongres op 2 oktober. Vooral verzelfstandigde openbare schoolbesturen willen duidelijk vormgeven aan hun identeit. Openbare scholen zetten daarbij in op hun kernwaarden. Die kernwaarden zijn onder meer: iedere leerling is welkom, er is wederzijds respect en er is aandacht voor waarden en normen, maar ook aandacht voor levensbeschouwing en godsdienst. Het zijn deze kernwaarden die het openbaar onderwijs betekenisvol maken, en scholen maken er terecht werk van om die kernwaarden goed over het voetlicht te brengen. Makkelijk is het niet altijd. Er is geen simpele blauwdruk voor een goede profilering. Een goede aanpak verschilt per regio. VOS/ABB krijgt steeds meer aanvragen om scholen hierbij te ondersteunen. We doen dat natuurlijk graag, want van oudsher draagt VOS/ABB het openbaar onderwijs een warm hart toe. Bovendien hebben we op dit gebied veel kennis in huis, omdat het ExpertiseCentrum Openbaar Onderwijs (ECOO) hierin al enkele jaren actief is. De komende periode wordt die expertise verder verbreed. Anna Schipper, projectleider van het ECOO, werkt aan verdere versterking van dit expertisecentrum. Ook worden meer consultants aangetrokken die scholen kunnen bijstaan bij het maken van een profileringsaanpak en een goed communicatiebeleid.

Profileren? Communiceren? Met uw school de markt op? Bel onze experts!

Ankie Knijnenburg 06 - 129 285 76

Ronald Dolfing 06 - 229 396 87

Annelies Schrijver 0348 - 405 274

Marlous Elstgeest 0348 - 405 206

Hans Teegelbeckers 06 - 516 032 09

Anna Schipper 0348 - 405 232

In deze special: • • • 26. Het jubileumcongres van VOS/ABB Het was een feestelijke happening op 2 oktober, die in het teken stond van openbaar onderwijs. Was u erbij of heeft u het gemist? Bekijk de foto’s in dit beeldverslag. • • • 28. Helder profiel en kwaliteit sleutels tot succes Hoe openbare scholen opereren in van oudsher ‘moeilijke’ gebieden. Een impressie van enkele pre- sentaties tijdens de Openbaar Onderwijs Ontmoetingstour, in Harderwijk en Soest. • • • 30.

‘Wij behoren tot dezelfde familie’ Van kleur verschieten is lastig, maar in Helmond hebben de openbare en de Nutsscholen elkaar toch gevonden. Hun doel: door verantwoorde bestuurlijke schaalvergroting de onderwijskwaliteit verbeteren. over onderwijs 25

foto’s: Martine Sprangers

Jubileumcongres VOS/ABB een sfeervol evenement Enkele honderden leden en genodigden kwamen op 2 oktober naar het Singer Theater in Laren, waar VOS/ABB haar tienjarig bestaan vierde. Het werd een sfeervolle middag met een feestelijk, maar vooral ook interessant programma. Staatssecretaris Sharon Dijksma gaf persoonlijk acte de présence, evenals oud-minister Pieter Winsemius en de spraakmakende Amsterdamse stadsdeelvoorzitter Ahmed Marcouch. Entertainer Edwin Rutten (voor velen nog bekend als ‘Ome Willem’) praatte de optredens aan elkaar en zorgde voor een vrolijke noot in de omlijsting van het programma. Op deze twee pagina’s een beeldverslag. ‘Zijn er hier nog directeuren in de zaal?’ Edwin Rutten ontvangt de VOS/ABB’ers op geheel eigen wijze en zet meteen de toon.

‘Deze vuist op deze vuist…’ Samen met VOS/ABB’s nieuwe juriste Dieuwke van Putten grijpt Edwin Rutten nog even terug op zijn bekende Ome Willem-act.

Een geboeid publiek in de theaterzaal van Singer in Laren.

26

Zeven leden én PO-Raad-voorzitter Kete Kervezee kwamen het podium op om VOS/ABB een speciale felicitatie over te brengen. Pieter Winsemius hield een vlammend betoog over de uitval in het beroepsonderwijs. “De leerlingen in de laagste niveaus zijn de kanariepietjes in de mijn. Zij geven signalen af”.

Staatssecretaris Sharon Dijksma ontvangt uit handen van VOS/ABB’s directeur Theo Hooghiemstra het eerste exemplaar van het boekje ‘Over Openbaar Onderwijs’.

Meer foto’s en verslagen op www.vosabb.nl.

Ahmed Marcouch: “Ik wil geen islamisering van het openbaar onderwijs, maar laat de school dan geen zelfverloochening vragen van moslimkinderen”.

over onderwijs

27

tekst: Lucy Beker en Martin van den Bogaerdt • foto: John Beumer, Openbaar Onderwijs Zwolle en Regio

Scholen die overeind blijven in een moeilijke omgeving

Helder profiel en kwaliteit sleutels tot succes De openbare scholen in de protestants-christelijke regio Noord-Veluwe hebben het niet makkelijk. Dat staat vast na de presentatie op RSG Slingerbos | Levant in Harderwijk, in het kader van de VOS/ABB Ontmoetingstour. Piet Uneken van de Stichting primair Openbaar onderwijs Noord-Veluwe (prOo) heeft het over een ‘moeilijke, soms zelfs vijandige omgeving’. Toch lukt het de openbare scholen om overeind te blijven en gestaag meer leerlingen te trekken.

SPECIAL

Met een authentieke schoolbus langs openbare scholen: de VOS/ABB Ontmoetingstour.

28

In 2003 ging de zelfstandige stichting prOo van start als bestuur voor de openbare basisscholen in Elburg, Ermelo, Harderwijk, Heerde, Nunspeet, Oldebroek en Putten. De leerlingenaantallen op die scholen waren toen al jaren aan het dalen. “Uit onderzoek bleek toen dat de helft over onderwijs

van de ouders van peuters in deze regio niet wist waar openbaar onderwijs voor staat”, vertelt Uneken. “Dat kwam ook doordat er allerlei beperkende afspraken waren tussen schoolbesturen op gemeenteniveau als het om profilering ging. Als stichting hebben wij die afspraken naast ons neergelegd. Sinds 2004 werken al

onze scholen aan hun eigen profilering, met de nadruk op normen en waarden, actieve pluriformiteit en een ‘open mind’. Daarnaast investeren we in humanistisch vormingsonderwijs”. Dat laatste was nodig omdat er in de regio geen hvo-leerkrachten voorhanden waren. “Nu financieren wij ouders die zo’n

opleiding willen volgen, zodat zij in de toekomst in dienst van hvo-instellingen les kunnen geven op onze scholen, naast de gvo-lessen”. De inzet van prOo heeft gewerkt. Ook al is het deelnamepercentage aan het openbaar onderwijs in deze regio nog steeds niet hoger dan gemiddeld 10 procent, toch telde de stichting dit jaar voor het eerst meer leerlingen dan het vorige jaar. Het tij lijkt gekeerd.

Slingerbos | Levant Ook het openbaar voortgezet onderwijs in de regio Noord-Veluwe doet het goed. De bevlogen bestuurder Fred Timmermans van RSG Slingerbos | Levant heeft strijd moeten voeren, maar zijn school met 1800 leerlingen heeft nu een goede naam in en om het strenge Harderwijk. Timmermans: “Dat komt niet alleen door onze goede eindexamenresultaten, maar ook doordat we sterk leerlinggericht werken. Bijvoorbeeld met een dubbel mentoraat in de brugklassen, wat ouders zeer waarderen. Bij de concurrent werd vroeger wel eens gezegd: ‘Ben je van God los, dan ga je naar Slingerbos’. Maar wij zeggen tegenwoordig: ‘Op Slingerbos staat niet de leer, maar de leerling centraal’. Wat ook helpt is de uitstraling van onze activiteiten buiten de deur. Dat we met 60 bussen naar Disneyland Parijs gingen, om de fusie met Zeewolde te vieren, dat trok de aandacht”. Toch is het nog maar vijf jaar geleden dat de folders van RSG Slingerbos | Levant er op de christelijke basisscholen niet eens in kwamen. “Dat hebben we opgelost door een gezamenlijke folder te maken voor al het voortgezet onderwijs in de regio.” Verder zorgt Timmermans continu voor kwaliteit én profilering. “Als we geen kwaliteit leveren, zijn we weg. We zijn gecertificeerd voor tweetalig vwo, we hebben vmbo-wereldklassen met extra Engels, we doen masterclasses voor groepen 8. Maar alles wat we verzinnen, wordt snel nagevolgd door de andere scholen. We moeten dus steeds voorop blijven lopen”.

‘Met 60 bussen naar Disneyland, dat trekt aandacht’

Efficiënt De RSG kan veel investeren in het onder-

wijs, omdat er de laatste jaren hard is gewerkt aan efficiënt maken van de bedrijfsvoering. “Daardoor houden we nu meer geld over voor bijvoorbeeld ict”, zegt hij. Ook Uneken heeft zo’n slag gemaakt. “Verzakelijking van het onderwijs lijkt soms een vies woord, maar daarmee is een wereld te winnen. Dankzij de lumpsumbekostiging is het makkelijker geworden om effectief om te gaan met de middelen”, zegt hij. Slingerbos | Levant trekt inmiddels 30 procent van de vo-leerlingen uit de regio. Een hoger percentage dan het primair onderwijs, maar dat komt ook omdat er geen katholiek vo in Harderwijk is, en wel katholiek basisonderwijs. “Die leerlingen komen ook naar de RSG”.

De Egelantier De bus die op de dag van de Ontmoetingstour vertrok uit Eindhoven, ging in Soest langs bij basisschool De Egelantier. Directeur Marijke Kemp gaf er een inspirerende toelichting op de manier waarop zij deze openbare school een nieuw profiel geeft om de leerlingenpopulatie meer te mengen. Nu is De Egelantier, die midden in een jaren ’70wijk met flats staat, nog vrijwel geheel zwart. Maar door de school te profileren als ‘kunstmagneet’, wil Kemp meer ouders en leerlingen van autochtone afkomst aanspreken. “Ik heb acht jaar in de Verenigde staten gewoond, en daar zag ik dat het concept kunstmagneet heel goed werkt. Kunstenaars komen langs op school, bijvoorbeeld om met de leerlingen gedichten te schrijven.”

Sleutel tot succes Het is het tweede profileringsproces dat Kemp voor het openbaar onderwijs in Soest in gang heeft gezet. Eerder deed ze dat samen met haar team voor obs De Buut. Deze school was tot een aantal jaren geleden helemaal zwart en liep leeg, terwijl de katholieke basisschool er pal naast bijna volledig wit was en de toestroom van leerlingen nauwelijks aankon. “De Buut had het slechte imago van een zwarte school. Dat imago stond gelijk aan grijs en grauw. Ouders denken al snel dat het dan met de onderwijskwaliteit ook niet in orde is. Dat leidde tot een dalend leerlingenaantal. Een slecht imago heb je snel, maar raak je niet gemakkelijk kwijt.” Kemp koos ervoor om van De Buut een kantoorurenschooldaltonschool te maken. Het concept van de kantoorurenschool was destijds in Soest nog onbekend. Het bleek de sleutel tot succes.

Met de schoolbus naar openbare scholen Als onderdeel van het jubileumprogramma van VOS/ABB reden er op 2 oktober drie originele schoolbussen van uit vanuit Apeldoorn, Eindhoven en Alkmaar naar de congreslocatie in Laren. Het was de Openbaar Onderwijs Ontmoetingstour, met stops bij openbare scholen of besturen, die echt werk maken van hun identiteit en daar ook goed mee scoren. De bus uit Apeldoorn ging naar sbo De Sluis in Zwolle en naar RSG Slingerbos in Harderwijk. De bus uit Eindhoven stopte bij het Jan van Brabant College in Helmond en bij obs De Egelantier in Soest. Vanuit Alkmaar reed de bus naar obs Roelof van Wienesse in Wijdenes en daarna naar het Almere College in Kampen. De presentaties die op de scholen werden verzorgd, leidden tot levendige discussies in de bussen.

“We hadden acht jaar geleden nog maar 70 leerlingen, maar nu is De Buut weer een meer dan gezonde school met 165 kinderen. Toen ik op het idee kwam om er een kantoorurenschool van te maken, werd ik voor gek versleten, maar het bleek te werken. Nu hebben we zelfs het luxeprobleem dat we de school te wit vinden worden. Dit is een openbare basisschool, dus we staan open voor iedereen en willen per se gemengd blijven.” De Buut profileert zich daarom nadrukkelijk als ‘gekleurd’. Een kunstenaar heeft een eigen huisstijl en een poster met veel kleuren gemaakt. Die posters werden in Soest verspreid, onder meer bij het consultatiebureau. “Ik hoor nu vaak van ouders dat ze De Buut herkennen als die school met die kleurtjes.” Het nieuwe profileringsproces van obs De Egelantier is nog te pril om er al grote successen van te verwachten, maar de eerste twee leerlingen van hoogopgeleide autochtone ouders hebben zich inmiddels gemeld.

‘Concept van kantoorurenschool bleek te werken’

over onderwijs

29

tekst en foto: Martin van den Bogaerdt

Samenwerking tussen openbaar onderwijs en Nutsscholen

‘Wij behoren tot dezelfde familie’ In de regio Helmond zoeken het openbaar onderwijs en de Nutsbasisscholen elkaar steeds meer op. “Samen staan we sterker, en dat is goed voor de kwaliteit van het algemeen toegankelijk onderwijs in deze katholieke omgeving”, zeggen algemeen directeur Annemie Martens van het bestuur PlatOO en de directeuren Marianne Boschman en Karin Langereis van de respectievelijke Nutsscholen De Mijlpaal in Nuenen en De Gentiaan in Son en Breugel. Het bestuur van eenpitter De Mijlpaal zocht in 2006 nauwe samenwerking met het openbare schoolbestuur PlatOO. Tegelijkertijd was dit bestuur in de regio Helmond op zoek naar mogelijkheden om een verantwoorde schaalvergroting te realiseren. PlatOO wil het liefst groeien tot 4000 à 6000 leerlingen om de beleidskracht, het sturend vermogen en de doelmatigheid te optimaliseren. Op dit moment vallen er onder PlatOO 13 openbare scholen voor primair onderwijs met in totaal ongeveer 2750 leerlingen. Deze scholen liggen in dorpen rond Helmond, waar het bestuurskantoor is gevestigd.

SPECIAL

Bewuste stap

30

Directeur Boschman van De Mijlpaal in Nuenen: “Wij hebben in 2006 zelf heel bewust de stap naar bestuurlijke samenwerking gezet, omdat een groter geheel ons veel voordelen kon bieden, bijvoorbeeld voor verdere professionalisering. In een groter bestuur loop je minder het risico dat je op je eigen eilandje blijft zitten. We hebben contact gezocht met verschillende besturen in de regio, en kwamen tot de conclusie dat we ons het meeste thuis voelden bij het openbare PlatOO. Dat had te maken met de bestuurlijke omvang en het feit dat PlatOO bij ons in de regio zit. Maar we keken natuurlijk vooral of we elkaar konden vinden op onze principiële uitgangspunten. Algemene toegankelijkheid en sterke ouderbetrokkenheid zijn voor ons heel belangrijk. De ouders, het team en alle andere geledingen stonden unaniem achter de keuze om bij PlatOO aan te haken.” De keuze ging nog verder, legt Boschman uit. De algemeen-bijzondere Mijlpaal wilde de eigen schoolvereniging ophefover onderwijs

Annemie Martens, Karin Langereis en Marianne Boschman (achteraan, van links naar rechts) met een groepje leerlingen. ‘Wij hebben veel overeenkomsten’.

fen om het bestuur volledig in handen te leggen van PlatOO. Het was de bedoeling om daarvoor een openbare basisschool te worden. “We wilden van kleur verschieten, maar dat bleek niet te kunnen, want dan hadden we onze school eerst moeten opheffen en daarna een nieuwe openbare basisschool moeten stichten. Een school opheffen is niet zo moeilijk, maar het is, zoals bijna iedereen uit het basisonderwijs wel weet, vrijwel onmogelijk om de hoge stichtingsnorm te halen. Dat is natuurlijk vreemd, als je weet dat ons leerlingenaantal goed is voor een gezonde school. We groeien, maar zitten nog steeds met ongeveer 17 leerlingen onder de stichtings-

norm. Het aantal rk-scholen is hier ver in de meerderheid en dat weegt erg zwaar in onze leerlingprognoses. Van kleur verschieten kan dus niet.”

Pragmatische oplossing Algemeen directeur Annemie Martens van PlatOO was samen met Boschman teleurgesteld toen bleek dat het onmogelijk was De Mijlpaal om te vormen tot een openbare school. “Maar we hebben de handdoek natuurlijk niet in de ring gegooid, daar zijn we de types niet naar! Er is geen sprake van bestuurlijke samenvoeging, maar de samenwerking hebben we al wel gemaximaliseerd. De school is volledig partner in het directeurenoverleg en praat dus mee over het beleid van PlatOO.”

‘Van kleur verschieten kan niet’

In verband met de huidige situatie is besloten dat er een pragmatische oplossing moet komen. “Als de wet het ons met de hoge stichtingsnorm onmogelijk maakt om De Mijlpaal van kleur te laten verschieten, dan moeten wij als openbaar bestuur ook de deur openzetten voor andere scholen die algemeen toegankelijk zijn. Onze principes van openbaar onderwijs behouden we volledig, die zijn in de statuten verankerd.” Martens benadrukt dat de uitgangspunten van PlatOO en die van de Nutsscholen heel dicht bij elkaar liggen. De overeenkomsten zijn volgens haar des te sterker in Brabant, waar de rk-basisscholen en de door het CDA gedomineerde gemeentebesturen nog steeds veel invloed hebben. “Algemene toegankelijkheid is onlosmakelijk verbonden aan het openbaar onderwijs én aan de Nutsscholen, op die punten vinden wij elkaar. De katholieken zéggen ook dat ze algemeen toegankelijk zijn, ze gaan zelfs zo ver dat het lijkt alsof hun katholieke identiteit er niet meer toe doet. Ze zeggen dat we in feite allemaal hetzelfde zijn, maar dat is natuurlijk niet zo! Voor ons doet onze identiteit er wel degelijk toe, wij verloochenen die niet. Als je ergens voor staat, en bij ons is dat de openbare identiteit en de algemene toegankelijkheid, dan moet je dat ook waarmaken! Dat de katholieke scholen dat niet of nauwelijks doen, is hun zaak. Wij gaan daar niet in mee!” “Wat voor ons en de Nutsscholen ook heel zwaar weegt, is dat we allebei nadrukkelijk niet van de christelijke cultuur uitgaan, maar dat wij actief pluriform zijn. Bij ons kunnen leerlingen en leerkrachten van welke afkomst dan ook echt zijn wie ze zijn. Sterke ouderbetrokkenheid is een ander doorslaggevend punt waarop PlatOO en de Nutsscholen elkaar vinden. Wij willen niet denken vanuit een paternalistische cultuur. Bij ons is de mening van de ouders heel belangrijk. Je zou dus kunnen zeggen dat wij tot één familie behoren.”

Samen sterker Voor directeur Karin Langereis van Nutsschool De Gentiaan in Son en Breugel, op dit moment ook nog eenpitter, is het een zeer positieve ontwikkeling dat PlatOO bezig is om een samenwerkingsbestuur te worden. “Ook wij hebben toenadering tot PlatOO gezocht, omdat het veel beter is voor de kwaliteit van ons onderwijs om tot een groter bestuurlijk geheel te behoren. Maar bij ons leeft niet de nadrukkelijke wens om een openbare basisschool te worden.

Het is voor ons het belangrijkste dat we samen sterker staan. Dat is goed voor de positie van het algemeen toegankelijk onderwijs. Wij kunnen ons op deze manier nog sterker onderscheiden van het traditionele katholieke basisonderwijs in deze regio.” De ontwikkelingen in de omgeving van Helmond zijn nog volop in beweging. Er zijn positieve signalen dat ook andere Nutsscholen zich bij PlatOO willen aansluiten.

Colofon Over Onderwijs is het relatieblad van VOS/ABB, de vereniging van openbare en algemeen toegankelijke scholen en een van de grootste werkgeversorganisaties in het onderwijs. Bijna 400 besturen met circa 2800 scholen en ruim 850.000 leerlingen zijn aangesloten. Het blad verschijnt zeven keer per jaar.

Redactie-adres:

Nut van ‘t algemeen De algemeen toegankelijke Nutsscholen vinden hun oorsprong in de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. Op de website van deze organisatie, die in 1784 werd opgericht, staat dat de verbetering van het onderwijs voor een breed publiek als kernactiviteit wordt beschouwd. Belangrijke doelstellingen zijn volksontwikkeling, sociale bewogenheid, gemeenschappelijk welzijn en democratisch denken. Onderwijsvernieuwing wordt gezien als ‘onderdeel van een doorlopend maatschappelijk ontwikkelingsproces, los van een bepaald levensbeschouwelijk of politiek standpunt’. Er waren Nutsscholen van kleuteronderwijs tot en met het Nutsseminarium voor pedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam. Het Nutsbasisonderwijs is daar nu nog van over. Nutsscholen zijn bijzonder neutraal, en vallen dus per definitie niet onder een bestuur voor openbaar onderwijs. Het beleid is in handen van een vereniging of stichting met een eigen bestuur, meestal van ouders. Vooral in gemeenten met sterke confessionele politieke partijen, waar het onmogelijk was een openbare school op te richten, bleken de Nutsscholen een goed alternatief voor algemeen toegankelijk onderwijs zonder christelijke en/of politieke dogma’s. In de loop van de jaren zijn op verschillende plaatsen samenwerkingsverbanden met openbare scholen aangegaan. Een voorbeeld hiervan is de nauwe samenwerking tussen het Nuts- en openbaar basisonderwijs in Den Bosch. Deze twee denominaties zijn sinds 2004 partners in de ATO Scholenkring, waarbij ATO staat voor Algemeen Toegankelijk Onderwijs. Meer informatie over Nutsonderwijs staat op www.nutalgemeen.nl.

Over Onderwijs Postbus 162, 3440 AD Woerden [email protected] tel: 0348 - 405 270

Redactie: Lucy Beker (eindredactie) Martin van den Bogaerdt

Medewerkers aan dit nummer: Karin van Breugel, Jurgen van Dijk, Inge Klijn, Dieuwke van Putten

Fotografie: John Beumer, Martin van den Bogaerdt, Martin Droog, Jan van der Meijde, Gerhard van Roon, Marla Smith Stevels, Martine Sprangers, Harry Tielman, Dennis Wubs

Foto omslag: Leerlingen van de Open Schoolgemeenschap Bijlmer in Amsterdam Foto: Martine Sprangers

Ontwerp en lay-out: Afdeling Vormgeving, Bussum

Druk: Giethoorn ten Brink, Meppel

Advertentiebureau: Recent, Amsterdam 020 - 330 89 98 [email protected] Contactpersoon: Ray Aronds

Abonnementen: Leden van VOS/ABB ontvangen een exemplaar per bestuur en per school gratis. Extra abonnementen mogelijk (zie www.vosabb.nl). Abonnement niet-leden: 63 euro per jaar.

Opgeven als abonnee bij: VOS/ABB, t.a.v. Irene Smit, tel: 0348 - 405 203; e-mail: [email protected]

Copyright: Alle rechten voorbehouden.

over onderwijs

31


EdZ[hm_`iX[]_djc[j^k_il[ij_d] ?d [[d hk_cj[ Z_[ ZWWh if[Y_WWb leeh _i ][Yh[†[hZ c[j Wbb[ \WY_b_j[_j[d Z_[ deZ_] p_`d$ :_j lhWW]j ec Yh[Wj_[l[ ^k_il[ij_d]iefbeii_d][d c[j l[[b\kdYj_edWb_j[_jƒdÔ[n_X_b_j[_j$A[dd_ilWd[d[hlWh_d]c[jfh_cW_h [d leehj][p[j edZ[hm_`i" c_ZZ[bXWWh X[he[fiedZ[hm_`i [d ^e][h edZ[hm_`ip_`dl[h[_ij$Edp[if[Y_Wb_ij[dlWdEdZ[hm_`ileb][dZ[ d_[kmij[edjm_aa[b_d][d[djh[dZiecif[Y_\_[a[^k_il[ij_d]i#[d lWij]e[ZlhWW]ijkaa[defj[beii[d$PeX[djkabWWhleehZ[je[aecij$ 

mmm$^[le$db

>[leXl"H[_jiY^[m[]'"FeijXki-&+&'"+(&'98Êi#>[hje][dXeiY^ J&-),*&/*&/"<&-),*'&''.";_d\e6^[le$db 32

over onderwijs