Opbrengstgericht Werken (OGW) DATAMUUR Werken met groepsplannen HANDREIKING. Opbrengstgericht Werken Ad Kappen Mariet Förrer

Opbrengstgericht Werken (OGW) DATAMUUR

HANDREIKING

Werken met groepsplannen

Opbrengstgericht Werken Ad Kappen Mariet Förrer

OGW Handreiking

© Buiten het downloaden zijn alle rechten op dit product voorbehouden aan:

Postbus 85246 3508 AE Utrecht e-mail [email protected] www.schoolaanzet.nl

OGW Handreiking

Opbrengstgericht Werken (OGW) DATAMUUR Werken met groepsplannen

Opbrengstgericht Werken Ad Kappen, Steunpunt Onderwijszorg Enschede Mariët Förrer, (CPS, onderwijsontwikkeling en advies)

OGW Handreiking

OGW Handreiking

INHOUDSOPGAVE Opbrengstgericht Werken Datamuur met groepsplannen Inleiding Starten op schoolniveau Werken met de datamuur als start voor het opstellen van een groepsplan Werken met groepsplannen

Bijlagen: Bijlage 1: Uitwerking kwaliteitskaart opbrengstgericht werken op schoolniveau Bijlage 2: Voorbeeld schoolplan technisch en begrijpend lezen Leesverbeterplan Enschede Bijlage 3: Voorbeeld uitwerking kwaliteitskaart opbrengstgericht werken op groepsniveau - Leesverbeterplan Enschede

OGW Handreiking

OGW Handreiking

DATAMUUR werken met groepsplannen

1. Inleiding Scholen hebben als doel het maximale uit een leerling te halen. Een leerling moet kunnen presteren naar zijn –cognitieve- mogelijkheden en zich hierin gewaardeerd en erkend voelen. Door uit te gaan van de onderwijsbehoeften van kinderen, kunnen leerkrachten vaststellen wat nodig is om kinderen zich optimaal te laten ontwikkelen. Onderwijsbehoeften geven aan: • Wat kan dit kind in de komende periode bereiken, welke doelen streven we na? • Wat is ervoor nodig om dit kind de doelen te laten bereiken? Bij het werken met de datamuur en het groepsplan wordt in eerste instantie uitgegaan van de instructiebehoeften. De instructiebehoefte van een leerling geeft aan welke mate van instructie en hoeveel leertijd een kind nodig heeft om de gestelde doelen te behalen. Leerlingen verschillen van elkaar. Om het maximale uit alle leerlingen te halen is differentiatie nodig. Bij het onderwijzen van de basisvaardigheden weten we dat convergente differentiatie het meest effectief is. Dit betekent dat we voor alle leerlingen in de groep in ieder geval geformuleerde fundamentele doelen willen bereiken. Differentiatie vindt met name plaats in de hoeveelheid tijd en de instructie en begeleiding door de leerkracht. Deze handreiking beschrijft hoe datamuren en groepsplannen als hulpmiddelen gebruikt kunnen worden om opbrengstgericht en planmatig te werken aan geformuleerde doelen. Een datamuur1 is een hulpmiddel om leerlingen met vergelijkbare instructiebehoeften in een groep in kaart te brengen en te clusteren. Op een datamuur worden de leerlingen op basis van toetsresultaten ingedeeld in drie subgroepen: • De instructieonafhankelijke leerlingen, zij volgen verkorte instructie • De instructiegevoelige leerlingen, zij volgen de basisinstructie • De instructieafhankelijke leerlingen, zijn volgen verlengde instructie. Om een datamuur te kunnen maken is dus een groepsoverzicht met gegevens nodig. De datamuur is in feite een tussenstap tussen het groepsoverzicht van de vorderingen van de leerlingen en het groepsplan. Het groepsplan is een beschrijving van het onderwijsaanbod voor een bepaalde periode. Het beschrijft welke aanpak en interventies de leerkracht uitvoert om de doelen te bereiken. Het groepsplan is van toepassing op alle leerlingen in de groep. Net als op de datamuur is de totale groep in het groepsplan geclusterd in drie subgroepen. Voorwaarden voor het werken met datamuren en groepsplannen In deze handreiking ligt het accent op de didactische behoeften van leerlingen: Welke instructie en begeleiding hebben de leerlingen nodig om de doelen te bereiken? De groep als geheel is hierbij het uitgangspunt. Het doel is kinderen zo lang mogelijk mee te laten doen met de groep om hen te laten profiteren van de instructie en interactie in de groep.

1 De datamuur (data wall) is ontwikkeld door Michael Fullan (University of Toronto, Canada). In Nederland is het gebruik van de datamuur verder ontwikkeld in het Leesverbeterplan Enschede in samenwerking met CPS.

7

OGW Handreiking Het werken met datamuren en groepsplannen draagt bij aan het creëren van een omgeving waarin alle leerlingen actief en betrokken leren, zich optimaal kunnen ontwikkelen, goede leerprestaties behalen en zich gewaardeerd voelen in deze ontwikkeling2 . Daarvoor is het ook nodig dat: •

Leerkrachten in staat zijn een goed pedagogisch klimaat te realiseren. Naast didactische behoeften hebben leerlingen ook pedagogische behoeften. Alle leerlingen presteren beter wanneer ze zich welbevinden in de groep en wanneer ze in een goede relatie met de leerkracht en de andere leerlingen hun competentie en zelfstandigheid kunnen ontwikkelen. Het pedagogisch vakmanschap van de leerkracht is altijd het kader waarbinnen het werken met datamuren en groepsplannen plaatsvindt.

•

Er zijn in elke groep ook leerlingen die specifieke pedagogische behoeften hebben. Dat heeft vaak te maken met hun gedrag: het gaat bijvoorbeeld om leerlingen die druk en ongeconcentreerd zijn of leerlingen met kenmerken van autisme. Ook deze leerlingen profiteren van een gedifferentieerde instructie, maar voor hen is vaak nog meer nodig. Vooral de interactie met de leerkracht speelt daarbij een rol.

•

Leerkrachten voldoende vaardigheden bezitten op het gebied van klassenmanagement. Daarbij gaat het om handelingen van de leerkracht, die te maken hebben met plannen, voorbereiden, organiseren, begeleiden en evalueren van onderwijsleersituaties.

•

Leerkrachten kunnen beschikken over betrouwbare gegevens over de ontwikkeling van de leerlingen. Het gaat hierbij met name om toetsgegevens, aangevuld met observatiegegevens en informatie van leerlingen en ouders.

Leeswijzer: Opbouw van deze handreiking Het werken met datamuur en groepsplannen is altijd een zaak van de school als geheel. In deze handreiking gaan we eerst in op de afspraken die op schoolniveau gemaakt moeten worden voordat gewerkt kan worden met datamuren en groepsplannen. Daarna komt aan de orde hoe met datamuren en groepsplannen gewerkt kan worden. Daarnaast gaan we in op de aandacht voor zorgleerlingen en voor leerlingen met specifieke pedagogische en/of didactische behoeften bij het werken met datamuren en groepsplannen. Opbrengstgericht werken is altijd gericht op het verbeteren van onderwijsinhoud. In deze handreiking is de onderwijsinhoud het taal/leesonderwijs.

2

Förrer, M. & Schouten, E. (2009). Klassenmanagement in de basisschool. Amersfoort: CPS

8

OGW Handreiking


2. Starten op schoolniveau Opbrengstgericht werken start altijd op schoolniveau. Datamuren en groepsplannen worden gemaakt per groep, maar zijn altijd gebaseerd op afspraken op schoolniveau. We spreken altijd van ‘onze’ leerlingen, ‘onze’ prestaties en ’onze school’. De start op schoolniveau begint met het maken van afspraken: op welke manier wil de school opbrengstgericht werken aan effectief leesonderwijs? Het onderstaande schema biedt daarvoor een kader.

DIMENSIES EFFECTIEF LEESONDERWIJS 95% van de leerlingen behaalt de geformuleerde einddoelen

1. Leesinhoudelijk Wat wordt onderwezen?

2. Onderwijskundig Hoe wordt onderwezen?

Mondelinge Taal en woordenschat

Tijd voor lezen

Fonemisch bewustzijn

Leerlijnen en leerinhoud

Letterkennis

Kwaliteit van het aanbod:

Aanvankelijk technische lezen

methoden en materialen

Voortgezet technisch lezen

Convergente differentiatie

Stillezen en leesmotivatie

Directe instructiemodel

Begrijpend lezen

Leerkrachtvaardigheden (modelen) Klassenmanagement 3. Effectief innoveren Deze derde dimensie heeft te maken met beide bovenstaande dimensies

In het schema is te zien dat de school eerst afspraken moet maken over de doelen die zij met de leerlingen willen bereiken en daarna moet nagaan hoe drie dimensies daaraan kunnen bijdragen: • De leesinhoudelijke dimensie: wat moeten we onderwijzen om de doelen te bereiken? • De onderwijskundige dimensie: hoe moeten we onderwijzen om de doelen te bereiken? • Innoveren en borgen: hoe moeten we in de school samenwerken om de doelen te bereiken?

9

OGW Handreiking Bij • • •

het maken van teamafspraken zijn de volgende vragen richtinggevend: Wat is ons doel? Liggen we op koers? Wat gaan we nu doen?

Wat is ons doel? Allereerst worden op teamniveau afspraken gemaakt over de doelen die het team wil bereiken. Belangrijk bij opbrengstgericht werken, is het formuleren en uitspreken van hoge verwachtingen over de prestaties van de leerlingen. Leidende gedachte hierbij is dat leerlingen goede resultaten kunnen behalen als ze goed onderwijs krijgen. De leerkracht doet ertoe! Dat betekent dat we ons bij het maken van afspraken op schoolniveau richten op het versterken van de competenties van de professionals in de school. Het gaat daarbij niet alleen om didactische competenties, maar ook om pedagogische competenties. Liggen we op koers? Op basis van de leerlingresultaten en de gestelde doelen bepaalt het team of het opbrengstgericht werken op koers ligt. Daarbij kijken we zowel naar de leesinhoudelijke als de onderwijskundige dimensie. Bij de leesinhoudelijke dimensie kijken we naar: • Mondelinge taal en woordenschat • Fonemisch bewustzijn • Letterkennis • Aanvankelijk technisch lezen • Voortgezet technisch lezen • Stillezen en leesmotivatie • Begrijpend lezen Het uiteindelijke doel van het leesonderwijs is dat leerlingen teksten met begrip kunnen lezen. Een voorwaarde hiervoor is dat leerlingen vaardig zijn op het gebied van technisch lezen en woordenschat. Bij de analyse van de resultaten van leerlingen is het belangrijk dat we geen plan van aanpak opstellen op basis van eerste indrukken, maar van een degelijke analyse van het leesproces op de hele school. Een school kan bijvoorbeeld niet tevreden zijn over de resultaten op het gebied van begrijpend lezen. Veranderingen in het begrijpend leesonderwijs zijn dan niet altijd de oplossing. Er moet ook dan ook gekeken worden naar de kwaliteit van het onderwijs in technisch lezen en woordenschat. Bij • • • • • • • •

deze dimensie kan de school de volgende vragen stellen: Is er sprake van een doorgaande lijn? Zijn er heldere tussendoelen per groep geformuleerd? Is er in alle groepen structureel aandacht voor mondelinge taal en woordenschat? Is er sprake van een gerichte aanpak in groep 1 en 2 gericht op fonemisch bewustzijn en letterkennis? Wordt de basisstof van de methode voor aanvankelijk technisch lezen helemaal behandeld in groep 3? Wordt structureel aandacht besteed aan voortgezet technisch lezen? Wordt structureel aandacht besteed aan stillezen en leesmotivatie? Komt een beperkt aantal begrijpend luisteren en begrijpend leesstrategieën in alle groepen aan de orde?

10

OGW Handreiking Bij • • • • • • •

de onderwijskundige dimensie kijken we naar: De tijd voor lezen Leerlijnen en leerinhouden Kwaliteit van het aanbod: methoden en materialen Convergente differentiatie Het directe instructiemodel Leerkrachtvaardigheden, zoals hardop denken, modelen, feedback geven Klassenmanagement

In het kader van de datamuur en het groepsplan zijn met name de tijd en het differentiatiemodel doorslaggevende factoren. Bij • • • • • • • •

deze dimensie kan de school de volgende vragen stellen: Staat er voldoende tijd voor lezen op het rooster? Wordt de tijd voor lezen effectief besteed? Beschikt de school over goede methoden en materialen? Kennen de leerkrachten de leerlijnen en de opbouw van de leerstof? Kunnen de leerkrachten de leerstof plannen? Wordt convergente differentiatie toegepast? Beheersen de leerkrachten het directe instructiemodel en wordt het toegepast? Beheersen de leerkrachten competenties op het gebied van instructie en organisatie?

De onderwijskundige dimensie hangt nauw samen met de pedagogische dimensie en klassenmanagement. In dat kader zijn de volgende vragen aan de orde: • Hebben de leerkrachten positieve verwachtingen met betrekking tot het leren lezen en spreken ze deze ook uit? • Bieden de leerkrachten leerlingen uitzicht op succes met lezen? • Ondersteunen en motiveren leerkrachten kinderen bij het lezen als dat nodig is? • Stimuleren de leerkrachten geloof in eigen kunnen en plezier in eigen mogelijkheden? • Helpt de leerkracht kinderen bij het zoeken van verklaringen voor succes en falen met het lezen en zoekt hij/zij met leerlingen naar productieve attributies? • Zijn er –uniforme- afspraken binnen team over regels en routines? • Zijn er afspraken binnen het team over de inrichting van de school en van het lokaal? • Zijn er afspraken binnen het team over zelfstandig werken, uitgestelde aandacht, zelfverantwoordelijkheid van de leerling? Bij • • • • • •

de innovatieve dimensie spelen de volgende factoren een rol: Het gehele systeem leert Een ketenbenadering gebaseerd op pressure and support Een open cultuur met als basis ‘not to blame or to shame’ De directeur als onderwijskundig leider De rol van de interne begeleider en de taalcoördinator Professionalisering van de leerkrachten: scholing en begeleiding.

Bij deze dimensie kan de school de volgende vragen stellen: • Worden de onderwijsopbrengsten op teamniveau besproken en geanalyseerd? • Neemt de directeur de noodzakelijke maatregelen om het schoolplan op het gebied van lezen uit te voeren? • Besteedt de directeur het merendeel van zijn tijd aan onderwijsinhoudelijke taken, zoals klassenconsultaties, teamvergaderingen, scholingsbijeenkomsten? • Bewaakt de directeur de prioriteit voor lezen?

11

OGW Handreiking • • • •

Is er sprake van een heldere taakverdeling en samenwerking tussen de directeur en de interne begeleider of taalcoördinator? Is er sprake van een integrale scholing, afgestemd op de ontwikkelingen binnen de school? Worden de leerkrachten op de werkvloer begeleid? Is er sprake van leren van en met elkaar binnen het team?

Wat gaan we doen? Na de analyse van de leesinhoudelijke en de onderwijskundige dimensie, kan de school een plan van aanpak opstellen, gebaseerd op de PDCA-cyclus.

12

OGW Handreiking


Werken met de datamuur als start voor het opstellen van een groepsplan

Wat is een datamuur Een datamuur is een hulpmiddel om leerlingen met vergelijkbare instructiebehoeften in een groep in kaart te brengen en te clusteren. Op de datamuur krijgen de data, de toetsresultaten van de hele groep, een gezicht. Het woord ‘muur’ in de naam geeft aan dat het goed werkt om een grote versie van een datamuur op te hangen of te projecteren en er met collega-leerkrachten over te praten. Het wordt dan een ‘muur van gegevens’ die uitgangspunt is voor een gesprek over de inhoud en organisatie van het onderwijs. Op • • •

een datamuur worden de leerlingen op basis van toetsresultaten ingedeeld in drie subgroepen: De instructieonafhankelijke leerlingen, die een verkorte instructie krijgen De instructiegevoelige leerlingen, die basisinstructie krijgen De instructieafhankelijke leerlingen, die verlengde instructie krijgen.

Instructieonafhankelijke leerlingen (Cito niveau A-B): verkorte instructie Dit zijn de vlotte leerlingen die zich goed ontwikkelen. Het zijn de goede en zeer goede lezers die op de toetsen boven niveau scoren. Deze leerlingen hebben vaak aan een verkorte instructie genoeg om zelfstandig aan het werk te kunnen gaan. Bij deze leerlingen is het van belang hen voldoende uit te dagen en activiteiten aan te bieden op een hoger niveau.

Instructiegevoelige leerlingen (Cito niveau C): basisinstructie Deze leerlingen vormen meestal de grootste groep. Het zijn de leerlingen die zich met de basisinstructie van de leerkracht, de begeleide oefening en de zelfstandige verwerking doorgaans goed ontwikkelen. Het zijn de leerlingen die bij toetsing op niveau scoren.

Instructieafhankelijke leerlingen (Cito niveau D-E): verlengde instructie Dit zijn de leerlingen die op de toetsen onder niveau scoren. Zij hebben meer tijd nodig en zijn afhankelijk van verlengde instructie en begeleiding door de leerkracht om hun ontwikkeling goed te laten verlopen. In het groepsplan krijgen deze leerlingen per week ongeveer een uur verlengde instructie en oefentijd met de leerkracht.

13

OGW Handreiking Schema Groep 4 t/m 8 Voortgezet technisch lezen

Woorden lezen DMT A/B

Woorden lezen DMT C

Woorden lezen DMT D/E

Tekst lezen AVI boven niveau

Instructieonafhankelijk Verkorte instructie

Instructieonafhankelijk Verkorte instructie

Instructiegevoelig basis instructie

Leerlingen:

Leerlingen:

Leerlingen:

Instructiegevoelig Basisinstructie

Instructiegevoelig Basisinstructie

Instructiegevoelig basis instructie

Leerlingen:

Leerlingen:

Leerlingen:

Instructieafhankelijk Verlengde instructie



Leerlingen:

Leerlingen:

Leerlingen:

Tekst lezen AVI op niveau

Tekst AVI onder niveau

Datamuren in het team De intern begeleider introduceert de datamuur bij de leerkrachten. De leerkrachten vullen op basis van de toetsresultaten die in het groepsoverzicht staan de datamuur in. De datamuur helpt bij het maken van het groepsplan, gebaseerd op instructiebehoeften en leertijd. In de cellen van de datamuur vullen we de namen van de leerlingen in. We kijken eerst naar het AVIniveau van de leerling. Is het AVI-niveau op, boven of onder beheersing? Vervolgens kijken we naar de score van de DMT en zien we in welke cel we de naam van de leerling kunnen invullen. In het team worden gesprekken gevoerd rond de datamuren van de verschillende groepen. Zo wordt duidelijk dat het gaat om een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de school: dit zijn onze resultaten, het gaat om onze kinderen, het gaat om onze school.

DATAMUUR A-B

C

D-E

Instructie onafhankelijk

Instructie gevoelig

Instructie afhankelijke

Verkorte instructie

Basis instructie

Verlengde instructie

14

OGW Handreiking Datamuren en effectief onderwijs Werken met datamuren past binnen de werkwijze van effectief onderwijs waarbij de convergente differentiatie uitgangspunt is. Met alle leerlingen in de groep willen we minimaal de gestelde doelen realiseren. We onderkennen dat leerlingen verschillen in de tijd die ze nodig hebben om de gestelde doelen te bereiken.

15

OGW Handreiking

16

OGW Handreiking


Werken met groepsplannen

Wat is een groepsplan? Een groepsplan omvat een beschrijving van het onderwijsaanbod aan alle leerlingen in de groep voor een bepaalde periode. Deze periode kan variëren van vier weken tot een half jaar. Een groepsplan is doelgericht, met hoge verwachtingen ten aanzien van alle leerlingen, om te komen tot betere resultaten. Een groepsplan omvat altijd de volgende onderdelen: doelen, inhoud, instructie, organisatie (tijd!) en evaluatie. Belangrijk in het groepsplan is het plannen van de leerstof gekoppeld aan de effectieve leertijd. Een groepsplan is altijd dynamisch van opzet, een bijstelling op basis van observatie en tussentijdse methodegebonden toetsen is gewenst. Het groepsplan wordt opgesteld door de leerkracht. Werken met groepsplannen Op groepsniveau wordt ook cyclisch gewerkt aan de verbetering van de resultaten van de leerlingen. De cyclus voor opbrengstgericht werken op groepsniveau is gebaseerd op de cyclus handelingsgericht werken (1-Zorgroute, Clijsen, 2007) en kan er in grote lijnen als volgt uitzien: Plan • Overnemen van de drie instructiegroepen uit de datamuur: verkort, basis, verlengd • Formuleren van doelen voor de komende periode • Formuleren van de inhoud, het aanbod • Formuleren van instructie en de methodiek • Formuleren van organisatie • Formuleren van de wijze van evalueren • Specificeren van bovenstaande voor instructieafhankelijke (D-E) leerlingen binnen het groepsplan. Dit betekent geen andere invulling maar een precieze uitwerking. (zie volgende hoofdstuk) Do • Uitvoeren van het groepsplan en verzamelen van gegevens over de ontwikkeling van leerlingen Check • Verzamelen van leerlinggegevens in een groepsoverzicht • Analyse en verklaring van de gegevens • Checken of de interventies uit de afgelopen groepsplanperiode het gewenst effect hebben gehad. Was het handelen van de leerkracht effectief? Act Formuleren van consequenties voor het handelen van de leerkracht en de werkwijze in de groep voor de komende periode. Welke interventies zijn noodzakelijk of gewenst? Hoe kunnen de leerlingen geclusterd worden? Wat zijn de instructiebehoeften van leerlingen? Welke leerlingen hebben specifieke aandacht nodig? Formuleren van noodzakelijke of gewenste aanpassingen in de pedagogische ondersteuning van een kind.

17

OGW Handreiking We zien dat de actfase aan het eind van de eerste cyclus als het ware naadloos overgaat in de planfase van de volgende cyclus. De cyclus voor opbrengstgericht werken op groepsniveau wordt in een schooljaar meerdere keren doorlopen. Hoe vaak, is mede afhankelijk van het vakgebied en de toetsmomenten voor dat vakgebied. In groep 3 bijvoorbeeld is het aan te raden de cyclus voor het aanvankelijk technisch lezen vier maal te doorlopen: start schooljaar tot herfstsignalering, oktober tot wintersignalering, februari tot lentesignalering, april tot eindsignalering. Zorgleerlingen in het groepsplan

Groepsplan en D-E leerlingen In het groepsplan worden ook de D-E leerlingen meegenomen. Zij behoren organisatorisch, pedagogisch en didactisch tot de groep. Voor hen vindt differentiatie plaats naar instructie en tijd. Zij horen bij de instructieafhankelijke leerlingen die verlengde instructie krijgen. In het groepsplan gaan we er in eerste instantie ervan uit, dat deze instructieafhankelijke leerlingen ook de basisstof kunnen leren, als wordt voldaan aan de criteria van instructie en tijd. De inspectie van het onderwijs vraagt van scholen dat zij voor D-E leerlingen handelingsplannen opstellen. De reden hiervoor is, dat voorkomen moet worden dat leerlingen gaan onderpresteren. De inspectie hecht veel waarde aan een zorgvuldige onderbouwing van de werkwijze met D-E leerlingen. In de handelingsplannen moeten dan de volgende punten worden aangegeven: • De vaardigheidsscore die te verwachten is op basis van twee voorafgaande scores. Deze te verwachte score moet voldoende onderbouwd en realistisch zijn • De planning van de leerstof die aan het kind wordt aangeboden • De instructiebehoeften van het kind • De extra leertijd die het kind krijgt • De evaluatie van het aanbod. Heeft het kind de te verwachte vaardigheidsscore behaald? De meeste gegevens voor een individueel handelingsplan voor D-E leerlingen staan al in het groepsplan. De school kan een bijlage maken bij het groepsplan, waarin per kind een precieze uitwerking is gemaakt. De meeste informatie is te kopiëren uit het groepsplan, alleen de te verwachten vaardigheidscore moet worden toegevoegd.

Groepsplan en specifieke pedagogische behoeften Er zijn in elke groep ook leerlingen die specifieke pedagogische behoeften hebben. Dat heeft vaak te maken hun gedag: het gaat bijvoorbeeld om leerlingen die druk en ongeconcentreerd zijn of leerlingen met kenmerken van autisme. Ook deze leerlingen doen mee met het groepsplan en profiteren van een gedifferentieerde instructie. In aanvulling daarop is voor hen is vaak nog meer nodig. Vooral de interactie met de leerkracht speelt daarbij een rol.

Leerlingen met een eigen leerweg Er zijn zorgleerlingen die het aanbod tot en met groep 8 niet volledig aangeboden kunnen krijgen vanwege cognitieve en/of sociaal-emotionele belemmeringen. Uitgaande van het principe van convergente differentiatie, willen we zo veel mogelijk voorkomen dat leerlingen een eigen leerweg volgen. Een richtlijn hiervoor is dat tot en met groep 5 voor het lezen geen eigen leerweg gevolgd wordt. Een leerling wordt niet losgekoppeld van de groep (het groepsplan) want de leerling mist dan de instructie van de leerkracht, de kern van het onderwijs. De aanname is dat ook zorgleerlingen de gestelde doelen kunnen bereiken als wordt voldaan aan twee voorwaarden: instructie en tijd. Na evaluatie van het groepsplan, kan echter blijken dat een leerling toch niet de verwachte vaardigheidsscore heeft behaald. Deze leerling is geen onderpresteerder, de prestaties van deze leerling zijn conform zijn cognitieve mogelijkheden.

18

OGW Handreiking Deze leerling moet dan ook gewaardeerd en erkend worden voor zijn maximale prestaties. In de regel gaat het met name om leerlingen die op termijn naar het voortgezet speciaal onderwijs of het praktijkonderwijs gaan of leerwegondersteunend onderwijs nodig hebben in het vmbo. • • • •

•

De inspectie gaat bij deze leerlingen uit van de volgende vragen: Heeft de school leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften? Heeft de school voor deze leerlingen een realistisch ontwikkelingsperspectief geformuleerd? Heeft de school tussendoelen afgeleid van het ontwikkelingsperspectief, waarmee de vorderingen van deze leerlingen gevolgd kunnen worden? o In het ontwikkelingsperspectief staan het eindperspectief in termen van DLE en/of gemiddelde vaardigheidsscore. o Het eindperspectief kan worden vastgesteld op basis van een psychodiagnostisch onderzoek of op basis van uitslagen van meerdere meetmomenten. o Bij het opstellen van een ontwikkelingsperspectief ook rekening houden met de doelen op pedagogisch gebied. Volgt de school de ontwikkeling van deze leerlingen aan de hand van de tussendoelen en het ontwikkelingsperspectief? Ontwikkelen deze leerlingen zich naar verwachting?

In de bovenbouw is het soms noodzakelijk voor een leerling een eigen leerweg te maken. Deze leerlingen hebben zeer intensieve instructie nodig. Voordat deze stap wordt gezet, is het essentieel externe deskundigen te raadplegen (bijvoorbeeld overleg binnen het samenwerkingsverband, met de schoolbegeleider, met de eigen orthopedagoog of psycholoog). Met de keuze voor een eigen leerweg neemt de school immers in feite een besluit over de toekomstige ontwikkeling van een kind. Het toelaten tot een eigen leerweg gebeurt alleen onder strikte voorwaarden: • Inschakelen van deskundigen • Analyse van de leergeschiedenis • Uitvoeren van een diagnostisch onderzoek • Uitvoeren van een psychodiagnostisch onderzoek • Bepalen van het leerrendement en het ontwikkelingsperspectief • Bepalen van bevorderende en belemmerende factoren • Bepalen van de leerinhoud: maatschappelijk relevante leerstof • Bepalen van organisatorische, didactische en pedagogische consequenties. Voor deze leerlingen wordt dan een individueel handelingsplan gemaakt. Dit handelingsplan plant de ontwikkeling van het kind om het vastgestelde eindperspectief te behalen. • Passend leerstofaanbod • Passende didactiek, onder andere zeer intensieve instructie • Passende zorg en begeleiding. Ook leerlingen met een eigen leerweg blijven deel uitmaken van het groepsplan, organisatorisch en pedagogisch. Alleen vindt er voor deze leerlingen een inhoudelijke aanpassing van de leerstof plaats. Het streven van de school moet altijd gericht zijn op het hebben van hoge verwachtingen. Het streven moet erop gericht zijn om deze leerling weer in te laten stromen in het reguliere programma.

Begaafde leerlingen Goede leerlingen krijgen in het groepsplan de verkorte instructie. In deze verkorte instructie wordt altijd de basisvaardigheid uitgelegd. Na de korte instructie gaan deze leerlingen zelfstandig werken. Ze kunnen de leerstof verdiept en verrijkt doorwerken en mogen ook hun eigen strategieën ontwikkelen.

19

OGW Handreiking Als uit de evaluatie blijkt dat deze leerlingen voortdurend boven A-niveau scoren, dan moet worden bezien of we te maken hebben met een begaafde leerling. Een begaafde leerling scoort zowel goed op cognitief niveau, als op het beheersen en toepassen van leer- en werkstrategieën. Om na te gaan of sprake is van een begaafde leerling, kan het digitale handelingsprotocol hoogbegaafdheid worden gebruikt (www.dhh-po.nl). Wanneer blijkt dat een leerling werkelijk begaafd of hoogbegaafd is kan worden overgegaan tot bijvoorbeeld compacten en of versnellen. We spreken dan van verdiepte instructie.

DATAMUUR Begaafde en talentvolle leerlingen

A-B

C

D-E

Verdiepte instructie

Verkorte instructie

Basis instructie


Afname van DHH voor:

Verrijken Verdiepen

Alleen indien noodzakelijk, zo laat mogelijk inzetten.

- Compacten - Versnellen - Leerlijnen

Na inzetten van deskundigen: - Basisleerlijn - Maatschappelijke relevante leerstof - Instructie behoeften - Ontwikkelingsperspectief

- Leerrendement

20

OGW Handreiking

Opbrengstgericht Werken (OGW) DATAMUUR Werken met groepsplannen

Bijlagen Uitwerking kwaliteitskaart OGW op schoolniveau: •

Bijlage 1

•

Bijlage 2

•

Bijlage 3

OGW Handreiking

OGW Handreiking

BIJLAGE 1 Project Opbrengstgericht Werken Didactische groepsoverzichten groep Kwaliteitskaart

Technisch en begrijpend lezen

Naam school: Brin: 2008

Directeur: 2009

Aantal leerlingen 01-10 Aantal groepen Aantal medewerkers Interne begeleider Taalcoördinator

Leerlinggegevens Aantal leerlingen Aantal aanvragen onderzoek Aantal verwijzingen sbo Aantal verwijzingen so Aantal rugzakleerlingen Leerlingen met dyslexieverklaring Aantal leerlingen met eigen leerweg Aantal leerlingen schakelklas

Datum: 2011

2010

2012

Aantal minuten i.b. Aantal minuten taalcoördinator

norm

1

2

4-5%

Technisch lezen afname: Fonemisch bewustzijn DMT ≤ A,B of C (fundamentele kwaliteit) DMT ≤ A of B (streefkwaliteit) DMT ≤ A+ (excellente kwaliteit) DMT vaardigheidsscore (zie tabel) AVI (fundamentele kwaliteit) AVI (streefkwaliteit) Begrijpend lezen afname:

95% 95% 70% 10%

CITO-toetsen ≤ A,B of C

85%

95% 70%

(fund. kwaliteit)

CITO-toetsen ≤ A of B (streefkwaliteit) 65% CITO-toetsen ≤ A+ (excellente kwaliteit) 10% CITO vaardigheidsscore (zie tabel)

23

3

4

5

6

7

8

TOT

OGW Handreiking Analyse van de leesinhoudelijke dimensie ja

deels

neen

Is er sprake van een doorgaande lijn? Zijn er heldere tussendoelen per groep geformuleerd? Is er in alle groepen structureel aandacht voor mondelinge taal en woordenschat? Is er sprake van een gerichte aanpak in groep 1 en 2 voor fonemisch bewustzijn en letterkennis? Wordt de basisstof van de methode voor aanvankelijk lezen helemaal behandeld in groep 3? Wordt er structureel aandacht besteed aan voortgezet technisch lezen? Wordt er structureel aandacht besteed aan stillezen en leesmotivatie? Komt er een beperkt aantal begrijpend leesstrategieën in alle groepen aan de orde?

24

Plan: Op korte termijn te realiseren.

Plan: Op langere termijn te realiseren.

OGW Handreiking Analyse van de onderwijskundige dimensie ja

deels

neen

Staat er voldoende tijd voor lezen op het rooster? Wordt de tijd voor lezen effectief besteed? Beschikt de school over goede methoden en materialen? Kennen de leerkrachten de leerlijnen en de opbouw van de leerstof? Kunnen de leerkrachten de leerstof plannen? Wordt convergente differentiatie toegepast? Beheersen de leerkrachten het directe instructiemodel en wordt het ook toegepast? Beheersen de leerkrachten competenties op gebied van instructie en organisatie? Zijn er –uniforme- afspraken binnen team over regels en routines? Zijn er afspraken binnen het team over de inrichting van de school en van het lokaal? Zijn er afspraken binnen het team over zelfstandig werken, uitgestelde aandacht, zelfverantwoordelijkheid van de leerling?

25


Plan: Op langere termijn te realiseren.

OGW Handreiking Analyse van de pedagogische aanpak

(onderdeel van de onderwijskundige dimensie) ja

deels

neen

Hebben de leerkrachten positieve verwachtingen m.b.t. het leren lezen en spreken ze deze ook uit? Bieden de leerkrachten uitzicht op succes met lezen? Ondersteunen en motiveren leerkrachten kinderen bij het lezen als dat nodig is? Stimuleren de leerkrachten geloof in eigen kunnen en plezier in eigen mogelijkheden? Helpt de leerkracht leerlingen bij het zoeken van verklaringen voor succes en falen met lezen?

26


Plan: op langere termijn te realiseren.

OGW Handreiking Analyse van de innoverende dimensie ja

deels

neen

Worden de opbrengsten op teamniveau besproken en geanalyseerd? Neemt de directeur de noodzakelijke maatregelen om het schoolplan op het gebied van lezen uit te voeren? Besteedt de directeur het merendeel van zijn/haar tijd aan onderwijsinhoudelijke zaken? Bewaakt de directeur de prioriteit voor lezen? (aanpakken voor een periode van minstens twee jaar het lezen) Is er sprake van een heldere taakverdeling en samenwerking tussen directeur en ib? (pressure and support) Is er sprake van een integrale scholing afgestemd op de ontwikkelingen binnen de school gericht op het behalen van de doelen van lezen? Worden de leerkrachten op de werkvloer begeleid? (intern of extern) Is er sprake van leren van en met elkaar binnen het team? (not to blame or to shame) 227

27


Plan: op langere termijn te realiseren.

OGW Handreiking

28

OGW Handreiking

BIJLAGE 2 Voorbeeld schoolplan technisch en begrijpend lezen Leesverbeterplan Enschede Technisch lezen groep 1 en 2 Doelen Eind groep 2

Inhoud technisch lezen

Didactische adviezen

Organisatie / tijd

Werkvormen

Zorgleerlingen

Aanpak van zorgleerlingen

Ondersteuning coachen

Mondelinge taalvaardigheid Taal voor Kleuters 95% > niveau A-B-C

Schatkist nieuw

Praten over boeken Interactief voorlezen

5 uur per week Dagelijks een kwaliteitsuur met doelgerichte taalactiviteiten

Kleine kring

Leerlingen, die op de methodeonafhankelijke toetsen op D of E scoren

Geen zelfstandige training, aanpak en begeleiding door leerkracht.

Onderwijskundig leiderschap directie

Grote groep 3-5 x 15 minuten Kleine groep 3-5 x 15 minuten extra

Coöperatief leren

Moeizame taalontwikkeling

Heterogeen groeperen

Laag geboortegewicht

Voorschotbenadering: Werken met subgroepjes rond instructietafel. .kleine kring .herhalen van de letters .voorbereiden voor de Grote kring .preteaching en reteaching

Kennen van 15 letters (tempo wordt bepaald door de zwakke lezers, groep bij elkaar houden) Voor en (achter)naam schrijven

Map fonemisch bewustzijn CPS Behandelen van Sesamstraat: .kapstokken aanbrengen .systematisch inpassen .hersenen op “aan” Prentenboeken Voorleesboeken Voor scholen met veel achterstandsleerlingen IK en KO. Alfabetboekje. Stimuleert enorm de klank-tekenkoppeling Piramide Per thema 2 letters

Aandacht voor klankstructuur van woorden: .rijmen .analyse en synthese .kennen en herkennen van letters

Lettergroeiboekje Lettermuur

Slecht horen auditieve training alleen in combinatie met de letters systematisch en structureel ontwikkelen van kennis over geschreven taal

Organisatieschema Fonemisch bewustzijn

Afkomstig uit minder taalrijk gezin

IGDI-model .verkorte instructie .Basisinstructie en .verlengde instructie

Checklist waarschuwingssignalen SNEL-toets Luinge

Inschakelen van collegiaal-consulent

Vaste routines Checklist groep 2

rijke leeromgeving Kleutertoets: kennis van letters

Direct-right benadering

Poespas-test Interactie en instructievaardigheden

Geen verlenging van groep 1 of 2 Heterogeen groeperen Niet afwachten, maar aanbieden 60-90 minuten extra intensieve begeleiding

Programmagericht ipv ontwikkelingsgericht.

29

Interne begeleider: .ondersteunen bij Opstellen groepsplan .klassenconsultatie .coachen en Begeleiden Schema.

Doelen Eind groep 2

Inhoud technisch lezen


Organisatie / tijd

Werkvormen

Niet afwachten, maar aanbieden Modelen door leerkracht: .ik doet het voor .wij doen het samen .jij doet het nu

OGW Handreiking

Zorgleerlingen

Aanpak van zorgleerlingen Dagelijks in de kleine kring

Samenwerking met ouders

30

Ondersteuning coachen

Technisch lezen groep 3 Doelen Eind groep 3

Inhoud


Organisatie / tijd

Werkvormen

Beheersingsniveau 95% AVI-2 AVI-E3

Methode Veilig Leren Lezen volledig behandelen

Directe instructie op gebied van letter-klank koppeling

400 minuten per week


DMT: 95% > niveau A-B-C

Kritisch kijken Schrappen m.n. Knippen en plakken Kleuren

Veelsporig lezen: .horen van de letter .zien van de letter .zelf zeggen

Prioriteren

.lettergroeiboekje .lettermuur en letterchef .woordmuur .leeslijn .individueel klik-klakboekje

Direct-right aanpak Organisatieschema groep 3 IGDI-model Verkorte instructie Basisinstructie en verlengde instructie

Voorlezenkoorlezenduolezen-zelf lezen. Coöperatief leren Herhaald aanbieden

OGW Handreiking Zorgleerlingen Leerlingen, die op de methodeonafhankelijke toetsen op D of E scoren Lage score op fonemisch bewustzijn Zwak op Taal voor Kleuters onderdeel rijmen en auditieve synthese

Leeskilometers Verlenging groep 2 Herfstsignalering .grafementoets, mate van automatisering .lezen van nieuwe woorden

Herhaald lezen en herhaald voorlezen Teksten laten lezen, niet lezen van losse woorden

Wintersignalering Auditieve training altijd in combinatie met letters

Maart AVI -1

VOORZEGGEN, geef altijd het correcte woord, Flitsen weglaten.

Anderstalige leerlingen Leerlingen uit taalarme gezinnen Doortoetsen bij AVI, totdat het frustratieniveau is vastgesteld. Niet stoppen bij het eerste instructieniveau

Direct-righ. Uitleggen aan de leerling wat de bedoeling is van een les NIET om beurten laten lezen

31

Aanpak van zorgleerlingen

implementeren

Één uur extra per week


Verlengde instructie (4 á 5 x per week

Interne begeleider: .ondersteunen bij opstellen groepsplan .klassenconsultatie .coachen en begeleiden

Computerprogramma’s KLANKIE Meer tijd Effectieve instructie Geen orthodidactische aanpak. Herhalen van de basisinstructie.

Schema van bezoek door directie en interne begeleider Datamuur en groepsplan

Technisch lezen groep 4 Doelen groep 4

Inhoud


Organisatie / tijd

Werkvormen

Eind groep 4 beheersingsniveau 95% AVI-5 DMT: 95% > niveau A-B-C AVI-E4

Estafette: .Hoger inschalen, op het hoogste frustratieniveau .voorlezen-koorlezenduolezen .nadruk op teksten

Stilleesbeleid
Minimaal 3 uur per week.

Koorlezen Voorlezen

Door de gehele school op vast tijdstip stillezen.

Duolezen

IGDI Instructieonafhankelijk Instructiegevoelig Instructieafhankelijk

Datamuur en Groepsplan technisch lezen.

Lezen van meerlettergrepige woorden Lezen van teksten, weinig aandacht voor lezen op woordniveau Leestempo Veel stillezen vanaf beheersing AVI-5

Automatiseren Verhogen leessnelheid Hardop denken Demonstreren Feedback geven Helpen Voorzeggen Dagelijks routinematige aandacht

Coöperatief leren

IGDI Instructieonafhankelijk Instructiegevoelig Instructieafhankelijk .verkorte instructie .basis .verlengde instructie

OGW Handreiking Zorgleerlingen

Aanpak

Implementeren

Leerlingen die op de methodeonafhankelijke toetsen op D of E scoren

Intensieve instructie en begeleide oefening

Onderwijskundig leiderschap directie .stilleesbeleid

Lezen van meerlettergrepige woorden

RALFI: 5 x per week

Leessnelheid

Connect .klanken .woordherkenning (3 x 20 minuten)

Groepsplan

Hardop laten lezen Feedback krijgen

Anderstalige leerlingen Leerlingen uit minder taalrijke gezinnen

Samenlezen

Zittenblijvers

Één uur extra per Week

Geen eigen leerweg tot en met groep 5, tenzij.


Computerprogramma’s KLANKIE Sprintplus Betrek ouders bij aanpak.

32

Interne begeleider: .ondersteunen bij Opstellen groepsplan .klassenconsultatie .coachen en Begeleiden Schema

Leesprotocol Dyslexie

Blijven hangen op een AVI-niveau.

Modelen door leerkracht: .ik doet het voor .wij doen het samen .jij doet het nu

Tekst 3 x herhalen

Datamuur en groepsplan

Inhoud


Organisatie / tijd

werkvormen

OGW Handreiking zorgleerlingen

Estafette

Stilleesbeleid / BAVIlezen


Automatiseren Verhogen leessnelheid


Voorlezen Koorlezen Duolezen

Lezen van meerlettergrepige woorden

Coöperatief leren

Leessnelheid

Geen orthodidactische materialen en aanpak

Datamuur en Groepsplan technisch lezen.

Leesprotocol Dyslexie

Tekst 3 x herhalen

Technisch lezen groep 5-8 Doelen groep 5 - 8 Eind groep 5 beheersingsniveau 95% AVI-9 DMT: 95% > niveau A-B-C AVI-E6 (zes) Eind groep 6-8 DMT: 95% >niveau A-B-C

Lezen van meerlettergrepige woorden Leestempo

Leeskilometers Voorlezen – koorlezenduolezen zelf lezen Modelen door leerkracht: .ik doet het voor .wij doen het samen .jij doet het nu


Aanpak zorgleerlingen

Implementeren

Intensieve instructie en begeleide oefening

Onderwijskundig leiderschap directie .stilleesbeleid

RALFI: 5 x per week


Connect .klanken .woordherkenning (3 x 20 minuten)

.verkorte instructie .basis .verlengde instructie

Hardop laten lezen Feedback krijgen Samenlezen Heterogeen groeperen Één uur extra per Week Computerprogramma’s KLANKIE Sprintplus

33

Interne begeleider: .ondersteunen bij opstellen groepsplan .klassenconsultatie .coachen en begeleiden Schema Datamuur en groepsplan

Begrijpend luisteren groep 1 - 2 Doelen Eind groep 2

Inhoud begrijpend luisteren. WAT wordt onderwezen

Leerkracht competenties: HOE wordt onderwezen

Organisatie / tijd

Mondelinge taalvaardigheid Taal voor Kleuters 95% niveau A-B-C 70% niveau A-B

Map fonemisch bewustzijn CPS

Praten over boeken Interactief voorlezen

Prentenboeken Voorleesboeken Picto’s

Leerlingen voorspellingen laten doen. Vragen beantwoorden Vragen stellen Met elkaar over de inhoud praten Verhaal na laten vertellen Herinneren wat is voorgelezen

5 uur per week Dagelijks een kwaliteitsuur met doelgerichte taalactiviteiten

Kennen van 15 letters (tempo wordt bepaald door de zwakke lezers, groep bij elkaar houden) Voor en (achter)naam schrijven

Bij begrijpend luisteren ook begrippen aanbieden, die het leerlingen mogelijk maken over taal te denken en te spreken.

Aandacht voor leesbegrip Beelden gebruiken van websites.

Vooraf Tijdens Na

OGW Handreiking Werkvormen

Systematisch en structureel ontwikkelen van kennis over geschreven taal


IGDI-model

Verrijkte leeromgeving

Interne begeleider: .ondersteunen bij opstellen groepsplan .klassenconsultatie .coachen en begeleiden

IGDI-model met Basisinstructie en verlengde instructie

Coöperatief leren

datamuur

Vaste routines

Meer tijd voor zwakke leerlingen Samendoen met leerkracht. Werken met een maatje

Kleine kring Grote groep 3-5 x 15 minuten Kleine groep 3-5 x 15 minuten extra

Nabespreken De Rode Draad-bibliotheek Enschede.

Convergente differentiatie

Implementeren.

Meer tijd voor zwakke leerlingen Aandacht voor begaafde en getalenteerde leerlingen.

Rijke leeromgeving Viertaktstrategie Verhallen Denken – delen –uitwisselen CUVAR Direct-right benadering Interactie en instructievaardigheden. Leerkracht als model: ik doe het – wij doen het – jij doet het. Expliciete instructie Niet afwachten, maar aanbieden

34

Woordmuur

Thematisch werken

Begaafde en getalenteerde leerlingen

Doelen Eind groep 3

WAT wordt onderwezen.

HOE wordt onderwezen.

OGW HandreikingWerkvormen Organisatie / tijd

85% ≥C 65% ≥B

Prentenboeken Voorleesboeken VLL is taalarm, maak gebruik van rijke taal.

Directe instructie om woorden uit te leggen

400 minuten per week

Direct-right aanpak

2 essentiële woorden. Dit zijn de kernwoorden. Denken – delen – uitwisselen. Stimuleren van de dialoog tussen de kinderen. Schooltaal Standaardtaal

Organisatieschema groep 3

Voorlezenkoorlezen-duolezenzelf lezen.

Begrijpend luisteren groep 3

Lovs begrijpend lezen E3

Prioriteren Interactief voorlezen Rode draad

IGDI-model Basisinstructie en verlengde instructie Convergente differentiatie

Herhalen Uitbreiden buiten de context

Websites CUVAR Verhaallijn Wie-wat-waar picto’s verhaalschema

Coöperatief leren Herhaald aanbieden

Datamuur .instructieafhankelijk .instructiegevoelig .instructieonafhankelijk

Leeskilometers

Begaafde en getalenteerde leerlingen.

Begaafde en getalenteerde leerlingen

Audioboeken en cdroms

Herhaald lezen en herhaald voorlezen Werken met viertaktstrategie Woordmuur Woordweb mindmap Illustraties

Thematisch werken, MI Compacten en verrijken Plusprogramma

De leerkracht als model: ik doe het- wij doen het – jij doet het. Uitleggen aan de leerling wat de bedoeling is van een les: Waar gaat de tekst over? Wat weet je ervan? Praten over boeken Interactief voorlezen Verhaalschema Platen op volgorde naspelen Toepassen van de vier V’s .visualiseren .voorkennis actualiseren

35

Implementeren Onderwijskundig leiderschap directie Interne begeleider: .ondersteunen bij opstellen groepsplan .klassenconsultatie .coachen en begeleiden Schema van bezoek door directie en interne begeleider

OGW Handreiking

Begrijpend luisteren groep 4 tot en met 8 Doelen groep 4 tm 8



Organisatie / tijd

Werkvormen

Zorgleerlingen

85% ≥C 65% ≥B

Vlot technisch kunnen lezen Stilleesbeleid

Koorlezen Voorlezen Duolezen

Leerlingen die op de toetsen voor begrijpend lezen op D of E scoren

Lovs begrijpend lezen M-4 en E-4

Begrijpend lezen: Leerlingen moeten minstens AVI-5 beheersen. Teksten voor begrijpend lezen één niveau lager

Lovs begrijpend lezen M-5 tot M-7

Methode voor begrijpend lezen op de achtergrond.

Leerkracht als model: ik doe het-wij doen het – jij doet het bij begrijpend lezen en toepassen van begrijpend leesstrategieen.

Leerlingen met communicatieproblemen

Begrijpend lezen oud M-8

1 x per week Nieuwsbegrip niveau AA voor groep 4 Niveau A groep 5 en 6 Niveau B groep 7 en 8

Nieuwsbegrip: stappenplan lezen en woordhulp.

Datamuur: Instructieafhankelijk: Instructiegevoelig Instructieonafhankelijk

Leerkracht als model: Ik doe het Wij doen het Jij doet het

Experimenteren met 1 x per week een verhalende tekst, eenzelfde aanpak als bij nieuwsbegrip of een begrijpend lezen les uit de methode Goed Gelezen. Eén leesstrategie 5 weken centraal 7 kernstrategieën begrijpend lezen: .gebruik maken voorkennis .herkennen en gebruiken tekststructuur .jezelf monitoren tijdens het lezen .grafische schema’s en organizers .visualiseren van de tekst .jezelf vragen beantwoorden .samenvatten


Vooraf .waarom ga ik deze tekst lezen .ik verken de structuur .wat weet ik al .ik voorspel

.verkort .basis .verlengd

Tijdens .ik stel vragen over de tekst .ik visualiseer de tekst .ik maak een schema .wat doe ik als ik het niet snap


IGDI-model

Coöperatief leren Groepsplan A-B-C In ontwikkeling Begaafde en getalenteerde leerlingen Compacten en verrijken Plusprogramma

Leerlingen met cognitieve problemen Leerlingen met gehoorproblemen Leerlingen uit weinig taalrijke milieus. Aanpak: altijd directe instructie Samendoen Preteaching Werken met een maatje

Na .ik vat samen

Hulpboeken CITO Tijdens voorlezen leerlingen aanmoedigen om voorspellingen te doen. Leerlingen voorspellingen laten doen. Vragen beantwoorden Vragen stellen Met elkaar over de inhoud praten Verhaal na laten vertellen Herinneren wat is voorgelezen Twee kernwoorden: Denken – delen – uitwisselen. Begrijpend lezen: CUVAR Woorden op het bord schrijven

36

Leerlingen met eigen leerweg: zeer intensieve instructie Leerlingen met eigen leerlijn: verdiepte instructie

Doelen groep 4 tm 8



Veel stillezen vanaf beheersing AVI-5 .2x per week verhalen .2x per week informatieve teksten .1x per week stripverhalen

Steeds vragen: -Waar gaat de tekst over? -Wat weet je al van het onderwerp?

Interactief voorlezen Rode draad

OGW HandOrganisatie / tijd reiking

Herhaald lezen en herhaald voorlezen Woordmuur Woordweb Mindmap Illustraties Uitleggen aan de leerling wat de bedoeling is van een les: Waar gaat de tekst over? Wat weet je ervan? Praten over boeken Interactief voorlezen Leerkracht als model Veel verschillende onderwerpen aanbieden Fictie en non-fictie Herhaald aanbieden in verschillende context Hardop denken Demonstreren Feedback geven Helpen Voorzeggen Dagelijks routinematige aandacht Werken met woordenboeken Moeilijke woordenschrift Computer Standaardtaal en schooltaal Begrijpend lezen niet geïsoleerd, maar toepassen bij alle vakken. Grensoverschrijdend in principe in alle lessen. Leesstrategieën naast het bord Fictie en non-fictie Werken met tweelingboeken

37

Werkvormen

Zorgleerlingen

Doelen Eind groep 3


OGW HandOrganisatie / tijd Werkvormen reiking

HOE wordt onderwezen. Kinderen verantwoordelijk maken voor moeilijke woorden .vragen stellen .voorspellen Leerlingen voorspellingen laten doen. Vragen beantwoorden Vragen stellen Met elkaar over de inhoud praten Verhaal na laten vertellen Herinneren wat is voorgelezen Vooraf .waarom ga ik deze tekst lezen .ik verken de structuur .wat weet ik al .ik voorspel Tijdens .ik stel vragen over de tekst .ik visualiseer de tekst .ik maak een schema .wat doe ik als ik het niet snap Na .ik vat samen Leerkracht als model Veel verschillende onderwerpen aanbieden Fictie en non-fictie Herhaald aanbieden in verschillende context.

38

Implementeren

OGW Handreiking / tijd Organisatie

Begrijpend luisteren groep 4 tot en met 8 Doelen groep 4 tm 8



85% ≥C 65% ≥B

Vlot technisch kunnen lezen Stilleesbeleid

Lovs begrijpend lezen M-4 en E-4

Begrijpend lezen: Leerlingen moeten minstens AVI-5 beheersen. Teksten voor begrijpend lezen één niveau lager

Lovs begrijpend lezen M-5 tot M-7

Methode voor begrijpend lezen op de achtergrond.

Leerkracht als model: ik doe het-wij doen het – jij doet het bij begrijpend lezen en toepassen van begrijpend leesstrategieen.

Begrijpend lezen oud M-8

1 x per week Nieuwsbegrip niveau AA voor groep 4 Niveau A groep 5 en 6 Niveau B groep 7 en 8

Nieuwsbegrip: stappenplan lezen en woordhulp.

Datamuur: Instructieafhankelijk: Instructiegevoelig Instructieonafhankelijk

Experimenteren met 1 x per week een verhalende tekst, eenzelfde aanpak als bij nieuwsbegrip of een begrijpend lezen les uit de methode Goed Gelezen. Eén leesstrategie 5 weken centraal 7 kernstrategieën begrijpend lezen: .gebruik maken voorkennis .herkennen en gebruiken tekststructuur .jezelf monitoren tijdens het lezen .grafische schema’s en organizers .visualiseren van de tekst .jezelf vragen beantwoorden .samenvatten Veel stillezen vanaf beheersing AVI-5 .2x per week verhalen .2x per week informatieve teksten


Vooraf .waarom ga ik deze tekst lezen .ik verken de structuur .wat weet ik al .ik voorspel

.verkort .basis .verlengd

Tijdens .ik stel vragen over de tekst .ik visualiseer de tekst .ik maak een schema .wat doe ik als ik het niet snap


IGDI-model

Werkvormen

Zorgleerlingen

Koorlezen Voorlezen Duolezen

Leerlingen die op de toetsen voor begrijpend lezen op D of E scoren

Leerkracht als model: Ik doe het Wij doen het Jij doet het

Leerlingen met communicatieproblemen

Coöperatief leren Groepsplan A-B-C In ontwikkeling Begaafde en getalenteerde leerlingen Compacten en verrijken Plusprogramma

Leerlingen met cognitieve problemen Leerlingen met gehoorproblemen Leerlingen uit weinig taalrijke milieus. Aanpak: altijd directe instructie Samendoen Preteaching Werken met een maatje

Na .ik vat samen

Hulpboeken CITO Tijdens voorlezen leerlingen aanmoedigen om voorspellingen te doen. Leerlingen voorspellingen laten doen. Vragen beantwoorden Vragen stellen Met elkaar over de inhoud praten Verhaal na laten vertellen Herinneren wat is voorgelezen Twee kernwoorden: Denken – delen – uitwisselen. Begrijpend lezen: CUVAR

39

Leerlingen met eigen leerweg: zeer intensieve instructie Leerlingen met eigen leerlijn: verdiepte instructie

.1x per week stripverhalen Interactief voorlezen

OGW Handreiking

Woorden op het bord schrijven Steeds vragen: -Waar gaat de tekst over? -Wat weet je al van het onderwerp?

Rode draad Herhaald lezen en herhaald voorlezen Woordmuur Woordweb Mindmap Illustraties Uitleggen aan de leerling wat de bedoeling is van een les: Waar gaat de tekst over? Wat weet je ervan? Praten over boeken Interactief voorlezen Leerkracht als model Veel verschillende onderwerpen aanbieden Fictie en non-fictie Herhaald aanbieden in verschillende context Hardop denken Demonstreren Feedback geven Helpen Voorzeggen Dagelijks routinematige aandacht Werken met woordenboeken Moeilijke woordenschrift Computer Standaardtaal en schooltaal Begrijpend lezen niet geïsoleerd, maar toepassen bij alle vakken. Grensoverschrijdend in principe in alle lessen. Leesstrategieën naast het bord Fictie en non-fictie Werken met tweelingboeken Kinderen verantwoordelijk maken voor moeilijke woorden

40

OGW Handreiking

BIJLAGE 2 Voorbeeld uitwerking kwaliteitskaart OGW Werken op groepsniveau Leesverbeterplan Enschede Datamuur en groepsplan: instructietijd

niveau Doel

Pedagogische aanwijzingen WAT: inhoud

Materiaal

Klassen management HOE: instructie Tijd leerkracht Leerstof planning Coaching en begeleiding

evaluatie

Groep Verkorte instructie A-B Minimaal 3 AVI-niveaus

Groep Basisinstructie C Minimaal 3 AVI-niveaus

Groep Verlengde Instructie D-E Minimaal 3 AVI-niveaus

Algemeen en specifiek

Algemeen en specifiek

Verwachte vaardigheidsscore voor D en E leerlingen Algemeen en specifiek

Stillezen Woorden lezen Teksten lezen Map fonemisch bewustzijn

Stillezen Woorden lezen Teksten lezen Map fonemisch bewustzijn

RALFI Woorden lezen Teksten lezen Map fonemisch bewustzijn

Methode aanvankelijk lezen



Methode voorgezet lezen



Kwaliteitskaarten Regels en routines



Verkorte instructie Kwaliteitskaart Modelen Streefkwaliteit

Basisinstructie Kwaliteitskaart Modelen Streefkwaliteit

Verlengde instructie Kwaliteitskaart Modelen Fundamentele kwaliteit

Pressure and support



Directeur als onderwijskundig leider Wanneer Wat



41

OGW Handreiking

Groepsplan voor technisch lezen * (gebaseerd op handelingsgericht werken met als differentiatie: instructie en tijd)

groep: Leerkracht: Periode: Schooljaar:

AVI-beheersingsniveau

AVI (boven vastgestelde AVI-doel)

AVI (op vastgesteld AVIdoel)

AVI

DMT A-B Verkorte instructie

DMT C Verkorte instructie

DMT D-E Verkorte instructie

Basisinstructie tekstniveau

Basisinstructie

Basis instructiewoordniveau Basisinstructie



Verlengde Instructie

(onder vastgesteld AVI-doel)

DMT A-B

avi

DMT C

AVI Boven

AVI op

AVI onder

*gebaseerd op groepsplan Anneke Smits – Hogeschool Windesheim.

42

avi

DMT D-E

avi

OGW Handreiking Instructiedoelen Instructiedoelen

Instructiedoelen

Verkorte instructie

Normaal vorderen (AVI), worden zelfstandige en gemotiveerde lezers, maken ‘kilometers’ (doen veel leeservaring op)

Basisinstructie

Minimaal 3 AVI instructieniveaus per schooljaar, leren stillezen, worden zelfstandige en gemotiveerde lezers, doen leeservaring op.

Leerlingen Algemene en specifieke pedagogische aanwijzingen.

43

Verlengde instructie-

Voor D en E-leerlingen preciezer uitwerken (bijlage) Minimaal 3 AVI instructieniveaus per schooljaar, worden gemotiveerde lezers

OGW Handreiking Leesinstructie Stillezen Leesinstructie STILLEZEN

Verkorte instructie

Basisinstructie


Werkwijze teksten lezen Stillezen

Stillezen: bijvoorbeeld 2 x pw informatief 2 x pw verhalen 1 x pw strip

Methodiek technisch lezen: RALFI lezen

Niveau waarop gelezen/ geoefend wordt

Naar eigen keuze

Stillezen: bijvoorbeeld 2 x pw informatief 2 x pw verhalen 1 x pw strip Eventueel. deels tutorlezen met BB groepen Naar eigen keuze Tutorlezen: instructieniveau

Materialen

Boeken uit de leeskast: - boeken met verhaal - informatieve boeken - stripboeken - kidsweek junior (vanaf gr. 5) - jeugdtijdschriften (sport, muziek, etc) Geven van gerichte opdrachten gekoppeld aan de nieuwe leerstof

Boeken uit de leeskast: - boeken met verhaal - informatieve boeken - stripboeken - kidsweek junior (vanaf gr. 5) - jeugdtijdschriften (sport, muziek, etc) Geven van gerichte opdrachten gekoppeld aan de nieuwe leerstof

Feedback geven na stillezen naar aanleiding van startopdracht

Feedback geven na stillezen naar aanleiding van startopdracht

Bijvoorbeeld: Kijk vandaag of je iets in je boek tegenkomt dat gaat over: feest, dieren, verdriet, geschiedenis e.d. 5 x per week 08.30-09.50

Bijvoorbeeld: Kijk vandaag of je iets in je boek tegenkomt dat gaat over: feest, dieren, verdriet, geschiedenis e.d. 08.30-08.50 2 x per week stillezen 3 x per week tutorlezen met groep 6-7-8 Namen: Aan eigen tafel Tutorlezen in BB groep

Didactiek Bronnenboek voor tips: “Aktief met boeken”

Wanneer?

Wie? Waar?

Namen: Aan eigen tafel

44

3 niveaus hoger dan instructieniveau ( neem een gemiddelde van de RALFI groep) RALFI teksten Bijvoorbeeld - Tekst van de week van nieuwsbegrip - Tekst mini-informatie - Tekst junior-informatie - Tekst leesboek RALFI techniek: Voorlezen Koorlezen Duolezen (zie handleiding RALFI)

08.30-08.50 4 x per week RALFI 1 x per week stillezen Namen: Aan instructietafel door leerkracht

OGW Handreiking Leesinstructie Teksten Lezen Leesinstructie TEKSTEN LEZEN

Verkorte instructie

Basisinstructie


Werkwijze teksten lezen Instructie technisch lezen

Korte instructie op AVI niveau en zelfstandige verwerking uit methode.

Reguliere instructie op AVI niveau en zelfstandige verwerking uit methode

Reguliere instructie op AVI niveau en begeleide verwerking en zelfstandige verwerking uit methode

AVI instructieniveau van de leerling (de norm) Methode “Estafette”: Aanpak 1-2 - leesboek en werkboek

AVI instructieniveau van de leerling (beneden de norm) Methode “Estafette” Aanpak 1 - leesboek en werkboek

Groepen 6-7-8 ook vloeiend lezen met diverse toepassingen - voorlezen aan jongere groepen - tutorlezen met gr. 3-4 - school voorleeswedstrijd Instructie volgens de methode

Groepen 6-7-8 ook vloeiend lezen met diverse toepassingen - voorlezen aan jongere groepen - tutorlezen met gr. 3-4 - school voorleeswedstrijd Instructie volgens de methode + verlengde instructie

Niveau waarop gelezen/ geoefend wordt Materialen

Erg goede lezers: - zelf leesstof kiezen - presentaties maken - leeslogboek bijhouden AVI instructieniveau van de leerling Methode “Estafette”: Aanpak 3-4 - leesboek en werkboek - logboek - toepassingen op eigen interesses Groepen 6-7-8 ook vloeiend lezen met diverse toepassingen - voorlezen aan jongere groepen - tutorlezen met gr. 3-4 - school voorleeswedstrijd

Didactiek

Zelfstandige verwerking (wel IGDI model)

45

OGW Handreiking Leesinstructie Woorden Lezen Leesinstructie WOORDEN LEZEN

Verkorte instructie

Basisinstructie


Werkwijze Woorden lezen

Opdrachten zelfstandig werken Leerlingen nemen wel deel aan de klassikale instructie IGDI. Denk aan de nabespreking. n.v.t.

Woordrijen lezen (geïntegreerd in technisch leesles)

Woordrijen lezen (geïntegreerd in technisch leesles)

Op instructieniveau

Op instructieniveau

n.v.t.

Woordrijen uit: - “Estafette” - woordweb van de week - Spelling woorden van de week - etc

Woordrijen uit: - “Estafette” - woordweb van de week - Spelling woorden van de week - veilig en vlot (VLL)

Deze leerlingen nemen deel aan de eerste algemene instructie van IGDI-model. Daarna gaan ze verder met de opdracht vanuit “Estafette”.

1. Leerlingen lezen woordrijen en onderstrepen voor hen lastige woorden 2. Instructie geven over hoe een woord gelezen moet worden 3. Voorlezen door leerkracht. 4. Eventueel koor – of duo lezen 5. “Race lezen”: leerlingen lezen om de beurt zo snel mogelijk, maar wel verstaanbaar een aantal rijen voor 6. Elke keer andere woorden

1. Leerlingen lezen woordrijen en onderstrepen voor hen lastige woorden 2. Instructie geven over hoe een woord gelezen moet worden 3. Voorlezen door leerkracht. 4. Eventueel koor – of duo lezen 5. “Race lezen”: leerlingen lezen om de beurt zo snel mogelijk, maar wel verstaanbaar een aantal rijen voor 6. Elke keer andere woorden

Niveau waarop gelezen/ geoefend wordt Materialen

Didactiek

Opmerking Wat voor jouw groep geldt in die periode laten staan. De rest deleten. Nieuwe ontwikkelingen toevoegen.

46

OGW Handreiking Organisatie methodische instructie technisch lezen Leesinstructie WOORDEN LEZEN

Verkorte instructie

Basisinstructie


Wanneer?

Gr. 4-5 3 x per week 30 min Gr. 6 2 x per week 30 min Gr 7-8 1 x per week 30 min



Wie?

Namen:

Namen:

Namen:

Waar?

Aan eigen tafel: alleen of in duo’s

Aan eigen tafel

Aan instructietafel

Groep 3 Groep 4-5 Groepen 6-7-8 Alle leerlingen onder de norm

: : : :

minimaal 400 minuten per week minimaal 3 uur per week technisch lezen blijven onderhouden (1-2 lessen per week) 1 uur instructie per week extra

Leerstofplanning Leerstofplanning

Verkorte instructie

Basisinstructie

Week Week Week Week

Overige leesonderdelen: Inhoud Overige leesonderdelen; Inhoud

Wanneer?

Voorlezen Nieuwsbegrip: elke week nieuwe tekst als begrijpend leesles Begrijpend Lezen met ‘Goed gelezen’

Elke dag 15 minuten 2x per week 1x Instructieles per week

47


OGW Handreiking Werkwijze tijdens lessen technisch lezen Werkwijze tijdens lessen technisch lezen

Verkorte instructie

Basisinstructie


Werkwijze Convergente differentiatie

Verkort instructie Zelfstandig leerstof verwerken

Basisinstructie


De lessen worden allemaal gegeven volgens het IGDI-model.

Evaluatie Evaluatie

Toetsing Wanneer? Resultaten?

Afname AVI kaarten en DMT Oktober, januari, maart en juni

Kopieer hier de namen van de leerlingen en noteer achter de naam het resultaat van AVI en DMT

Aandachtspunten Aandachtspunten

(leerlingen met extra hulp, afspraken met ouders, etc.)

Klassenconsultatie / SVIB Klassenconsultatie / SVIB

Doel: Datum: Door: Vervolgafspraken:

48

OGW Handreiking Evaluatie Evaluatie

Datum: Met wie: Toets- en observatie resultaten: (de nieuwe datamuur kan hier ingevoerd worden. Deze geldt weer als beginsituatie voor het volgende plan) Algemeen: Vervolgafspraken:

49

OGW Handreiking

OGW Handreiking

Groepsplan voor technisch lezen voor D- en E-leerlingen Groep:

Instructiedoelen

Namen van de leerlingen Behaalde vaardigheidsscores Verwachte vaardigheidsscore

Leerlingen met een D- of E-niveau

Eigen leerweg 5% laagste niveau

Uitwerking

Verlengde Instructie

Zeer intensieve instructie

Algemeen

Zie tabel “beginsituatie” Minimaal 3 AVI-niveaus per schooljaar.

Voor leerlingen met een eigen leerweg wordt op basis van het psychodiagnostisch onderzoek een ontwikkelperspectief opgesteld. Realistisch én met een hoog verwachtingsniveau

De stagnatie zit op woordniveau (3x E op DMT). Bevorderen van de technische leesvaardigheid, zodat eind groep 8 de leerling op het niveau AVI 9 de school verlaat (functioneel geletterd).

Datum

Datum

Vaardigheidsscore1: Vaardigheidsscore2: Vaardigheidssore 3: AVI: DMT: Ambitieniveau Zie tabel: inspectie en ondergrens vs, Zie tabel “beginsituatie” Minimaal 3 AVI-niveaus per schooljaar.

Doel

Evaluatie

Ambitieniveau Zie tabel: inspectie en ondergrens vs,

51

OGW Handreiking Leerstofaanbod

Planning van de leerstof Differentiatie groep

Extra leertijd Didactische aanwijzingen

Kern van de basisstof:

Passend leerstofaanbod

“Eigen” teksten of zaakvakteksten


Zeer intensieve instructie

Leerling met dyslexie (diagnose of bevestigd vermoeden).

Één uur per week extra Verkorte instructie Basisinstructie Verlengde instructie,

Één uur per week extra Verkorte instructie Basisinstructie Verlengde instructie Zeer intensieve instructie: .preteaching .voorschotbenadering.

Preteaching Voor-koor-door

Passende didactiek Partnerlezen Denken-delenuitwisselen

Passende pedagogische maatregelen

Preteaching moeilijke (CUVAR) woorden leestekst. Bespreken van het leesprobleem en ook schrijven (hardop klank voor klank spellen) van deze woorden zou een extra interventie kunnen zijn. Ondersteunen met luister-cd of ingesproken teksten (Dedicon educatief bij dyslexie). Herhalen van woorden uit groepsinstructie. met eerder aangeboden materiaal Veilig en vlot (groep 4) of vloeiend en vlot (vanaf groep 4).

Leerkracht vaardigheden

Instructie, instructie, instructie

Instructie, instructie, instructie

Modelen door leerkracht

Modelen door leerkracht

Pedagogische maatregelen

Passende pedagogische maatregelen.

52

OGW Handreiking Methodieken

Analyseren van de leesvaardigheid .hardop laten lezen

Analyseren van de leesvaardigheid .hardop laten lezen

RALFI

RALFI

Ralfi, vanaf AVI 1 (m.b.t. fouten) dagelijks aanbieden (tenminste 1 x per dag) Op woordniveau remediëren, compenseren met leespen tijdens het lezen van teksten of met een leesmaatje.

Specifieke poedagogische aanwijzingen Monitoren

Verwachte vaardigheidsscore

Tussendoelen ontwikkelingsperspectief

53

Wekelijks running record.

OGW Handreiking

OGW Handreiking

Colofon

De Kwaliteitskaart Opbrengstgericht werken aan technisch lezen met datamuur en groepsplan is ontwikkeld door Ad Kappen, Steunpunt Onderwijszorg Enschede, en Mariët Förrer, CPS onderwijsontwikkeling en advies. Deze Kwaliteitskaart OGW is een uitgave van Projectbureau Kwaliteit. Het Projectbureau Kwaliteit draagt zorg voor de uitvoering van de Kwaliteitsagenda PO Scholen voor morgen. Dit gebeurt onder verantwoordelijkheid van de PO-Raad. Voor vragen rond de kwaliteitskaarten OGW kunt u contact opnemen met PK: Jos van der Pluijm of Gea Spaans; [email protected] © Buiten het downloaden zijn alle rechten op dit product voorbehouden aan:

Postbus 85246 3508 AE Utrecht e-mail [email protected] www.schoolaanzet.nl

Opbrengstgericht Werken (OGW) DATAMUUR Werken met groepsplannen HANDREIKING. Opbrengstgericht Werken Ad Kappen Mariet Förrer

Recommend Documents