ONTHAAL SIGMAPLAN THV Antea Group - Jusbox in opdracht van Waterwegen en Zeekanaal nv
W&Z, ANTWERPEN, 2012
Colofon Opdracht
Identificatienummer
Onthaal Sigmaplan
2054625041
Opdrachtgever
Datum
Waterwegen en Zeekanaal NV
2012
Afdeling Zeeschelde Anna-Bijns gebouw
Vrijgave
Lange Kievitsraat 111-11
Gert Stappaerts - projectleider
2018 Antwerpen 1 Projectmedewerkers Opdrachthouder
Antea Group
THV Antea Group - Jusbox
Marten Dugernier
Roderveldlaan 1
Nathalie De Sutter
2060 Antwerpen
Michael Ecran Gert Stappaerts
Tel 03/221.55.00
Timothy Vanagt
Fax 03/221.55.03 www.anteagroup.com
stefan.schöning.studio Stefan Schöning
kwaliteitslabel ISO 9001:2000
TouriNov@ Kees-Jan van den Herik
copyright Antea Group 2012 Zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van Antea Group NV mag geen enkel onderdeel of uittreksel uit deze tekst worden weergegeven of in een elektronische databank worden gevoegd, noch gefotokopieerd of op een andere manier vermenigvuldigd.
“…De Sigmawaterkeringen en natuur- en overstromingsgebieden zullen aanvoelen als vanzelfsprekende en onmisbare parels van de Zeeschelde... parels die garant staan voor een veilige beleving van water, bewegend water, de Schelde, haar zijrivieren, watertechniek, waterrijke natuur én context op een duurzame, verrassende en eigentijdse manier!...”
Inhoudstafel De krachtlijnen van het Sigmaonthaalplan
7
Aanbevelingen: Inleiding 13 Aanbeveling 1. Sigma, onderdeel van de Scheldevallei
14
Aanbeveling 2. Sigma beleven 16 Aanbeveling 3. Een hiërarchisch en gelaagd onthaal
19
Aanbeveling 4. Maximale inbedding in omgeving
23
Aanbeveling 5. Sigma Duurzaam
28
Aanbeveling 6. Eén organisatiestructuur, één visie
29
Sigmahuisstijl: Inleiding
33
Sigmahuisstijl: Natuur- en veiligheidsinfrastructuur
34
Sigmahuisstijl: Ontsluitingsinfrastructuur
37
Sigmahuisstijl: Recreatieve onthaalinfrastructuur
39
Sigmahuisstijl: Signalisatie en bebording
41
Sigmahuisstijl: Onthaalpunten
43
Sigmahuisstijl: Landschapskunst
45
Conclusie 49 Bijlagen 51
De krachtlijnen van het Sigmaonthaalplan
De krachtlijnen van het Sigmaonthaalplan Het Sigmaplan onderscheidt zich internationaal door zijn vooruitstrevende visie op watermanagement. Om het achterland te beschermen tegen overstroming van de Schelde kiest het Sigmaplan voor het geven van meer ruimte aan de waterwegen, daar waar in buurlanden net wordt gekozen voor het indijken van het water d.m.v. zware dijkwerken en stormvloedkeringen. Het Sigmaplan dat als werkingsgebied de Zeeschelde met alle tijgebonden zijrivieren omvat, is een grootschalige en tegelijk zeer natuurlijke
1.
technische oplossing. In het kader van natuurbehoud en natuurontwikkeling worden de diverse overstromingsgebieden langsheen de Schelde ook omgetoverd tot uitgestrekte natuurgebieden met een bijzondere zintuiglijke rijkdom én hoge natuurwaarden. Resultaat is een machtige Schelde welke over een afstand van honderden kilometers waterrijke overstroombare natuurgebieden en waterrijke publieke ruimtes zal
2.
aaneenrijgen als blauwe parels. Per boot op de Schelde, per fiets over haar dijken of te voet doorheen de waterrijke natuurgebieden en de toekomstige Scheldekaaien, de ontdekking van de realisaties in kader van het Sigmaplan belooft een beleving te zijn waarin Schelde, waterveiligheid, waterrijke natuur en historische context hand in hand kunnen gaan. Het recreatief medegebruik van de noodzakelijke waterveiligheidsinfrastructuur, van de bijhorende veren, bruggen, jaagpaden, aanlegsteigers en laad- en loskades bieden hierdoor
3.
enorme kansen voor diverse vormen van recreatie en bedrijvigheid. Om deze rijkdom toegankelijk te maken voor iedereen, wordt daarom een onthaalplan met aanbevelingen ontwikkeld. Deze aanbevelingen zijn bestemd voor beleidspersonen, projectingenieurs 1. schematisch: de Sigmaoverstromings- en natuurgebieden, verspreid langsheen de Schelde en haar tijgebonden zijrivieren
en ontwerpers om de waterkeringen, de overstromingsgebieden en de natuurgebieden
2. schematisch: een overstromings- en natuurgebied, gelegen aan de Schelde, verbonden met andere gebieden door dijken
beleefbaar te maken en ze economisch, maatschappelijk en landschappelijk te integreren
3. typische Sigmagebieden: een overstromingsgebied, een wetland, een dijklichaam, elk gelegen binnen een unieke context
in hun omgeving. Een duurzame inbedding van de verschillende gebieden in hun context is immers de beste garantie voor een succesvolle beleving.
fig.1 opbouw voorbeeld-Sigmagebieden
7
De implementatie van één visie, één huisstijl, moet er vervolgens voor zorgen dat de wijd verspreide overstromings- en natuurgebieden (hierna ook Sigmagebieden genoemd), hun in- en uitwateringsconstructies en de verschillende waterkeringen garant staan voor een waterrijke en natuurrijke beleving, zonder in te boeten op de uniciteit van elk gebied en met maximaal respect voor hun omgeving. context
Het spreekt voor zich dat het onthaalplan met bijhorende huisstijl worden gestoeld op het onderscheidende karakter van de Sigmagebieden. Alle ingrediënten zijn immers aanwezig; met minimale inspanningen worden ze beleefbaar gemaakt. Maar wat maakt de verschillende waterkeringen en overstromings- en natuurgebieden uniek?
natuur
De opbouw van voorbeeld-Sigmagebieden van naderbij bekijkend, blijken ze alle gelegen langs de machtige rivier de Schelde en haar getijgebonden zijrivieren. Kronkelend doorheen het Vlaamse landschap, in toom gehouden door kilometerslange waterkeringen en de vrijheid aangereikt binnen aangrenzende natuurgebieden is deze blauwe ader dé blauwe draad doorheen de Sigma-huisstijl. De Sigmagebieden bevinden zich bovendien binnen een eigen historische context met bijzondere landschappelijke kenmerken. Gelegen binnen een stedelijke omgeving,
waterveiligheid
ontworpen nabij een historische dorpskern of gesitueerd tussen industriële sites en het havengebied ontstaan hierdoor landschappelijke kaders waarin verleden, heden en toekomst op boeiende wijze samenkomen. Maar context wordt ook bepaald door lokale tradities, lokale ambachtelijke oplossingen en streekproducten waardoor de Sigmagebieden gelegen zijn te midden van pareltjes van Vlaamse cultuur. Verbonden door kilometerslange dijklichamen kent elk gebied ook haar eigen waterinfrastructurele ingrepen: enorme sluizen en gemalen, natuurlijk vormgegeven
recreatie
bufferbekkens, inlandse dijklichamen met variërende hoogtes, aanlegsteigers voor plezier-
fig.2 de verschillende landschappelijke lagen en hun onderlinge interactie maken de Sigmagebieden uniek
en beroepsvaart, noem maar op!
8
Natuurbehoud en -ontwikkeling voorzien alle gebieden verder van bijzondere vormen van waterrijke natuur. Denk bijvoorbeeld aan de kleurenweelde van uitgestrekte wetlands of de natuurlijkheid van uitgestrekte weidelanden. Waterrijke natuur, waterinfrastructuur, context en de Schelde staan echter niet los van elkaar; ze zijn nauw met elkaar verweven. Alle dorpen, steden, industrie,...langsheen de Schelde ontstonden er omwille van hun strategische ligging langsheen de Schelde. Om deze dorpen en het achterland te beschermen tegen overstroming van de Schelde worden waterkeringen aangelegd en verhoogd, worden sluizen gebouwd en gemalen geïnstalleerd. In bepaalde gebieden leidt de nauwe verweving van waterinfrastructurele ingrepen, natuur en de Schelde zelfs tot vormen van getijdenafhankelijke waterrijke natuur. De ecologisch waardevolle slikkenen schorrengebieden zijn slechts één voorbeeld. In- en uitwateringsconstructie kunnen bovendien meer zijn dan louter technische oplossingen. Ze kunnen niet alleen dienst doen als uitkijkpunten over de Schelde en het omliggende landschap, door een uitgekiend ontwerp kunnen ze bovendien de kracht van het in- en uitstromende water voelbaar maken. Op die manier kan op een prikkelende manier geduid worden op de wetmatigheden achter de overstromings- en natuurgebieden. Het beleefbaar maken van de Schelde, de context, waterveiligheid, waterrijke natuur
recreatie
en hun onderlinge interactie is het doel van de Sigmahuisstijl. De doorvertaling van de Sigmahuisstijl belooft een meerwaarde te vormen voor de beleving en zullen van de natuur
Sigmawaterkeringen en overstromings- en natuurgebieden bijzondere plekken maken om te recreëren.
waterveiligheid
Het implementeren van de Sigmahuisstijl is bovendien een duurzame investering. Niet alleen wordt een prachtig verhaal verteld over de wetmatigheden achter de verschillende natuuren overstromingsgebieden, maar ook de kwaliteiten van de gebieden, hun onderliggende
context
wetmatigheden en hun historische kenmerken worden continu beleefbaar gemaakt zonder
fig.3 de Sigmahuisstijl: het ervaarbaar maken van de interactie tussen Schelde, context, watertechniek en waterrijke natuur als garantie voor een unieke beleving van het Sigmaplan
9
dat men telkens opnieuw moet investeren om bezoekers aan te trekken. Het consequent doorvertalen van de Sigmahuisstijl doorheen alle beleids- en ontwerpbeslissingen zal er uiteindelijk voor zorgen dat de verschillende Sigmagebieden en waterkeringen als unieke, doch vanzelfsprekende en onmisbare parels van de Zeeschelde zullen ervaren worden. Resultaat? Denk aan kilometerslange boot- en fietstochten langsheen de Schelde en haar zijrivieren, langsheen verschillende steden en dorpen, van het ene waterrijke natuurgebied naar het andere, waar bezoekers kunnen recreëren en omwonenden kunnen sporten of rusten. Denk aan wandelingen binnen historische landschappen waar de invloed van getijden nog sterker voelbaar is en waar bezoekers kunnen versteld staan van het vernuft van watertechnische oplossingen. Denk aan natuurgebieden welke verankerd zijn met de lokale economie door het betrekken van lokale ondernemers en het promoten van lokale producten. Denk aan dezelfde gebieden welke verbonden zijn met de lokale geschiedenis door het toepassen van lokale gebruiken bij de inrichting van onthaalplekken. Denk aan subtiele én grootse watertechnische ingrepen welke de ruisende klanken van vallend water versterken of denk aan landschappelijke ingrepen welke de verscheidenheid aan niveauverschillen door dijklichamen theatraliseren. Denk aan de Vlaamse Scheldevallei die nog groener, blauwer en rijker wordt dankzij de realisatie van de Sigmawerken. De Sigmaoverstromingsgebieden, -natuurgebieden en waterkeringen zullen garant staan voor een nieuwe natuurrijke, waterrijke en contextgerichte beleving van de Scheldevallei.
10
Aanbevelingen: Inleiding
Aanbevelingen: Inleiding
en ontwerpbeslissingen. Door gericht te investeren en door rekening te houden met
De handleiding voor het onthaal van de diverse overstromings- en natuurgebieden en de
Aanbeveling 3. Een hiërarchisch en gelaagd onthaal
kilometerslange waterkeringen is gebundeld in zes aanbevelingen waarin de Sigmahuisstijl
Omdat de realisaties in kader van het Sigmaplan zich uitstrekken over de ganse Scheldevallei,
als een rode draad doorheen loopt.
verdeeld zijn in clusters van grote en kleinere projectgebieden en elk projectgebied
verschillende doelgroepen wordt op doeltreffende en efficiënte wijze het onthaal versterkt.
verschillende ingangen kan hebben, is een hiërarchische benadering van de verschillende De aanbevelingen zijn tot stand gekomen na uitgebreid locatiebezoek, ontwerpend
gebiedstoegangen en de info die er verstrekt wordt wenselijk. Het afstemmen van de
onderzoek en toetsing van de visie aan de standpunten van stakeholders zoals W&Z, ANB,
gebiedstoegangen en de informatievoorziening op de wensen van (boven)lokale actoren zal
Toerisme Vlaanderen, Toerisme Klein-Brabant, Toerisme Scheldeland, Toerisme Waasland,
noodzakelijk zijn. De derde aanbeveling definieert deze hiërarchie van gebiedstoegangenen
Toerisme Provincie Anwterpen, Toerisme Oost-Vlaanderen, Regionaal Landschap Schelde-
en de gelaagdheid in serviceverlening.
Durme, de Vlaamse Landmaatschappij en diverse gemeentes. Binnen het kader van het Europese samenwerkingsproject Sustainable Tourism in Estuary Parks werd kennis
Aanbeveling 4. Maximale inbedding in de omgeving
opgedaan door op regelmatige basis workshops bij te wonen met vertegenwoordigers van
Het succes van het onthaal is verder afhankelijk van de integratie van de overstromings-
Nationaal Park De Biesbosch uit Nederland, vertegenwoordigers van The Broads Authority
en natuurgebieden in hun omgeving. De vierde aanbeveling concentreert zich daarom op
uit het Verenigd Koninkrijk en aanverwante experts.
een maximale maatschappelijke, economische, landschappelijke en fysische inbedding van deze gebieden in hun omgeving.
Aanbeveling 1. Sigma, onderdeel van de Scheldevallei De verschillende overstromings- en natuurgebieden worden verbonden door een
Aanbeveling 5. Duurzaam Sigma
dijklint van meer dan vijfhonderd kilometer lang en zijn rijkelijk verspreid over de ganse
De uitvoering van het geactualiseerde Sigmaplan speelt in op de uitdagingen welke
Scheldevallei. Hoewel deze spreiding toeristisch-recreatief tal van kansen biedt, blijkt het
klimaatveranderingen ons opleggen. Met de uitvoering van het onthaalplan kan deze
bijzonder moeilijk hun rijkdom te vermarkten als één geheel. Een benadering waarbij
trend verder gezet worden en kan ook ingespeeld worden op thema’s als duurzaamheid en
de verzameling van Sigmagebieden wordt onderverdeeld in drie toeristisch-recreatief te
energie. De vijfde aanbeveling beschrijft beknopt hoe duurzaam gedachtegoed een plaats
vermarkten producten, inspelend op de wensen van diverse overkoepelende toeristische
krijgt binnen het Sigmaonthaalplan.
actoren, komt aan bod in de eerste aanbeveling. Aanbeveling 6. Eén organisatiestructuur, één visie Aanbeveling 2. Sigma beleven
Tot slot komt de noodzaak aan bod voor het ontwikkelen van één strategische visie voor
Dat de Sigmawaterkeringen en overstromings- en natuurgebieden uniek zijn, blijkt uit ‘De
alle actoren die werken aan de beleving van de Scheldevallei. De opportuniteiten voor
krachtlijnen van het Sigmaonthaalplan’. De kwaliteiten beleefbaar maken is de volgende
toeristisch-recreatief medegebruik en de potenties voor de lokale economie worden pas
stap. De tweede aanbeveling zet daarom in op het maximaal ervaarbaar maken van deze
ten volle benut wanneer alle betrokken partijen zich scharen achter één visie.
kwaliteiten door het consequent toepassen van de Sigmahuisstijl doorheen alle beleids-
13
Aanbeveling 1. Sigma, onderdeel van de Scheldevallei Geografisch gezien strekt het Sigmaplan zich uit over de ganse Scheldevallei. Het feit dat deze deelgebieden vandaag nog een sterke geografische spreiding kennen in het Zeescheldebekken zal de komende twee decennia meer en meer vervagen al naargelang de gebieden van het geactualiseerde Sigmaplan worden ingericht. Echter, de schaal van 1.
het totale plan maakt dat men nooit ‘het Sigmaproject’ in zijn totaliteit zal bezoeken, maar slechts een onderdeel daarvan. De ontwikkeling van een nieuwe, inhoudelijk gerelateerde dagattractie die louter gekoppeld is aan het Sigmaplan wordt afgeraden. Toeristische specialisten zien wel potentie in de vermarkting van de overstromings- en natuurgebieden als onderdeel van een groter toeristisch-recreatief geheel.
2.
3.
Op basis van hun ligging en op basis van de wensen van toeristische actoren als Toerisme Vlaanderen, Toerisme Waasland, Toerisme Klein Brabant en Toerisme Scheldeland enerzijds fig.4 drie mogelijke deelproducten: Landschap Beneden Zeeschelde (1) Landschap Rivierenland (2)
en Regionaal Landschap Schelde-Durme anderzijds wordt aangeraden de verzameling
Landschap Schelde-Durme (3)
Sigmagebieden te beschouwen als onderdelen van drie toeristisch-recreatieve regio’s die de potentie hebben om als product toeristisch-recreatief gepromoot en vermarkt te worden: -
het Landschap Beneden Zeeschelde
-
het Landschap Rivierenland (Dijle-Nete)
-
het Landschap Schelde-Durme
Het opdelen in deelproducten belooft een win-win situatie te worden. De belevenisrijkdom eigen aan de overstromings- en natuurgebieden vormt een verrijking voor de regio’s waarin de Sigmagebieden onderverdeeld worden. Anderzijds kunnen de overstromings- en natuurgebieden mee profiteren van het maatwerk dat geleverd wordt door de verschillende
14
toeristische actoren. Dit zal ervoor zorgen dat zowel omwonenden als bezoekers en toeristen kunnen kennismaken met de rijkdom van de Sigmagebieden. Voor een succesvol onthaal is het dan ook aangeraden het onthaal in een vroeg stadium aan te passen aan de methodes van (boven)lokale toeristische actoren. Om de potentie van de drie toeristisch-recreatieve producten te ondersteunen en kracht bij te zetten is het bovendien wenselijk per regio een eigen accent te leggen in de uitwerking van de huisstijl voor de Sigmaonthaalvoorzieningen. Het opdelen van de Sigmagebieden volgens grotere gehelen zorgt evenwel niet voor een versnippering in hun beleving. De consequente doorvertaling van de Sigmahuisstijl doorheen de overstromingsen natuurgebieden en dijklinten zorgt er immers voor dat ze alle een blijvende Sigmaeigenheid uitstralen. De toeristische experts gaan nog een stap verder. De Schelde-, Durme- en Rupelvallei kent vandaag al een grote toeristisch-recreatieve aantrekkingskracht. Met de realisatie van de overstromings- en natuurgebieden, aaneengeregen door de Schelde, de Durme en de Rupel worden deze valleien toeristischrecreatief nog rijker! Door recreatief medegebruik van de overstromings- en natuurgebieden
fig.5 uitdaging: tracht de kenmerken van de drie toeristisch-recreatieve regio’s door te vertalen in de bijhorende onthaalpunten
mogelijk te maken en deze gebieden te verweven met het bestaande netwerk van veren, fiets- en wandelpaden wordt de Schelde-, Durme- en Rupelvallei als een groen-blauwe kralenketting van historische dorpen, bezienswaardigheden en waterrijke naturgebieden. Toeristische organisaties Toerisme Vlaanderen, Regionaal Landschap Schelde-Durme, Toerisme Scheldeland en Toerisme Oost-Vlaanderen zien binnen deze aaneenschakeling van overstromings- en natuurgebieden in de Schelde-, Durme- en Rupelvallei daarom de potentie voor een nieuw Nationaal Park. Het spreekt voor zich dat de ontwikkeling van een Nationaal Park langsheen de Schelde ook bijzondere potenties met zich meebrengt m.b.t. gebiedsontwikkeling. De lokale economie zou een danige duw in de rug krijgen!
15
Aanbeveling 2. Sigma beleven Het bekomen van draagvlak en het bereiken van een groot aantal bezoekers is in hoge mate afhankelijk van het beleefbaar maken van de kwaliteiten van de waterkeringen en de overstromings- en natuurgebieden. De pracht van de Schelde en het omliggende landschap, de ingeniositeit van de watertechnische ingrepen en de weelde van de waterrijke natuurgebieden kunnen immers enkel beleefd worden wanneer de kwaliteiten ervan ervaarbaar worden gemaakt. Aangezien bezoekers het meest overtuigende bewijs zijn voor de maatschappelijke meerwaarde van het Sigmaplan, verdient deze aanbeveling daarom de nodige aandacht en investeringen. fig.6 uitkijkplatform in Grebbeberg, Rhenen, Wijssman-Van Gessel
fig.7 water beleefbaar gemaakt
De populariteit van de Scheldedijken bij wandelaars, fietsers en sporters toont dit al aan. Indien de missing links in dit netwerk worden weggewerkt en verder worden gekoppeld aan attractieve nieuwe natuurgebieden zullen zij nog meer dan vandaag gaan functioneren als hoofdassen voor het recreatieve wandel- en fietsverkeer.
Investeer in belevingselementen Om de moderne recreant voldoende satisfactie te geven en langere afstanden te laten afleggen is meer nodig dan het toegankelijk maken van een gebied. De enige manier om bezoekers naar een site te krijgen is wanneer er iets uniek te beleven is. Het is dan ook noodzakelijk her en der te investeren in belevingselementen. De Sigmahuisstijl indachtig spreekt het voor zich dat deze belevingselementen geïnspireerd worden op de interactie tussen Schelde, (bewegend) water, watertechniek, waterrijke natuur én context. Denk in die zin aan de integratie van uitkijkplatformen met spectaculaire zichten op de Schelde of denk aan zichten op het achterliggende waterrijke natuurlandschap. Denk evenzeer aan het toegankelijk maken van watertechnische elementen welke door hun fig.8 tijdelijk onder water staand pad
ontwerp niet alleen de kracht van stromend water voelbaar maken, maar tevens het watersysteem achter het overstromingsgebied voelbaar maken. Denk ook aan paden welke door getijden onder water lopen: een eenvoudige ingreep welke de relatie tussen de Schelde, watertechniek en waternatuur blootlegt. 16
Investeer gericht in alle Sigmagebieden Als gekeken wordt naar de ligging van de Sigmagebieden binnen de Scheldevallei, hun variatie en hun eigenschappen (zie Bijlage I Overzichtskaarten Sigmawerken) dan is het wenselijk om in alle gebieden te investeren in onthaal en de bijhorende huisstijl om zoveel mogelijk bezoekers in en rond deze gebieden te ontvangen. Er moet voorkomen worden dat investeringen in één gebied de verdere ontwikkelingen op de andere locaties frustreert, noch in financiële zin, noch in ‘status’. De diversiteit van de verschillende overstromings- en natuurgebieden dient juist versterkt te worden. Dit wil niet zeggen dat binnen elk gebied dezelfde inspanningen noodzakelijk zijn. Het spreekt voor zich dat een overstromings- en natuurgebied met een potentieel groot aantal bezoekers meer investeringen wenst dan een kleiner natuurgebied waar relatief gezien veel minder bezoekers komen. Dit wil evenmin zeggen dat binnen één gebied alle watertechnische constructies van een bijzondere recreatieve waarde moeten zijn. Door de toekomstige routing in kaart te brengen, kan eenvoudig bepaald worden welke plekken binnen een overstromingsgebied meer aandacht verdienen.
Onthaal, afgestemd op doelgroepen Het succes van de overstromings- en natuurgebieden wordt verder bepaald door het correct afstemmen van het programma op de gewenste doelgroep. Het spreekt voor zich dat sporters eerder uitgedaagd worden door een attractief parcours en vogelliefhebbers meer plezier beleven aan kijkwanden in een rustige omgeving. Uitgaand van onderzoek dat uitgevoerd werd in opdracht van Nationaal Park De Biesbosch in Nederland worden algemeen vijf doelgroepen voor natuurgebieden gedefinieerd:
17
1.
de ‘Amusement’ groep
In het park Amsterdamse Bos bijvoorbeeld zijn infoborden en bewegwijzering op een
2.
de ‘Er even tussen uit’ groep
zodanige hoogte geplaatst en vormgegeven dat ze goed leesbaar zijn voor kinderen en
3.
de ‘Interesse’ groep
4.
de ‘Opgaan in de natuur’ groep
5.
de ‘Sportieve uitdaging’ groep
rolstoelgebruikers. Door te kiezen voor de juiste combinatie van contrasterende kleuren zijn de infoborden bovendien leesbaar voor slechtzienden. Ook bij het ontwerp van de vissteigers is rekening gehouden met rolstoelgebruikers. De hoogte van de leuningen laat toe dat ook zij een vrij zicht hebben op de natuurlijke pracht. Verder zijn er voldoende parkeerplaatsen voorzien in nabijheid van de belangrijkste onthaalpunten.
De verschillen tussen de doelgroepen en hun drijfveren worden beschreven in bijlage II. Let wel, omwonenden vormen geen aparte doelgroep, zij zijn juist onderdeel van de verschillende doelgroepen. Sommige omwonenden kunnen bijvoorbeeld deel uitmaken van de ‘er even tussen uit’ groep en andere omwonenden vinden we eerder terug in de ‘Sportieve uitdaging’ groep. Als omwonenden zullen zij binnen de meeste doelgroepen wel sterk vertegenwoordigd zijn. Het is dan ook aangewezen omwonenden in een vroeg stadium te betrekken bij de recreatieve invulling van overstromings- en natuurgebieden.
Een gericht doelgroepenbeleid Met de verschillende doelgroepen in het achterhoofd is het belangrijk na te gaan binnen welke deelgebieden zal gefocust worden op welke doelgroepen. Niet alle overstromings- en natuurgebieden van het Sigmaplan zullen immers alle doelgroepen in even grote getallen aantrekken. Als onderdelen van de drie eerder vermelde toeristische deelproducten is het aangewezen de toeristische actoren te betrekken bij het doelgroepenonderzoek. Ook hun expertise zal ertoe leiden dat juist wordt geïnvesteerd.
Bereikbaarheid voor bezoekers met een lichamelijke beperking Aangezien personen met een lichamelijke beperking voorkomen binnen de vijf verschillende doelgroepen dienen de inspanningen voor deze doelgroepen ook op hen afgestemd te worden. Bij het vormgeven van bijvoorbeeld bewegwijzering, infoborden en paden zal daarom extra aandacht besteed worden aan de leesbaarheid, de ergonomie, de dimensionering, de materialisatie, etc.
18
Aanbeveling 3. Een hiërarchisch en gelaagd onthaal Om omwonenden en bezoekers te kunnen verwelkomen en hen in te leiden in de pracht van de verschillende natuur- en overstromingsgebieden dienen zij hiertoe uitgenodigd te worden. De verschillende en diverse gebiedstoegangen verdienen dan ook de nodige en gepaste investeringen op het vlak van inrichting, uitrusting en informatievoorziening. Niet iedere gebiedstoegang vraagt echter dezelfde voorzieningen en investeringen: een toegang voor omwonenden via een klein pad vraagt een andere aanpak dan een onthaalpoort in de vorm van een grote laan waar bezoekers uit alle windstreken worden lokale gebiedstoegang
verwelkomd. Het succes van het onthaal hangt af van de mate waarin gebiedstoegangen worden
onthaalpoort op projectniveau
afgestemd op de wensen van lokale en bovenlokale (toeristische) actoren (zie aanbevelingen 1 en 4). Alvorens gebiedstoegangen vast te leggen wordt daarom aangeraden uitvoerig de
onthaalpoort op niveau Scheldevallei
plaatselijke gemeente en omwonenden te consulteren en hun wensen af te stemmen op de methodes van overkoepelende toeristische actoren. In het algemeen wordt rekening gehouden met volgende hiërarchische benadering, zowel qua inrichting en uitrusting:
fig.9 hiërarchie van onthaalpoorten/gebiedstoegangen
1.
lokale gebiedstoegangen (dijken, trappen, bruggetjes,…)
2.
toegang op projectniveau
3.
toegang op niveau Scheldevallei
Op gebied van informatievoorziening spreken we van:
19
1.
eerstelijns informatievoorziening: parking, fietsenstalling, info, evt. sanitair
2.
tweedelijns informatievoorziening: fietsverhuur, bemande info, gidsservices
3.
derdelijns informatievoorziening: sterk uitgebouwde presentatie-infrastructuur
met shop en horeca
Omdat de verschillende toegangen en poorten belangrijke plaatsen zijn voor informatieoverdracht over de natuur- en overstromingsgebieden én hun omgeving dienen zij in hun inrichting de Sigmahuisstijl te ademen; het zijn immers de eerste plaatsen waar bezoekers worden geconfronteerd met de eigenheid en werking van een gebied (zie Sigmahuisstijl praktisch: Onthaalpunten). De Sigmagebieden worden op die manier op meerdere niveaus verankerd in hun omgeving. Gezien de inbedding van de verschillende natuur- en overstromingsgebieden in hun omgeving één van de belangrijkste bouwstenen is van de Sigmahuisstijl, worden eerst de lokale gebiedstoegangen besproken. Ervaringen uit diverse workshops in het kader van het programma Sustainable Tourism in Estuary Parks benadrukken het belang van de lokale inbedding en de integratie in hun omgeving. fig.10 lokale gebiedstoegangen
Lokale gebiedstoegangen De eerste en directe gebruikers van de verschillende Sigmagebieden zijn de lokale omwonenden. Wandelend, sportend, fietsend zullen zij veelvuldig gebruik maken van de natuurlijke pracht welke de Sigmagebieden met zich meebrengen. Het is daarom wenselijk voldoende trapjes, bruggetjes, paden, etc. te voorzien. Door lokale wegen en paden en het gebruik ervan door omwonenden en sportieve recreanten in kaart te brengen, kunnen de toegangen tot de Sigmagebieden hierop afgestemd worden. Kleinere infopanelen kunnen bewoners wijzen op de risico’s verbonden aan een overstromingsgebied. Onthaalpoorten op projectniveau Naast lokale toegangswegen en verbindingen kan een natuur- en overstromingsgebied beschikken over één of meerdere onthaalpoorten op projectniveau. Deze poorten zijn bedoeld om bezoekers uit de verdere omgeving te verwelkomen in het gebied en haar omgeving. fig.11 onthaalpoorten op projectniveau niet alleen de inrichting van de gebiedstoegangen is belangrijk, ook de verbindingen met het natuur- en overstromingsgebied verdienen de nodige aandacht
20
Dit type onthaalpoorten worden best bepaald in samenspraak met de omliggende gemeente en (boven)lokale toeristische actoren. De meest logische aanrijroutes voor wagens en fietsers, parkeermogelijkheden en de routing doorheen het overstromingsen natuurgebied alsook de aantrekkingskracht van een locatie omwille van bijvoorbeeld historische kwaliteiten spelen mee in de overweging. Ook aanmeerplekken voor rondvaartboten en pleziervaart zullen in de toekomst bepalend zijn. De informatie die er verstrekt wordt en de uitrusting van de gebiedstoegangen op projectniveau kan variëren van eerstelijns tot en met derdelijns onthaal. Een grondige haalbaarheidsstudie en overleg met de lokale gemeente en bovenlokale toeristische actoren moet uitwijzen welke uitrusting waar opportuun en haalbaar is. Verder is het van belang te weten dat het investeren in gebiedstoegangen op zichzelf niet voldoende is. Bezoekers verwachten niet alleen dat de toegangspoort een onderdeel is van de beleving waarvoor ze zijn gekomen, ook de verbinding van de poort met het gebied moet een beleving zijn en aansluiten bij de beleving van de context en de natuur- en overstromingsgebieden. Onthaalpoort op niveau Scheldevallei Wanneer overwogen wordt één onthaalpoort te ontwikkelen die moet dienen voor informatieverstrekking over de zintuiglijke rijkdom van de ganse Schelde, de zijrivieren, de waterkeringen en het totaal aan overstromings- en natuurgebieden welke gerealiseerd zijn en worden, is een bezoekerscentrum op de Scheldekaaien de beste optie. Gelegen aan de Schelde, in het hart van het grootstedelijk gebied Antwerpen en genietend van de uitstraling van de her in te richten Scheldekaaien kan een bezoekerscentrum hier potentieel het grootste publiek bereiken. Om een succesvol bezoekerscentrum te realiseren, zijn echter aanzienlijke investeringen vereist, niet alleen qua inrichting, maar ook qua personeels- en onderhoudskosten. Navraag levert op dat het merendeel van bezoekerscentra verlieslatend zijn. Een becijfering
fig.12 onthaalpoort op niveau Scheldevallei
21
van de financiële haalbaarheid, een becijfering van het verwacht aantal bezoekers en een afstemming met overkoepelende toeristische actoren is wenselijk. Momenteel worden diverse werfketen, verspreid over Vlaanderen al gecombineerd met informatievoorziening omtrent de werkzaamheden, de noodzakelijkheid en de potenties van de natuur- en overstromingsgebieden waardoor deze keten op dit moment al instaan voor de vermarkting van de Sigmagebieden. In die zin vormen zij een zeer goed alternatief voor een overkoepelend bezoekerscentrum.
Onthaalvormen zonder fysieke component: kaarten, excursies, website, GSM Alle gebieden profiteren van onthaalvormen zonder fysieke component. Investeringen in routekaarten, website, verbindende routes, vaarexcursies en bijvoorbeeld GPS-spelen leveren de verschillende gebieden en hun omgeving bezoekers op. Voordeel is bovendien dat deze onthaalvorm vrij vlot aangepast kan worden aan evoluties en wijzigingen. Denk bijvoorbeeld aan tijdelijke ontoegankelijkheid wegens het broedseizoen. Ook in deze onthaalvorm kunnen de Sigmakernwaarden vertaald worden. Denk aan een website waarop de getijden worden getoond, hun invloed op de bereikbaarheid van de natuurgebieden en waarop informatie wordt voorzien over lokale voorzieningen, restaurants, hotels, etc. fig.13 wandelkaarten, een website, GPS wandelingen, alle volgens de Sigmahuisstijl
Promotie volgens de 3 toeristisch-recreatieve regio’s De expertise van de overkoepelende toeristische actoren zal uitwijzen op welke toeristische infohuizen binnen de drie toeristisch-recreatieve regio’s de verschillende projectgebieden gepromoot worden naar bezoekers en toeristen toe (zie Aanbeveling 1). Voor het landschap Schelde-Durme werd door verschillende toeristische actoren al gesproken over Temse, Bornem of Rupelmonde als centrale plekken voor informatievoorziening.
22
Aanbeveling 4. Maximale inbedding in omgeving
Bij het inrichten van de overstromings- en natuurgebieden dient daarom degelijk onderzoek gevoerd te worden naar de geschiedenis van het landschap om vervolgens de meest waardevolle elementen bloot te leggen. Door deze landschappelijke structuren, elementen
Eén van de
doelen
van de Sigmahuisstijl is een maximale integratie van de
én details te confronteren met een vernieuwd watersysteem en waterrijke natuur, worden
Sigmaoverstromingsgebieden en -natuurgebieden in hun context. Maatschappelijke en
context, waterveiligheid en natuur intens voelbaar.
economische inbedding van de Sigmagebieden in hun context is immers de beste garantie voor draagvlak!
Sluit de Sigmagebieden aan op bestaande dorpskernen, wijken,... Niet alleen de gebiedskwaliteiten maar ook de bereikbaarheid is belangrijk voor de
Verschillende manier om de Sigmagebieden te integreren in hun omgeving worden hierna
realisatie van een succesvol onthaal. Tracht daarom de verschillende projectgebieden
bondig omschreven. Achtereenvolgens worden volgende thema’s behandeld:
gericht te verbinden met bestaande stadskernen, dorpskernen, parken, natuurgebieden, etc.
- fysisch, door bv. het letterlijk verbinden van wegen en paden met de Sigmagebieden - gevoelsmatig, door bv. mensen uit de lokale omgeving te betrekken bij initiatieven
Denk hierbij aan het realiseren van verbindingen met grotere toevalswegen, het
- landschappelijk, door bv. het bewaren van landschappelijke structuren
voorzien van koppelingen met buurtwegen en druk gebruikte paden en het koppelen
- beleidsmatig, door bv. plaatselijke overheden te betrekken
van de waterkeringen, de overstromingsgebieden en de natuurgebieden met bestaande
- economisch, door bv. de plaatselijke economie kansen te geven
netwerken van parken en andere recreatieve zones. Zo is de fysieke koppeling van het projectgebied met inhoudelijk gerelateerde functies zoals sportclubs zeker zo belangrijk
Idealiter wordt van bij het begin, wanneer een Sigmagebied een plaats krijgt binnen de
voor de inbedding van het projectgebied in de context.
Scheldevallei, rekening gehouden met de omliggende context. Hoofdstukken ‘Sigmahuisstijl praktisch: onthaalpunten’ en ‘Sigmahuisstijl praktisch: veiligheids- en natuurinfrastructuur’
Om de link van een projectgebied met een plaatselijke woonkern te versterken, kan het
bevatten voorbeelden voor de ontwerpmatige implementatie.
zelfs zinvol zijn samen te werken met de gemeente en gericht te investeren buiten het projectgebied. Denk bijvoorbeeld aan de aanleg van een verbindingsweg tussen een park
Respecteer de bestaande landschappelijke patronen
en een natuurgebied.
Bij het inrichten van overstromings- en natuurgebieden is de bestaande landschappelijke structuur zeer waardevol. Door de nieuwe inrichting af te stemmen op de bestaande
Door bij het materialiseren van deze verbindingswegen of -paden te kiezen voor in de
landschappelijke patronen kan een rijker landschappelijk verhaal verteld: de verschillende
omgeving voorkomende materialen worden de verbindingen van de natuurgebieden met
historische lagen van het landschap worden zo beleefbaar gemaakt in een verhaal waarin
de bestaande context gevoelsmatig doorgetrokken.
verleden, heden en toekomst elkaar ontmoeten. Ouderen zullen er hun geschiedenis herkennen en kinderen zullen er hun toekomst zien.
23
Bed de Sigmagebieden in in de bestaande functionele en recreatieve infrastructuur De grootste kansen om de doelen op het gebied van onthaal te bereiken, liggen in de inbedding van de waterkeringen en de overstromings- en natuurgebieden in de bestaande functionele en recreatieve infrastructuur. Recreatief fietsen en wandelen is de meest beoefende vorm van recreatie voor het Sigmaplan, vandaag en morgen. Deze vorm van recreatie is in de meeste gevallen ook te verzoenen met de noodzakelijke veiligheids- en natuureisen. De bestaande
fig.14 aansluiting van de Sigmagebieden op de bestaande functionele en recreatieve infrastructuur
sigmawaterkeringen (rivierdijken), samen met de nieuwe sigmawaterkeringen (ringdijken rond de overstromingsgebieden) spelen hierin een cruciale rol. Het wegwerken van de missing links en het koppelen van de toegankelijke veiligheidsinfrastructuur aan bestaande functionele en recreatieve netwerken verdient daarom de nodige aandacht. Tevens dient de toenemende interesse voor pleziervaart in het achterhoofd gehouden te worden. Door aanmeerplekken en veerverbindingen te voorzien kunnen de Sigmagebieden ook via het water ontsloten worden. Ook hier is overleg met de gemeente en bovenlokale toeristische actoren wenselijk: het koppelen van de Sigmagebieden aan bestaande of nieuw te ontwikkelen thematische
fig.15 sluit de Sigmagebieden en -waterkeringen aan op het fietsknooppuntennetwerk, het wandelknooppuntennetwerk en
routes zal meer bezoekers aansporen om de Sigmagebieden te bezoeken.
ankerplaatsen voor pleziervaart
Efficiënte en herkenbare bewegwijzering zal hierin vervolgens een belangrijke factor spelen.
24
Betrek lokale partners Het succes van de verschillende natuur- en overstromingsgebieden is afhankelijk van de mate waarin ze gedragen worden door de omwonenden. Zij zullen immers een groot deel vormen van de toekomstige gebruikers en zij zullen het zijn die zich als vrijwilligers aandienen om bij te dragen aan het natuurgebied. Vrijwilligers komen immers voort uit lokale natuurverenigingen, sportverenigingen, jeugdverenigingen,... Het zijn ook de lokale omwonenden die binnen hun netwerk mond aan mond reclame leveren en op die manier voor positief draagvlak zorgen. De lokale bewoner is ook de kortste weg naar de toerist. Hij of zij is het die een bed & breakfast opricht, hij of zij is het die een taverne zal uitbaten of fietsen verhuren. Breng
fig.16 betrek lokale partners
daarom de lokale opiniemakers in beeld, diegenen met een uitgebreid netwerk en een stem, en betrek deze personen bij de potenties van het project! Door te investeren in samenwerking met lokale verenigingen en ondernemers kan bovendien een succesvolle ‘co-evolutie’ ontstaan tussen natuurgebieden, recreatieve infrastructuur en ander recreatief aanbod van o.a. tavernes, restaurants, rondvaartbedrijven, hotels en excursiebedrijven. De ‘magneetwerking’ van met name horeca is van groot belang voor de beoogde toename van het aantal bezoekers. The Broads, een uitgestrekt natuurgebied ten noordoosten van Londen is een goed voorbeeld. Binnen verschillende horeca-aangelegenheden en campings worden lokale diensten zoals fietsverhuur, kanoverhuur, restaurants, musea etc. gepromoot. Hierdoor ontstaat een netwerk van diensten dat zichzelf in stand houdt en in twee richtingen werkt. De bekendheid welke lokale ondernemers genieten dankzij deze toeristenverblijven zorgt ervoor dat deze ondernemers zelf de toeristenverblijven zullen promoten.
25
Moedig lokale initiatieven aan, enthousiasmeer de omgeving! Daarnaast is het de kunst om alle denkbare lokale initiatieven die het onthaal ten goede komen aan te moedigen en waar mogelijk te ondersteunen. Kleine, enthousiast gerunde natuureducatiecentra, excursiebureautjes, plannen van culturele centra,… alle initiatieven helpen hierbij. Des te meer initiatieven zich in en rond de overstromings- en natuurgebieden ontplooien, des te succesvoller het onthaal. Tracht verder de lokale bevolking te betrekken door het uitvoeren van allerhande positieve acties. Denk aan het planten van bomen, denk aan het adopteren van dieren, denk aan tekenwedstrijden voor kinderen zoals ‘Droom je polder’, etc. fig.17 moedig lokale initiatieven aan
Combineer eigen behoeftes met lokale noden Een andere manier om enerzijds draagvlak te creëren en anderzijds behoeften in te vullen, is het koppelen van deze behoeften aan lokale behoeften. Een sprekend voorbeeld is de nood aan parkeerplaatsen. Het uitbreiden van parkeerfaciliteiten t.b.v. onthaal kan gekoppeld worden aan eenzelfde wens van bijvoorbeeld een lokale horeca-uitbater. Kosten en moeite kunnen op die manier gedeeld: een win-win situatie voor beiden. Tracht daarom inzicht te krijgen in lokale noden en belangen en speel erop in.
26
Wervend voorbeeld de Gelderse Poort In het Nederlands-Duitse rivierengebied tussen de steden Arnhem , Nijmegen en Emmerich werd in de jaren negentig een plan ontwikkeld waar ruimte voor de rivier samengaat met natuurontwikkeling. Daartoe werden verspreid liggende, buitendijkse gronden aangewezen als natuurgebied. Door middel van ruilverkaveling werden buitendijkse landbouwgebieden opgeheven en deels verplaatst naar binnendijks. In de uiterwaarden ontstond zodoende een volledig nieuw landschap onder invloed van wind, water en kleiwinning. Natuur kreeg hier de vrije hand. Het project kreeg vanuit de lokale gemeenschap de nodige kritiek. Omwonenden en bewoners wilden geen verandering. Boeren waren tegenstander van de beoogde natuurontwikkeling. Bezoekers wisten het gebied echter vanaf dag één te vinden. Van meet af aan werd bewust en expliciet ruimte geboden aan toeristen en recreanten om deze gebieden te ontdekken. Het gebied werd als voorbeeld voor oorspronkelijke riviernatuur en als ‘nieuwe wildernis’ gepromoot door de betrokken natuurorganisaties. Eén van de succesfactoren was de vrije toegankelijkheid (ook buiten wegen en paden) van de gebieden. De jaarlijks groeiende stroom recreanten, uit nabijgelegen steden maar ook uit de rest van Nederland, vormde een steeds belangrijkere economische motor voor de lokale middenstand. Een aantal ondernemers zag deze potentie en speelde hier met hun aanbod op in. Na aanvankelijke schroom ontstonden ook diverse samenwerkingsverbanden tussen deze ondernemers en natuurorganisaties. Deze ondernemers van het eerste uur (hoteliers,
fig.18 Gelderse Poort
theetuinexploitant, restaurateurs, rondvaartbedrijf) hebben een onmisbare bijdrage geleverd aan de vestiging van het positieve imago van de gebieden en het draagvlak voor de ingrepen. Zij werden in de jaren erop gevolgd door een groot aantal nieuwe initiatiefnemers. Vele nieuwe cafés, restaurants, hotels, veerdiensten, b&b’s, rondvaarten en excursiebureaus zagen het licht. Ook ontstonden tal van toeristische producten zoals routes, landkaarten, gidsen en ansichtkaarten. In het gebied bevinden zich inmiddels vier onafhankelijke bezoekerscentra die op verschillende manieren en door verschillende organisaties worden geëxploiteerd. De nieuwe natuurgebieden zijn behalve voor Europese instandhoudingsdoelstellingen ook niet meer weg te denken uit het regionaal toeristische aanbod. Protest en verzet is nu ondenkbaar. Een aantal projecten, zoals de Millingerwaard, zijn uitgegroeid tot iconen van de regio en spelen een sleutelrol in de vermarkting van het toeristisch product. 27
Aanbeveling 5. Sigma Duurzaam Het Sigmaplan biedt een duurzame oplossing voor toekomstige klimatologische uitdagingen. Ook het onthaal kan een voorbeeld worden van duurzaam beleid. Door rekening te houden met de aanwezige kwaliteiten en door samen te werken met lokale partners worden de eerste stappen richting een duurzaam onthaal gezet. Onthaal kan nog duurzamer worden. Het is aan te raden de verschillende recreatieve onthaalvoorzieningen maximaal te ontwerpen en te bouwen vanuit duurzaamheidoverwegingen. Maar ook ondernemers die willen meegenieten van het potentieel van de overstromings- en natuurgebieden kunnen gestimuleerd worden te werken aan een duurzaam onthaal door hen te stimuleren een duurzaamheidlabel te behalen. Dit impliceert dat de betrokken ondernemers de nodige inspanningen zullen leveren om het energie- en waterverbruik van hen en dat van hun klanten te verminderen, dat ze in zullen staan voor de promotie van streekproducten, etc. Het European Charter for Sustainable Tourism in Protected Areas omvat allerlei hulpmiddelen en richtlijnen om te komen tot een duurzaam onthaal. Met de klimatologische uitdagingen in het achterhoofd en de toenemende bewustwording onder consumenten omtrent duurzaamheid is het aangeraden de nodige inspanningen te leveren voor een duurzaam onthaal en nu reeds de eerste stappen te zetten richting het Europese charter. Door het duurzaamheidsidee op te nemen in het beslissings- en ontwerpproces omtrent onthaal kan zelfs een voortrekkersrol gespeeld worden opdat ook andere actoren, lokaal en bovenlokaal overtuigd worden van de meerwaarde van het duurzame gedachtegoed.
28
Aanbeveling 6. Eén organisatiestructuur, één visie Naast W&Z NV zijn ook andere lokale en bovenlokale actoren druk bezig visies te ontwikkelen over de aanpak en vermarkting van gebieden welke gelegen zijn binnen de Scheldevallei: Toerisme Vlaanderen, Toerisme Scheldeland, Toerisme Waasland, Toerisme Klein Brabant, Schelde-Landschapspark, de Vlaamse Landmaatschappij, regionale landschappen, steden en gemeenten, …. Om het recreatief medegebruik van de Schelde, haar bijrivieren, haar dijken en de aanliggende overstromings- en natuurgebieden te optimaliseren, krachtdadiger en efficiënter te maken, is het aan te raden na te gaan in hoeverre kan samengewerkt worden met deze partijen. Met overkoepelende actoren kan samengewerkt worden om een visie voor de ganse Scheldevallei uit te werken en de rol die de Sigmagebieden en - waterkeringen erin kunnen spelen. Lokale actoren kunnen mee garant staan voor een optimale inpassing van de overstromings- en natuurgebieden binnen de lokale context . Een bundeling van inspanningen en interessante zienswijzen kan op die manier leiden tot de succesvolle realisatie van één geïntegreerde toekomstvisie. Bovendien kan zo gezocht worden naar partners voor investeringen. Samenwerking met overkoepelende actoren kan tevens een boost geven voor een gerichte gebiedsontwikkeling waarbij de potenties van het potentiële Nationaal Park maximaal benut worden. Het is daarom aangeraden te onderzoeken welke samenwerkingsverbanden kunnen opgezet worden met potentiële partners om zich aan te sluiten bij het onthaal en de huisstijl of om taken op zich te nemen in de verdere uitwerking van overstromings- en natuurgebieden en dijken. Het is hierbij de doelstelling maximaal in te spelen op de kerntaken en investeringsmogelijkheden van de (potentiële) partners. Aangezien de meeste projecten momenteel gerealiseerd worden binnen het landschap Schelde Durme, raden wij aan de organisatie hieromtrent alvast op te zetten. De kennis die hieruit wordt opgedaan kan vervolgens ingezet worden binnen de twee andere toeristisch-recreatieve regio’s. 29
Sigmahuisstijl
Sigmahuisstijl: Inleiding De hierboven geformuleerde aanbevelingen zijn belangrijk om het onthaal op een integrale wijze te organiseren. Het vervolgens consequent hanteren van de Sigmahuisstijl als kader voor alle beleids- en ontwerpbeslissingen zal er voor zorgen dat de Sigmakwaliteiten duurzaam voelbaar worden doorheen alle lagen en schalen van het onthaal. Door achtereenvolgens natuur- en veiligheidsinfrastructuur, ontsluitingsinfrastructuur, recreatieve onthaalinfrastructuur, inrichting van onthaalpunten, signalisatie plus bebording en landschapskunst te bespreken, wordt aangetoond hoe verschillende van de aanbevelingen fysisch vertaald worden. Het ervaarbaar maken van de kwaliteiten van de verschillende landschappelijke lagen afzonderlijk (context, Schelde, waterveiligheid en waterrijke natuur) en hun onderlinge interactie staan hierbij centraal. De verschillende thema’s worden toegelicht aan de hand van referentiebeelden en delen van het ontwerpend onderzoek uitgevoerd door stefan.schöning.studio. De resultaten van dit onderzoek zijn verkennend. De resultaten van het ontwerpend onderzoek voor pilootproject GOG Kruibeke Bazel Rupelmonde zullen daarentegen richtinggevend zijn.
33
Sigmahuisstijl: Natuur- en veiligheidsinfrastructuur De waterveiligheidsinfrastructuur en de natuurinfrastructuur zijn twee pijlers welke het Sigmaplan uniek maken. Het zijn de fysische getuigen van de drijfveren achter het Sigmaplan: het garanderen van veiligheid tegen overstroming van de Schelde en haar zijrivieren en het bewaren en creëren van nieuwe waterrijke natuur. Door hun functie zijn het bovendien plekken waar de interactie tussen waterveiligheid, waterrijke natuur, Schelde en context voelbaar wordt. Hierdoor maken ze niet alleen de doelstellingen van het Sigmaplan duidelijk, maar kunnen ze tevens iets vertellen over de wetmatigheden achter de natuurgebieden, het uitgekiende en verfijnde watersysteem, de rijkdom van de historische context en de waarde van de Schelde. fig.19 waterkeringen in een stedelijke omgeving, PROAP i.s.m. WIT, Scheldekaaien, Antwerpen
De veiligheidsinfrastructuur getuigt bovendien van technisch vernuft. Denk bijvoorbeeld aan de machtige in- en uitwateringsconstructies in het GOG Kruibeke Bazel Rupelmonde: enorme constructies waar bezoekers zich kunnen laten vervoeren door een gedurfde combinatie van water en watertechniek. Verder bevatten de water- en natuurinfrastructurele elementen een zintuiglijke kracht welke vaak verscholen zit achter een betonnen casco. Op plaatsen waar Scheldewater wordt ingelaten (of water omhooggestuwd wordt) kan de kracht van het instromend water, het geluid, de beweging, de vochtigheid, de koude, de nevel, etc. theatraal voelbaar gemaakt
fig.20 een dijklichaam als parking en uitkijkpunt, Ronald Rietveld, Geulhaven 4030, Rotterdam
worden. Vanuit recreatief oogpunt is het dan ook wenselijk deze zintuiglijke rijkdom op gerichte plaatsen ervaarbaar te maken. Zolang de waterveiligheid en de natuureisen gegarandeerd blijven, kunnen daarom alle vormen van water- en natuurinfrastructurele elementen het voorwerp zijn van de Sigmahuisstijl. Het is de uitdaging om de zintuiglijke rijkdom eigen aan de technische oplossingen ervaarbaar te maken. Hierdoor zullen als vanzelf unieke waterrijke gebieden ontstaan waar op eigentijdse wijze de wetmatigheden van het landschap beleefbaar worden gemaakt. 34
Waterkeringen Het kilometerslange lint van waterkeringen, ringdijken en overloopdijken kan op uiteenlopende wijze bijdragen aan de beleving van de Scheldevallei. Het herontwerp van de Scheldekaaien is een sprekend voorbeeld. De waterkeringen vormen een kilometerslang lint waarop recreanten wandelend of fietsend kunnen genieten van de Schelde en haar getijdenwerking.
De beleving van de Scheldevallei wordt sterker wanneer tijdens de ontwerpfase nog meer rekening wordt gehouden met de afstemming van de veiligheidsinfrastructuur op de bestaande historisch-landschappelijke context en de nieuwe waterrijke natuur. Door het afstemmen van de dijktracés op de omgeving kunnen immers onvergetelijke zichten gegenereerd worden. Dijklichamen kunnen tevens versterkt worden met ingebouwde functies als een uitkijkpunt of onthaalplek.
In- en uitwateringsconstructies, pompgemalen, stuwen, duikers Naast de dijklichamen kunnen ook waterinfrastructurele elementen zoals in- en uitwateringsconstructies etc. ingezet worden om het bezoek aan de overstromings- en natuurgebieden onvergetelijk te maken. Bij het ontwerp van de noodzakelijke technische
fig.21 uitkijkpunt in een dijk, DELVA Landscape Architects i.s.m. Dingeman Deijs en Deltares,`Kop van het Land`, Dordrecht
elementen wordt aangeraden ontwerpers uit te dagen om de zintuiglijke kwaliteiten eigen aan de technische oplossingen ervaarbaar te maken.
De bijdrage van de verschillende infrastructurele elementen tot het watersysteem kan al inzichtelijk gemaakt worden door het aanleggen van paden langsheen en overheen cruciaal gelegen water- en natuurinfrastructuur.
Een eenvoudig, maar tot de verbeeldig sprekend voorbeeld is de overlaat welke tegelijk
fig.22 een overlaat als trap, een betreedbare stuw, een opengewerkte inwateringsconstructie
een trap is. Bezoekers worden direct geconfronteerd met het water en de subtiele hoogteverschillen in het landschap door de trap te gebruiken.
35
Ook de techniek en de beweging van het water doorheen een in- of uitwateringsconstructie kan blootgelegd worden. Het Italiaanse aquaduct uit het voorbeeld hiernaast toont op eenvoudige en tastbare manier het watersysteem. Denk tevens aan de eenvoudige en zintuiglijke kracht van een klassiek waterrad. Een voorbeeld van een andere schaal is de Croton Dam in New York. Door het inbouwen
fig.23 een aquaduct in Italië
van een gigantische watertrap wordt de hoogte en het geluid van vallend water theatraal versterkt. Bij het ontwerpen van de verschillende water- en natuurinfrastructurele elementen kan ook gedacht worden aan het combineren van deze elementen met functies zoals een uitzichtpunt, een brug of integratie met bijvoorbeeld horeca. Het gemaal in de Onnerpolder, bijvoorbeeld, combineert een gemaal met een brug en een uitzichtpunt. fig.24 Croton Dam, New York - de immense watertrap dramatiseert de hoogte van de dam
Met een aangepaste materialisatie en detaillering kan de context en het vochtige milieu waarin de elementen geplaatst bovendien extra belicht worden.
Kosten-baten analyse Het spreekt voor zich dat niet alle in- en uitwateringsconstructies, gemalen, sluizen, duikers, ... een bijzondere behandeling zullen krijgen. Om bij te dragen aan de recreatieve beleving volstaat het die elementen beleefbaar te maken welke onderdeel zullen zijn van
fig.25 een gemaal als uitkijkpunt en brug, ONIX, Onnerpolder
de toekomstige routing. Het heeft immers geen zin extra inspanningen te leveren op die plekken waar minder bezoekers zullen komen. Alle inspanningen concentreren op één plek binnen een overstromingsgebied is eveneens te vermijden. Om bezoekers uit te nodigen tot het ervaren van de rijkdom van een gebied dienen ze aangespoord te worden grotere delen van het overstromingsgebied te beleven. De water- en natuurinfrastructurele elementen kunnen ingezet worden om een belevenisroute te ontwikkelen. fig.26 groffe en zachte betonvlakken worden op verschillende wijze getransformeerd binnen een waterrijke omgeving
36
Sigmahuisstijl: Ontsluitingsinfrastructuur
Uitzonderingen en bijzondere voorzieningen Wanneer een ruiterpad gerealiseerd wordt, dient dit omwille van veiligheidseisen een gescheiden pad te zijn. Voor een ruiterpad dient een minimale breedte van 1,5 m
Ook de ontsluitingsinfrastructuur overheen, langsheen en doorheen de Sigmawaterkeringen
aangehouden te worden.
en -gebieden is onderhevig zijn aan de Sigmahuisstijl. De aanleg van een weg kan bijvoorbeeld gecombineerd worden met het herstel van een historische link waarbij
Waar nodig kan voor mountainbikes een gescheiden pad aangelegd worden als verbinding
historische materialen worden gebruikt. Een vlonderpad kan gesitueerd worden langsheen
tussenbestaande wegen of paden. De minimumbreedte voor een mountainbike-pad
een belangrijke in- en uitwateringsconstructie of uitzichtpunt op een dijk en een dienstweg
bedraagt 0,6m en kan onverhard zijn.
kan een bovenlaag van gras krijgen net om de natuurlijkheid van de omgeving te versterken. Wanneer wegen en paden toegankelijk moeten gemaakt worden voor rolwagens geldt Een oefening die rekening hield met de veiligheidseisen, natuurlijke randvoorwaarden,
een breedte van 1,8m voor een pad. Rolwagens gebruiken bij voorkeur verharde paden.
gebruikerseisen, technische beperkingen (vb. geen halfverharding op overstroombare
Fijnmazige halfverharde paden zijn mogelijk wanneer bij de aanleg en onderhoud
dijken) en het tracé van een route, werd een beknopte verzameling materialen afgeleid
voldoende aandacht besteed wordt aan het aandrukken van de halfverharding.
welke ingezet kunnen worden om de ontsluitingsinfrastructuur een uniform karakter te geven:
Ontsluitingswegen uit kasseien staan niet altijd garant voor een comfortabele fietservaring. Om het landelijk karakter te bewaren wordt desalniettemin voorgesteld toch kasseistroken
- overstromingsdijken : gevezelde open steenasfalt
aan te leggen waar de context dit vraagt. Wanneer een ontsluitingsweg voor gemotoriseerd
- wegen en fietspaden: zeer open asfalt
verkeer gecombineerd moet worden met een drukke ontsluitingsweg voor fietsers, kan
- wegen aansluitend op historische wegen: materiaal van de historische wegen
de kasseistrook aangevuld worden met een betonstrook voor fietsers. In het andere geval
- vlonderpaden: hout
volstaat de kasseistrook ook voor de fietsers.
- wandelpaden en extensief gebruikte fietspaden: gefundeerd graspad Om te verhinderen dat harde recreanten (skaters, snelfietsers,...) gebruik maken van een Volgende profielen worden aangeraden:
pad dat niet voor hen bestemd is, kunnen ter plaatse alternatieven aangeboden worden. Waar een pad voor harde recreatie overgaat in een pad voor zachte recreatie moet een
- voor dienstwegen: breedte min. 3m
alternatieve route voorzien worden voor de harde recreant.
- ontsluitingswegen voor gemotoriseerd verkeer: breedte min. 3m - vlonderpaden: 0,6m - 1,4m
Kruisingen van wegen en paden
- wandelpaden: 1,2m - 2,4m
Ook hier geldt het doorvertalen van de Sigmahuisstijl. Het laten doorlopen van een
- extensief (zachte recreatie): min. 2m
historisch kasseiweg doorheen een asfaltbaan bijvoorbeeld duidt op het belang van de
- fietspaden (harde recreatie): 3m - 4m
eerste (context). Het onderbreken en veranderen van de materialisatie van een pad ter
37
hoogte van een kruising behoort ook tot de mogelijkheden. Een asfaltbaan als dienstweg welke een grasbaan wordt, duidt op het belang van de natuurlijke omgeving. Gevolg is dat wagens en harde recreanten zullen opteren voor een andere weg waardoor de natuurlijke rust bewaard wordt.
De Sigmakernwaarden voelbaar doorheen de detaillering Naast een uitgekiende ligging, aangepaste profielen en materialisatie kan ook de detaillering van de wegen en paden ingezet worden om de kwaliteiten van de waterkeringen, natuurgebieden en overstromingsgebieden voelbaar te maken. Door open grasvoegen te voorzien tussen kasseien ontstaat doorheen de tijd een in de omgeving geïntegreerde kasseibaan. Iets rigoureuzer is het aanleggen van wegen of paden zodanig dat ze tijdelijk onderlopen. Zolang dit de veiligheid van bezoekers niet in gevaar brengt, wordt hierdoor de fig.27 kasseien en beton gecombineerd, Quadrant Studiebureau, kampenhout
getijdenwerking op een bijzondere wijze ervaarbaar.
Kleurenlinten langsheen de waterkeringen Om de recreatieve potentie van een tocht langsheen de kilometerslange dijken extra kracht bij te zetten, kan geopteerd worden om over bepaalde afstanden de wegen aan weerszijden te voorzien van natuurlijke kransen. Zonder in te boeten op de noodzakelijke veiligheidseisen kan door het combineren van een specifiek zaadmengsel (vb. Italiaans raaigras) met een gefaseerd maaibeheer op termijn een rijk en gevarieerd pallet aan fauna ontstaan langsheen de dijkwegen. Doorheen de jaren zal de ingezaaide vegetatie geleidelijk aan plaatsmaken voor lokale flora. Het kilometerslange natuurlijk lint wordt op die manier een levend verhaal over natuurlijke transformatie en lokale eigenheid! Om deze zintuiglijke rijkdom niet onbenut te laten, wordt daarom aangeraden een ecologisch bermbeheerplan op te stellen voor het ganse lint van dijken langsheen de Schelde.
fig.29 een kleurrijk lint langsheen de wegen draagt bij aan de beleving van de Sigmadijken
fig.28 grasvoegen tussen kasseien en een onderwater gelopen
weg
maken
diverse
Sigmakernwaarden
beleefbaar
38
Sigmahuisstijl: Recreatieve onthaalinfrastructuur Uitkijktorens, vogelwanden, rustplekken, etc. kunnen op hun eigen wijze bijdragen aan de beleving van de overstromings- en natuurgebieden. Om hun verhalende potentie optimaal te benutten is het ontwerp van deze elementen aan enkele randvoorwaarden onderworpen.
Randvoorwaarde één: de Sigmahuisstijl Om maximaal aan te sluiten bij de Sigmaoverstromings- en natuurgebieden is de vormgeving
fig.30 door hun ligging zeggen belevingselementen iets over de Sigmakernwaarden en hun interactie
van de recreatieve onthaalinfrastructuur onderhevig aan de Sigmahuisstijl. In het ontwerp, de detaillering, de materialisatie, de situering, etc. van deze onthaalelementen moet de beleving van de Schelde, (bewegend) water, watertechniek, waternatuur én context voelbaar zijn. Het beleven van de verschillende waarden is echter geen doel op zich. De uitdaging bestaat er net in om in één ingreep verschillende Sigmawaarden te vatten. De interactie tussen de verschillende lagen wordt op die manier voelbaar. Een uitkijktoren in een wetland zal niet zomaar een toren zijn. De toren zal gelegen zijn op een cruciale plek in het landschap waar de relatie tussen context, water(veiligheid) en natuur voelbaar wordt. Door de toren te bekleden met materialen afgeleid uit de omgeving (bijvoorbeeld riet in een wetland) wordt de context voelbaar gemaakt. Door ook de fig.31 een toren bekleed met riet
fig.32 een toren bekleed met riet een uitkijktoren van Jan
aanwezigheid van water voelbaar te maken in en rondom de toren (denk aan het plaatsen
De Vylder Architecten
van de toren boven een waterpartij) wordt de relatie tussen riet en water bovendien versterkt. De vorm van de rieten toren verwijst in dit voorbeeld naar de morfologie van een watertoren. In een bosrijk gebied kan men bijvoorbeeld denken aan een uitkijktoren gemaakt van boomstammen. De gebruikte materialen verwijzen letterlijk naar de omgeving, de vorm verwijst naar de vogelnestbouw. Naast het gebruik van lokale materialen kan de ontwerper zich ook laten verleiden door een eigentijdse interpretatie van lokale ambachtelijke oplossingen. Denk bijvoorbeeld aan het verwerken van wilgentenen in gebieden waarin van oudsher gebruik gemaakt wordt
fig.33 Design Academy voor De Biesbosch: toepassen van lokale materialen bij de vormgeving van meubilair
van deze materialen. 39
Naast een bijdrage tot de natuurlijke beleving en beleving van historie en context, is deze aanpak bijzonder duurzaam. Hekjes van wilg kunnen hersteld worden met materialen uit de omgeving, riet kan gewonnen worden uit omliggende wetlands en bomen welke verwijderd dienen te worden, kunnen lokaal hergebruikt worden,…
Randvoorwaarde twee: low-profile binnen de gebieden Om zo dicht mogelijk aan te sluiten bij het natuurlijke karakter van de Sigmagebieden wordt geopteerd voor een low-profile karakter binnen de waterrijke natuurgebieden. Een subtiele verweving van toe te voegen elementen met de waterrijke natuur is de ambitie. Elementen worden vormgegeven en gematerialiseerd alsof ze horen bij het landschap, erin opgaan. Om één of meerdere van de Sigma-lagen sterker in de verf te zetten, kan op sommige plaatsen uitzonderlijk gekozen worden voor afwijkende, vervreemdende materialen. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van zwembadtegels waardoor op bevreemdende wijze een fig.34 low-profile zitbanken gemaakt van houtstammen en houten planken; de schakeling verwijst naar het grillige
link wordt gelegd met water. Het vervreemdende effect hoeft echter niet uitsluitend in
verloop van rivieren, stefan.schöning.studio
de materialisatie verwerkt te zijn. Het ontwerp van een knuppelpad dat bij wisselend waterpeil onder de waterspiegel komt te liggen en hierdoor de route tijdelijk onderbreekt, brengt de getijdenwerking sterk in beeld. Recreatieve onthaalinfrastructuur aan de randen van de overstromings- en natuurgebieden of er buiten wordt als vanzelfsprekend ook beïnvloed door de Sigmahuisstijl. Het karakter is hier echter niet per definitie low-profile. Om de waterkeringen en overstromings- en natuurgebieden optimaal te integreren in hun omgeving, sluit de vormgeving van de recreatieve onthaalinfrastructuur hier aan bij het karakter van de omgeving. Een stedelijke context zal bijvoorbeeld vragen om stedelijke elementen met een stedelijk karakter. Een landelijke context zal eerder vragen om landelijke materialen en een
fig.35 betonnen zitelementen geïnspireerd op de morfologie van dijklichamen; de materialisatie sluit aan bij een stedelijke omgeving, de
ruimtelijke schaal aangepast aan de landelijke omgeving. Binnen de context van de haven
vormentaal wordt ontleend aan de aanwezigheid van dijklichamen, stefan.schöning.studio
zal de voorkeur dan weer uitgaan naar materialen, ruimtes en sferen met een uitstraling welke verwijst naar de scheepvaart. Voorkeur gaat dus ook hier weer uit naar materialen welke in de omgeving traditioneel worden toegepast.
40
Sigmahuisstijl: Signalisatie en bebording Om bezoekers te duiden omtrent de mogelijke gevaren van een overstromingsgebied, om bezoekers wegwijs te maken binnen het gebied, om bezoekers informatie te geven over de historie of andere karakteristieken,... worden allerhande infoborden en wegwijzers gebruikt. De vormgeving van de wegwijzers en infoborden kan ingezet worden om te communiceren over de rijkdom van de achterliggende overstromings- en natuurgebieden én hun omgeving. Infoborden en bewegwijzering zijn daarom onderworpen aan de Sigmahuisstijl. Bij de vormgeving van infoborden en bewegwijzering zal verder maximaal rekening gehouden worden met de verschillende doelgroepen. Ook voor recreanten met een
fig.36 Design Academy voor De Biesbosch: toepassen van lokale materialen en gebruiken t.b.v. signalisatie
lichamelijke beperking (slechtzienden, rolwagengebruikers, etc.) moet de informatie over de rijkdom van de Sigmagebieden maximaal toegankelijk zijn.
Voorbeelden Een sprekend voorbeeld is een voorstel tot bewegwijzering welke resulteerde uit het onderzoek van de Design Academy voor de Biesbosch: door gebruik te maken van wilgentenen worden boeien gemaakt welke als markering dienen voor een kayak-route. De context (wilgenteelt in de Biesbosch) en lokale ambachten worden op een bijzondere wijze voelbaar gemaakt. Een ander voorbeeld wordt ontleend aan stefan.schöning.studio. Bij de vormgeving van fig.37 vloeiende stalen platen als informatiedragers
de informatiedragers is geprobeerd de vloeiende beweging van de Schelde door te zetten. Cortenstaal kan makkelijk geplooid worden waardoor de informatiedragers vloeiender vormen kunnen aannemen en enigszins verwijzen naar het vloeiende verloop wat rivieren en stromen.
41
Ook afscheidingen zijn onderhevig aan de Sigmahuisstijl. In het voorbeeld hiernaast wordt de houten afscheiding schuin geplaatst waardoor het ontwerp doet vermoeden dat het gebied bij momenten geteisterd wordt door een zware wind. Naast de keuze voor een afscheiding met behulp van houten paaltjes en prikkeldraad bestaan er ook natuurlijker opties. In waterrijke natuurgebieden kunnen grachten net zo goed dienen als natuurlijke afscheidingen. Sterker nog, de interactie tussen de Sigmakernwaarden water en natuur worden er extra voelbaar. Ook wilgenrillen of struikgewas kunnen dienen. Indien fig.38 een afscheiding met houten paaltjes, ‘schuin geblazen door de wind’
fig.39 een gracht als natuurlijke afscheiding
prikkeldraad de enige optie is, gaat voor de draagconstructie de voorkeur uit naar houten paaltjes welke voorkomen in de omgeving.
42
Sigmahuisstijl: Onthaalpunten Integreer de onthaalpunten in de context Om de overstromings- en natuurgebieden maximaal te integreren in hun omgeving is het wenselijk de vormgeving van de onthaalpunten af te stemmen op de ruimtelijke
fig.40 waterplein, De Urbanisten, Rotterdam
kenmerken van de omgeving, de schaal, de materialisatie, de detaillering,... Tegelijk dienen de onthaalpoorten als plaatsen van informatie-overdracht over de overstromingsen natuurgebieden. Het wordt daarom spannend wanneer de onthaalplaatsen, naast het voelbaar maken van de context, in hun vormgeving ook de kenmerken van het achterliggende natuurlandschap ervaarbaar maken. Door een gerichte modellering van het groen in en rondom de onthaalplekken kunnen prachtige vista’s gegenereerd worden op het natuurgebied of kan een landschappelijke sfeer opgeroepen worden welke zowel bij de context als bij de kwaliteiten van het achterliggende natuurgebied aansluit. Denk aan onthaalplekken welke tijdelijk onder water kunnen lopen of transformeren fig.41 Seyonudo Park, Zuid-Korea
door regenwater. Denk bijvoorbeeld aan het modelleren van onthaalpunten zodanig dat
fig.42 Seyonudo Park, Zuid-Korea
hoogteverschillen vanwege dijklichamen voelbaar worden, zoals bij het heuvelachtige plein in Seyonudo Park Contextgebonden materialen en details waarin de aanwezigheid van water voelbaar wordt gemaakt, behoren eveneens tot de mogelijkheden. Aangezien de Schelde de levensader is voor alle fauna en flora binnen de Sigmaoverstromings en natuurgebieden, neemt de rivier een belangrijke plaats in binnen het onthaal. Niet alle fig.43 een laan als entree
onthaalplekken sluiten echter aan op de Schelde. Een uitgekiende landschapsarchitectonische
fig.44 waterplein, SLA, Denemarken
routing waarbij bezoekers ook geleid worden langsheen de Schelde moet dit ondervangen! Het is wenselijk dat bij de vormgeving van deze onthaalplekken maximaal wordt rekening gehouden met de Schelde en haar getijdenwerking. Naast onthaalpoorten aan de randen van de Sigmagebieden zullen er ook onthaalpunten voorkomen welke buiten de waterrijke gebieden liggen. Denk aan onthaalpunten welke ondergebracht worden in een bestaande toeristische dienst of horecagelegenheid in het
fig.45 materialisatie van een plein, inspelend op regenwater, SLA, Denemarken
43
centrum van een aanliggend dorp. Omwille van de marketing van de Sigmagebieden is het wenselijk dat ook deze diensten de Sigmahuisstijl ademen. Aangezien bezoekers verwachten dat de verbinding van het onthaalpunt met het projectgebied een beleving is die aansluit bij de verwachtingen van hun bezoek, zijn ook deze routes maximaal onderhevig aan de huisstijl. De verbinding van een onthaalpunt met een natuurgebied aan de hand van een laan is een voorbeeld. Het ontwerpend onderzoek uitgevoerd door stefan.schöning.studio werkt verhelderend. Door onthaalplekken in te werken in dijklichamen worden de breedte en de hoogte van de dijklichamen voelbaar. Het gebruik van eenzelfde materiaal voor de verschillende parkings
fig.46 parking en fietsenstalling ingewerkt in het dijklichaam
en fietsenstallingen binnen één projectgebied draagt bovendien bij tot de herkenbaarheid. Door de maatvoering af te stemmen op de omliggende dijklichamen worden de waterkeringen des te sterker beleefd. Vloeiende vormen verwijzen bovendien naar de vloeiende beweging van de Schelde. Door cortenstaal te gebruiken wordt de transformerende kracht van water ervaarbaar gemaakt (denk aan de vorming van roestlijnen). Het gebruik van cortenstaal is omwille van de contexteis te verantwoorden binnen een havengebied. Bij voorkeur worden materialen immers afgestemd op de omgeving waarin ze voorkomen.
fig.47 onthaalpoorten met variërende hoogte
Investeringen conform hiërarchie onthaalpunten Dat het van belang is te investeren in onthaalpoorten moet duidelijk zijn. De mate waarin geïnvesteerd wordt, hangt echter samen met de hiërarchie in onthaalpoorten. Het spreekt voor zich dat een toegangspoort op projectniveau andere investeringen vereist dan een verbinding van een buurtpad met het achterliggend natuurgebied. Daarenboven is een haalbaarheidsstudie noodzakelijk en een afstemming op de wensen van de lokale gemeente en (boven)lokale toeristische actoren.
fig.48 vorm ontleend aan de morfologie van een vaargeul
fig.49 het gebruik van cortenstaal
44
Sigmahuisstijl: Landschapskunst Naast alle andere maatregelen in het kader van de Sigmahuisstijl kunnen her en der op de waterkeringen en binnen de overstromings- en natuurgebieden kunstzinnige toetsen aangebracht worden welke de Sigmalagen op poëtische wijze belichten. Deze kunstzinnige ingrepen kunnen van tijdelijke of permanente aard zijn en kunnen geïnitieerd worden door W&Z NV en/of door lokale organisaties. Een voorbeeld van een minimale investering welke gedragen kan worden door W&Z NV is het verwerken van Sigmahuisstijl-geïnspireerde poëzie op bepaalde plekken in het kilometerslange asfalt langsheen de Schelde. Door stempels te drukken in het warme asfalt fig.50 poëzie in asfalt - Aspahltsee, Arnulfpark, München
kunnen verbijzonderingen aangebracht worden die bij regen vollopen waardoor het asfalt
fig.51 Andy Goldsworthy
een poëtische watertoets krijgt. Na verloop van tijd zullen plantjes plaatsnemen in de holtes waardoor de patronen een permanent groene toets geven aan het asfalt. Daarnaast is het niet ondenkbaar dat W&Z NV samenwerkt met (landschaps-)kunstenaars om sommige water- en natuurinfrastructurele elementen te herontwerpen om ze net die extra belevingswaarde mee te geven. Kunstzinnige interventies geïnitieerd door lokale organisaties kunnen allerlei vormen aannemen. Trouw blijvend aan de Sigmahuisstijl, worden ze bij voorkeur geïnspireerd op
fig.52 een hemelkamer - James Turrell, Den Haag
de Sigmakernwaarden: de wisselwerking tussen de Schelde, (bewegend) water, natuur en context! Het werk van landschapskunstenaars Andy Goldsworthy en James Turrell spreekt boekdelen.
fig.53 kunstmatige nevel maakt de aanwezigheid van water en wind voelbaar
45
Conclusie
Conclusie
zoals Toerisme Vlaanderen, Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Oost-Vlaanderen, Toerisme Waasland en Toerisme Scheldeland. Op basis van landschappelijke en geografische kenmerken wordt gedacht aan het Havenlandschap, het kerngebied Schelde-Durme en het
Met talrijke overstromingsgebieden en waterrijke natuurgebieden, verspreid over de
Rivierenland langsheen de Dijle en de Nete.
Scheldevallei en verbonden door een kilometerslange waterkeringen én de Schelde, kan men terecht geloven in het recreatief en toeristisch potentieel van de Sigmawerken.
Het Sigmaonthaal dient dan ook afgestemd op het onthaal van de omliggende gemeentes
Het recreatief medegebruik van de noodzakelijke veiligheidswerken bieden voor zowel
en de methodologieën van de overkoepelende toeristische actoren.
omwonenden als toeristen nieuwe kansen om het Vlaamse land te herontdekken. Duurzaam samenwerken met investeerders Een succesvol toeristisch-recreatief onthaal hangt echter af van diverse factoren. Naast de
Om de toeristisch-recreatieve potentie van de Sigmaoverstromings- en natuurgebieden
randvoorwaarden voor waterveiligheid en natuurbehoud en -ontwikkeling zijn de lokale
optimaal te benutten is er verder nood aan één organisatiestructuur met één visie.
inbedding, de onderverdeling van de Sigmagebieden in drie toeristisch te vermarkten
Deze samenwerking met bovenlokale (potentiële) investeerders kan dienen als hefboom
producten, de daarbijhorende samenwerking met lokale en bovenlokale partners en het
voor onthaal met vanzelfsprekende positieve effecten voor de (lokale) economie. Ook
bewaren van de Sigma-eigenheid noodzakelijke ingrediënten.
de samenwerking met lokale investeerders is noodzakelijk. Initiatieven vanwege lokale ondernemers versterken immers op hun beurt het onthaal.
Inbedding in lokale omgeving Het onthaal binnen de Sigmagebieden is in sterke mate afhankelijk van de manier waarop
Door de verschillende ondernemers te stimuleren om met een duurzaamheidslabel te
deze overstromingsgebieden, natuurgebieden en waterkeringen geïntegreerd worden in
werken, kunnen de Sigmagebieden bovendien vaandeldragers worden voor duurzaam
hun omgeving. Het Sigmaonthaalplan gaat daarom uit van een maximale inbedding van
onthaal.
de Sigmagebieden in hun omgeving door maximaal rekening te houden met de bestaande historische en landschappelijke context, door de ontsluiting van de Sigmagebieden
Sigma-eigenheid
maximaal af te stemmen op de bestaande functionele en recreatieve infrastructuur,
Dat de verschillende overstromings- en natuurgebieden en waterkeringen onderdeel
door lokale partners in een vroeg stadium van het ontwerp te betrekken en door lokale
worden van grotere toeristische producten betekent tenslotte niet dat ze hun eigenheid
initiatieven maximaal aan te moedigen.
verliezen. Door consequent de Sigmahuisstijl door te vertalen binnen de verschillende beleids- en ontwerpbeslissingen zullen de Sigmagebieden blijvend ervaren worden als
Samenwerking met partners in (toeristisch) onthaal
waardevolle plekken waar waterveiligheid, waterrijke natuur, de Schelde en de context op
Door haar verspreide ligging zijn de verschillende Sigmagebieden echter niet sterk genoeg
een unieke wijze kunnen beleefd worden.
om ze als één product te vermarkten. Er wordt daarom aangeraden de Sigmagebieden te beschouwen als onderdeel van drie grotere toeristische producten die alle verbonden zijn door de Schelde en in de markt worden gezet door overkoepelende toeristische actoren
49
Bijlagen
51
Bijlage I Overzichtskaart Sigmawerken
53
54
55
Bijlage II Doelgroepen
natuurgebieden bezoeken. Zij zijn niet per se eindgebruikers van de Sigmagebieden, maar hebben vooral interesse in de bouw en aanleg. De grote aantrekkingskracht welke
Doelgroep 1. de ‘Amusement’ groep
de Sigmagebieden uitoefenen op deze doelgroep blijkt nu al uit de vele bezoekers van de
Amusement-zoekers zijn mensen die een overstromings- en natuurgebied zullen bezoeken
bouwplaats(en) en de vele excursieaanvragen. Het succes van de werfkeet in Kruibeke is
met vrienden en familie. Ze kiezen voor georganiseerde, sociale en ontspannen uitstapjes
een tekenend bewijs.
die niet teveel inspanning vergen. Hoewel het landschap minder interessant is voor hen verwachten ze er wel iets uniek te beleven. Bij voorkeur is er ook iets te doen voor hun
Naast kleine groepjes van individuen is het aangeraden rekening te houden met
kinderen. Verder zijn service en comfort belangrijk voor deze doelgroep. Ze verkiezen
schooluitstapjes, bedrijfsuitstapjes, etc. Het voorzien van een ontvangstlokaal in eigen
makkelijk begaanbare paden, duidelijke bewegwijzering en gebruiken parking en horeca.
beheer of het gebruik van een lokaal, beschikbaar gesteld door een derde is zeker geen
Ze houden van terrasjes, picknick, barbecue,...
overbodige luxe.
Doelgroep 2. de ‘Er even tussen uit’ groep
Doelgroep 4. de ‘Opgaan in de natuur’ groep
Bezoekende recreanten welke ‘er even tussen uit’ willen, zijn mensen uit de nabije
De vierde doelgroep wordt gevormd door recreanten die niet alleen houden van de natuur,
omgeving van de overstromings- en natuurgebieden en waterkeringen. Ze zijn op zoek
maar er ook veel over willen bijleren. Zij willen de natuur in al haar vormen beleven, zijn
naar rust en ontspanning. Hoewel een groene, waterrijke, natuurlijke omgeving belangrijk
niet geïnteresseerd in extra faciliteiten en vermijden bezoekers met andere doeleinden.
is om hun dagelijkse beslomeringen te ontvluchten en de batterijen even op te laden, is
Ze laten zich niet ontmoedigen door moeilijk toegankelijke natuur, ze laten zich niet
het landschap voor hen slechts belangrijk als achtergrond, decor. Deze doelgroep verkiest
tegengehouden door obstakels. Deze doelgroep brengt zelf eten en drinken mee.
bovendien onverharde en semi-verharde paden. Bijkomende faciliteiten zoals horeca of Doelgroep 5. de ‘Sportieve uitdaging’ groep
kijkhutten zijn van minder belang.
De laatste doelgroep wordt gevormd door recreanten welke op zoek zijn naar fysieke Doelgroep 3. de ‘Interesse’ groep
uitdagingen; ze zoeken hiervoor een uitdagend landschap. Onder deze groep vallen de
Een derde doelgroep wordt gevormd door personen die tijdens hun uitstapjes ook willen
fietsers, mountain bikers, ruiters, joggers, fitnessers, ...
bijleren over natuur, cultuur en geschiedenis, al dan niet onder de vorm van een excursie. Zij waarderen een hoge biodiversiteit en een uitgebreid netwerk aan paden. Zij zijn op zoek naar authentieke landschappen. De aanwezigheid van musea in de nabije omgeving, een bezoekerscentrum en bijvoorbeeld kijkhutten worden door deze doelgroep extra gewaardeerd. Ze leren bij aan de hand van infopanelen, beschrijvingen, verhalen,... Een specifiek onderdeel van deze doelgroep wordt gevormd door bezoekers welke geïnteresseerd zijn in de ‘werken’ en bezoekers welke ook andere overstromings- en
56
