ont zag wek kend
Musica Sacra Maastricht t kunstenfestival
18 - 21 september 2014
Giacomo Carissimi Diluvium universale & Judicium extremum Collegium ad Mosam o.l.v. Huub Ehlen • zaterdag 20 september · 12.30 - 13.30 uur · kapel zusters onder de bogen
Giacomo Carissimi 1605-1674
kuipersbestaan voorbestemd, zijn talent redde hem echter. Hij zette zich volledig in voor de muziek, was
Diluvium universale (De Zondvloed)
op z’n achttiende professioneel zanger in de domkapel van Tivoli, hier één jaar later organist, en bekleedde
Judicium extremum (Het Laatste Oordeel)
op zijn 24ste al de positie die hij zijn hele verdere leven, nog 44 jaar lang, zou houden: kapelmeester van het
Toelichting
Collegio Germanico. 44 jaar dezelfde positie. Wijst dat op nederigheid,
Geen graf, geen portret, geen enkel manuscript… In
bescheidenheid? Deels wel. Het had ook heel anders
het verlengde van het festivalthema is er in het geval
kunnen lopen. Carissimi was bekend tot in Noord-
van Giacomo Carissimi – buiten zijn muziek – erg
Europa, de koningin van Zweden bezorgde hem een
weinig wat je vol ontzag, respect en verwondering
eretitel en schiep er groot behagen in zijn oratoria in
kunt bewonderen. Je kunt niet adorerend stilstaan
Rome te komen beluisteren. Ook werd hij in brede
voor zijn portret, of in deemoed zijn laatste rustplaats
kring ‘le plus grand musicien que l’Italie ait produit’
bezoeken, niet de handgeschreven noten bestuderen
genoemd. Geregeld kreeg hij aanbiedingen, deels uit
en er zijn zelfs geen oude drukken van zijn muziek: je
het buitenland, en daar zaten mooie baantjes tussen:
moet het met de klanken doen. Waar het natuurlijk
opvolger van Monteverdi als kapelmeester van de San
vooral om gaat.
Marco in Venetië, kapelmeester van de gouverneur
Giacomo Carissimi leefde van 1605 tot 1674; geboren
der Nederlanden, zelfs mocht hij in dienst treden van
als zoon van een kuiper in Marino, een voorstadje in
de Oostenrijkse keizer… Carissimi bleef in Rome.
de heuvels van Rome, heeft hij de Eeuwige Stad nooit
Het beviel hem daar. Hij moet een kalme, introverte
meer verlaten. Giacomo leek ook tot het eenvoudige
figuur zijn geweest – ‘lang, slank,’ zoals de bronnen
1
zaterdag t 12.30
schrijven, ‘naar melancholie neigend en hoffelijk in zijn
handschriften als vodden verkocht en lukraak ver-
relaties tot vrienden en anderen’ – die bovenstaande
spreid… We moeten het sindsdien doen met allerlei,
aanbiedingen altijd afsloeg ‘met de grootst mogelijke
vaak onbetrouwbare afschriften, die al tijdens het
beleefdheid’. Een man die zich bewust was van zijn
leven van de componist werden gemaakt.
plichten: de zorg over de studenten en koorknapen van de San Apollinare (de aan het Collegio verbonden
Spiritueel toneelstuk
kapel) én over de gezinnen van zijn vele broers en
Giacomo Carissimi wordt wel ‘de vader van het ora-
zussen, die hij niet alleen met liefde maar ook finan-
torium’ genoemd. Het oratorium staat niet ver af van
cieel bijstond: dankzij zijn fraaie positie en zijn spaarzin
de opera die in die tijd in Italië tot ontwikkeling kwam:
had hij het behoorlijk breed.
een grootschalige, verhalende compositie voor solisten,
Maar het was vooral het Collegio Germanico zelf dat
koor en orkest, met recitatieven, ariosi (voorlopers van
de componist in de Italiaanse hoofdstad hield. Dit in-
de aria) en koren. Maar terwijl de opera meestal een
stituut was een rijke bron van muziek en van cultuur
wereldlijk onderwerp heeft, haalt het oratorium zijn
in bredere zin: het was de belangrijkste opleiding voor
stof uit de bijbel. In het geval van Carissimi was dat
jezuïeten en het centrum van de Contrareformatie.
bijna altijd het Oude Testament (Judicium extremum
Het muzikale niveau was er zeer hoog, niet in het minst
is een van de weinige uitzonderingen). Hoewel zonder
vanwege de inspanningen van Carissimi zelf, en de
kostuums en decors, was het oratorium een spiritueel
voorstellingen trokken een groot publiek waaronder
toneelstuk. Dat hing ook samen met het gebruik van
vele voorname Romeinen, ‘kardinalen, ambassadeurs
expressieve middelen. Carissimi, inventief op dit punt,
en prelaten’. Het Collegio droeg in belangrijke mate
componeert geregeld plotselinge dramatische stiltes
bij aan de naam van Rome als ‘gastheer van de kunsten
en gebruikt chromatiek (spannende halvetoons-afstan-
en al die schoonheden die nieuwsgierige en ontwik-
den), dissonanten en versieringen om belangrijke
kelde geesten verzadigen’. En hier, binnen de stevige
woorden uit te lichten. Maar expressief is juist óók
muren van de San Apollinare, componeerde Carissimi
een zekere soberheid, in de vorm van een verstaan-
zijn werken. Uitsluitend geestelijke muziek: cantates,
bare tekst en het vermijden van complexe, polyfone
motetten, honderden in totaal. Maar zijn oratoria
meerstemmigheid.
waren van meet af aan het beroemdst: Jephte, Jonas,
Vanuit zijn positie bij de jezuïeten had Carissimi’s
Job, Diluvium universale, Judicium extremum etc.
muziek een moraal en een educatief doel: doorgaans wordt bij Carissimi de mens door God op de proef ge-
Bij pauselijk decreet werd een verbod ingesteld Carissmi’s manuscripten te verkopen of zelfs maar uit te lenen.
steld. Maar daarnaast was ook het poëtisch-esthetische aspect belangrijk: de katholieke Romeinen waren nu eenmaal een prachtlievend volkje! De teksten komen rechtstreeks uit de bijbel, soms – en waarschijnlijk door Carissimi zelf – wat aangepast aan de muzikaal-drama-
Van zijn werk werd niets gepubliceerd. Opvallend,
tische behoeften. Oratoria behoorden tot de geeste-
maar de reden was dat men dit repertoire exclusief
lijke, gewijde muziek, maar werden niet uitgevoerd
voor Rome wilde behouden. Na zijn dood werd het
binnen de liturgie. Ze klonken in kerken tijdens de
nog extremer: bij pauselijk decreet werd een verbod
Vastentijd en in het bijzonder tijdens de Goede Week
ingesteld zijn manuscripten te verkopen of zelfs maar
voorafgaand aan Pasen. Er waren dan in Rome geen
uit te lenen. Een eer, zo veel ‘zorg’, maar ook een forse
operavoorstellingen en men ging massaal op pad
belemmering voor de verspreiding van zijn werk. De
voor ‘de nieuwe Carissimi’.
geschiedenis strafte dit egoïsme later tragisch af, wat echter nog fataler bleek: toen in 1773 op zijn beurt de
Judicium extremum
jezuïetenorde verboden werd, werden de archieven
De tekst van Judicium extremum (Het Laatste Oordeel)
van het Collegio leeggeroofd en werden Carissimi’s
komt uit het Matteüs-evangelie en was de bijbellezing
2
op de eerste maandag van de Vasten. De Laatste Oor-
Diluvium universale
deelsdag, een hefig thema. Aan het Einde der Tijden
Ook het verhaal van het oratorium Diluvium universale
keert God als opperrechter terug om ‘de bokken van
(De Zondvloed), bood dramatische mogelijkheden te
de schapen te scheiden’: wie een goed leven had ge-
over. Deze bijbelse vertelling uit Genesis 7-9 behandelt
leefd kwam in de hemel, wie zondig was zou eeuwig
de vloed die de hele aarde overspoelt. Alleen Noach
branden in de hel. Een ‘geliefd’ thema toen, ook buiten
is tijdig opgedragen een ark te bouwen om daarmee
de muziek: in zijn Spirituele exercitiën verbeeldde
zichzelf, zijn gezin en van elke dier- en plantensoort
Ignatius van Loyola, de grondlegger van de jezuïeten,
twee exemplaren te redden. Meteen al in de sinfonia
het suggestief met woorden, Bernini beeldhouwde
pakt Carissimi kleurrijk uit met trompetten en pauken.
de extatische St. Theresa en Michelangelo schilderde
Het stijgen van het water wordt nog aan de vertellers
zijn machtig fresco Het Laatste Oordeel dat boven het
overgelaten, zij het met flink geornamenteerde ariosi,
altaar in de Sixtijnse Kapel prijkt.
maar heel spectaculair wordt het wanneer – met
Carissimi ging op dramatische wijze aan de slag. Met
dubbel koor! – de paniek van mens en dier worden
schetterende trompetten en steeds dreigend terug-
uitgebeeld, op de vlucht voor de vloedgolven tever-
kerend tromgeroffel in de sinfonia bijvoorbeeld, als
geefs een veilig heenkomen zoekend in de bergen…
vooraankondiging van Christus’ woorden ‘Ite, ite
Dit drama gaat gepaard met scherpe dissonanten,
Angeli mei, cum tuba et voce magna, et congregate
waarna het zich terugtrekkende water en het einde
electos meos a quatuor ventis’ (Ga, ga, mijn Engelen,
van de vloed juist extra vredig en harmonieus klinkt:
en verzamel – met trompetgeschal en luide stem –
een statig engelenkoor, een van de lieflijkste die
mijn uitverkorenen uit de vier windstreken); met zes
Carissimi componeerde. t
solisten (waaronder de profeet en Christus), met soms maar liefst driedubbel koor, elfstemmig…
Stephen Westra
Detail van Il Giudizio Universale (Het Laatste Oordeel) door Michelangelo, Sixtijnse Kapel, Vaticaan
3
Teksten Diluvium universale
De Zondvloed
Ina Siedlaczek sopraan Historicus I, Angeli, Homine II
Geoffrey Degives tenor Historicus III
Dawn Bailey sopraan Historicus II, Angeli, Homine III
Immo Schröder tenor Deus
Amélie Renglet sopraan Homine I
Alessandro Cortese bariton Noe
1. Symphonia
1. Sinfonia
Historicus (I, II)
Verteller
Cum vidisset Deus quod in immensum increvisset
En God zag dat de zonde der mensen op aarde
hominum malitia super terram et omnis eorum
bovenmatig toenam, en dat al hun gedachten
cogitatio intenta esset in malum, dixit:
op het slechte gericht waren, en hij zei:
Deus et Homines (I, II, Chorus)
God en Volk
Ecce homines quos creavi, omnes peccaverunt ;
Voorwaar, de mensen die ik/Gij heb(t) geschapen,
omnes declinaverunt, omnes me dereliquerunt/
hebben allen gezondigd, allen zijn op een dwaalspoor
omnes te dereliquerunt ; non est qui convertatur
geraakt, allen hebben mij/u verlaten. Niemand
ad me/te. Non est qui faciat bonum, non est
herinnert zich mij/u. Niemand keert zich naar mij/u.
usque ad unum.
Er is geen weldoener, zelfs niet één.
2. Deus
2. God
Noe, Noe, ubi es?
Noach, Noach, waar ben je?
Noe
Noach
Ecce, ecce adsum, Domine.
Ik ben hier, Heer.
Deus
God
Audi, audi quae dicam libi.
Luister, luister wat ik je zeg.
Noe
Noach
Loquere, Domine, quia audit servus tuus.
Spreek Heer, uw dienaar luistert.
Deus
God
Finis universae terrae venit coram me,
Het eind van de mensheid is nabij,
poenitet me fecisse hominem.
ik betreur het dat ik de mens heb geschapen.
Noe
Noach
Quare poenitet te humanum genus creasse?
Waarom betreurt u het dat u de mens hebt geschapen?
Quare furor tuus insurget adversus homines?
Waarom richt uw toorn zich op de mens?
Deus
God
Quia repleta est terra iniquitate eorum.
Omdat de aarde vervuld is van zijn ongerechtigheid.
Noe
Noach
Parce Domine, parce populo tuo
Spaar, Heer, spaar uw volk,
et ne [cadat] genus in perditionem.
opdat niet alle volkeren ten onder gaan.
Deus
God
Non parcam his qui me oderunt, impiorum non
Ik zal niet sparen wie me haten; Ik zal geen genade
miserebor sed omnes sub aquis demergam.
hebben met de zondigen, maar ik laat hen ten onder gaan in het water.
4
Noe
Noach
Quid faciam miser, quomodo effugiam ab impetu
Wat zal ik doen, slecht mens als ik ben, hoe kan ik
aquarum inundantium?
ontkomen aan het geweld van het water?
Deus
God
Fac tibi ligneam arcam et ingredere in eam cum
Bouw een ark van hout, en ga daarin met uw zonen,
filiis tuis ut aquas effugias quae submergent
om te ontsnappen aan de wateren, die alle bewoners
omnes habitatores terrae.
van de aarde zullen bedekken.
Angeli et Chori
Engelen en koren
Agite, ruite, ruite currentes Austri,
Kom, haast u, haast u, onstuimige winden uit het
furentes Austri, movete turbines,
zuiden, zet u in beweging, gij wervelwinden, blaas,
ciete pluvias, per vos praecipiti seviat impetu
regen, want door u zal de vreeswekkende storm razen
effusis imbribus tempestas horrida, coelum
met grote kracht, en met overvloedige buien, de lucht
horrissono fragore mugiat,
zal bulderen van angstwekkende geluiden,
terrarum ardua tremiscant tonitra,
de rotsen der aarde zullen schudden door donderslagen,
astra per nubila erumpant fulgura,
bliksemschichten zullen de wolken doorklieven met hun
flammescant ignea fulgorum lumina,
vurig licht, hun brullende geluid zal bulderen
strepenti strideant rumore fulmina,
en de trotse toppen van de bergen zullen getroffen
superba montium feriant culmina,
worden, laat de razende wind de lucht in beweging
ventorum rabies aëra verberet effusa grandine,
brengen, en laat de regen neerkomen op verspreide
nimbi praecipitent.
hagelstenen.
3. Historicus (I)
3. Verteller (I)
Dirupti sunt ergo omnes fontes aquarum et
Alle bronnen uit de grote diepten braken los, en de
cataractae coeli apertae sunt et longa imbrium
sluizen van de hemel werden geopend en lange tijd
continuatione per quadraginta dies et quadra-
bleef de regen op de aarde vallen, veertig dagen en
ginta noctes facta est inundatio super universam
veertig nachten achtereen. En de vloed op de aarde
terram. Aquis arva demergunt, flavae segetes
hield aan. De velden werden bedekt met water,
sternuntur floribusque viduata manent prata.
oogsten van gouden granen werden platgeslagen.
Historicus (II)
Verteller (II)
Villae cadunt et vincta fera gurgite deleta
Steden werden neergeslagen, gewassen werden ver-
et colonis deplorata jacent sata.
nietigd door de razende vloed en lagen er verlaten bij.
Historicus (I)
Verteller (I)
Summis haerent pisces nimbis sedes fuit quae
Vissen hangen in de hoogste bomen, voorheen de woon-
columbis, supra silvas damae natant dum absortae
plaats van de duiven, herten zwemmen over de bossen
ab undis cadant.
tot ze, verzwolgen door de golven, ten onder gaan.
Historicus (II)
Verteller (II)
Lupi natant inter oves, inter canes,
Wolven zwemmen tussen schapen, tussen honden en
inter boves, omne vivens in profunda vada maris
tussen runderen, de wolken drijven alle levende wezens
trahit unda, omne quod sub coelo aquae
naar de diepten van de zee en alles wat onder de
in demersum latet.
hemelen leeft, wordt verzwolgen door de watervloed.
Historicus (III)
Verteller (III)
Videntes autem homines quod in tantam altitudinem
En toen de mensen zagen dat het water zo hoog was
increvissent aquae, ad altissima montium culmina
gekomen, vluchtten ze naar de hoogste toppen van de
convergebant, et lamentabili ululatu complorantes,
bergen en jammerden luid en beschuldigden hun valse
mendaces deos suos incusabant dicentes:
goden en zeiden:
5
Homines (I, II, III, Chori)
Volk (I, II, III, Koor)
Heu, heu, quae superum rabies, quae coelitum
Helaas, helaas, welke wraak der goden, welk een
letifera nos vexat inclementia!
noodlottige wreedheid van de hemelen teistert ons!
Heu, heu nos tristes, heu dolentes, nimis coelo
Helaas, helaas, hoe hopeloos en jammerlijk zijn wij,
invisas gentes! Quae nos dira et execranda,
tezeer gehaat door de hemelen! Hoe verschrikkelijk,
quae funesta trahunt fata!
weerzinwekkend en dodelijk is ons lot!
Crudeles o deos, o numina dira, jam fera,
O, wrede goden; O, vreselijke goden, waarom zijt gij zo
jam nostra cur agitis reos?
wreed voor ons, schuldigen? Waarom zegeviert gij over
Cur nulla praevalis nos revocatis,
ons, wij die zonder reden worden neergeslagen? Waarom
mortales ad dura cur fata damnatis,
worden wij veroordeeld tot zo’n wreed lot? Waarom
sic demersis, sic deletis o mortalibus gaudetis?
verheugt u zich, bij het aanzicht van ons, stervelingen, die onder water komen en worden vernietigd?
O iniquam saevitiam, o deorum saevissimam
O, slechte wreedheid, o, meedogenloze zondigheid der
nequitiam! Age, Juppiter impie, ferox, tiranne
goden! Kom, zondige Jupiter, gij trotse tiran der hemelen,
coelitum, age, triumpha, plaude nostris aerumnis,
kom, zegevier, bejubel onze kwellingen, verblijd u, en
gaude nostris laetare cladibus istis, te jactes
verheug u in onze vernietiging, en gaat u te buiten in
laudibus. Nostr[os] ad fletus exulta laetus,
lofprijzing van wat ons wordt aangedaan. Wees uitzinnig
nostro crudelis dolore pascere:
blij om onze tranen, en verheug u om onze wrede kwelling,
nostro jam satis pectora luctu.
ons hart is reeds vol rouw.
Orbis molem cur creasti ut aquae vi deprimeres,
Waarom hebt gij de wereld tot stand gebracht?
cur virentes procreasti diluvio perimeres,
Om haar ten onder te laten gaan in het geweld van de
cur ad limen nos vocasti quam subito adimeres?
wateren? Waarom hebt gij alles groen gemaakt?
O inanem dementiam, o immanem Tonantis
Om het te vernietigen met de zondvloed? Waarom hebt
inclementiam!
gij ons tot leven geroepen? Om ons in een ogenblik weg te vagen? O, ijdele dwaasheid, o, onmetelijke wreedheid van de donderende Heer!
4. Historicus (III)
4. Verteller (III)
Post dies vera centum et quadraginta quibus aquae
En de wateren heersten over de aarde gedurende 140
obtinuerunt terras, recordatus est Dominus Noe et ait:
dagen, en toen dacht de Heer aan Noach, en Hij zei:
Deus
God
Fontes abyssi jam claudantur, cessent jam pluviae,
Laat de bronnen van de diepte zich sluiten, laat de regen
imminuantur aquae, decrescant ripis flumina,
ophouden, laat het water zich terugtrekken, laat de rivieren
mare ad litora redeat ut Noe ex area possit egredi.
terugkeren binnen hun oevers, laat de zee terugstromen naar de kust, opdat Noach de ark mag verlaten.
5. Angeli et Chori
5. Engelen en koren
Polos sidereos nubila linquite, campos aethereos
Wolken, verlaat de lucht, Sterren, omgeef de etherische
lumina cingite, stent jam silenti aëre venti, imbres
velden, laat de winden gaan liggen, laat de regen op-
jam cessent nec aquae terras amplius divexent.
houden, en laat de wateren het land niet meer teisteren.
Inclarat jam dies quae coelum serenat ventosque
Nu breekt de dag aan, waarop een aangename rust de
refrenat mitissima quies.
lucht sereen maakt, en de wind laat liggen.
Omnes
Allen
O felix dies, o dies beata,
O gelukzalige dag, o gezegende dag,
o dies super omnes fortunata.
o meest gelukkige dag der dagen.
6
Judicium extremum
Het Laatste Oordeel
Amélie Renglet sopraan Angeli I Ina Siedlaczek sopraan Angeli I, Historicus Hilde Cortese sopraan Angeli II Dawn Bailey sopraan Angeli II, Historicus Immo Schröder tenor Historicus, Peccatores Alessandro Cortese bariton Propheta, Peccatores
Valerio Zanolli bas/bariton Christus Anita Koolen alt Iusti Geoffrey Degives tenor Iusti Wim Reijnders bas Iusti Vincianne Soille alt Peccatores
1. Symphonia
Sinfonia
Propheta Aspiciebam in visione noctis, et ecce in nubibus coeli Filius hominis veniebat cum potestate magna et majestate, judicaturus orbem terrarum in justitia, dicens: Christus Ite, ite Angeli mei, cum tuba et voce magna, et congregate electos meos a quatuor ventis a summis coelorum usque ad termonos eorum. Soli et Chori Tunc, horribili sonitu, tubae clangentes vocabunt gentes, et a sepulcris excitabunt angeli. Vocis fragore, tubae clangore, mugiet terra, resonabunt aethera.
Profeet Ik overdacht de verschijningen van de nacht, toen, voorwaar, temidden van de wolken der hemelen de Mensenzoon verscheen, met grote macht en glorie, klaar om de wereld met zijn rechtvaardigheid te verlichten, en hij zei: Christus Ga, ga, mijn Engelen, en verzamel – met trompetgeschal en luide stem – mijn uitverkorenen uit de vier windstreken, van de hoogste hemelen tot de uiterste grenzen. Solisten en koren En dan, met een ontzagwekkend geluid, zullen de trompetten de volkeren samenroepen, en de engelen zullen hen doen opstaan uit de graven. En de aarde zal bulderen, en de hemel weerklinken met het rumoer van de stemmen, en het geschal van de trompetten.
2. Angeli (I, II) Surgite mortui, venite ad judicium. Angelus (I) Surgite primi qui obdonnistis in Domino, surgite Sancti et electi Dei ut rapiamini obviam Christo in aera. Angelus (II) Congregamini populi, consurgite gentes et descendite in vallem Josaphat et ibi Dominus vobiscum disceptabit. Angeli (I, II) Surgite mortui, venite ad judicium. Angelus (I) State omnes ante tribunal Christi, rationem reddituri de malis et bonis quae in saeculo gessistis. Angelus (II) Plangite omnes tribus terrae, et videte Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, [reddentem bonis et malis] secundum opera sua.
2. Engelen (I en II) Sta op, gij doden, en kom naar uw rechter. Engel (I) Gij die in de Heer ontslapen zijt, sta op, gij heiligen en uitverkorenen Gods, om in het aangezicht van Christus opgenomen te worden in de hemel. Engel (II) Verzamel u, gij naties, Sta op, gij volkeren, en kom naar de vallei van Josafat, waar de Heer over u zal oordelen. Engelen (I, II) Sta op, gij doden, en kom naar uw oordeel. Engel (I) Staat allen voor het tribunaal van Christus, om rekenschap af te leggen voor wat gij gedaan hebt, het goede en het kwade. Engel (II) Ween, alle stammen der wereld, en zie de Mensenzoon die zit aan de rechterhand van de Heer der goedheid, volgens zijn werken.
7
3. Soli et Chori
3. Solisten en koren
Quam magna, quam amara, quam terribilis
Hoe groots, hoe bitter, en hoe vreeswekkend
erit dies novissima cum advenerit Dominus
zal de laatste dag zijn, wanneer de Heer
ad judicandum nos.
zal komen om over ons te oordelen.
Sol obscurabitur, luna obtenebrabitur,
De zon zal verduisterd zijn, de maan zal verduisterd zijn,
totus stellifer coeli inflammabitur,
en de hele sterrenhemel zal in lichterlaaie staan,
de coelo cadent sidera;
en de sterren zullen uit de hemel vallen.
arescent fontes,
De bronnen zullen opdrogen,
arescent flumina,
de rivieren zullen opdrogen,
arescent aequora,
de wateren zullen opdrogen,
coeli regia concidet,
het hemelpaleis zal ineenstorten,
mundi machina corruet.
en de bolwerken der aarde zullen neervallen.
4. Historicus
4. Verteller
Tunc, apertis coelis,
En dan zullen de hemelen geopend worden,
ministrantibus angeli,
en zal Christus verschijnen op zijn troon,
considentibus Apostolis,
in de glorie van zijn majesteit, met aan weerszijden
in sole majestatis suae Christus apparens dicet;
de Engelen en Apostelen en zeggen:
Christus
Christus
Congregate, angeli mei, ante me omnes gentes;
Mijn engelen, verzamelt alle volkeren vóór mij, scheid
separate eos ab invicem, sicut pastor segregat
hen van elkaar, zoals een herder zijn schapen scheidt
oves ab haedis, et statuete oves a dextris,
van de bokken, en zet de schapen aan de rechterhand,
haedos autem a sinistris.
maar de geiten aan de linkerhand.
Angeli (I,II)
Engelen (I, II)
Justi separentur ab impiis; stent a dextris electi,
Laat de rechtvaardigen gescheiden worden van de
consistant a sinistris peccatores,
zondaars, de uitverkorenen aan de rechterhand, de
ut secundum opera sua retributionem
zondaars aan de linkerhand, zodat ieder zijn beloning
aut paenam recipiant.
of straf ontvangt, afhankelijk van zijn werken.
Justi
De uitverkorenen
Ecce nos, pro te Domine, bonum certamen
Zie, o Heer, voor u hebben we een goede zaak bevochten,
certavimus, cursum consummavimus, fidem
we hebben onze weg afgelegd en zijn trouw gebleven
servavimus. Redde ergo nobis, justus Judex,
aan het geloof. Geef ons daarom, o rechtvaardige rechter,
repositam nobis a te coronam justitiae.
de kroon der rechtvaardigheid die u ons hebt toebedacht.
Christus
Christus
Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum
Kom, gezegenden van mijn Vader, en neem het
vobis regnum a constitutione mundi. Vos autem,
koninkrijk aan dat voor u is voorbereid vanaf het begin
qui a sinistris meis estis, discedite a me, maledicti,
der wereld. Ga weg van mij, vervloekten aan mijn
in ignem aeternum.
linkerhand, naar het eeuwige vuur.
Peccatores
Zondaars
Cur in aeternum irasceris nobis, Domine? Quare sic
Waarom is uw toorn naar ons voor eeuwig, Heer?
repente praecipitas nos in profundum?
Waarom toch werpt gij ons zo plotseling ten gronde?
Christus
Christus
Quare exurivi, sitivi; nudus,
Ik was hongerig, ik was dorstig, ik was naakt,
infirmus, aut in carcere eram,
ziek en ik zat gevangen, maar gij gaf me geen voedsel,
nec mihi cibum, potum, aut vestem dedistis.
niet te drinken, en gij kleedde mij niet.
8
Peccatores
Zondaars
Domine, quando te vidimus exurientem, sitientem,
Heer, wanneer zagen wij u hongerig, dorstig,
nudum, infirmum aut in carcere
naakt, of ziek, of zat u gevangen,
et non ministravimus tibi?
en hebben wij u niet geholpen?
Christus
Christus
Quod non fecistis uni de minoribus his,
Alles wat je niet voor één van deze minsten gedaan
nec mihi fecistis.
hebt, heb je ook niet voor mij gedaan.
Ite, ergo, maledicti in ignem aeternum
Ga dan, vervloekten, naar het eeuwig brandend vuur,
qui paratus est Satanae et angelis ejus.
dat gemaakt is voor Satan en zijn engelen.
Historicus
Verteller
O vox nimium tremenda!
O stem, verschrikkelijk boven alles!
Vox horrenda Creatoris judicantis,
Ontzagwekkende stem van de Schepper
peccatores condemnantis!
die de zondaars oordeelt en veroordeelt.
Historicus
Verteller
O vox tristis et funesta,
O droevige en treurige stem,
qua gens reproba et scelesta,
waardoor de verworpenen en zondaars,
in perpetuum maledicta,
voor altijd vervloekt,
aeternis erit ignibus addicta!
veroordeeld zullen zijn tot het eeuwigdurende vuur!
5. Soli et Chori
5. Solisten en koren
Quam magna, quam amara,
Hoe groots, hoe bitter,
quam terribilis erit dies novissima,
en hoe vreeswekkend zal de laatste dag zijn,
cum advenerit Dominus ad judicandum nos.
wanneer de Heer zal komen om over ons te oordelen.
Sol obscurabitur,
De zon zal verduisterd zijn,
luna obtenebrabitur,
de maan zal verduisterd zijn,
totus stellifer coeli inflammabitur,
en de hele sterrenhemel zal in lichterlaaie staan,
de coelo cadent sidera;
en de sterren zullen uit de hemel vallen.
arescent fontes,
De bronnen zullen opdrogen,
arescent flumina,
de rivieren zullen opdrogen,
arescent aequora,
de wateren zullen opdrogen,
coeli regia concidet,
het hemelpaleis zal ineenstorten,
mundi machina corruet.
en de bolwerken der aarde zullen neervallen. Matteüs 25
Collegium ad Mosam
werden ook veel thematische programma’s uitgevoerd.
Collegium AD MOSAM werd in 1994 opgericht op
Zo ontstonden concerten in samenwerking met jazz-
initiatief van Huub Ehlen en bestaat uit professionele
musici, dichters en dansers. Ook werken van minder
zangers, solisten en instrumentalisten, die zich richten
bekende componisten stonden op het programma.
op een authentieke uitvoering van barokmuziek.
Collegium Ad Mosam concerteert vanuit haar basis
Het ensemble treedt op in flexibele samenstelling,
in de Limburgse Euregio, was in vrijwel alle delen van
als koor, kleinkoor, orkest, solistenensemble of con-
het land te gast en ontving uitnodigingen voor festivals
sort. De vocale solisten zingen eveneens de koor
in België en Nederland.
partijen, zoals veelal gebruikelijk was in de Barok.
De cd Sacred Cantatas (Buxtehude) op het label Solal
Naast grote werken van Bach, Monteverdi en Biber
ontving internationaal grote waardering.
9
Als barokspecialist weet Huub Ehlen met een gedurfde
Collegium AD MOSAM
sopraan
Dawn Bailey, Ina Siedlaczek, Amelie
speelsheid aandacht te geven aan het muzikale detail.
Renglet, Kyra Cuypers, Hilde Cortese, Lilith Verhelst alt
Ina Siedlaczek · sopraan
Anita Koolen, Vincianne Soille,
Mireille Rooijmans tenor
Hans Timmermans, Immo Schröder,
Geoffrey Degives bas
In de afgelopen jaren heeft Ina Siedlaczek een grote naam verworven, als soliste en als zangeres in ensembles als Amarcord, New York Polyphony, Hamburger Ratsmusik, Lautten Compagney Berlin, Johann-Rosen-
Valerio Zanolli, Alessandro Cortese,
Wim Reijnders
müller Ensemble, Himmlische Cantorey en Bach-Consort Leipzig. Ze trad op in gerenommeerde festivals zoals Thüringer Bachwochen, Telemann-Tagen Magdeburg,
viool
altviool
cello
violone
Adrien Carre, Shiho Ono
CPE Bach Festkonzerten in Hamburg, Landshuter Hof-
Femke Huizinga
musiktagen en Voices. Ze werkte samen met dirigenten
Bernard Wolteche
als Ton Koopman, Ralf Otto, Gotthold Schwarz en
Hendrik-Jan Wolfert
Wolfgang Katschner.
orgel/clavecimbel
theorbe
Stefano Intrieri
Na haar studie in Heidelberg en Mannheim en masterclasses bij Barbara Schlick, nam zij deel aan de
Harjo Neutkens
cornetto Marleen Leicher, Nicholas Emmerson
excellentstudie ‘Barock vocal’ van de Musihochschule
trombone Joost Swinkels, Kate Rockett, Bart Vroomen
Mainz, waar ze les kreeg van onder anderen Claudia
pauken
Rob van der Sterren
Eder en Andreas Scholl. Ze werkte mee aan vele cd- en radio-opnamen.
Huub Ehlen · dirigent
In 2013 was Ina Siedlaczek ‘artist in residence’ bij de
Dirigent en artistiek leider van Collegium AD MOSAM
Kulturstiftung Marienmünster. Ze trad op in Polen,
is Huub Ehlen. Hij studeerde muziekpedagogiek, solo-
Italië, Frankrijk, België, Luxemburg, Nederland en in
zang, koordirectie, muziektheorie en compositie. Als
de VS. Van 2009 tot 2013 was ze als docente zang
docent stemexpressie, piano-improvisatie en muziek-
verbonden aan de Universität Paderborn en aan de
theorie is hij verbonden aan de Hogeschool Zuyd.
Hochschule für Musik Detmold.
Hij verzorgde cursussen voor zangers en dirigenten, waaronder workshops barokinterpretatie, cursussen
Amélie Renglet · sopraan
in het kader van het Koorfestival in Rotterdam, work-
De sopraan Amélie Renglet studeerde in 2005 af aan
shops aan de Universiteit van Diepenbeek (België), bij
het Institut Supérieur de Musique et de Pédagogie
het Psalmenfestival in de Leidse Pieterskerk en aan
Musicale in Namen, waar ze studeerde bij Benoît Giaux
het Maastrichts Conservatorium.
en Laure Delcampe. Ze vervolgde haar studie bij Poul
Huub Ehlen
10
Ina Siedlaczek
Amélie Renglet
Dawn Bailey © Emily Ding
Emborg en John Guttman in Denemarken en bij
Immo Schröder · tenor
Eunice Arias in België. Ze zong geregeld in ensembles
De Duitse tenor Immo Schröder studeerde altviool,
als Choeur de Chambre de Namur, Vox Luminis,
schoolmuziek en zang aan de Musikhochschule Det-
Cappella Mediterranea, Psallentes, Il Fondamento,
mold en bij Margreet Honig aan het Conservatorium
Ars Nova Copenhagen, Ludus Modalis en Collegium
van Amsterdam. Hij richtte zich intensief op de lied-
Ad Mosam. Daarbij werkte ze met dirigenten als Jean
kunst en volgde masterclasses bij Thomas Quasthoff,
Tubéry, Christophe Rousset, Jean-Claude Malgoire,
Peter Schreier en Dietrich Fischer-Dieskau.
Paul Hillier, Paul Dombrecht, Andrew Lawrence-King,
Immo Schröder heeft een voorliefde voor de cantates
Frieder Bernius en Peter Phillips. Als soliste zong ze
en oratoria van Bach, waarmee hij op festivals in
werken van onder anderen Bach, Purcell, Britten,
Utrecht, Berlijn, New York, Boston, Tel Aviv, Vilnius
Charpentier, Mozart en Gluck. Naast het barokreper-
en ook in het Concertgebouw van Amsterdam te
toire zingt ze geregeld gregoriaaans, hedendaagse
horen was. Hij werkt geregeld met de Nederlandse
muziek en ook jazz.
Bachvereniging, Cantus Cölln, Rheinische Kantorei, Ensemble Weser Renaissance en The Harp Consort.
Dawn Bailey · sopraan
Behalve als zanger van barokmuziek treedt Immo op
De sopraan Dawn Bailey beheerst een breed repertoire
als vertolker van hedendaagse composities. Met Neue
dat reikt van kamermuziek tot opera’s, oratoria en
Vocalsolisten Stuttgart en Klangforum Heidelberg
liederen. Ze studeerde bij onder anderen Valérie
was hij te horen op het New Music Festival Stockholm
Guillorit, Suzie Leblanc, Monica Whicher, Daniel
en de Biennale di Venezia.
Taylor, Aline Kutan en Lorna MacDonald. Momenteel studeert ze voor haar Master aan het Conservatorium
Geoffrey Degives · tenor
van Amsterdam. Ze behaalde onlangs de finale van
De Belgische tenor Geoffrey Degives haalde zijn
de Canticum Gaudium Early Music Vocal Competition
Master zang met lof aan het Koninklijk Conservatorium
in Poznan, Polen.
in Brussel en zijn Master opera met de hoogste onder-
Dawn Bailey is met name geliefd om haar interpreta-
scheiding aan de Nederlandse Opera Academie in
ties van repertoire uit de zeventiende en achttiende
Amsterdam. Hij heeft opgetreden in heel Europa en
eeuw en trad op met ensembles als Tafelmusik, Toronto
in Azië. Als operazanger zong hij rollen als Dorvil (La
Consort, Ensemble Caprice, Les Violons du Roy, Theatre
Scala di Seta), Florival (L’Amant jaloux) en Aristée-Pluton
of Early Music en Studio de musique ancienne de
(Orphée aux Enfers). Ook zingt hij oratoria en kamer-
Montréal. Ook bracht ze verschillende composities
muziek. Zijn repertoire omvat werken van Bach tot
van Canadese componisten in première, en trad ze
Britten en Charpentier tot Jolivet.
onlangs op in Brian Currents nieuwe opera Airline
Geoffrey Degives zong onder dirigenten als Kenneth
Icarus met Soundstreams in Toronto.
Montgomery, Richard Egarr, Bas Wiegers, Jacques
Immo Schröder
Geoffrey Degives
Alessandro Jacques Cortese
Valerio Zanolli
11
Mercier, Paul Dombrecht en Philippe Pierlot, op podia
Gini. Hij zong bas- en baritonsolo’s in werken van
als het Koninklijk Concertgebouw, Arsenal in Metz,
onder anderen Bach, Buxtehude, Purcell, Händel,
Théâtre de Neuilly-sur-Seine in Parijs en bij prestigieuze
Haydn, Mendelssohn, Rossini en Rheinberger.
festivals in België, Frankrijk, Engeland en Maleisië. Geoffrey Degives werkt met ensembles als Il Fonda-
Valerio Zanolli · bas/bariton
mento, Capella Bruxellensis, Orpheus Vokalensemble,
Valerio Zanolli groeide op in Turijn en woont momen-
Collegium AD MOSAM en Vokalensemble Voci VESTO.
teel in Basel, waar hij zijn zangstudie vervolgt bij Rosa
Hij is vast lid van het ARTON Ensemble en het Time
Domínguez aan de Schola Cantorum Basiliensis. Ook
Ensemble. Hij is ook actief als koordirigent en is sinds
wordt hij begeleid door Margreet Honig en Paul Triepels
2010 tenor en artistiek leider van zijn eigen profes-
en volgde hij masterclasses bij Anthony Rooley, An-
sionele vocale ensemble: Eclectic Singers.
dreas Scholl, Edoardo Torbianelli, Gerd Türk en Evelyn Tubb. Zijn repertoire reikt van Middeleeuws tot heden-
Alessandro Cortese · bariton
daags, waarbij zijn bijzondere aandacht uitgaat naar
Bariton Alessandro Cortese studeerde aan de Civica
de Barok, het Duitse lied en het Italiaanse belcanto.
Scuola di Musica en aan de academie van La Scala in
Valerio Zanolli zong in ensembles als Accademia del
zijn geboorteplaats Milaan. Als solist werkte hij mee
Santo Spirito, Cappella Murensis - Les Cornets Noir,
aan opnamen van werken van Carissimi, Marcello en
Ensemble Elyma, Kammerorchester Basel en Collegium
Schnittke. Als ensemblezanger maakte hij deel uit van
Ad MOSAM. Hij trad op in festivals als de Händel-
onder meer het World Youth Choir, het World Chamber
Festspiele, MITO Settembre Musica, Unione Musicale
Choir, Ensemble Concerto, Athestis en I Madrigalisti
en bij de Opéra Royal in Versailles. Met Abélia Nord-
Ambrosiani. Alessandro werkte mee aan producties
mann is hij oprichter en dirigent van Novantik Project
onder leiding van dirigenten als Frieder Bernius, To ¯nu
Basel, een jong vocaal/instrumentaal ensemble dat
Kaljuste, Jeffrey Tate, Gianandrea Noseda en Roberto
zich richt op oude en nieuwe muziek.
Stichting Musica Sacra, Theater aan het Vrijthof Maastricht en Omroep MAX Radio 4.
musica sacra maastricht is een coproductie van
Hugo Haeghens Jean Jacobs, Eddy Klomp, Bas Huijser programmacommissie Jacques Giesen (voorzitter), Hugo Haeghens, Stijn Boeve en Fons Dejong (Theater aan het Vrijthof), Russell Postema (Omroep MAX), Jos Leussink en Sylvester Beelaert projectleiding en fondsenwerving Stijn Boeve marketing en publiciteit Nicole de Boer productie Peter Noten redactie Philip Leussink en Jacinta Wetzer vormgeving Philip Leussink uitbalie Daan Grol, Diederik Honing en Elsbeth Willems techniek Remco van der Giessen facilitair Claire Dullens en Nandi Nijsten financiën Jos Spauwen en Joyce Paquay festivalbeeld bewerking van een foto genomen in buurtschap Cartils, gemeente Gulpen-Wittem © Maurice Hertog Fotografie festivaldirectie bestuur
Stichting Musica Sacra Vrijthof 47, 6211 LE Maastricht
[email protected] • www.musicasacramaastricht.nl
12
Fonds Podiumkunsten, Gemeente Maastricht, Provincie Limburg, Stichting Elisabeth Strouven, Stichting Kanunnik Salden Nieuwenhof, Limburgs Festival Platform, VVV Maastricht, SNS Reaalfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds Limburg, VSBfonds en de Vrienden van Musica Sacra Maastricht samenwerkingspartners Theater aan het Vrijthof, Omroep MAX, NPO Radio 4, RKK, Academie Beeldende Kunsten Maastricht, Collegium ad Mosam, Conservatorium Maastricht, Koninklijk Conservatorium Den Haag, Intro in situ, Lumière Cinema Maastricht, Philharmonie Zuidnederland, Schola Cantorum van het Ward-Instituut, Stichting Maastrichtse Componisten, Studium Chorale, Toneelacademie Maastricht, VVV Maastricht, Universiteit Tilburg (School of Humanities, Department of Culture Studies), dr. Fons Kurris, ds. Joen Drost en alle deelnemende locaties. mediapartners Omroep MAX, L1, Media Groep Limburg, RTV Maastricht. Omroep MAX maakt opnamen voor (live) uitzending op NPO Radio 4. met dank aan
Steun het festival Voor een bijdrage vanaf € 40 geniet u als Vriend van Musica Sacra Maastricht vele voordelen. Zie voor meer informatie en aanmelding www.musicasacramaastricht.nl. VOLGENDE EDITIE donderdag 17 t/m zondag 20 september 2015
