1
Op weg naar Duurzaam Dorpshuis Noordwelle
Creatief leren en anticiperen op krimp….. Bricolage, oktober 2015.
2
3
Inhoud Mensen maken ons dorp .............................................. 4 De casus: noodzaak tot verduurzaming ........................ 5 Over het experiment .................................................... 6 Haalbaarheidsonderzoek en op te leveren producten ... 7 Routekaart ................................................................... 8 A1: Ideevorming en lobby ........................................... 10 A2: Partnervorming .................................................... 12 A3: Communicatie en commitment ............................ 14 A4: Onderzoek nieuwe beheervorm ........................... 16 A5: Opschalen experiment ......................................... 19 A6: Experimenteren: de beweging die is gemaakt ....... 20 A7: Visiedocument ..................................................... 22 A8: Monitoren (lessons learned)................................. 23 Toelichting Bricolage .................................................. 25
4
Mensen maken ons dorp Noordwelle staat bekend als het dorp waar sinds jaar en dag het grootste trekpaarden evenement van Nederland wordt georganiseerd: het Strâo. Ruim 150 trekpaarden nemen hieraan deel. De trekpaarden maken onderdeel uit van het DNA, de identiteit van Noordwelle. Eén van de andere DNA-pijlers is de sociale cohesie in het dorp. De slogan van de dorpsgemeenschap is dan ook: mensen maken ons dorp. Uiteraard staat leefbaarheid daarin centraal. Om die reden heeft de gemeenschap enkele jaren geleden de exploitatie van “Ons Dorpshuis” op ons genomen. Daardoor is een enorme intrinsieke motivatie ontstaan. Inmiddels zijn ruim 30 vrijwilligers op een schaal van 350 bewoners actief. Met het oog op de te verwachten krimp heeft de dorpsgemeenschap in samenwerking met woningcorporatie Zeeuwland, Gemeente Schouwen-Duiveland, Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Schouwen-Duiveland en met ondersteuning van Platform31 een experiment uitgevoerd. Dit experiment betreft het verzelfstandigen, het uit de politieke omgeving halen, van Ons Dorpshuis. Op die manier wil de dorpsgemeenschap de leefbaarheid, niet alleen in sociale maar ook in energetische zin in Noordwelle verduurzamen. En daar is een experiment voor nodig om door ervaring leren de komende jaren te kunnen anticiperen op krimp. De kernvraag van het experiment is: hoe maken we van Ons Dorpshuis letterlijk en figuurlijk de bron van energie voor het dorp? Met deze bricolage willen wij de opgedane leerervaringen met het Experiment Duurzame Dorpshuizen ter beschikking stellen voor gelijksoortige sociaal maatschappelijke projecten gericht op het anticiperen op krimp.
5
De casus: noodzaak tot verduurzaming Noordwelle:
350 inwoners, één van de 17 kernen in de gemeente Schouwen-Duiveland (eiland)
Jaar 2007:
Woningcorporatie Zeeuwland, wordt eigenaar van dorpshuizen in gemeente en dus ook van dat in Noordwelle;
Vraag van Zeeuwland aan dorp:
Hoe ziet u de toekomst? Ook tegen de achtergrond van bevolkingsontwikkeling (meer ouderen)?
Antwoord dorp:
Wij hebben een eigen masterplan voor het behoud van ons dorpshuis! Wij denken dat het voor het behoud van ons dorpshuis goed is om het dorpshuis uit de politieke context te halen en rechtstreeks zaken te kunnen doen met Zeeuwland als eigenaar!
•
Gemeente huurt dorpshuis van Zeeuwland tot 2017
•
Gemeente heeft beheer en exploitatie uitbesteed aan eilandelijke Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Schouwen-Duiveland
•
Tekort op exploitatie dorpshuis vanaf 2007 +/- € 16.000- € 22.000,- per jaar.
•
Tekort wordt gedekt door jaarlijkse subsidie van gemeente Schouwen-Duiveland aan Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Schouwen-Duiveland. Ook na 2017?
•
Hoe kunnen we periode tot 2017 (afloop huurcontract) benutten om te leren en betere uitgangspositie te bereiken voor duurzaam beheer (zowel in financieel, energetisch als sociaal opzicht) na 2017?
•
Partijen werken eilandelijk samen in het kader van ‘Hart van Leefbaarheid’, het dorpshuis als hart van leefbaarheid in het dorp!
6
Over het experiment Experiment Om het experiment verder vorm en inhoud te geven, hebben gesprekken met bewoners plaatsgevonden. Ook is een zogenaamde verhalenanalyse ‘Natuurlijk Noordwelle’ gemaakt toen, nu en in de toekomst. Op basis van deze verhalenanalyse heeft woningcorporatie Zeeuwland een verzoek ingediend bij het landelijke Platform31. Platform31 begeleidt in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken lokale pilots. Het gaat om experimenten in het kader van het Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling, een initiatief van het Rijk. In 2013 ging een nieuwe ronde van start waarvoor een experimentenparade was georganiseerd. Tijdens deze parade is een 2-minuten-pitch verzorgd over het experiment. Samen met mensen van het ministerie en de VNG heeft Platform31 vervolgens uit 36 ingediende projectvoorstellen 13 experimenten gekozen, waaronder Noordwelle. Ze lopen formeel nog tot mei 2016. De kernvraag van het experiment is: hoe maken we van ‘Ons Dorpshuis’ letterlijk en figuurlijk de bron van energie voor het dorp? De doelen van het experiment zijn: 1. Duurzaamheid: het meenemen van het ontwerp van een duurzame energievoorziening in het geplande onderhoudsprogramma van het dorpshuis. Het onderzoeken van de mogelijkheden voor een ‘energiecoöperatie’ die kan bijdragen aan minimale exploitatiekosten van het dorpshuis als basis voor een nieuwe beheervorm. 2. Nieuwe beheervorm: het onderzoeken van de mogelijkheden voor een nieuwe beheervorm. Hierbij staat actief burgerschap voorop. We kijken dus of de dorpsgemeenschap Noordwelle stapsgewijs de exploitatie en (mogelijk later) het eigendom van het dorpshuis kan overnemen. 3. Communicatie en commitment: het informeren en betrekken van de betrokken bestuurders van woningcorporatie Zeeuwland, de gemeente SchouwenDuiveland, de dorpsgemeenschap, en de dorpsraad en de Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Schouwen-Duiveland. Onderzoeken onder welke condities we commitment kunnen krijgen voor een gefaseerde verzelfstandiging van het dorpshuis en de exploitatie daarvan. 4. Kennisoverdracht: het delen van de opgedane kennis en ervaring met het experiment met organisaties en bewoners op Schouwen-Duiveland en via Platform31 ook daarbuiten.
7
Haalbaarheidsonderzoek en op te leveren producten Haalbaarheidsonderzoek Zeeuwland Het haalbaarheidsonderzoek dat we in het kader van het experiment uitgevoerden, geeft antwoord op de volgende vragen: 1. Met welke investeringen kunnen we welke energiebesparingen in het gebouw realiseren? 2. Zijn deze besparingen voldoende om tot een sluitende exploitatie te komen in 2017 en verder? 3. Zijn er mogelijkheden om het dorpshuis en de omgeving energieleverend te maken? Hoe kunnen we hiermee de exploitatie gunstig beïnvloeden? 4. Welke investeringen zijn hiervoor nodig? 5. Welke beheervorm is hiervoor nodig? 6. Wat is het effect van de gekozen investeringen en de gekozen beheervorm op de betrokkenheid van het dorp bij het dorpshuis? Producten Platform31 1. Inzicht in het effect van maatregelen in de verduurzaming van het dorpshuis op het maatschappelijk draagvlak en betrokkenheid bij het dorpshuis in Noordwelle. 2. Inzicht in faal- en succesfactoren bij het treffen van deze maatregelen. Producten gemeente Schouwen-Duiveland Een handreiking voor toepassing van de in Noordwelle gevolgde werkwijze voor plekken elders, zogenoemde lessons learned.
8
Routekaart Routekaart Voor het uitvoeren van het experiment is de routekaart ‘Duurzame Dorpshuizen Schouwen-Duiveland’ ontwikkeld. Op deze routekaart staat wat er gebeuren moet om uiteindelijk te komen tot een duurzaam dorpshuis: A1 ideevorming en lobby dorpshuis: deelname experiment Platform31; A2 partnervorming: samenstellen coördinatie en operationeel experiment team; A3 communicatie en commitment bestuurders en bewoners; A4 onderzoek nieuwe beheersvorm: coöperatieve samenwerking; A5 opschalen experiment naar alle dorpshuizen (Hart van leefbaarheid); A6 experimenteren met nieuwe beheersvorm dorpshuizen; A7 visiedocument: verbeelden, beschrijven en presenteren duurzaam dorpshuis van de toekomst, en; A8 monitoring harde (feiten en cijfers) en zachte (ervarings) kant.
Structuur en flexibiliteit voor creativiteit De gekozen aanpak met de zogenoemde routekaart, gebaseerd op action based learning, en de daarop vooraf bepaalde markeringen biedt enerzijds structuur, maar vooral ook ruimte en flexibiliteit om creatief te zijn, nieuwe concepten te ontwikkelen, te ervaren en te reflecteren op gemaakte keuzes.
9
10
A1: Ideevorming en lobby
11
Deelname experiment Platform31
Ideevorming duurzaam dorpshuis. Het ‘inpakken’ (isoleren/verbouwen) van Ons Dorpshuis Verbreding functie dorpshuis, voor zowel inwoners, maar ook voor gasten en recreanten.
Ideevorming zonnedak en zonnetuin: 1. Start met basislast dorpshuis: met een ‘zonnedak’ van 18 panelen voorzien in circa 50%(?) eigen behoefte, investering circa 6.500,-- Euro (incl. BTW), vermogen 4.000 piekwatt (18) en een opbrengst van circa 4.000 kWh, overeenkomend met circa 70 % van huidige behoefte. 2. Modulaire opschaling van het ‘zonnedak’ naar een ‘zonnetuin’ dorpshuis plus: voorzien in eigen behoeften en die van anderen/en/of terugleveren. Er is ruimte voor 2400 m2 zonnepanelen.
12
A2: Partnervorming
13
Samenstellen stuurgroep, coördinatie en operationeel experimentteam Team sturing Jacqueline van Burg, wethouder leefbaarheid Dick Kooman, voorzitter Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Antoine de Ceuster, directeur/bestuurder Zeeuwland Ed Heye, voorzitter dorpsraad Coördinatieteam Jeffrey van Doorenmalen, manager klant & omgeving Zeeuwland Marlys Schild, strategisch beleidsmedewerker gemeente Hans Hugo Smit, adviseur Platform31 Jan van den Broeke, secretaris Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Martin Loeve, procesbegeleider Delta Change Management Operationeel experimentteam Koos van Doorn, bestuurslid Dorpsgemeenschap Noordwelle Reggy Hulsken, IDNA Architecten André Smits, projectleider planmatig onderhoud Zeeuwland Leen Berrevoets, vrijwilliger Hans Schoneman, vrijwilliger
14
A3: Communicatie en commitment
15
16
A4: Onderzoek nieuwe beheervorm
17
Scenario: •
Bestaand onderhoudsbudget van Zeeuwland voor totale verbouwing en verduurzaming niet toereikend.
•
Budget is verruimd met inzet vrijwilligers, subsidie Oranjefonds en onrendabele investering woningcorporatie Zeeuwland.
•
Inzet vrijwilligers vergroot betrokkenheid: Ons Dorpshuis wordt letterlijk en figuurlijk eigen!
•
Expertise Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen ingezet voor verwerven subsidie Oranjefonds.
•
Energievoorziening maakt aanpassing beheer organisatie niet noodzakelijk. Keep it simple!
•
De doelstelling in statuten van bestaande Stichting Dorpsgemeenschap Noordwelle biedt de mogelijkheid het dorpshuis in eigendom te nemen en te exploiteren.
•
Keuze voor scenario waarbij Zeeuwland de grond in eigendom behoudt en de opstal verkoopt aan Stichting Dorpsgemeenschap Noordwelle leidt tot een overzienbaar exploitatietekort van circa € 4.500,- op jaarbasis. Dit komt neer op circa € 15,- per inwoner per jaar.
•
Dorpshuis is voor iedere inwoner (lid van Dorpsgemeenschap die contributie betaalt) vrij toegankelijk.
•
Andere verhouding tot Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Schouwen-Duiveland. Keuze voor samenwerking op basis van inkooprelatie met eilandelijke Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Schouwen-Duiveland voor bijvoorbeeld investeringen in inventaris, hulp bij administratie en voldoen aan wettelijke vereisten.
18
19
A5: Opschalen experiment Naar alle dorpshuizen, via Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen: op meeste dorpshuizen heeft Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen zonnepanelen geplaatst om de exploitatielasten te reduceren. Noordwelle als voorbeeld van actief burgerschap voor anderen in denken over maatschappelijke voorzieningen in de toekomst: Nota Maatschappelijke Voorzieningen, gemeente Schouwen-Duiveland.
Vergroten betrokkenheid inwoners door inwoners rol te geven in onderhoud-/verbouwingswerkzaamheden. Kennisoverdracht ook buiten de regio (via Platform31)
20
A6: Experimenteren: de beweging die is gemaakt
Heteronoom (bestuurd worden door anderen) In abstractie: los van interpersoonlijke relaties en belangen Volgens wetten en regels van anderen Te veel onderdeel zijn van de politieke arena Bestuurd worden Transitie-ei (in)spanningsveld: anticiperen op krimp
faciliteren beheren
Impact verbouwing… Impact zonnedak… Experiment beheervorm Ons Dorpshuis Noordwelle Bron van energie: sociaal en technisch
Universele basisbehoefte van de mens Autonomie: effectiviteit Intrinsieke motivatie Autonome motivatie
Actief burgerschap: de woonkamer van Noordwelle als instrument van leefbaarheid: participatie met als Voorbeeld de verbouwing! Gedeelde verantwoordelijkheid Verduurzamen van de kern
Autonoom (Zelfbestuur)
21
Het ei van Noordwelle………………….
Dorpshuis voor start experiment: bouwkundig afgeschreven.
Dorpshuis huidige situatie: met zonnedak, nieuw interieur en faciliteit voor elektrisch vervoer.
22
A7: Visiedocument • Bricolage: verbeelding van afgelegde route en inspanningen voor creatief anticiperen (transitie) in knutselwerk………….
23
A8: Monitoren (lessons learned) Over het (belang van) het monitoren van de harde (feiten en cijfers) en zachte kant (ervaringen: beelden en mindsets) van het experiment duurzame dorpshuizen…… De mensen -
Routekaart biedt ruimte voor betrokkenheid, inzet van ieders expertise (vrijwillig en professioneel), benutten van aanwezige talenten.
-
Routekaart biedt houvast maar ook ruimte voor creativiteit en nieuwe ideeën, bijv. het dorpshuis als bron voor elektrisch vervoer.
-
Door actieve inzet tijdens verbouwing zijn inwoners het dorpshuis nog meer als Ons eigen Dorpshuis gaan ervaren.
De organisaties -
Draagvlak voor uitgevonden formule komt niet vanzelf, vergt investeren in relatie en oog voor ieders belang.
-
Keep it simple: energiecoöporatie bleek bijvoorbeeld niet nodig om doel te halen.
-
Transitie vraagt om loslaten, om experimenteren met nieuw gedrag (is niet eenvoudig!)
-
Spanningsveld tussen volgen routekaart i.s.m. dorp en voldoen aan vereisten vooraf afgesproken doelen met subsidieverstrekkers, maar ook eigen organisaties.
De cijfers -
Na 6 maanden reeds 3481 KWH geleverd (75% jaarverbruik).
-
Verwacht exploitatietekort teruggebracht tot circa € 15,- per inwoner.
24
25
Toelichting Bricolage1 Energie voor Noordwelle, routekaart naar verduurzaming van ‘Ons Dorpshuis’ Oktober 2015 Door: Jeffrey van Doorenmalen & Martin Loeve2 Van een dorpshuis naar Ons Dorpshuis! In 2007 heeft de gemeente Schouwen-Duiveland de 17 dorps- en gemeenschapshuizen in haar gemeente, waaronder dat in Noordwelle, verkocht aan woningcorporatie Zeeuwland. Vervolgens huurt de gemeente de dorpshuizen voor tien jaar van Zeeuwland. Voor het beheer heeft de gemeente Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Schouwen-Duiveland opgericht. In 2007 hebben de inwoners van Noordwelle het initiatief genomen om van het dorpshuis in hun dorp ‘Ons Dorpshuis’ te maken. Zij voeren het dagelijks beheer vrijwillig uit. Vanaf 2008 is Zeeuwland als eigenaar van het dorpshuis Noordwelle hierbij betrokken en ondersteunt zij deze beweging. Zeeuwland had daarbij als woningcorporatie een brede taakopvatting en zag kansen om hiermee de leefbaarheid en sociale cohesie in het dorp te versterken. Vanaf 2007 werkt de dorpsgemeenschap Noordwelle aan het behoud van 'Ons Dorpshuis'. Ook na 2017. Dan loopt het bestaande huurcontract af en is het onzeker of zowel de gemeente als Zeeuwland de aanzienlijke exploitatietekorten willen blijven dekken. Door het beheer en zo mogelijk ook het eigendom over te nemen, beoogt de dorpsgemeenschap de exploitatie financieel gezond te maken
1 2
Bijlage: ‘Op weg naar duurzaam dorpshuis Noordwelle’, oktober 2015.
Jeffrey van Doorenmalen is manager klant & omgeving bij woningcorporatie Zeeuwland en Martin Loeve is als zelfstandig adviseur gevestigd in Noordwelle.
en de besluitvorming over de toekomst van het dorpshuis uit de politieke context te halen. Hiermee kan het dorpshuis als de enige en essentiële voorziening voor het dorp worden behouden. In 2014 is de basisschool in het dorp gesloten. Verder heeft het dorp géén voorzieiningen. De energierekening van het dorpshuis maakt ongeveer 40 procent van de lasten uit. Om de exploitatie gunstig te beïnvloeden is daarom aan Zeeuwland gevraagd te helpen met het in energetisch opzicht verduurzamen van het dorpshuis. Zeeuwland heeft deze vraag in 2013 aangegrepen om met de dorpsgemeenschap, de stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen SchouwenDuiveland en gemeente Schouwen-Duiveland een experiment te starten. Aanleiding hiervoor was ook additionele subsidies aan te boren voor de noodzakelijke verbouwing. Dit heeft onder meer geleid tot een bijdrage van het Rijk in het kader van de experimenten bevolkingsdaling. Platform31 voert dat programma uit. Het geld is niet bedoeld voor de verbouwing van het dorpshuis, maar om de hele aanpak van de dorpsgemeenschap te ondersteunen. Dit om te leren over burgerinitiatieven en behoud van voorzieningen in krimpgebieden. Daarnaast heeft de gemeente Schouwen-Duiveland voor het experiment € 5.000,- in het vooruitzicht gesteld. Beide subsidieverstrekkers hebben om een rapportage gevraagd, in de vorm van zo mogelijk een toolbox. Hiermee kan op andere plekken van het experiment geleerd worden3. Om aan deze voorwaarden invulling te geven, verbeelden we de ervaringen die in het experiment worden opgedaan in een bricolage: een 'knutselwerk' met een duiding van de gebruikte instrumenten.4 Deze notitie vormt hierop een nadere toelichting.
3
Zie projectplan Duurzaam Dorpshuis Noordwelle d.d. april 2014.
4
Zie Bricolage ‘Op weg naar duurzaam dorpshuis Noordwelle’, oktober 2015.
26 Experiment In het experiment staat de vraag centraal: hoe met de energetische verduurzaming ook een bijdrage geleverd kan worden aan de sociale verduurzaming van, in dit geval, de voorziening 'Ons dorpshuis' in Noordwelle. De onderliggende visie van dorpsgemeenschap Noordwelle en van Zeeuwland is dat de voorziening alleen voor het dorp behouden kan blijven als de inwoners zelf eigenaar zijn van het vraagstuk. Ook moet worden aangesloten bij hun intrinsieke motivatie om voorzieningen naar eigen hand te zetten. Deze beweging naar het willen werken aan een eigen oplossing dichtbij huis, betekent een andere rol voor de betrokkenheid van partijen, zoals gemeente, Zeeuwland en Stichting Dorp- en Gemeenschapshuizen. In het experiment hebben we dit geprobeerd te ontdekken, ervan te leren en verder te ontwikkelen. Op basis van de principes van action learning5 is hiervoor een route gekozen die enerzijds structuur biedt - met een aantal te behalen mijlpalen/activiteitenclusters - en anderzijds voldoende ruimte gaf aan de benodigde creativiteit en daarmee invulling te geven aan de betrokkenheid van vooral de inwoners. Deze route is vooraf uitgewerkt op een zogenoemde routekaart. Met deze routekaart is met de betrokkenen, bewoners en bestuurders, een leer- en ervaringstraject afgelegd van een huidige vertrekpunt (P1) naar een gewenste toekomstige positie (einddoel P2): een duurzaam dorpshuis in technische en in sociale zin. Fasering De dorpsgemeenschap Noordwelle en Zeeuwland zijn het experiment gestart met een onderzoek naar hoe ze het dorpshuis in energetisch opzicht kunnen
5
Zie ‘De Change Maker, Loeve, 2004.
6
Zie ontwerp Ontwerpburo IDNA Zierikzee d.d. juli 2013.
7
Zie afrekening project verbouwing dorpshuis, onder andere t.b.v. afrekening subsidie Oranjefonds, 2015.
verduurzamen. Een architect en energie-adviesburo zijn door Zeeuwland gevraagd om tot een concept te komen6. Op basis hiervan is door Zeeuwland en dorpsgemeenschap samen gekozen voor een gefaseerde aanpak. Dit zorgt voor overzichtelijke en haalbare stappen. Fase 1 betreft het 'inpakken' van het gebouw en het aanbrengen van een zonnesysteem voor de energievoorziening van het dorpshuis zelf om hiermee de exploitatielasten van het dorpshuis te verminderen. Fase 2 betreft het benutten van het dorpshuis en het terrein erom heen als energievoorziening voor het dorp. Zeeuwland heeft een team vrijwilligers de mogelijkheid geboden om zelf ook de handen uit de mouwen te steken. Dit om het ontwerp te realiseren en het dorpshuis tot een prettige plek te maken waar dorpsbewoners graag komen. Uiteindelijk is in september 2014 fase 1 van start gegaan met de aanbesteding van een verbouwingsopdracht aan een aannemer ter waarde van € 150.000,-7. Daarnaast heeft de dorpsgemeenschap zelf met de inzet van ruim 30 vrijwilligers voor ongeveer € 40.000,- aan arbeid en materialen ingebracht8. Het samenwerken met vrijwilligers betekent niet alleen loslaten, maar ook motiveren, enthousiasmeren en ruimte geven om zonodig van planningen af te wijken. Zeeuwland heeft dit uitdrukkelijk met de betrokken aannemer besproken. De aannemer heeft zich bereid verklaard hiermee rekening te houden. Dit zorgde ervoor dat in het zogenoemde bouwteam op gelijkwaardige manier is samengewerkt door Zeeuwland, dorpsgemeenschap en aannemer. Uit de door hen zelf uitgevoerde evaluatie blijkt dat dit proces uitstekend is
8
Zie verslag bouwteam d.d. 28-01-2015.
27 gevallen.9 Tijdens de nieuwjaarsreceptie van 2015 is het vernieuwde dorpshuis informeel weer in gebruik genomen.
van 'Ons Dorpshuis' te worden. Gemeente, Zeeuwland en Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen verklaren om deze beweging te ondersteunen.
De zon die schijnt Het voorzien van het dorpshuis van een eigen zonnesysteem is onderdeel van fase 1. In een overleg van de dorpsgemeenschap, Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Schouwen-Duiveland, Zeeuwland en gemeente zijn afspraken gemaakt over de eigendomsverhoudingen van dit zonnesysteem. Dit systeem gaat tenslotte langer mee dan 2017. Dat is het moment waarop de bestaande huurovereenkomst afloopt en zo mogelijk een nieuwe situatie ontstaat voor het dorpshuis als geheel.
In de gesprekken die partijen hierover voerden, zijn diverse scenario's voor de exploitatie van het dorpshuis uitgewerkt. Alle partijen hebben hun cijfers over hun deel van de exploitatie daarbij open op tafel gelegd. Zo konden we alle kosten en opbrengsten onder elkaar zetten. Daarbij heeft vooral woningcorporatie Zeeuwland moeten aftasten welke scenario's nog mogelijk waren binnen het kader van de intussen herziene Woningwet. Met deze wet zijn de mogelijkheden voor woningcorporaties om actief te zijn op het terrein van leefbaarheid en het beheer van maatschappelijk vastgoed beperkt. Uiteindelijk is gekozen voor de variant waarbij Zeeuwland eigenaar blijft van de grond. De opstal (het gebouw) komt in eigendom van de dorpsgemeenschap Noordwelle. Zeeuwland heeft voor deze variant groen licht van het ministerie ontvangen. In deze variant is het jaarlijks exploitatietekort teruggebracht tot circa € 4.500,- per jaar, terwijl dit in 2011 nog ruim € 23.000,- bedroeg11.
In het overleg zijn diverse scenario's door Zeeuwland door een keuzenotitie aan de betrokken partijen voorgelegd10. Daarbij is aangegeven met welke keuze het eigenaarschap van de dorpsgemeenschap verder kan worden versterkt. Deze beweging ondersteunen Zeeuwland en Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen. In het overleg gaf de dorpsgemeenschap aan, dat de beweging naar meer eigenaarschap ook gedragen dient te worden. De periode tot 2017 moet benut om onder de paraplu van het bestaande afsprakenkader te leren. Uiteindelijk heeft dit erin geresulteerd dat Zeeuwland de zonnepanelen plaatst en de Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen de rekening betaalt. Sinds de plaatsing in mei 2015 is door het systeem op 1 oktober 3480 kwh ruim opgewekt. € 15,- per inwoner De periode tot medio 2015 hebben partijen benut om samen de businesscase voor het dorpshuis uit te werken. Op 11 april 2015 ondertekenden, tijdens de officiële heropening, de diverse bestuurders een overeenkomst. Hierin spreekt de dorpsgemeenschap de intentie uit om op basis van de businesscase eigenaar
9
Zie verslag bouwteam d.d. 28-01-2015.
10
Zie keuzenotitie Zonnepanelen d.d. december 2014.
Het bestuur van de dorpsgemeenschap, maar ook Zeeuwland en de Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen zijn van mening dat hiermee een uitgangssituatie is ontstaan waarmee het dorp Noordwelle "Ons Dorpshuis" in eigen beheer kan nemen. Eind oktober wil het bestuur van de Dorpsgemeenschap de besluitvorming hierover afronden om de nieuwe situatie vanaf 2016 in te laten gaan. Het bestuur legt daarbij de vraag aan de inwoners voor om een verhoging van de contributie voor het lidmaatschap met € 15,- per inwoner te accepteren. Hiermee kan het gat in de begroting worden gedicht en is de gemeente niet langer nodig. De vraag aan de gemeente is om de komende 10 jaar garant te staan, mocht onverhoopt toch een tekort ontstaan.
11
Zie jaarrekening 2011, Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen Schouwen-Duiveland.
28 Ruimte voor mobiliteit De gekozen route op basis van de routekaart heeft niet alleen een verduurzaamd dorpshuis opgeleverd. De route bleek ook de ruimte te bieden voor nieuwe experimenten met additioneel lokaal (openbaar) vervoer. Bij de plaatsing van de zonnepanelen in fase 1 is namelijk geanticipeerd op een mogelijke uitbreiding van de opwekcapaciteit in fase 2. Het dorpshuis is daarom alvast voorzien van oplaadpunten om overtollige energie te kunnen leveren aan gebruikers van elektrische fietsen en auto's. De functie van het dorpshuis is hiermee verbreed. Het biedt ook energie voor mobiliteit. Hiervoor is samenwerking gezocht met de energiecorporatie op Schouwen-Duiveland, Energie Werkt Schouwen-Duiveland. De mogelijkheid is ontstaan om gedurende een dagdeel per week gebruik te maken van een elektrisch aangedreven auto voor lokaal vervoer. Hierdoor voorzieningen die in de omliggende dorpen wél aanwezig zijn beter bereikbaar voor met name de oudere inwoners van Noordwelle.
maken op elkaar af te stemmen en de eigen formule te vinden.
Heteronoom (bestuurd worden door anderen) P1: Vertrekpunt
faciliteren
beheren
P2: Duurzaam Dorpshuis in tetechnische en sociale zin
Autonoom (zelf bestuur) Figuur: transitie-ei Noordwelle
‘Het (transitie-)ei van Noordwelle’ De beweging die de dorpsgemeenschap maakt naar meer eigen beheer heeft betekenis voor de rol van Zeeuwland, Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen en Gemeente. Deze beweging wordt versterkt door de dorpsgemeenschap te betrekken in keuzes (actief burgerschap) en de ruimte te geven om in aansluiting op intrinsieke motivatie deze keuzes zelf te dragen. Dit betekende dat Zeeuwland, Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen en gemeente hun rol, posities en vooral mindsets (mentale modellen) daarop dienden aan te passen, in aansluiting op wat het dorp nodig heeft en zij dragen kan. Het experiment heeft inzicht gegeven om de bewegingen die partijen in het experiment (willen)
12
Zie Bricolage ‘Op weg naar duurzaam dorpshuis Noordwelle’, oktober 2015.
Hiermee is het model 'het (transitie) ei van Noordwelle' ontstaan, waarmee de beweging (de transitie) van het dorp van heteronomie (collectief: bestuurd worden) als vertrekpunt naar meer autonomie (actief burgerschap: zelfsturing) op weg naar een duurzaam dorpshuis in technische en sociale zin, kan worden afgezet tegen de beweging van partijen als Zeeuwland, gemeente en Stichting Dorps- en Gemeenschapshuizen van beheren/beheersen naar faciliteren en ondersteunen.12 Dit is een belangrijk leerpunt, omdat het maken van deze noodzakelijke bestuurlijke beweging in de praktijk (in termen van rollen, posities, belangen en mindsets) weerbarstiger is verlopen dan in theorie bedacht. Een ander belangrijk leerpunt is dat het ei-model, naast het (veelal gebruikelijke) functionele lineaire denken, aandacht vraagt voor de complexiteit van een dergelijke transitie. De sociale interactie tussen betrokken partijen in de context
29 waarin deze transitie plaatsvindt: voor, tijdens en na het transitietraject. Creatief leren anticiperen op krimp Het werken met de routekaart bood enerzijds houvast. Namelijk een helder doel (route van P1 naar P2) en de mogelijkheid voor bestuurders om de inwoners als het ware bij de les te houden om samen de gewenste doelen te halen. Een uiting hiervan betrof de aandacht voor het elektrisch vervoer. Dit dreigde even de aandacht voor het dorpshuis zelf te gaan overschaduwen. Anderzijds bood de ‘open’ structuur en het werken met activiteitenclusters (waypoints) de ruimte om met het gezamenlijk invulling en uitvoering geven aan deze activiteitenclusters de betrokkenheid (intrinsieke motivatie) te vergroten en te kunnen experimenteren en leren. Een jaar voor het aflopen van de huurovereenkomst bestaat hierdoor duidelijkheid over de toekomst van het dorpshuis in Noordwelle. Daarmee heeft Noordwelle de primeur. Vooral is op de route de ruimte benut om invulling te kunnen geven aan de eigen oplossing voor Noordwelle en aansluiting te houden bij de intrinsieke motivatie van de mensen in het dorp. Voor de professionele partijen betekende dit vooral het loslaten van het denken in blauwdrukken en het aanpassen van het eigen tempo op dat van de actieve burgers. Het moeten voldoen aan eisen die door subsidieverstrekkers waren gesteld om onderzoek te doen, zorgde daarbij voor enige spanning. In het doen van onderzoek door de betrokken inwoners van Noordwelle werd géén meerwaarde gezien in het bereiken van de doelstelling Ons Dorpshuis zelf te gaan beheren. Daarnaast is door professionele collega's onderweg meerdere malen de vraag gesteld: wat nu als alle dorpen allemaal hun eigen oplossing wensen? Dat zal een
nog groter beroep doen op het aanpassingsvermogen (mindsets) van alle partijen. Maar aan de andere kant ontstaat weer meer ruimte voor energie vanuit de burgers. Steeds moet de juiste balans worden gevonden om de gewenste beweging te ondersteunen, de rollen en posities vooraf en onderweg te bepalen en daarop te reflecteren (single-loop) op de resultaten van de activiteiten en (double-loop) op het programma: de routekaart. Het transitie-ei van Noordwelle kan behulpzaam zijn om deze beweging te volgen en deze balans te vinden tussen de mate van participatie en autonomie en de bereidheid van bestuurders te schuiven van beheerder naar faciliteerder. Verder bood de routekaart de nodige structuur aan betrokkenen om alle stappen in de juiste volgorde te doorlopen. Maar de routekaart bood ook ruimte voor onverwachte resultaten. Dit komt omrdat men in Noordwelle de ruimte heeft genomen om stil te staan bij de vraag welke rol het dorpshuis verder nog kan spelen voor de leefbaarheid in het dorp. Een idee is dat een elektrisch aangedreven auto met energie van het dorpshuis oudere dorpsgenoten naar voorzieningen in de buurt gaat brengen. Voor het succes van deze voorziening is volgens de dorpsgemeenschap essentieel dat vertrouwde en bekende mensen hun mededorpsgenoten verleiden van de voorziening gebruik te maken. De laadpaal staat er al. De auto is intussen gefinancierd en vrijwilligers zijn voldoende beschikbaar. Noordwelle kan met vertrouwen de toekomst in.
Partners: Aan dit experiment hebben meegewerkt: -
Dorpsgemeenschap Noordwelle
-
Woningcorporatie Zeeuwland
-
Gemeente Schouwen-Duiveland
-
Stichting Dorps- en gemeenschapshuizen Schouwen-Duiveland
En verder: -
IDNA Architecten, Reggy Hulsken
-
Saman Groep, technisch advies
-
Aannemingsbedrijf Fraanje
-
Platform31
-
Delta Change Management, procesbegeleiding
Colofon: Samenstelling: Jeffrey van Doorenmalen (Zeeuwland) & Martin Loeve (Delta Change Management) Vormgeving: Homemade Design Zierikzee Informatie: Jeffrey van Doorenmalen, via Zeeuwland,
[email protected] Het project Duurzaam Dorpshuis Noordwelle is tot stand gekomen met steun van:
