Op naar die prachtige circulaire Nije Dei Waarde Commissaris, Leden van de Staten, College van Gedeputeerde Staten, Genodigden, Dames en heren, Mijn dank aan de Commissaris van de Koning dat ik de 5de rede van Friesland mag geven. ‘Een Hollander zegt meer dan hij weet. Een Fries… minder…’ Het is een Fries spreekwoord dat mij tot deze week nog niet bekend was, maar in de voorbereidingen op vandaag mijn aandacht trok: ‘Een Hollander zegt meer dan hij weet. Een Fries minder……’ Het deed mij realiseren dat ik vandaag voor u sta met enerzijds een groot excuus aan u allen, maar anderzijds ook met een klacht aan uw adres…. Staat u mij toe dit toe te lichten: De hoofdreden dat ik vandaag de eer heb de Rede van Friesland uit te spreken, is dat ik de afgelopen anderhalf jaar de nationale campagne ‘Nederland als Circulaire Hotspot’ heb geleid. Een initiatief dat de mooie circulaire ontwikkelingen in Nederland zichtbaar en toegankelijk maakt voor geïnteresseerden in andere landen. En tegelijkertijd organisaties in Nederland enthousiast maakt voor de kansen die circulaire economie biedt. Vorige maand werd voor deze campagne een speciaal magazine en rapport overhandigd aan premier Rutte en was er een inkomende handelsmissie van maar liefst 140 deelnemers uit 20 verschillende landen. Het excuus dat ik u verschuldigd ben, heeft te maken met het feit dat circulaire projecten in Friesland tijdens deze campagne naar mijn inschatting nu te weinig aan bod zijn gekomen. De betrokken medewerkers hebben anderhalf jaar lang hun best gedaan om onderscheidende projecten en bedrijven te vinden in Nederland, maar hebben kennelijk niet goed genoeg naar Friesland gekeken. Bij deze dus, ook namens mijn campagne team: onze excuses… Klacht Maar nu mijn klacht: zoals het spreekwoord al aangaf, zegt u kennelijk inderdaad minder dan dat u weet! Wie het document ‘Circulair Friesland: de economie van de toekomst’ leest, kan niet anders dan onder de indruk zijn van wat er in deze provincie gebeurt, maar concludeert ook dat buiten Friesland daar weinig van bekend is. U weet veel meer dan u zegt, en als voorvechter van circulaire economie vind ik dat geen goede zaak. Bij deze dus mijn klacht! Marjan Minnesma, de bevlogen directeur van Urgenda, noemt Friesland zelfs een voorbeeld voor Nederland, als het gaat om circulaire economie. Ik ken Marjan inmiddels goed, respecteer haar bijzonder en weet dat zij zeker niet lichtzinnig met complimenten strooit…. En na alles wat ik de afgelopen tijd heb gelezen, en het uitgebreide gesprek dat ik met Commissaris van de Koning de heer Jorritsma heb gevoerd, sluit ik mij van harte bij de woorden van Marjan aan! Van alle Nederlandse provincies voert Friesland wat mij betreft het circulair peloton aan en duldt mogelijk
alleen de provincie Zeeland naast zich…. want daar worden ook grote stappen gemaakt. Als je in de geschiedenis en achtergrond van Friesland en Friezen verdiept, dan is het eigenlijk helemaal niet verrassend dat circulaire economie juist in deze provincie zo snel is omarmd en in een hoger tempo wordt ontwikkeld dan elders. Circulaire economie en U zijn een perfecte combinatie, en wel om een aantal redenen. De belangrijkste daarvan zal ik u duidelijk maken aan de hand van een gebeurtenis die op mij veel indruk maakte en die ik tot op de dag van vandaag als dankbare anekdote gebruik: Olifanten Ik was met mijn grootvader ergens eind jaren 80 in het oerwoud van Zuid-Afrika, het Krugerpark. We waren daar olifanten kuddes aan het tellen. Prachtig gezicht zo’n kudde olifanten die door zo’n woud heen stormt en een spoor van verwoesting achter zich laat. Bomen worden om gerukt, opgegeten en mijn grootvader zei, “Dit is goed! Dit bos heeft dit nodig, dan komt er weer licht en nieuwe begroeiing dat werk. De olifanten en het bos zijn in balans.” Een paar jaar later gingen we weer olifanten tellen maar deze keer in Namibië. Namibië is bijna een woestijn daar staan enkele bomen en wat doen die zelfde olifanten? Die gaan naar een boom en pakken daar een of twee taken af. Gaan naar de volgende boom en pakken daar weer een of twee kakken af. En zo maken ze in een jaar een rondje van zo’n 500 tot 600 kilometer totdat ze weer terug zijn bij de eerste boom. En u raad het al de takken zijn weer aangegroeid. De moraal van dit verhaal is natuurlijk: als olifanten de logica van de levenscyclus kunnen volgen, dan zou dat voor mensen toch ook mogelijk moeten zijn… Het is niet meer dan een kwestie van Gezond Verstand. Want ingewikkelder dan dat is het echt niet: wie zijn gezond verstand gebruikt, zal altijd bij de principes van de circulaire economie terecht komen: het creëren van afval is niet logisch… verspilling is niet logisch… vervuilen is niet logisch… mensen overbodig maken is niet logisch… Een kwestie van Gezond Verstand. En ik heb begrepen dat als er iets ruim voorradig is bij de mensen in Friesland, dan is dat wel het gezonde verstand! Ik vond daartoe een sprekend voorbeeld uit de dagelijkse praktijk: Ruim twee jaar geleden voerden de Friese gemeenten een discussie over de procedures bij het melden van vrijwilligerswerk voor mensen die een uitkering kregen. Dat is best een complexe materie, waar zowel de sociale dienst als de burgers correct mee om moeten gaan. Een uitgebreid protocol leek onvermijdelijk….. Maar niet in Friesland! De gemeenten besloten dat als iedere betrokkene zijn gezond verstand gebruikt, er vanzelf het juiste besluit werd genomen. Het resultaat was een eenvoudige richtlijn die zelfs letterlijk de titel ‘Richtlijn Gezond Verstand’ kreeg. Ik heb Google gebruikt om vergelijkbare voorbeelden te vinden, maar niets gevonden. Friesland is de enige provincie met een richtlijn Gezond Verstand. Mijn complimenten! Want wat je feitelijk
met zo’n richtlijn zegt is: we vertrouwen erop dat u zelf logisch kunt nadenken en zelf in kunt schatten wat deugt en wat niet deugt. U heeft zelf die verantwoordelijkheid! Hoe waardig is dat? Oplossingen Dit is niet een nieuwe kwaliteit, want het is hier nooit anders geweest….: Toen tweeduizend jaar geleden de Romeinen met Friezen te maken kregen, hadden ze al snel door wat ze wel en niet konden verwachten. Er is niet voor niets een Latijns spreekwoord dat zegt: ‘Frisia non cantat, Frisia ratiocinatur’: oftewel Friezen zingen niet, Friezen zoeken oplossingen!!’….. Syb van der Ploeg en zijn band zullen het ongetwijfeld niet met dit spreekwoord eens zijn, maar laat hij de uitzondering zijn die de regel bevestigd. Friezen zoeken dus oplossingen…. Dat zit blijkbaar in uw natuur. Ik moet eerlijk bekennen dat ik nooit heb geweten dat het oudste studentencafé van Nederland in Franeker staat: De Bogt fen Guné. Vanaf het einde van de 16e eeuw tot zo’n 200 jaar geleden kwamen studenten daar samen. Tot die vervelende Napoleon daar een eind aan maakte. De botanische tuin en bibliotheek van de universiteit waren zelfs international bekend en uit diverse landen kwamen studenten naar Franeker toe. Onder hen René Descartes die een deel van zijn wijsheid toch echt hier heeft opgedaan. Eén van zijn uitspraken was: ‘Zij die langzaam voortbewegen en trouw blijven aan hun koers, komen veel verder vooruit dan zij die gaan rennen en sneller van hun koers afwijken’. Misschien is dit wel een inzicht dat hij in zijn tijd in Franeker heeft gekregen. Want ook dat is een Friese kwaliteit: keuzes maken en daar ook echt voor gáán! Theo van Welderen Rengers, een Fries politicus in de eerste helft van de vorige eeuw, beschreef de ‘Friesche aard’ als volgt: “De Friesche aard is vooruitstrevend. De Fries gaat niet over het ijs van één nacht. Hij voelt voor traditie, is conservatief en conserverend in zaken van hoger waarde en strekking… en geeft niet spoedig eigen verworven geestelijk bezit prijs. Dwingt echter zijn logisch inzicht hem tot verwerping van dat eigen bezit, dan zal hij er ook radicaal mee breken. Hij luistert gaarne naar de verkondiging van nieuwe theorieën en trekt profijt van de ervaringen en inzichten van anderen.” Met andere woorden: Friezen gooien desnoods het roer drastisch om, als hun gezond verstand ze dat ingeeft…. En de laatste zin wil ik er uit lichten: Hij luistert gaarne naar de verkondiging van nieuwe theorieën en trekt profijt van de ervaringen en inzichten van anderen….” Dit is nu exact wat er nodig is om circulaire economie naar een hoger plan te tillen: focus op innovatie en bereidheid om te leren van ervaringen en inzichten van
anderen. Het is alsof de randvoorwaarden voor een circulaire economie door en voor Friezen zijn geschreven…. André Kuipers Tijdens de campagne Nederland als Circulaire Hotspot had ik het voorrecht om met een groot aantal ervaren denkers en doeners van gedachten te kunnen wisselen over hun ervaringen met en visies op circulaire economie. Mensen van divers pluimage zoals Mevrouw Kroes die haar sporen in de EU heeft verdiend…., astronaut André Kuipers die zich al jarenlang inzet voor duurzaamheid…., Hans de Boer, de voorzitter van VNO-NCW…., Bill McDonough, de grondlegger van Cradle to Cradle,…. de burgemeesters van Amsterdam en Rotterdam om er een paar te noemen…. De reden dat ik deze grote verscheidenheid schets, is omdat het juist zo opvallend was dat ze allemaal één specifiek inzicht deelden: circulaire economie vraagt om compleet nieuwe vormen van samenwerking! Dat zeiden ze allemaal! En dat moet je zowel willen als kunnen, en ook daarvoor lijkt Friesland een vruchtbare bodem te hebben. Een zekere mate van eigenzinnigheid is vereist en dat ontbreekt niet bepaald in deze streken. Jacobus Pieters Wiersma, een Fries letterkundige en publicist in de vorige eeuw, schreef: “Eigenzinnigheid speelt in het leven der Friezen een belangrijke rol. Bekend is het grapje, besloten in de vraag: ‘Wat is een Fries?’ Het juiste antwoord daarop luidt dan: ‘Als er drie wegen naar het doel leiden, kiest de Fries voor de vierde weg’. Ik heb zelden een betere verwoording van ‘eigenzinnigheid’ gelezen…. Vierde weg En kennelijk heeft Friesland de circulaire economie herkent als die vierde weg…. Ik heb het al eerder gezegd, maar herhaal het met plezier: op het terrein van circulaire economie steekt Friesland er als provincie in Nederland met kop en schouders bovenuit. En dat zit hem niet alleen in het aantal Friese icoonprojecten, de Friese Grondstoffen Agenda en andere circulaire beleidskeuzes en ambities. Maar vooral in het totaalplaatje dat zichtbaar wordt als je beziet wat er op dit moment allemaal speelt. Illustratief vind ik de huidige serie artikelen die de Leeuwarder Courant deze weken besteedt aan circulaire economie. Er is geen ander dagblad in Nederland die deze belangrijke ontwikkeling op dergelijke wijze onderkent en honoreert! De keus voor een nieuwe koers is kennelijk gemaakt, maar dan wel met nuchterheid, eveneens een bekende Friese kwaliteit. Gezond verstand, oplossingsgericht, slim, eigenzinnig, willen leren van anderen, onafhankelijkheid en nuchterheid. Het zijn stuk voor stuk kwaliteiten die de keuze van Friesland en Friezen voor circulaire economie volstrekt logisch maken. Kijk maar naar voorbeelden die hier voor handen zijn. Een boerderij in Uddel, waar reststromen tegen hoge kosten werden weggezet. Dat moest anders kunnen bedacht men…. Eigenzinnig! En nu is het een kringloop
boerderij, waar de op het terrein geproduceerde reststromen lokaal worden verwerkt tot hoogwaardige grondstoffen voor de eigen boerderij. De boerderij is niet alleen een dure kostenpost kwijt maar creëert op verschillende manieren ook nog meerwaarde… Deel dit alstublieft met de rest! Afvalwater En wat zit er eigenlijk in ons afvalwater? Daar zitten ongetwijfeld nog allerlei materialen in die we kunnen gebruiken, bedacht men hier. Een kwestie van gezond verstand! Bovendien hebben we inmiddels de techniek om daar echt iets mee te doen. En sterker nog, het afvoeren van bijvoorbeeld zuiveringsslib is zelfs een kostenpost. Er worden nu stappen gezet om van de rioolwaterzuivering een grondstoffen ‘fabriek’ te maken: winst in plaats van kosten. Hoeven we ook weer minder grondstoffen te importeren… Oplossingsgericht! Ondernemers zoals Anne Jan Zwart met zijn Eco-Style die de hoogste BREEM duurzaamheid onderscheiding heeft gekregen om de bodem vruchtbaarheid problematiek op te lossen. Iets wat zo belangrijk is voor onze wereld problematiek als voedsel. Verzilting…. Een groeiend probleem... Maar misschien moeten we daar eens anders naar kijken…. Nuchterheid…! En wat blijkt: binnendijkse kokkelteelt, schelpdieren- en zeewierteelt leveren waarschijnlijk veel meer op dan aardappelen! Om niet te spreken over alles wat een bedrijf als Friesland Campina allemaal durft te doen! Ameland die de tot nu toe grootste zonnepark van Nederland heeft gebouwd, en ook nog eens de proeftuin voor energie projecten is. Ik kan zo nog legio voorbeelden noemen, maar de laatste is wel de mooiste. De stadsschouwburg De Harmonie van Leeuwarden wordt gerenoveerd en in samenwerking met lokale bouwpartijen en installatiebedrijven kan het een prachtig circulair project worden…. Ik las in de plannen dat het de bedoeling is om de resultaten van de verbouwing duidelijk te communiceren aan de duizenden bezoekers van de stadsschouwburg, zodat het als inspirerend voorbeeld kan dienen dat laat zien wat een circulaire economie ons allemaal heeft te bieden… Dit laatste is misschien wel de belangrijkste stap die we met zijn allen moeten nemen: het laten zien van al die geweldige innovaties. Want pas dan krijgen we de massa mee, alleen dan krijgt de nieuwe economie die we voor ogen hebben vleugels… Oneerlijk Waarom is dit nu zo belangrijk? Waarom heb ik meer dan 20 jaar van mijn leven hier aan geweid? Omdat de oude “lineaire economie” oneerlijk en onwaardig is! Laat ik een voorbeeld geven: Jaarlijks sterven duizenden kinderen bij het delven van grondstoffen voor onze producten! Bijvoorbeeld coltan in de Congo voor onze mobiele telefoontjes. En
wat doen we aan het einde van de productlevensloop van zo’n product? We gooien het weg! Ik vind dat onwaardig. We weten allemaal dat het anders kan. Tweede voorbeeld, wereldwijd zijn er steeds meer vluchtelingen stromen, veroorzaakt door klimaat verandering. Syrië kampte 10 jaar geleden met 4 jaar droogte waardoor miljoenen boeren hun levens onderhoud verloren en naar de steden trokken. De IS’en en terroristen van deze wereld worden niet gevuld met soldaten advocaten en ambtenaren maar door die mensen die niets meer te verliezen hebben, die nergens meer naar toe kunnen. Wij kunnen niet meer op deze manier door gaan. De consequenties voor ons land, en de consequenties voor ons mens gaat te ver! En we weten dat we het anders kunnen doen. Daarom ben ik ook zo blij dat het in Friesland gebeurt! Dat jullie voorbeelden keer op keer laten zien dat het kan! Dat je er geld mee kan verdienen en dat mag eindelijk. Vroeger mochten we dat niet geld verdienen en goed doen, dat klopte niet maar tegenwoordig kan het, geld verdienen, goed doen en een eigen zaak beginnen. Ik heb veel voorbeelden gegeven van de oplossingen die het bedrijfsleven heeft ingebracht. Ook de publiekprivate samenwerking doet het best goed. Ik vind wel dat de publieke sector het volgende zou kunnen doen; stoppen met milieuschadelijke subsidies. Er zou eigenlijk een commissie van wijzen moeten komen, die elke subsidie toetst aan duurzaamheid en menselijkheid. Ons gemeenschapgeld zou alleen moeten gaan naar de circulaire en eerlijke economieën. Ten tweede; Ik ben geen groot voorstander van regels, maar als een product niet gerepareerd kan worden, niet kan worden hergebruikt, niet kan worden gerecycled, dan zou u het eigenlijk moeten verbieden! Volgens mij bent u eigenwijs genoeg om dit voor elkaar te krijgen! Banenmotor Vandaag wil ik, met deze Rede van Friesland, u hier aanwezig dan ook een Rede geven om u vanaf morgen iets minder Fries op te stellen. En dus vaker en meer te vertellen wat u allemaal doet en wat u allemaal weet. Ik beloof u van mijn kant dat ik veelvuldig aan Friesland zal refereren als ik in Nederland of daarbuiten over circulaire economie spreek. Ik ben er van overtuigd dat Circulaire Economie de banenmotor is over 100 jaar. We zijn al heel goed georganiseerd in de water management en de agri-sector maar ik denk dat dit allebei kan overtreffen. Friesland is een prachtig voorbeeld van circulaire vooruitgang, en goede voorbeelden moeten vaak en herhaaldelijk aan de buitenwereld worden getoond! Ik liet mij eerder in mijn verhaal enigszins schertsend uit over de zangkwaliteiten van Syb van der Ploeg van de Kast. Dat was uiteraard gedaan met een knipoog, maar ik wil het tot slot toch enigszins goedmaken… Want Nederland heeft Friesland nodig voor datgene waar Syb zo fraai over zingt…..: Friesland kan voorop lopen en Nederland – en overigens ook andere landen - helpen om daar te komen waar we allemaal naar toe willen: die prachtige,…. circulaire.. ‘Nije.. Dei’. Ik kan me niet meten aan Pieter Jelles Toelstra, maar: Ik roep u op om u te organiseren!
Samenwerking met elkaar nog meer aan te gaan! Verder kijken dan de vakjes waar jullie aan gewend zijn. Jullie kunnen de echte koplopers worden van de Circulaire Economie voor heel Nederland, en wellicht van de hele Europese Unie. Net als Eindhoven ‘Brainport’ is geworden, of Rotterdam voor logistiek bekend staat, of Amsterdam voor de creatieve sector, enz.! Verenig u! Spreek het uit! Schreeuw het van de daken en dijken! Claim die positie! Exporteer die circulaire kennis en producten! Deel het op het symposium! Wees die olifant die het gewoon begrijpt! Dank voor uw aandacht.
