Onderzoek stand van zaken en ontwikkeling van Domotica in de zorg

Onderzoek stand van zaken en ontwikkeling van Domotica in de zorg

Opdrachtgever Auteurs Datum Versie

: : : :

College Bouw Ziekenhuisvoorzieningen Cor de Jong en Gerjon Kunst, Shared Values 29 april 2005 Definitief

Overname van (delen) van dit rapport mag slechts na toestemming van de opdrachtgever of de auteurs.

Inhoudsopgave 1 Inleiding .............................................................................................................................3 2 Samenvatting......................................................................................................................4 3 Definitie Domotica ...............................................................................................................7 3.1 Domotica in de zorg.......................................................................................................7 3.2 Waarom Domotica in de zorg ..........................................................................................7 3.2.1 Intramuraal ..........................................................................................................7 3.2.2 Extramuraal .........................................................................................................8 3.2.3 Maatschappelijk belang ..........................................................................................8 4 Huidige toepassingen van Domotica in de zorg ........................................................................9 4.1 Generieke toepassingen .................................................................................................9 4.1.1 Alarmering ......................................................................................................... 11 4.1.2 Signalering ......................................................................................................... 11 4.1.3 Bewaking ........................................................................................................... 11 4.1.4 Bediening........................................................................................................... 11 4.1.5 Sociale controle .................................................................................................. 12 4.1.6 Omgevingsbesturing............................................................................................ 12 4.1.7 Extra diensten .................................................................................................... 12 4.2 Domotica voor mensen zonder zelfbeschikking ................................................................ 12 4.3 Domotica voor mensen met zelfbeschikking .................................................................... 13 5 Systeemconcepten............................................................................................................. 14 5.1 Opbouw systemen ....................................................................................................... 14 5.2 Lokale communicatie (1) .............................................................................................. 16 5.2.1 Draadloos .......................................................................................................... 16 5.2.2 Bekabelde systemen............................................................................................ 17 5.3 Infrastructurele communicatie (2) ................................................................................. 18 5.4 Backup communicatiepaden.......................................................................................... 19 5.5 Open versus gesloten systemen .................................................................................... 19 5.6 Management device/meldbank ...................................................................................... 20 5.7 Opvolging ................................................................................................................... 20 5.8 Eerste en tweede generatie Domotica systemen .............................................................. 21 6 Marktbewegingen en ontwikkelingen .................................................................................... 22 6.1 Ontwikkelingen in de zorg ............................................................................................ 22 6.1.1 Vergrijzing ......................................................................................................... 22 6.1.2 Opzet woon-zorg zones........................................................................................ 22 6.2 Impact Domotica op de zorgorganisatie.......................................................................... 22 7 Voorbeeldprojecten ............................................................................................................ 24 7.1 Voorbeelden met betrekking tot ouderen ........................................................................ 26 7.1.1 Voorbeeld 1 (ouderenzorg): Viedome .................................................................... 26 7.1.2 Voorbeeld 2 (ouderenzorg): IRV............................................................................ 28 7.2 Dementerenden .......................................................................................................... 30 7.2.1 Voorbeeldproject dementerenden: Leo Polakhuis .................................................... 30 7.2.2 Voorbeeld 2 (dementerenden): Verpleeghuis Driemaashave ..................................... 33 7.3 Verstandelijk en lichamelijk gehandicapten ..................................................................... 36 8 Aandachtspunten en afwegingen bij aanbesteding ................................................................. 39 8.1 Zekerheid versus kosten .............................................................................................. 39 8.2 Aandachtspunten en afwegingen ................................................................................... 39 8.3 Aanpak aanbestedingstraject ........................................................................................ 40 9 Bouwkundige consequenties................................................................................................ 41 9.1 Nieuwbouwwoningen/complexen ................................................................................... 41 9.2 Bestaande woningen/complexen.................................................................................... 41 10 Standaardisatie ........................................................................................................... 42 10.1 Huidige standaardisatie ............................................................................................ 42 10.2 Toekomstige standaardisatie..................................................................................... 42 11 Conclusies en aanbevelingen......................................................................................... 43 Bijlage 1: Diverse systeemconcepten.......................................................................................... 46 1 Communicatie op lokaal niveau (1) ...................................................................................... 46 1.1 Elektriciteitsnet ........................................................................................................... 46 1.2 TCP/IP ....................................................................................................................... 46 2 Infrastructurele communicatie (2)........................................................................................ 48 2.1 ISDN.......................................................................................................................... 48 2.2 Kabelnetten Coax ........................................................................................................ 48 2.3 PSTN (analoge telefonie) .............................................................................................. 49 2.4 Breedband (TCP/IP) ..................................................................................................... 49 Bijlage 2: Greep uit relevante websites/documenten .................................................................... 50

Onderzoek stand van zaken en ontwikkelingen Domotica in de zorg 29 april 2005 Definitieve versie

Pagina 2 van 50

1

Inleiding

In deze rapportage wordt op hoofdlijnen ingegaan op de stand van zaken en de ontwikkeling van Domotica binnen de zorg. Hierbij valt te denken aan sectoren als Ouderenzorg, Verstandelijke Gezondheidszorg, Gehandicaptenzorg en Verpleeg- en Verzorgingshuiszorg. Doel Het doel van de rapportage is een beeld te verwerven van de mogelijkheden die Domotica biedt om zorgprocessen efficiënter en effectiever in te richten. Tevens beschrijft de rapportage op welke wijze Domotica de kwaliteit van zorg en leven van patiënten/cliënten/bewoners positief kan beïnvloeden. Het doel van de rapportage is onder andere: ⋅ Het College bouw Ziekenhuisvoorzieningen de mogelijkheid te bieden dat zij een antwoord kan geven op de diverse vragen die over het onderwerp Domotica aan deze organisatie gesteld worden; ⋅ Belanghebbenden in zorginstellingen een handvat te geven bij het maken van een strategie of een keuze voor een concept. Aangebrachte scheiding Binnen deze rapportage is een scheiding aangebracht tussen cliënten met en cliënten zonder zelfbeschikking. Hiermee wordt bedoeld of de cliënt wel of niet capabel is zijn eigen omgeving te besturen dan wel de mate waarin hij zelfstandig kan wonen en leven. Bij mensen zonder zelfbeschikking kan gedacht worden aan dementerenden, mensen met een zware verstandelijke handicap of mensen met psychische stoornissen (GGZ-cliënten). Onder mensen met zelfbeschikking verstaan we bijvoorbeeld mensen die in beperkt verstandelijk gehandicapt zijn, mensen met een lichamelijke handicap en niet-dementerende ouderen. Domotica generiek Ook is een scheidslijn aangebracht tussen diverse zorgprofielen. De klassieke indeling per sector (Ouderenzorg, Verstandelijke Gezondheidszorg, Gehandicaptenzorg en Verpleeg- en Verzorgingshuiszorg) gaat voor Domotica steeds minder op. Deels zijn er nog oplossingen per sector, echter bij nadere analyse blijken deze ook in andere sectoren goed toepasbaar. Domotica kent steeds meer generieke oplossingen die op de eventueel groeiende zorgbehoefte van de patiënt afgestemd kan worden. Dit is mede te danken aan de modulaire opbouw van veel Domotica systemen. Het rapport heeft niet als doel in de markt voorkomende leveranciersoplossingen te evalueren. Daarom zullen enkele concepten op hoofdlijnen behandeld worden.


Pagina 3 van 50

2

Samenvatting

In de (zorg)markt vinden vele ontwikkelingen en projecten plaats op het gebied van Domotica. De achterliggende gedachte hierbij is dat Domotica in een aantal opzichten kan ondersteunen om zorgprocessen efficiënter en effectiever in te richten en het leven van cliënten te veraangenamen. Gezien de demografische ontwikkelingen is het noodzakelijk dat er naar andere zorgvormen gekeken wordt. Daarnaast ondersteunt Domotica een maatschappelijke behoefte en trend, namelijk de wens van bepaalde cliëntgroepen om langer thuis te wonen. Domotica biedt ook mogelijkheden om cliënten die voorheen in een zorginstelling verbleven, weer in een normale, maar enigszins aangepaste woning, te laten wonen. Concepten Van een hoog abstractieniveau gezien is Domotica slechts een vorm van ‘meten en regelen’. Hierbij kennen we concepten waarbij de mens een proces in gang zet (bijvoorbeeld het indrukken van een alarmknop). Of denk aan een situatie waarbij een apparaat aan de hand van vooraf ingestelde waarden een alarm genereert of een proces in gang zet (zonwering gaat naar beneden bij te veel lichtinval). Afgeleid van deze concepten kennen we ook situaties waarbij de interpretatie van een alarm of melding door de mens moet worden gedaan. Bijvoorbeeld een schreeuw van een dementerende waarbij bepaald moet worden of opvolging vereist is of niet. Hiertegenover staan situaties waarbij ‘het systeem’ voor de interpretatie zorgt en actie onderneemt. Verschillende sectoren Domotica is geschikt voor de diverse sectoren van de zorg (Verpleging en Verzorging, Gehandicaptenzorg, Verstandelijke Gezondheidszorg, Ouderenzorg). In deze sectoren zijn al projecten gestart en voorbeelden beschikbaar. Door de ontmanteling van de grotere complexen en de verplaatsing van cliënten naar woonwijken en woonzorgzones zal de behoefte en daadwerkelijke toepassing van Domotica toenemen. De zorg zal, in algemene zin, meer op afstand komen te staan behoudens die situaties waarbij directe zorgverlening of ondersteuning noodzakelijk is. In het algemeen zal per situatie bepaald moeten worden of een zorgproces en de zorgverlening dusdanig kritisch is dat Domotica op verantwoorde wijze kan worden toegepast. Invoering De invoering van Domotica vraagt veel denkwerk. Immers, men zal moeten nadenken over de verschillende zorgprofielen en –zwaarte, zich moeten afvragen in hoeverre deze profielen ondersteund kunnen worden met Domotica-toepassingen. Men zal kritisch moeten beoordelen of de inspanningen om woningen en complexen aan te passen op het gebruik van Domotica opwegen tegen de veronderstelde opbrengsten. Door de inzet van Domotica zal de zorg (nog) zwaarder op ICT steunen. Dit betekent dat, zeker ingeval van levensbedreigende situaties, de in te zetten ICT uiterst betrouwbaar moet zijn. Dit betekent dat er zo nodig alternatieve paden (back-up routeringen) ingezet moeten worden om er zeker van te zijn dat een alarmmelding van een cliënt altijd de verzorgende bereikt. Door de invoering van Domotica verandert de rol van de zorgprofessional. Enerzijds zal men meer moeten denken in zorgprofielen en bijbehorende ICT-ondersteuning en – mogelijkheden, anderzijds zullen alle zorgprofielen in het Domotica concept ingevoerd, bijgehouden en beheerd moeten worden. Op zich biedt dit ook weer mogelijkheden voor verdere en betere registratie van de verleende zorg en integratie met andere automatiseringstoepassingen van een zorgaanbieder. Immers, een Domotica oplossing zal data genereren die van nut kan zijn voor andere ICT- en managementsystemen van zorgaanbieders.


Pagina 4 van 50

De aandacht zal van directe zorg naar meer zorg op afstand en zorg op afroep verschuiven en niet iedere zorgprofessional zal hiermee om kunnen gaan. Daarnaast is het gebruik van ICT en de automatiseringsgraad bij zorgverleners minder hoog als in andere sectoren van de maatschappij. Inzet van Domotica kan daarom op weerstanden stuiten bij verzorgenden, zeker indien blijkt dat men meer een monitorfunctie gaat vervullen in plaats van een direct uitvoerende zorgfunctie. In de praktijk zal hier nog veel ervaring mee opgedaan moeten worden. Standaardisatie Domotica mag zich in een grote belangstelling verheugen. Keerzijde hiervan is dat er veel aanbieders zijn waarvan de meeste fabriekseigen oplossingen aanbieden. Nadeel hiervan is dat deze fabriekseigen oplossingen niet zomaar samenwerken met oplossingen van andere fabrikanten. Deze situatie is te vergelijken met de automatiseringsmarkt van circa 10 jaar geleden. Ook in die markt waren destijds veel aanbieders met eigen systemen. Intensieve standaardisatie-inspanningen van internationale instituten en vooral de uiteindelijke overtuiging bij fabrikanten dat alleen via standaardisatie een grotere (wereld)markt bereikt kan worden, leidde tot het opengaan van de markt en het verdwijnen van fabriekseigen oplossingen. Uit deze standaardisatie is ook het protocol TCP/IP naar voren gekomen als het protocol waarmee systemen van verschillend fabrikaat toch met elkaar kunnen communiceren. Binnen de automatisering- en Internetwereld is dit protocol nu gemeengoed. Ook voor spraakcommunicatie wordt dit het belangrijkste protocol (we noemen dit dan Voice over IP). Ook voor Domotica toepassingen zou het gewenst zijn als men tot één standaard protocol zou komen, idealiter is dit dan ook TCP/IP. Nadeel van dit protocol is dat het ook voor Internet toegepast wordt waardoor er veel aandacht voor beveiliging noodzakelijk is. Door de openheid van het TCP/IP protocol is het mogelijk, indien de beveiliging te wensen overlaat, toegang te krijgen tot ICT-systemen die werken met hetzelfde protocol. Behoefte aan consensus In Nederland zijn diverse zorgaanbieders, kennisinstellingen, leveranciers en fabrikanten druk doende Domotica toepassingen te implementeren of de markt te bewerken, ieder vanuit eigen invalshoek en visie. Wat ontbreekt, is een zorginhoudelijk, wettelijk en maatschappelijk kader waaraan Domotica toepassingen moeten voldoen. Uiteindelijk gaat het over leveren van zorg (en de kwaliteit hiervan) en mogelijke levensbedreigende situaties. Het is van groot belang dat hiervoor richtlijnen komen, bij voorkeur door marktpartijen en/of onafhankelijke normeringinstanties opgezet. Te denken valt aan: • Welke zorgdiensten kunnen of mogen via Domotica toepassingen verleend worden en welke niet; • Wat zijn de criteria die hiervoor worden gehanteerd; • Welke zorgdiensten die via Domotica geleverd worden veraangenamen het leven van een patiënt of cliënt daadwerkelijk; • Wat moet de technische en procesmatige betrouwbaarheid zijn van een via Domotica ondersteund zorgproces (wat is de vereiste technische betrouwbaarheid van het Domotica systeem en wat is de maximale responsetijd op een oproep bij een bepaald type zorgproces); • De mate van beveiliging van Domotica toepassingen (technisch maar vooral ook het hebben van informatie over zorgprofielen). Kortweg zou men dit de opzet van een ‘standaard’ voor Domotica kunnen noemen. In ieder geval lijkt er behoefte aan een platform dat (niet vrijblijvend) richting geeft aan de ontwikkelingen op het gebied van Domotica, zonder marktwerking en innovatie geweld aan te doen.


Pagina 5 van 50

Kennis De inzet van Domotica en protocollen als TCP/IP vereisen dat het kennisniveau bij zorgaanbieders verbreedt en/of verhoogd zal moeten worden. Meestal is deze kennis al binnen de automatiseringsomgeving van een zorgaanbieder aanwezig, maar ook medewerkers van Technische- of Facilitaire Diensten zullen deze kennis zich eigen moeten maken. Bouwkundige consequenties De aanleg van Domotica toepassingen in woningen of zorgcomplexen zal met bouwkundige consequenties gepaard gaan. De uiteindelijke omvang van deze consequenties kan per situatie verschillen. Belangrijke parameter hierbij is of de signalering en/of besturing van de randapparatuur draadgebonden of draadloos wordt aangelegd. In nieuwbouwsituaties is het relatief eenvoudig draadgebonden systemen aan te leggen, in bestaande bouw zullen we meer en meer draadloze oplossingen zien. In feite ontwikkelt zich per woning een netwerk, iets wat voor kort alleen in kantoren gewoon was. Dit netwerk zal het hart in de meterkast hebben, hier moet plaats gemaakt worden voor extra buizen en voor het plaatsen van apparatuur. Er moet rekening gehouden worden met een halve m extra ruimte in de meterkast voor deze toepassingen. Ook bij draadloze varianten zal in de meterkast toch de nodige apparatuur geplaatst moeten worden, vandaar dat ook in dit geval met een uitbreiding gerekend moet worden. In de bouwmaatstaf: Verzorging en Verpleging van het College Bouw Ziekenhuisvoorzieningen is een bedrag van € 2.270,- per woning voorzien voor dergelijke aanpassingen en/of installatiewerkzaamheden. Zie hiervoor ook de ontwikkelingen op het gebied van Domotica bij UNETO/VNI, de beroepsvereniging van installatiebedrijven. Van belang is dat de geplaatste Domotica apparatuur vrij toegankelijk moet zijn voor onderhoud en reparaties. Daarnaast kan het nodig zijn extra aansluitingen voor 230 V te realiseren.


Pagina 6 van 50

3

Definitie Domotica

Er zij vele definities van Domotica in omloop waarbij de ene definitie de lading beter dekt dan de andere. In deze rapportage gebruiken we de volgende verklaring: De term Domotica is een samentrekking tussen het Latijnse woord domus (woning) en informatica/telematica en betekent letterlijk woonhuisautomatisering. Domotica staat voor elektronische communicatie tussen allerlei elektrische toepassingen in de woning en woonomgeving ten behoeve van bewoners en dienstverleners. Hiermee worden zorgtaken, communicatie, ontspanning en andere huiselijke bezigheden door talrijke elektrische apparaten en netwerken, gemakkelijker gemaakt. Domotica omvat dus alle elektronische toepassingen in de woning om functies te besturen (zoals verwarmen, ventileren, verlichten) en diensten uit de woonomgeving (zoals alarmeren, telefoneren, televisie kijken) te gebruiken. Bij voorkeur flexibel, op elke plaats en op elk tijdstip, met een gemakkelijke bediening en desgewenst op afstand. De kracht van Domotica is dat het is een systeem is dat, gedeeltelijk, vrijwel ongemerkt het woon- en leefcomfort verhoogt. In essentie is Domotica eigenlijk meet- en regeltechniek voor een woning. Deze is voor een gedeelte zelfregelend maar kan altijd door de mens aangepast en ‘overruled’ worden. 3.1

Domotica in de zorg

Indien Domotica wordt toegepast in een zorgomgeving met als primaire doel zorgondersteuning, verandert de definitie van het woord enigszins. In deze context en in het kader van dit rapport beschouwen we Domotica als: (ICT-)Voorzieningen die een maatschappelijk of economisch doel dienen en/of waardoor de verzorging van patiënten of cliënten eenvoudiger en/of kwalitatief verbeterd wordt en het leven voor deze categorie mensen aangenamer en prettiger. 3.2

Waarom Domotica in de zorg

Door vergrijzing en constante druk op de zorg om kosten te besparen en de noodzaak om steeds meer met minder te doen, zoeken zorgorganisaties koortsachtig naar mogelijkheden om kosten te verlagen. Dit samen met de steeds hoger wordende eisen van de zorgbehoevende met betrekking tot zelfstandigheid en kwaliteit van leven biedt Domotica serieuze kansen dit te realiseren. Binnen de zorg zijn een groot aantal gebieden waarbinnen Domotica een kwaliteitsverbeterende of kostenbesparende rol kan hebben. Hierbij wordt Domotica gebruikt als ondersteuning van het zorgproces. Domotica neemt dan een aantal taken van de zorgverlener en/of de patiënt over. De zorgverlener kan daardoor zich richten op andere taken en hoeft bijvoorbeeld niet periodiek een ronde te lopen langs alle bewoners.

3.2.1

Intramuraal

Bij intramurale zorg, hiermee wordt zorg binnen een instelling bedoeld, is de meerwaarde van Domotica vooral te vinden in het op afstand monitoren van cliënten en de omgevingsbesturing voor cliënten. Hiermee worden vooral zaken als dwaaldetectie (voorkomen dat cliënten buiten toegestane gebieden verblijven), personenalarmering, automatiseren van omgevingsprocessen als verlichting, verwarming et cetera bedoeld.


Pagina 7 van 50

3.2.2

Extramuraal

Met extramurale zorg wordt zorg in de wijk oftewel zorg buiten de instellingsmuren bedoeld. De grote drijfveer achter het toepassen van Domotica in de extramurale zorg is het verlengen van de periode van zelfstandig wonen en/of het verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen met een zorgindicatie. Hierbij valt te denken aan personen alarmering, bewaking op afstand, videocommunicatie, et cetera.

3.2.3

Maatschappelijk belang

Het is een maatschappelijk gegeven dat er steeds meer ouderen komen. Voor al deze mensen moet woon/leefruimte zijn. Binnen afzienbare tijd zal deze groep zo groot zijn dat er binnen de huidige capaciteit van Verpleeg- en Verzorgingshuizen geen plaats is om deze doelgroep huisvesting te bieden. Dit heeft tot gevolg dat er voor deze groep een alternatieve oplossing gevonden moet worden. Daarnaast wordt door vele ouderen aangegeven dat zij langer in hun eigen huis willen blijven wonen. Domotica kan een toepassing zijn die mensen faciliteert om langer thuis te wonen. Hierbij moet wel per situatie goed gekeken worden naar de zorgzwaarte. Indien deze te hoog wordt zal een intramurale oplossing overwogen moeten worden. Ook kan Domotica mogelijkheden creëren voor cliënten om weer buiten de grenzen van de instelling te gaan wonen. Dit kan een positieve invloed op de gemoedstoestand van deze cliënten hebben. Een ander punt betreft kostenbeheersing. Als een cliënt langer thuis kan blijven wonen dankzij een beperkte investering in ICT, dan is dit voor de samenleving relatief goedkoper dan opname in een Verzorging- of Verpleeghuis. Voor de individuele cliënt hoeft het toepassen van Domotica en het langer thuis wonen niet per definitie goedkoper uit te vallen (die moet immers zelf betalen voor zorg en de huur of hypotheek). Het via Domotica opvangen van alarmen en op afstand bewaken van patiënten kan in het marcrobeeld van de zorg een kostenverlagende werking op de te leveren zorg betekenen. Hulpverleners hoeven dan bijvoorbeeld geen preventieve rondes meer te lopen maar zullen op basis van (alarm)oproepen zorg verlenen. Een aantal hulpverleners blijft dus ook bij de inzet van Domotica meestal wel nodig, zij het in mindere mate. Tevens kan Domotica een positieve bijdrage leveren aan zelfredzaamheid. Door mensen hierop aan te spreken, kunnen zij langer en misschien zelfs beter zelfstandig functioneren.


Pagina 8 van 50

4

Huidige toepassingen van Domotica in de zorg

Domotica in de breedste zin van het woord vindt momenteel binnen de zorg al veel toepassing. In dit hoofdstuk wordt een greep gedaan uit een aantal toepassingen. Het is een momentopname en geen compleet overzicht van alle mogelijkheden van Domotica. Techniek is bij het gebruik van Domotica nagenoeg geen belemmering, in principe is bijna alles mogelijk. Het gevaar hierbij is om met techniek alles op te willen lossen. Te veel gebruik van techniek komt op gebruikers vaak als te overweldigend over. Zij kunnen hier niet altijd mee overweg. Daarom is het verstandig bij Domotica projecten uit te gaan van de wensen die de gebruikers/bewoners hebben en deze indien gewenst later zonder grote investeringen uit te kunnen breiden. Binnen de zorg zijn momenteel vele concepten leverbaar. Deze kenmerken zich bijna allemaal door eigen standaarden. Dit betekent dat apparatuur van de ene leverancier niet zonder meer samenwerkt met apparatuur van de andere leverancier. Hiermee bedoelen we dat een infraroodmelder van leverancier A niet zonder meer samenwerkt met het systeem van leverancier B. De meeste leveranciers bieden wel mogelijkheden om een systeem van leverancier A te koppelen aan apparatuur van leverancier B. Maar de koppeling hiervoor is vaak door de leveranciers gekopieerd. Hiermee wordt bedoeld dat leveranciers, na aanpassing, wel op elkaars systemen kunnen aansluiten maar er geen officieel en gestructureerd samenwerkingsverband tussen deze leveranciers bestaat. Hierdoor kan elke koppeling gezien worden als maatwerk en moeten er bij koppelingen duidelijke afspraken over kwaliteit en zekerheid worden gemaakt. In de praktijk komen dergelijke koppelingen veel voor en naar tevredenheid te werken. 4.1

Generieke toepassingen

Toepassingen binnen de zorg zijn onder te verdelen op basis van een aantal zorgprofielen. Onder een zorgprofiel verstaan we een beschrijving van ziektebeelden gerelateerd aan de zorgzwaarte. De zorgprofielen zijn: Profiel Ouderen

Wel/niet zelfbeschikking Wel

Dementerenden

Wel

Dementerenden

Niet

Lichamelijke gehandicapten Verstandelijke gehandicapten

Wel

Psychiatrische patiënten

Wel

Psychiatrische patiënten

Niet

Niet

Omschrijving Hieronder worden senioren verstaan die zelfbeschikking kennen met uitzondering van de dementerenden, daar deze toch een ander behoeftepatroon hebben. Hieronder vallen mensen met een lichte mate van dementie, die naar gelang van het ziektebeeld en onder voorwaarden (beschikbaarheid mantelzorg) een groot gedeelte van hun leven thuis wonen. Hieronder vallen ouderen in een stadium van dementie waarbij zelfstandig extramuraal wonen geen verantwoorde optie is Onder deze groep vallen mensen die vanwege lichamelijke beperkingen bepaalde handelingen niet kunnen verrichten. Onder deze groep vallen mensen die vanwege verstandelijke beperkingen bepaalde handelingen niet kunnen verrichten. Overigens ligt de mate hierbij aan de ernst van de handicap. Hierbij valt vooral te denken aan intramurale- en groepswonen setting. Hieronder verstaan we mensen die ondanks een verstandelijke aandoening enigszins zelfstandig kunnen functioneren. Hieronder verstaan we patiënten die vanwege een zware mentale afwijking niet zelfstandig kunnen functioneren. Doorgaans is dit tijdelijk. Het gaat hier uitsluitend om een intramurale setting


Pagina 9 van 50

In onderstaande tabel wordt per zorgprofiel, een aantal Domotica categorieën gegeven die op dit zorgprofiel van toepassing kunnen zijn. Verdere uitleg over de categorieën wordt onder de tabel gegeven. Het betreft hier een grove indicatie, in speciale gevallen kan een vorm van Domotica die hier niet benoemd is bij een bepaald zorgprofiel toch meerwaarde hebben. Onder intramuraal wonen verstaan we hier wonen in binnen een zorginstelling. Onder extramuraal wonen verstaan we wonen in groepen of zelfstandig al dan niet buiten het terrein van een zorginstelling. Zorgprofiel Ouderen

Intramuraal Alarmering, signalering, bewaking, omgevingsbesturing

Dementerenden

Signalering, bewaking, bediening, (automatische) omgevingsbesturing

Lichamelijke gehandicapten

Alarmering, signalering, omgevingsbesturing

Verstandelijke gehandicapten

signalering, bewaking, omgevingsbesturing

Psychiatrische patiënten Wel zelfbeschikkend

signalering, bewaking, (automatische) omgevingsbesturing

Psychiatrische patiënten Niet zelfbeschikkend

signalering, bewaking

Extramuraal Alarmering, signalering, bewaking, bediening, sociale controle, omgevingsbesturing, extra diensten Alarmering, signalering, bewaking, bediening, sociale controle, (handmatige) omgevingsbesturing, extra diensten Alarmering, signalering, bewaking, bediening, sociale controle, (handmatige) omgevingsbesturing, extra diensten Signalering, bewaking, bediening, sociale controle, omgevingsbesturing, Alarmering, signalering, bewaking, bediening, sociale controle, omgevingsbesturing Alarmering, signalering, bewaking, sociale omgevingsbesturing


controle,

Pagina 10 van 50

4.1.1

Alarmering

Bij alarmering moet vooral gedacht worden aan het melden van problemen door personen zelf of automatisch door het systeem. Hierbij valt te denken aan • Actieve personenalarmering, hierbij maakt de bewoner zelf alarm via drukknoppen en/of schakelaars, eventueel draadloos. Deze kunnen ook door de persoon gedragen worden; • Passieve alarmering, hierbij wordt indien binnen bepaalde tijd geen beweging in een bepaalde kamer is opgemerkt, bewegingsmelders, infraroodmelders of overschrijding van bepaalde geluidsniveau’s plaats vindt, alarm gemaakt zonder dat de bewoner hier zelf een actieve rol in speelt. Passieve alarmering kan gedeeltelijk ook als signalering worden gezien.

4.1.2

Signalering

Bij signalering kan gedacht worden aan het melden, bij het overschrijden van, vooraf ingestelde limieten. Hieronder verstaan we o.a.: • Akoestische luisterverbindingen, bij het overschrijden van een bepaald aantal Decibels wordt een melding gegenereerd waarna via de meldcentrale meegeluisterd kan worden om te onderzoeken met welke reden het alarm is gegenereerd; • Overige diverse sensoren met betrekking tot veiligheid en comfort van bewoner zoals ‘plassensoren’; • Brandalarm; • Spreek luister verbinding na alarm, waardoor zorgverlener kan praten met de bewoner. Een spreekluister verbinding is te beschouwen als een ‘handsfree’ telefoongesprek tussen zorgbehoevende en zorgverlener.

4.1.3

Bewaking

Bij bewaking zet men sensoren en videosystemen in om de bewoners te observeren. Hieronder verstaan we: • Camerabewaking, na alarmoproep of op controlemoment schakelt een camera in waarmee de bewoner op afstand gemonitored kan worden; • Bewegingsmelders, hiermee kan worden gemeld wanneer iemand uit bed gaat, naar bed gaat et cetera; • Door gebruik van bijv. polszenders (zogenaamde RF ID tags) kan bij intramuraal gebruik dwaaldetectie worden gerealiseerd evenals wie zich in welke ruimtes mag ophouden.

4.1.4

Bediening

Onder bediening verstaan we het op afstand bedienen van specifieke onderdelen van de woning c.q. kamer om zorgverlening te vergemakkelijken. Voorbeelden hiervan zijn: • Op afstand deur elektronisch openen voor en door zorgprofessional; • Aan en uit zetten apparatuur en verlichting. Bijvoorbeeld bij alarm wordt de apparatuur in de keuken, de TV en de radio uitgeschakeld en de verlichting ingeschakeld;


Pagina 11 van 50

4.1.5

Sociale controle

Bij sociale controle gaat het vooral om interactie tussen de bewoner en een zorgprofessional op afstand. Deze communicatie zal meestal via videoverbindingen verlopen waarbij mensen via camera’s met elkaar communiceren. Dit wordt ook wel ‘aandachtszorg’ genoemd. Belangrijk punt hierbij is het gevaar voor inbreuk op de privacy van bewoners. Immers een camera kan in principe op afstand op elk gewenst tijdstip aan en uit gezet worden. Indien gekozen wordt voor communicatie en/of bewaking via camera’s is het aan te bevelen duidelijke protocollen af te spreken met de zorgverleners in welke gevallen en onder welke condities er via de camera gekeken mag worden. In de situaties waarbij de camera gebruikt wordt, moeten geregistreerd worden door wie en waarom deze actie is ondernomen om onnodig gebruik en eventueel misbruik te voorkomen. Bij sociale controle valt te denken aan: • Het wekken van mensen op afstand; • Controleren of mensen aanspreekbaar zijn; • Assistentie en ondersteuning bij bepaalde zorghandelingen; • Opvolging gegenereerd alarm door via camera in woning te kijken;

4.1.6

Omgevingsbesturing

Een ander belangrijk punt vooral voor lichamelijke gehandicapten en ouderen is de mogelijkheid om door Domotica de omgeving te (laten) besturen. Hoewel dit niet direct zorg gerelateerd hoeft te zijn, immers omgevingsbesturing wordt tegenwoordig ook veel in de luxe woningen geïnstalleerd, wordt het hier wel gezien als zorg Domotica omdat het de kwaliteit van leven van bewoners kan verhogen. Hierbij valt te denken aan: • Al dan niet automatisch wijzigen van temperatuur bij binnenkomst en of verlaten van de kamer; • Looproute verlichting bij toiletbezoek in de nacht; • Verlichting automatisch of via afstandsbediening aan en uit zetten; • Zonnewering automatisch dan wel via afstandsbediening laten functioneren; • Aan en uit zetten van een woning c.q. kamer bij binnenkomst en vertrek. Hierdoor worden bij vertrek niet noodzakelijk zijnde stroomverbruikers uitgezet en kan de Domotica unit als inbraakalarm functioneren; • Aanpassingen van bedieningen indien een lichamelijke gehandicapte hiervoor benodigde lichaamsdelen mist of niet kan gebruiken;

4.1.7

Extra diensten

Door inzet van Domotica is het ook mogelijk om diensten van derden aan te bieden. Wanneer bijvoorbeeld via communicatie met de bewoner blijkt dat de medicatie niet op de juiste wijze of het juiste tijdstip is ingenomen kan door de zorgverlener een arts worden ingeschakeld. Vooral bij extramurale toepassingen van Domotica kan het aanbieden van extra diensten bijdragen aan het verhogen van de kwaliteit van leven van bewoners. Hierbij valt te denken aan kappers, honden uitlaat service, klusjesman et cetera. 4.2

Domotica voor mensen zonder zelfbeschikking

Bij deze groep is het gebruik van Domotica bedoeld voor het zoveel mogelijk automatisch regelen van omgevingsprocessen en alarmeren bij overschrijding van drempelwaardes. Bij deze groep regelt Domotica een deel van de dagelijkse processen in het huis met de bedoeling de bewoner zo onafhankelijk mogelijk te laten functioneren. Bij deze groep zijn vooral de signaleringstoepassingen van Domotica van toepassing. Uitzondering hierop vormt de groep psychiatrische patiënten. Vaak zijn deze mensen zeer achterdochtig en/of hebben waandenkbeelden, waardoor het automatisch schakelen van verlichting bijvoorbeeld deze denkbeelden kan versterken. Voor deze groep moet per patiënt bepaald worden welke vorm van Domotica wel en niet toepasbaar is.


Pagina 12 van 50

4.3

Domotica voor mensen met zelfbeschikking

Bij deze groep is het aan te raden als doel te stellen zolang zij nog zelf activiteiten kunnen verrichten dit ook door hen te laten doen. Dit bevordert de zelfredzaamheid en kan de kwaliteit van leven verbeteren. Hierbij is het wel van belang de mogelijkheden te onderzoeken of systemen modulair uitbreidbaar zijn om bij toekomstige verzwaring van het zorgprofiel meer Domotica toe te passen. Domotica is dus op de achtergrond actief en bewaakt/registreert. Daarnaast regelt het zaken waar de bewoner niet meer toe in staat is.


Pagina 13 van 50

5

Systeemconcepten

5.1

Opbouw systemen

Binnen de huidige Domotica markt werken bijna alle leveranciers volgens hetzelfde principe voor intramurale en extramurale Domotica toepassingen. Dit principe bestaat uit de volgende opbouw:

Infrastructurele Communicatie (2)

Lokale communicatie (1)

Eventuele doormelding naar mobiel apparaat

Monitoring station of Meldbank

Binnen complex of op afstand

Unit per woning, huiscentrale of residential gateway

Sensoren. Handmatig of automatisch en/of bewakingsapparatuur

In het bovenstaande schema wordt onder lokale communicatie (1) verstaan de communicatie tussen een sensor (in een woning of een kamer) en de huiscentrale in deze woning of kamer. De huiscentrale is het hart van de communicatie, in feite de centrale unit waarin alle intelligentie zich bevindt van de elektronica in de woning of de kamer. De communicatievormen tussen de sensor en de huiscentrale kunnen zijn: ⋅ ⋅

Draadgebonden (bekabeld); Draadloos (zenders/ontvangers).

Onder infrastructurele communicatie (2) verstaan we de communicatieverbindingen tussen de woning en een meldcentrale (meldbank) die zich meestal op (grotere) afstand bevindt. We verstaan er ook de communicatie onder tussen een woning of kamer in een intramuraal complex en de bij deze instelling behorende (centrale) meldbank. De vormen waarin de infrastructurele communicatie zich kan voordoen, bestaan uit: Draadgebonden; ⋅ Openbare infrastructuur (bijvoorbeeld die van KPN of soortgelijke aanbieders, gebaseerd op koper, glasvezel of kabelnet voor TV); ⋅ Instellingsgebonden infrastructuur (meestal de bekabeling tussen de paviljoens op een campus van een instelling of tussen de kamers van een complex), meestal gebaseerd koper- of glasvezelbekabeling.


Pagina 14 van 50

Draadloos; ⋅ Via openbare mobiele infrastructuren (GSM en opvolgers hiervan); ⋅ Via eigen mobiele communicatiepaden (straalverbindingen); ⋅ Door lokale aanbieders van draadloze diensten. In de praktijk komen we vaak een combinatie van draadgebonden en draadloze oplossingen tegen. Een scheiding is niet heel strikt te maken omdat afhankelijk van toepassingen er vaak juist wel of juist niet voor draadloze of draadgebonden oplossingen gekozen moet worden. Toelichting huiscentrale en meldbank Onder sensoren en/of bewakingsapparatuur wordt alle apparatuur verstaan die in de woning c.q. kamer geplaatst is ten behoeve van de bewoner. Hieronder vallen zaken als camera’s, personen alarmeringssystemen en dergelijke. Indien een van deze apparaten een melding geeft wordt dit door de huiscentrale geregistreerd. Meestal wordt per huis indien extramuraal en per bewoner indien intramuraal een huiscentrale geïnstalleerd. Indien noodzakelijk wordt de melding doorgegeven aan het monitoring station. Dit monitoring station of ook wel meldbank genoemd, registreert alle meldingen die vanuit de huiscentrale binnenkomen en regelt indien noodzakelijk doormelding naar een mobiel apparaat. Bij extramurale toepassingen zal de communicatie tussen huiscentrale en meldbank veelal via de bestaande analoge telefoonlijn, ISDN lijn of een breedband Internet verbinding lopen.


Pagina 15 van 50

5.2

Lokale communicatie (1)

Kortweg is de fysieke communicatie tussen huiscentrale en sensoren onder te verdelen in twee categorieën: Draadloze en draadgebonden (bekabelde) systemen. Deze bekabelde systemen kunnen vervolgens weer onderverdeeld worden in busstructuur en sterstructuur systemen. Huiscentrale

Huiscentrale

Draadloze communicatie

Huiscentrale

Busstructuur

Sterstructuur

= Sensor Voor deze communicatie is een aantal concepten mogelijk. Hieronder vindt u een beschrijving van de hoofdlijnen, voor detailomschrijvingen verwijzen wij u naar de bijlage.

5.2.1

Draadloos

Bij deze vorm van communicatie wordt de verbinding tussen de huiscentrale en de detectieapparatuur draadloos verzorgd via zogenaamde RF (Radio Frequency) technieken. Kern van RF-communicatie is dat elk apparaat willekeurig in het rond zend zodra hier een reden toe is, bijvoorbeeld bij een alarm. Dit signaal wordt herkend door de huiscentrale. In elk apparaat bevindt zich een zender/ontvanger die op een specifieke frequentie met de huiscentrale communiceert. Het Agentschap Telecom, onderdeel van het Ministerie van Economische Zaken, heeft hiervoor een speciaal frequentiegebied vastgesteld. Als apparatuur op deze frequentie opereert betekent dit dat er geen verstoringen door andere zendbronnen mogen optreden. Dit komt de bedrijfszekerheid van de apparatuur zeker ten goede. Er is ook apparatuur leverbaar die op andere frequentiebanden opereert maar een aantal van deze frequentiebanden zijn zogenaamde vrije banden. Dit betekent dat in principe iedereen op deze frequentie mag zenden. Dit kan problemen opleveren indien er meerdere apparaten op dezelfde tijd signalen gaan versturen via deze frequentieband. Hierdoor kan het signaal niet of niet volledig overkomen bij de ontvanger. Bij draadloze communicatie is een bijkomend voordeel dat de meeste draadloze apparatuur voorzien is van een interne accu, waardoor geen 230V aansluitpunt in de buurt van het apparaat hoeft te worden gemaakt. Nadeel van een accu is dat deze leeg kan raken. Aandachtspunt bij draadloze communicatie is dan ook dat er vanuit het draadloze apparaat op vaste tijdstippen aangegeven wordt wat de status van de accu is en vanuit de huiscentrale op vastgestelde tijden gekeken wordt of het apparaat of sensor nog wel functioneert.


Pagina 16 van 50

Voordelen • Er hoeven geen kabels te worden getrokken waardoor snellere en goedkopere installatie mogelijk is; • Er kan flexibel omgesprongen worden met de plaatsing en verhuizen van sensoren en andere alarmeringsapparatuur; • De bewoner kan eigen zender bij zich dragen waardoor hij mobieler is en in geval van nood niet naar een wandschakelaar/trekschakelaar toe hoeft om alarm te maken; • Vanwege de besloten protocollen en de speciale frequentie is de beveiliging van deze apparaten goed te noemen. Nadelen • Mobiele communicatie kent in het algemeen niet de betrouwbaarheid zoals die bij bekabelde systemen mogelijk is; • Interferentie van andere zendapparatuur op de zendfrequentie (869 MHz) is bij wet verboden, echter dit wil niet zeggen dat er geen verstoring op kan treden. Dit kan de kwaliteit van de melding negatief beïnvloeden. • Door gebruik van accu’s ontstaat s een extra risico, dit is via statusmeldingen van de verschillende apparaten aan de huiscentrale te ondervangen.

5.2.2

Bekabelde systemen

Kenmerk van bekabelde systemen is dat het gebruik maakt van een eigen bekabeld netwerk, waarbij meestal UTP (Unshielded Twisted Pair) kabel toegepast wordt. Er ligt dus in de woning of het complex een infrastructuur speciaal voor Domotica toepassingen in overeenstemming met met die voor data en spraak. Er zijn in de bekabelde systemen twee mogelijkheden om de communicatie te realiseren: ⋅ Via ‘gestandaardiseerde systemen’ als EIB (Europese Installatie Bus is een overeenkomst tussen een groot aantal fabrikanten, die gezamenlijk een open busstructuur hebben ontwikkeld), Batibus, Lonworks en Konnex (samenvloeisel van de diverse standaarden om een aanzet te geven tot een totale Europese standaard). Deze systemen zijn ontstaan door gezamenlijke inspanningen van diverse fabrikanten die verenigd zijn in de gelijknamige consortia. ⋅ Via bedrijfsgebonden systemen van Honeywell, Nicobus, Echelon et cetera. Deze communiceren via een bedrijfseigen protocol met eigen apparatuur en er kunnen, zonder aanpassing, geen schakelaars en andere apparatuur van andere fabrikanten worden toegevoegd. ⋅ Er is één concept dat via de standaard 230V bekabeling signalering verstuurd, deze wordt in de bijlage verder uitgelegd. Communicatiesystemen als EIB zijn niet door de wereldwijde standaardisatie instanties (ITU,IEEE) als standaard erkend, maar worden wel door veel leveranciers ondersteund. Voordelen • Systemen staan bekend ‘proven technology’, hebben hun werking en betrouwbaarheid bewezen; • Er is een hoge garantie met betrekking tot betrouwbaarheid en werking, omdat de systemen met een eigen bekabeling werken; • Vanwege het gebruik van een eigen infrastructuur met daarop specifieke protocollen is de beveiliging tegen inbraken op het Domotica netwerk relatief optimaal; • Indien gekozen is voor een ‘gestandaardiseerd systeem’ bijvoorbeeld EIB is uitbreidbaarheid min of meer leverancierongebonden, indien men zich beperkt tot de oplossingen van de EIB-fabrikanten Nadelen • In bestaande woningen of complexen is het leggen van bekabelde systemen arbeidsintensief en kostenverhogend; • Het concept kent weinig flexibiliteit bij plaatsing en verhuizing van sensoren.


Pagina 17 van 50

BUS systemen Het bussysteem communiceert via eigen vaste bekabeling, bijvoorbeeld UTP kabel, met de huiscentrale. BUS staat voor Binary Unit System. Kenmerk van een bussysteem is dat het gebruik maakt van een digitaal protocol. Een bussysteem kan gezien worden als een datacommunicatiesysteem waar verschillende apparaten over kunnen communiceren. Hierbij valt te denken aan bedieningsapparatuur als schakelaars en afstandsbedieningen maar ook aan verlichtingen deursloten et cetera. Logisch gezien is een bussysteem een lange draad waaraan diverse schakelapparatuur aangesloten kan worden. Alle apparaten communiceren dus over dezelfde infrastructuur met de huiscentrale. Systemen als EIB werken volgens de busstructuur. Door de woning of het complex loopt één of meerdere hoofdaders waarop de apparatuur is aangesloten. Voordelen • Door het gebruik van hoofdaders waarop de apparatuur wordt aangesloten zijn, in plaats van voor elke schakelaar een eigen draad naar de huiscentrale te realiseren, besparingen denkbaar. Nadelen • Bij een busstructuur bestaat, zodra de hoofdader defect is, geen communicatie meer met de huiscentrale. • Door het draadgebonden karakter van dit concept is het niet flexibel te noemen. Ster systemen Bij een stersysteem heeft elke sensor zijn eigen bekabeling naar de huiscentrale. Dit is direct het grote verschil met een BUS systeem. Voordelen • Omdat elk apparaat een eigen kabel heeft leidt uitval door defecte bekabeling niet direct tot volledige uitval van het systeem Nadelen • Door het gebruik van eigen kabels voor elk apparaat zijn er behoorlijke hoeveelheden kabels nodig. • Door gebruik van bekabeling als niet flexibel te bestempelen.

5.3

Infrastructurele communicatie (2)

Intramuraal Hieronder wordt verstaan de communicatie tussen de huiscentrale en het monitoring station binnen een instelling. Deze communicatie is in bijna alle gevallen draadgebonden. Dit betekent dat het in ster- of busvorm wordt gerealiseerd. Een aandachtspunt hierbij is de kabellengtes die noodzakelijk zijn. Immers bij een busstructuur is er minder bekabeling nodig omdat de diverse centrales op een hoofdader worden aangesloten. Dit in tegenstelling tot een sterstructuur waarbij alle huiscentrales een eigen kabel hebben naar de monitoring unit. Nadeel van de busstructuur is wel, indien de hoofdader om een of andere reden niet functioneert, dat het volledige Domotica systeem voor zover het communicatie betreft naar de monitoring unit betreft niet operationeel is. Op lokaal niveau blijft het wel functioneren maar de gegenereerde alarmen komen niet door tenzij er gekozen is voor back-up communicatie paden.


Pagina 18 van 50

Extramuraal Met infrastructurele extramurale communicatie wordt de communicatie tussen de huiscentrale en de meldbank bedoeld. Deze meldbank staat meestal bij een zorgorganisatie waar de opvolging van de alarmering ook georganiseerd is. De communicatie geschiedt meestal via het openbare telefoonnet ( ISDN of PSTN, voor uitleg zie bijlage), of via breedbandverbindingen. 5.4

Backup communicatiepaden

Vooral op het gebied van extramurale communicatie kan het installeren van een secundair communicatiepad in geval van calamiteiten een extra zekerheid bieden. Hierbij valt te denken aan communicatie via GSM of opvolgers hiervan. Hierbij moet wel rekening gehouden worden met hogere investeringen en exploitatie omdat de communicatie via GSM een relatief kostbare communicatiemethode is. De extra verbinding (back-up) is te realiseren door aan de huiscentrale een extra apparaat aan te sluiten dat bij uitval van de primaire verbinding een tweede communicatie pad opbouwt. Dit kan via GSM of de opvolgers hiervan (GPRS en UMTS, tegenwoordig ook WiFi). Logischerwijze moeten dergelijke extra voorzieningen afgewogen worden tegen de gestelde betrouwbaarheidseisen en de hiermee gemoeide kosten. 5.5

Open versus gesloten systemen

Onder een open systeem verstaan we een systeem waarbij het zonder meer of zonder noemenswaardige aanpassingen mogelijk is apparatuur van derden op aan te sluiten. Een gesloten systeem echter kan alleen maar functioneren indien alle apparatuur afkomstig is van dezelfde fabrikant of tot dezelfde productenfamilie behoort. Het begrip open of gesloten wordt vooral bepaald op welke wijze de onderliggende protocollen (voor informatietransport en onderlinge communicatie tussen systeemcomponenten) zijn ingevuld. Bij het begrip open en gesloten is het ook van belang dat verschillende componenten ook vanaf 1 universeel beheerstation beheerd moet kunnen worden. Fabrikanten kunnen en mogen nog steeds eigen producten ontwikkelen en fabriceren, maar de koppeling naar andere apparatuur zou op open standaarden gebaseerd moeten zijn waardoor samenwerking met andere fabrikaten vergemakkelijkt wordt. De begrippen open en gesloten zijn daarom rekbaar Het grote verschil tussen open en gesloten systemen is de mogelijkheid tot interactie met apparatuur van andere leveranciers. De momenteel in de markt zijnde oplossingen zijn nagenoeg allemaal gesloten systemen. Hierbij is een sensor van leverancier A alleen toepasbaar op de huiscentrale van leverancier A. Vervolgens werkt deze huiscentrale in principe alleen maar samen met de meldbank van leverancier A. Er zijn mogelijkheden om apparatuur van verschillende leveranciers op elkaar aan te sluiten. Er zijn leveranciers die aangeven sensoren van verschillende merken op hun huiscentrale te kunnen koppelen. Maar hiervoor moet een maatwerk koppeling gemaakt worden of zijn de protocollen ‘officieus’ gekopieerd. Gevaar bij het koppelen van niet-open systemen is dat tussen de huidige leveranciers weinig overleg over de gebruikte protocollen bestaat waardoor de verschillende leveranciers elkaars protocollen ontleden en aan de hand daarvan koppelingen bouwen. Hierdoor ontstaat kans op functionaliteitverlies door de koppeling. Ook is er een extra schakel in het alarmeringsproces ingebouwd die tot fouten kan leiden.


Pagina 19 van 50

Een ander probleem dat zich voordoet is indien één van de leveranciers besluit tot een upgrade van software, dit gevolgen kan hebben voor de koppeling. Waardoor de kans bestaat dat deze niet meer naar behoren functioneert. Momenteel zijn er weinig echte ‘open’ systemen op de markt. Maar vaak zijn via koppelingen toch veel verschillende merken koppelbaar. 5.6

Management device/meldbank

De meldbank is het ‘hart’ van de huidige Domotica toepassingen. Hier worden alle meldingen die door de huiscentrales gemaakt worden geregistreerd en waar nodig opgevolgd. Bij bijna alle in werking zijnde meldbanken wordt de beslissing van het al dan niet opvolgen van de melding door een centralist, oftewel degene die de meldbank bediend, genomen. Er zijn concepten bekend waarbij de taken van de centralist, dus het adequaat reageren op alarmen, worden geautomatiseerd. Hierdoor is de mensfactor volledig uit het alarmeringsproces gehaald en wordt alleen indien er een valide alarm is een melding richting de zorgverlener gemaakt. Er is een groot verschil tussen de meldbanken van de verschillende leveranciers en tussen de oplossing voor intramurale en extramurale alarmering. Bij de extramurale zorg is het belangrijkste punt waarbij Domotica wordt gebruikt het genereren van alarmen via actieve alarmering of via inactiviteitmeting. Hierdoor is vooral het registreren wie de melding heeft gemaakt, een spraakverbinding opbouwen met de cliënt en eventueel reageren op de gedane oproep de belangrijkste eigenschap van een meldbank. Bij intramurale zorg heeft de meldbank, dan ook wel monitoring unit genoemd, meer een regelen controlefunctie. Met de meldbank kan bijvoorbeeld per bewoner een zorgprofiel worden ingeregeld. Hierin staan de gegevens over de ideale temperatuur in de kamer/woning, drempelwaarden voor de periodes dat er geen beweging gesignaleerd is, op welke geluiden het systeem moet reageren, op welk geluidsniveau, et cetera. Vooral in extramurale setting en bij intramurale zorginstellingen met diverse oplossingen van verschillende leveranciers in het verzorgingsgebied, is er behoefte aan een merkonafhankelijk monitoring systeem waarop al deze verschillende systemen gekoppeld en beheerd kunnen worden. Door gebruik te maken van de koppelingen zoals die door de verschillende leveranciers gebouwd kunnen worden is dit realiseerbaar. 5.7

Opvolging

Na het binnenkomen van de melding op het monitoring station of meldbank moet deze op waarde worden geschat door de centralist. Belangrijk hierbij is dat de melding en de opvolging geregistreerd worden. Dankzij de registratie kan op een later tijdstip teruggezocht worden welk alarm gegenereerd is en welke alarmopvolging hieraan gekoppeld is. Hierbij is het ook van belang aan te geven binnen welk tijdsbestek een bepaald alarm moet worden opgevolgd. In intramurale setting wordt een alarm vaak direct doorgezet naar de pieper of de mobiele telefoon van de verzorgende. Deze kan dan door bijvoorbeeld het opzetten van een spreek luister verbinding uitzoeken wat of wie het alarm heeft veroorzaakt. Indien gebruik wordt gemaakt van een pieper krijgt de verzorgende een melding op de pieper waar en welk alarm afgaat en kan hierop actie ondernemen. Bij grote complexen zit vaak een medewerker achter het monitoring station om de bewoners te ‘bewaken’ en indien er een alarm afgaat direct een verzorgende aan te sturen of via een camera eerst polshoogte te nemen. In de extramurale setting wordt een alarm vaak opgevangen door een meldbank die bij een zorgorganisatie is geïnstalleerd. Deze meldbank wordt bemand door een zogenaamde ‘centralist’. Deze schat het alarm op waarde, desgewenst door het opzetten van een spreek luister verbinding of door het gebruik van een videoverbinding.


Pagina 20 van 50

Daarna wordt een ambulante verpleegkundige ingeschakeld of indien dit aangegeven is door de zorgbehoevende een mantelzorger. Dit zijn vrijwilligers, vaak familie, die in de buurt wonen en in geval van nood direct kunnen reageren. 5.8

Eerste en tweede generatie Domotica systemen

Een veel gebruikte term binnen Domotica systemen betreft systemen van de eerste en tweede generatie. Onder eerste generatie Domotica systemen worden in het algemeen de E-Domotica systemen geschaard. Hiermee worden bedoeld Domotica systemen die werken volgens fabriekseigen standaarden en vaak via bedrade systemen. Hoewel deze systemen tegenwoordig ook van draadloze technologie gebruik maken. Met tweede generatie Domotica systemen worden concepten op basis van ICT bedoeld. Hierbij valt meer te denken aan de inzet van Internet en breedbandtechnologie. Het grote verschil tussen deze twee generaties is de methode van communicatie tussen de huiscentrale en de monitoring unit. Bij eerste generatie vond dit via de bestaande telefoonlijn plaats in geval van extramurale communicatie en via een systeemgebonden communicatievorm bij intramurale communicatie. Bij de tweede generatie vindt dit vooral via breedbandverbindingen (extramuraal) of via het datanetwerk (intramuraal) plaats.


Pagina 21 van 50

6

Marktbewegingen en ontwikkelingen

6.1

Ontwikkelingen in de zorg

De zorg is momenteel sterk in beweging. Dit is voor een gedeelte toe te schrijven aan de veranderingen in de zorgbudgetten die zorgorganisaties ontvangen om zorg te leveren. Verder is de toenemende vergrijzing binnen Nederland een belangrijke reden om goed te kijken waar processen efficiënter kunnen. Immers in de nabije toekomst hebben we steeds minder ‘handen aan het bed’.

6.1.1

Vergrijzing

Uit berekeningen blijkt dat binnen een aantal jaren er 400.000 woningen beschikbaar moeten komen die geschikt zijn voor ouderenzorg. Dit moet gedeeltelijk door verbouw maar ook gedeeltelijk door nieuwbouw opgevangen worden. Momenteel worden er relatief veel investeringen gedaan in (ver)nieuwbouw van Verpleeg- en Verzorgingshuizen, waarbij er vaak nieuwe woon/zorg complexen ontstaan met nog maar een gedeelte van de oude capaciteit. Deze hoge investeringen betreffen vooral de kwaliteit van het woon/zorg complex en de leefomgeving, maar in mindere mate de kwantiteit (aantal bedden). Zo worden meerbedskamers omgebouwd tot 1-bedkamers. Dit betekent dat van de steeds groter wordende groep senioren een relatief klein gedeelte maar gebruik kan maken van de faciliteiten van een verpleeg/verzorgingshuis. Zij zullen opgevangen gaan worden in ‘levensloopbestendige’ woningen in de wijk.

6.1.2

Opzet woon-zorg zones

Het extramuraliseren van de zorg is een steeds duidelijk wordende tendens. Hiermee wordt bedoeld dat groepen zorgbehoevenden vanuit een verzorgingscomplex weer in groepsverband of gedeeltelijk zelfstandig in woonwijken gaan wonen of langer in de wijk blijven wonen. Dit heeft voor de zorgbehoevende veel voordelen met betrekking tot interactie met zijn omgeving, gevoel van vrijheid, gevoel van zelfstandigheid etc. maar stelt de zorgverlener voor nieuwe uitdagingen, immers de zorgbehoevende is niet meer binnen de grenzen van het complex maar woont nu ergens in de omgeving. Hierdoor ontstaat voor de zorgverlener de taak om mee te gaan in deze extramuralisatie slag en samen met de bewoner in de wijk te gaan. 6.2

Impact Domotica op de zorgorganisatie

De roep om efficiënte oplossingen waardoor men meer met minder moet doen, wordt steeds groter. Domotica kan gedeeltelijk deze taak op zich nemen. Door goed om te gaan met de mogelijkheden van Domotica kan de zorgbehoevende zonder tussenkomst van een zorgverlener een groot aantal taken weer zelf uitvoeren. Door de invoering van Domotica verandert de rol van zorgverlener. Immers de patiënt wordt door ICT gemonitored, maar deze ICT moet wel goed ingeregeld worden en goed gemonitored worden. Indien er alarm gegenereerd wordt moet dit op waarde worden geschat en de correcte opvolging moet eraan toegewezen worden. Dit betekent voor de zorgverlener een verlegging van het werkveld van pure zorgverlener naar taken als beheerder van zorgprofielen van de patiënten en in- en bijstellen van zaken als drempelwaardes voor alarmen et cetera. Invoering van Domotica betekent voor zorgaanbieders dat zij moeten nadenken over nieuwe zorgconcepten en –diensten. Hoewel het invoeren van Domotica een technisch vraagstuk lijkt, is het eerst en vooral een organisatorisch en beleidsmatig vraagstuk. Welke doelen wil een zorgaanbieder met de inzet van Domotica bereiken? Welke doelgroepen heeft men hiervoor in beeld. Welke budgetten zijn beschikbaar. Welke rol hebben onze huidige zorglocaties in de toekomst? Hoe en in welke mate moeten we onze medewerkers opleiden. Dergelijke strategische vragen moeten eerst beantwoord worden voordat men met de feitelijke uitwerking van technische Domotica concepten aan de slag kan.


Pagina 22 van 50

Veranderingen in de markt In de markt zien we al de nodige veranderingen ontstaan. Er ontstaan nieuwe zorgorganisaties (fusies van voormalige V&V-organisaties samen met Thuiszorgorganisaties) dan wel verhevigde concurrentie tussen zelfstandige V&V en Thuiszorgorganisaties. Beiden breiden hun werkgebied uit. V&V-organisaties gaan zorg in de wijk aanbieden en Thuiszorgorganisaties bieden zorg aan in bijvoorbeeld woonzorgcomplexen, een domein dat tot voor kort meestal tot V&Vinstellingen behoorde. De markt is vrij en aanbieders spelen daar op in. Zorgorganisaties onderscheiden zich met een diversiteit aan zorgarrangementen waaruit de cliënt, binnen bepaalde grenzen kan kiezen. Domotica als onderdeel van een zorgarrangement kan zorgen voor het onderscheidende vermogen tussen zorgaanbieders.


Pagina 23 van 50

7

Voorbeeldprojecten

Momenteel vinden er binnen de zorg diverse pilot projecten plaats met betrekking tot het gebruik van Domotica. Voor andere Domotica- en ICT-gerelateerde projecten wordt verwezen naar bijvoorbeeld de websites van: • Nitel, Nationaal instituut voor telemedicine (www.nitel.nl), • Nictiz, Nationaal instituut voor ICT in de Zorg (www.nictiz.nl), • NIZW, Nationaal Instituut Zorg en Wonen (www.nizw.nl), Er is geprobeerd per zorgprofiel één of meerdere voorbeeldprojecten te benoemen, hieronder staan de zorgprofielen nog een keer vermeld. Profiel

Wel/niet zelfbeschikking Wel

Omschrijving

Hoofdstuk

Hieronder worden senioren verstaan die wel of 7.1 niet zelfbeschikking kennen met uitzondering van de dementerenden, daar deze toch een ander behoeftepatroon hebben. Dementerenden Wel Hieronder vallen mensen met een lichte mate 7.1 van dementie, die naar gelang van het ziektebeeld en onder voorwaarden (beschikbaarheid mantelzorg) een groot gedeelte van hun leven thuis wonen. Dementerenden Niet Hieronder vallen ouderen in een stadium van 7.2 dementie waarbij zelfstandig extramuraal wonen geen verantwoorde optie is Lichamelijke Wel Onder deze groep vallen mensen die vanwege 7.3 gehandicapten lichamelijke beperkingen bepaalde handelingen niet kunnen verrichten. Verstandelijke Niet Onder deze groep vallen mensen die vanwege 7.3 gehandicapten verstandelijke beperkingen bepaalde handelingen niet kunnen verrichten. Hierbij valt vooral te denken aan intramurale- en groepswonen setting. Psychiatrische Wel Hieronder verstaan we mensen die ondanks een * patiënten verstandelijke aandoening enigszins zelfstandig kunnen functioneren. Psychiatrische Niet Hieronder verstaan we patiënten die vanwege * patiënten een zware mentale afwijking niet zelfstandig kunnen functioneren. Het gaat hier uitsluitend om een intramurale setting * Voor de groep psychiatrisch patiënten zijn momenteel weinig tot geen domotica projecten, dit vanwege de moeilijkheden die de doelgroep heeft met bewaking, signalering etc. vanwege vaak psychische klachten waardoor deze mensen zeer achterdochtig zijn. Het automatisch aan en uitgaan van een lamp bijvoorbeeld kan al zoveel stress opleveren dat de patiënten door toepassing van domotica geen verbeteringen in hun leefomgeving ervaren. Ouderen

Momenteel zijn er binnen de zorg veel domotica gerelateerde projecten waarbij verschillende aspecten van domotica een toepassing vinden. Vooral voor de sectoren ouderen in de extramurale setting en dementerenden in groepswonen verband is een groot aantal projecten gestart. Uit de grote hoeveelheid projecten is een zo representatief mogelijke selectie gemaakt op basis van één of meer van de volgende criteria: • relatie met de diverse zorgprofielen, • innovatief gehalte, • fase van implementatie, • kosten/baten analyse, • beschikbare documentatie en informatie.


Pagina 24 van 50

Met het beschrijven van deze projecten wordt een indruk gegeven van de ontwikkelingen in de markt. Het feit dat een aantal voorbeelden beschreven wordt wil niet zeggen dat er een waarde-oordeel geveld wordt. Deze voorbeelden zijn min of meer willekeurig, maar wel gebaseerd op de bovenstaande criteria. Status van de informatie De informatie over en van onderstaande voorbeelden is afkomstig van de leverancier of fabrikant, verkregen uit foldermateriaal, websites of via interviews. De in de voorbeelden gehanteerde getallen en berekeningen zijn eveneens verkregen op basis van de beschikbare informatie en zijn naar beste vermogen verzameld en/of geïnterpreteerd. Er kunnen echter geen rechten aan worden ontleend. Deze getallen dienen slechts als voorbeeld. De actualiteit van begrotingen en berekeningen zal per project moeten worden bepaald. Ook actuele prijzen van concepten, onderdelen en tarieven zullen per project kunnen verschillen en dienen op dat moment te worden opgevraagd dan wel te worden berekend. De ontwikkelingen gaan snel. Tijdens de looptijd (vanaf voorbereiding tot oplevering soms 2 jaar) van bepaalde projecten konden prijsdalingen van 50% worden geconstateerd.


Pagina 25 van 50

7.1

Voorbeelden met betrekking tot ouderen

7.1.1

Voorbeeld 1 (ouderenzorg): Viedome

Het Viedome-concept is een initiatief van Zuidzorg, samen met Mextal, Simac en Woningcorporatie Aert Swaens. Viedome is een woon- en zorgconcept dat ouderen met een zorgindicatie in de gelegenheid stelt om zelfstandig en thuis te blijven wonen. Persoonlijke communicatie via breedbandtechnologie gecombineerd met zorgfuncties in de eigen leefomgeving resulteren in het zogenaamde ‘Virtuele Verzorging- en Verpleeghuis’. Doel Doel van het Viedome concept is het ontwikkelen, demonstreren, implementeren en exploiteren van een landelijk toepasbaar zorgconcept, ondersteund door ICT en gebaseerd op open standaarden. De initiatiefnemers beogen met Viedome een betaalbaar en vraaggestuurd zorgconcept te realiseren waarbij de uiteindelijke kosten lager uitvallen ten opzichte van de traditionele zorgoplossingen. Hoewel de doelgroep bestaat uit de categorie ouderen zal het concept ook voor andere doelgroepen toepasbaar zijn. Opzet/uitvoering Elke cliënt van het Viedome concept krijgt een terminal thuis. Hiermee wordt videocommunicatie mogelijk gemaakt met de zorgcentrale (meldbank). Verder worden draadloze of bedrade sensoren geplaatst in het huis en eventueel één of meerdere camera’s, dit afhankelijk van de zorgbehoefte van de cliënt. Ook kan een cliënt met deze techniek contact leggen met een andere cliënt die ook gebruik maakt van het Viedome concept. Ook kan hiermee gekeken worden wie er voor de ingang staat. Techniek Op woningniveau, dus in lokale communicatie werkt het Viedome concept op basis van TCP/IP en integreert met o.a. het EIB systeem, het powerline systeem en draadloze communicatie verbindingen (zie voor uitleg hierover bijlage 1). De infrastructurele communicatie (tussen woning en zorgcentrale) vindt zoveel mogelijk plaats op basis van TCP/IP via breedband Internet. Echter, de overdracht van video en andere toepassingen kan ook via andere communicatiemedia, bijvoorbeeld ISDN, verlopen. Verwachtingen De verwachting van dit concept is dankzij de toepassing van Domotica mensen langer zelfstandig kunnen blijven wonen. Hierdoor verhoogt de kwaliteit van leven. De initiatiefnemers verwachten dat met het concept kosten bespaard worden omdat er geen of minder directe zorg aan huis geleverd hoeft te worden. Dit betekent een besparing op de AWBZ-uitgaven en een verlaging van de inkomsten van de intramurale zorgaanbieder. Hiertegenover staat dat Thuiszorgorganisaties zeer waarschijnlijk bij deze cliënten toch – in beperkte mate - zorg aan huis moeten leveren zodat zij extra inkomsten tegemoet kunnen zien.


Pagina 26 van 50

Kosten/baten Viedome Voor het inrichten van een enkelvoudige woning volgens het Viedome concept is per woning met een afschrijvingstermijn van vijf jaar de prijs per woning € 2.779,- per jaar. Hierbij wordt uitgegaan van woningen in woon/zorgcomplexen en een gemiddeld pakket Domotica voorzieningen (o.a. videofoon en deur ontgrendeling, personenalarmering, zorg op afstand, beschikbaarheid zorgcentrale). Een en ander kan variëren in verband met de keuze in voorzieningen. Onderstaande tabel is – als voorbeeld - overgenomen uit documentatie van Viedome (cliënt met somatische indicatie). Huidige situatie bij opname in somatische instelling 365 dagen * € 140,- (dagtarief intramurale zorg)

Bedrag [€] 65.335

Nieuwe situatie bij gebruik van Viedome Investering techniek per woning*

Bedrag [€] 2.779

Thuiszorg (660 uur per jaar) Overige kosten (arts etc.) Comfort diensten

29.700 5.000 6.240 Totaal 51.100 43.719 * Techniek per woning bestaat uit apparatuur, bekabeling, installatiewerkzaamheden, verbindingskosten. Gerekend is met een afschrijvingstermijn van 5 jaar voor de apparatuur, voor de installatie 20 jaar. Opgemerkt moet worden dat een cliënt in het algemeen een eigen bijdrage van circa € 25,- per maand betaald. Dit is niet in de tabel verwerkt.

Conclusie Het Viedome concept is een innovatief en veelbelovend concept waarbij de businesscase een belangrijke rol speelt in de beoordeling van de toepassingsmogelijkheden en de marktacceptatie. Technologisch gezien sluit dit project aan op de vele ICT-ontwikkelingen die zich in de markt afspelen en bij de standaardisatieontwikkelingen. Per project zal bekeken moeten worden of een sluitende businesscase te realiseren is. Door bredere marktacceptatie en schaalvergroting zal dit naar verwachting steeds vaker voorkomen.


Pagina 27 van 50

7.1.2

Voorbeeld 2 (ouderenzorg): IRV

Op initiatief van de provincie Limburg en het Zorgkantoor Zuid-Limburg startte het IRV, Kenniscentrum voor Revalidatie en Handicap, in nauwe samenwerking met een viertal Thuiszorginstellingen, een project in Zuid-Limburg gericht op de toepassing van ICT als onderdeel van zorgverlening. Dit project startte op het moment dat er lange wachtlijsten voor opname in een Verpleeg- of Verzorgingshuis bestonden. Via het project ICTonplanbare zorg is een infrastructuur voor het verlenen van onplanbare zorg aan ouderen gedurende 24 uur per dag ingericht. Het concept bestaat uit een zorgteam, een alarmunit per woning/cliënt, een meldbank voor het opvangen van alarmen en het op afstand vanaf de meldbank elektronisch verlenen van toegang tot de woning van de cliënt. Doel Doel van het project is om een concreet probleem op te lossen, namelijk het wegwerken van de (te) lange wachtlijsten voor mensen met een intramurale zorgindicatie. Hierdoor wordt de druk op de Verpleeg- en Verzorgingshuizen verlaagd en de cliënt de kans gegeven langer zelfstandig te wonen. Doelstelling van het project was ook te zorgen voor professionele opvolging van gemaakte alarmen en niet al te zwaar te leunen op mantelzorgers. Opzet/uitvoering Bij een bewoner wordt een alarmtelefoon met een draadloze melder geïnstalleerd. Indien de bewoner een alarm genereert wordt dit via de openbare telefonie-infrastructuur doorgegeven aan de meldbank van de zorgverlenende instantie. Deze zet een spreek luisterverbinding op en de medewerker van de meldbank schat de situatie in. Indien noodzakelijk wordt een oproep naar een zorgteam gemaakt. Na de oproep is een lid van het zorgteam binnen maximaal 20 minuten ter plaatse. De deur van de woning wordt op afstand open gemaakt. De deuren zijn hiertoe uitgerust met een elektronisch slot. Techniek Het project bestaat uit twee fasen. De eerste fase betrof het bij een groep cliënten installeren van een huiscentrale met de mogelijkheid tot het geven van een alarmfunctie en het op afstand kunnen openen van de voordeur. Communicatie binnen de woning vindt plaats op basis van draadloze of bekabelde communicatie. Vanuit de huiscentrale wordt via de bestaande telefoonlijn (analoog of via ISDN) gecommuniceerd met de meldbank bij de zorgverlener. De tweede fase betreft het faciliteren van de mogelijkheden voor videocommunicatie via breedbandverbindingen of ISDN verbindingen. Hierdoor ontstaan mogelijkheden om naast spreek/luister verbindingen ook ‘face-to-face’ communicatie via video te realiseren. Hierdoor kan een breder zorgpakket worden aangeboden aan de bewoner. De partner van de bewoner kan bijvoorbeeld nu een aantal uren de woning verlaten wetende dat via videocommunicatie er toch aandacht en zorg verleend kan worden. Verwachtingen De verwachtingen bij dit project waren de intramurale wachtlijsten terug te dringen en de bewoner een extra gevoel van veiligheid te geven. De wachtlijsten zijn inmiddels nagenoeg verdwenen. Uit gebruikersonderzoek blijkt dat het overgrote deel van de deelnemers aan het project tevreden is over het concept.


Pagina 28 van 50

Kosten/baten IRV-project In dit project zijn de onderzoekskosten et cetera niet meegenomen. De cliënt koopt de apparatuur niet zelf, dit wordt of door de zorgorganisatie “uitgeleend”. De werkelijke kosten van een abonnement op een eerste fase systeem varieert tussen de € 12,- en € 15,- per maand voor de gebruiker. In het geval van subsidieverstrekking door een gemeente en/of de provincie kunnen deze kosten nog lager uitvallen. De cliënt betaalt meestal alleen de kosten van de alarmvoorziening (de kosten voor alarmopvolging worden via de AWBZ betaald). Hieronder de kosten op basis van exploitatie, per jaar. De investering per woning voor apparatuur en installatiekosten bedragen circa € 1.250,-. Huidige situatie verzorgingshuis 365 dagen * € 63,- (dagtarief intramurale zorg)

Bedrag [€] 22.295

Nieuwe situatie bij gebruik van IRV-concept (1e fase) Investering techniek per woning*

Bedrag [€]

Opzet en instandhouding team onplanbare zorg (schatting bij 250 cliënten) Overige kosten (zorgcentrale) Af: bijdrage cliënt

10.000

500

500 -/- 200 Totaal 22.295 10.800 * Techniek per woning bestaat uit apparatuur, elektronisch slot, bekabeling, installatiewerkzaamheden, verbindingskosten en onderhoud. Gerekend is met een afschrijvingstermijn van 5 jaar voor de apparatuur.

De kosten voor het beschikbaar stellen van de alarmapparatuur thuis en het installeren en onderhouden van een eerste fase systeem zijn voor de uitlener circa € 500,- per woning per jaar (inclusief elektronisch slot). Door de toepassing van videocommunicatie in de tweede fase zijn de kosten per woning hoger. De kosten hiervan variëren tussen € 1.500,- en € 4.000,- (investering) afhankelijk van de keuze van type videocommunicatie apparatuur. Voor het opvangen van de alarmen moet nog wel gerekend worden met de kosten van een meldcentrale. Meestal kan aangesloten worden bij een bestaande meldcentrale. Conclusie IRV-project Het IRV-project heeft aan de verwachtingen voldaan. Daarnaast is aangetoond dat een Domotica concept, in combinatie met de infrastructuur voor de opvang van onplanbare zorg, goed kan functioneren. Daarnaast is bewezen dat elektronische deursloten hun nut hebben.


Pagina 29 van 50

7.2

Dementerenden

Binnen de intramurale zorg is een aantal projecten gaande die allemaal tot doel hebben het met Domotica optimaliseren van het zorgproces en het verbeteren van de kwaliteit van leven van dementerende bewoners.

7.2.1

Voorbeeldproject dementerenden: Leo Polakhuis

Het Domoticaproject bij het Leo Polakhuis in Amsterdam, onderdeel van Antaris, zal begin 2006 opgeleverd worden. Het project betreft onder andere ‘kleinschalig wonen voor dementerenden’. Het gaat om een woonomgeving voor 72 bewoners in 12 groepswoningen. Doel De opzet is om dementerende ouderen in kleinschalig groepsverband zo zelfstandig mogelijk te laten wonen. De secundaire doelen zijn hierbij: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Het compenseren van psychische (oriëntatieverlies) en lichamelijke (mobiliteit) beperkingen van de ziekte. Bewoners moeten de woning kunnen herkennen en er zich zelfstandig kunnen bewegen en ontplooien; Het voorkomen van negatief gedrag. Het gebouw moet zo min mogelijk stress veroorzaken; Het handhaven of verbeteren van de kwaliteit van leven in deze levensfase. Bewoners moeten keuzevrijheid, bewegingsvrijheid (leefcirkels) en privacy hebben; Het consolideren van de restvermogens; Het ondersteunen van zorgprofessionals ter voorkoming van onnodige belasting (hier wordt Domotica vooral voor ingezet); Het systeem moet altijd door menselijk ingrijpen overruled kunnen worden.

De bewoners moeten dus zo ongestoord mogelijk hun leven kunnen leiden. Men heeft hiervoor praktische toepassingen op het gebied van Domotica ontwikkeld die in gebruik genomen zullen worden. Het is de bedoeling te onderzoeken of en op welke wijze de inzet van Domotica het mogelijk maakt met minder zorgprofessionals toch dezelfde kwaliteit en kwantiteit aan zorg te leveren. Vooral in de nachtelijke uren denkt men met minder zorgverleners toe te kunnen en besparingen te kunnen bewerkstelligen. Opzet De opzet van het concept betreft een ‘plug-and play’ Domotica systeem waar naar individuele behoefte sensoren en actoren per ruimte kunnen worden ingezet. Vervolgens kan per bewoner een (individueel) profiel samengesteld en ingevoerd worden in het monitoring-systeem. Door het instellen van het profiel kunnen verschillende zaken als verlichting, verwarming, alarmering, zonwering en zelfstandig toiletbezoek, omvang leefcirkels of een combinatie van eerder genoemde variabelen per bewoner ingesteld worden. Hierdoor wordt de zelfredzaamheid bevorderd en krijgt het verzorgende personeel meer ogen en oren tot hun beschikking. Dit zal moeten leiden tot minder kosten en relatief lagere zorginspanningen voor verpleegkundigen. Het zorgprofiel kan door zorgverleners te allen tijde worden aangepast indien de zorgbehoefte van de patiënt veranderd. Hiervoor is een bedieningsscherm door medewerkers van het Leo Polak huis ontwikkeld.

Techniek Als technisch platform is per groepswoning gekozen voor een “Acoustic Surveillance Unit; ASU (black box)” (system integrator Kropman). Deze ASU regelt of handelt naar gelang het gekozen of geprogrammeerde (individuele) profiel en schakelt de actoren en sensoren per ruimte. De ASU unit communiceert met het monitoringsysteem op basis van TCP/IP. In het Leo Polakhuis past men leefcirkel technologie toe om de individuele bewoner een leefgebied te geven die past bij zijn/haar niveau.


Pagina 30 van 50

Mee- of weglopen of dwalen wordt direct gesignaleerd. Er worden 3 leefcirkels gecreëerd; de groepswoning, de verdieping en het gebouw. De spreekluister verbinding wordt via TCP/IP aan een DECT centrale doorgegeven (Voice over IP – VoIP). Akoestische bewaking van het geluid op afstand is terug te luisteren. Zo kan men achterhalen wie of wat een alarm heeft veroorzaakt. Dit platform kan gekoppeld worden aan het gebouwbeheersysteem (GBS) voor een verdere integratie met gebouwgebonden functies. Al deze mogelijkheden worden gevisualiseerd en zijn in elke huiskamer te zien (ook op een PDA mogelijk) of door de geautoriseerde zorgverlener te veranderen. Het Domotica systeem is voorbereid op het transporteren beelden van camera’s die in kamers geplaatst zijn. Ook deze techniek is op gebaseerd op IP Infrastructuur Binnen de woning is de communicatie met de sensoren en schakelaars gerealiseerd via een combinatie van draadloze techniek en bekabelde systemen (UTP CAT5-bekabeling). Verder wordt op infrastructureel niveau gewerkt op basis van het TCP/IP protocol. Monitoring Het monitoring station bewaakt iedere ASU Unit continue en verzorgt (alarm)oproepen naar DECT-toestel, pager of PDA en voert de regie bij eventuele profieloverstijgende ontwikkelingen. Geïntegreerd in het monitoringsysteem bevindt zich een dienstrooster waarin alle ontwikkelingen, alarmen en handelingen geregistreerd en gelogd worden. Onderdelen Binnen de woonunit zijn de volgende zaken voor de bewoners gekoppeld met of geregeld via Domotica: o Omgevingsbesturing: Bewegingssensoren, afstemmen van licht, geluid, gedrag zonnewering, kooktoestel beveiliging, looproute verlichting et cetera. Eén en ander zowel voor de bewoner als voor het gehele complex; o Bewaking: Dwaaldetectie, tijdbewaking, camerabewaking, intercomfunctie bij ingang et cetera; o Alarmering: Akoustische bewaking, passieve alarmering en brandalarm. Verwachtingen De verwachtingen voor dit project zijn dat door toepassing van open standaarden er een grote stap in de richting van standaardisering van Domotica apparatuur kan worden gezet. Verder zijn besparingen op personeelskosten te verwachten. Dit project bevindt zich momenteel in de bouwfase, hierdoor zijn de uitkomsten van de verwachtingen nog niet te toetsen. Kosten/baten De kosten voor de levering en installatie van Domotica binnen het Leo Polakhuis zijn volgens de aanneemsom € 368.000,-. (exclusief ontwikkelkosten). Per bewoner is dit een bedrag van € 5.111,-. Zou men de ontwikkelkosten meenemen dan zijn de kosten hoger. Door gebruik van Domotica kunnen de uren van de zorgverlener naar verwachting meer in het primaire zorgproces worden besteed en is men minder belast met zaken die nu door de inzet van Domotica opgevangen worden. Ook is een groot deel van het administratieve proces geautomatiseerd, mede dankzij de inzet van zorgprofielen. De verwachte besparingen, vooral in de nachtelijke uren, zijn geraamd op circa € 94.000,- per jaar. Deze veronderstelde besparing is te realiseren op personeelskosten. Overigens ging het er bij dit project niet om maximale besparingen te bewerkstelligen, het belangrijkste vond men de het welzijn en de woonomgeving voor de cliënten te optimaliseren


Pagina 31 van 50

Overzicht kosten en beoogde besparingen project Leo Polakhuis. Kosten Beoogde besparingen Verlaging personeelskosten € 94.000,Aanleg Domotica, € 73.000à € 94.000,- per jaar (2 FTE) aanneemsom, afschrijving per jaar (afschrijven in 5 jaar). Geschatte verdere kosten op € 35.000jaarbasis voor onderhoud et cetera € 35.000,-* (circa 10% van de investering) Totaal € 108.000Totaal € 94.000,* Deze ruwe schatting is gemaakt op basis van gegevens van de auteurs in samenspraak met de leverancier.

Het invoeren van Domotica in dit project beoogt de cliënten een beter en zelfstandiger leven te bieden, zonder in te leveren op de kwaliteit en kwantiteit van zorg. Kenmerken o Door het gebruik van zoveel mogelijk open standaarden wordt een open Domotica platform gecreëerd; o Tijd van de zorgverlener kan efficiënter gebruikt worden en meer gericht op het leveren van primaire zorg (meer handen aan het bed); o Door de inzet van (geautomatiseerde) zorgprofielen is de weg naar een digitaal Patiëntendossier relatief gemakkelijk; o Rekenen we de éénmalige ontwikkelkosten mee dan blijken de totale kosten vooralsnog hoger dan met traditionele technologie of oplossingen, dit is te wijten aan het innovatieve karakter zodat er meer tijd in vooronderzoek gestoken moet worden; o Zorgverlener moet leren afstand te nemen van de patiënt en de technologie leren vertrouwen. Dit vereist een cultuuromslag bij de zorgverleners. Conclusie Leo Polakhuis Betreffende dit project kan men nu nog geen conclusies trekken. Wel is veel tijd in de voorbereiding gestoken om een zo optimaal concept te creëren, zowel voor de cliënt als voor de zorgverlener. Deze nu geïnvesteerde tijd en opgedane kennis zullen zich in de toekomst moeten terugverdienen door opschaling van dergelijke toepassingen en projecten. De businesscase is nagenoeg sluitend gemaakt, uitgaande van de veronderstelling dat er 2 FTE’s bespaard kunnen worden. De verwachtingen zijn hooggespannen maar zullen in de praktijk moeten worden waargemaakt. Het is te verwachten dat ook hier de praktijk weerbarstiger zal zijn en dat met tegenvallers of leerpunten gerekend moet worden. Dat doet niets af aan de kwalificatie dat dit een vooruitstrevend en veelbelovend project is waarbij hoog ingezet wordt op Domotica om een belangrijke stap voorwaarts te maken naar nieuwe zorgen Domotica concepten. De markt zal veel van dit project kunnen leren. De winst zal vooral gezocht moeten worden in het welzijn en de (ruimere) zelfbeschikking van de cliënten.


Pagina 32 van 50

7.2.2

Voorbeeld 2 (dementerenden): Verpleeghuis Driemaashave

Verpleeghuis Driemaashave, onderdeel van Zorggroep Waterweg Noord, heeft naast het reeds bestaande verpleeghuis een aantal woonunits gerealiseerd waar cliënten met diverse psychiatrische en psychogeriatrische problematiek verblijven. Deze woonvorm bestaat uit 4 groepswoningen voor in totaal 32 bewoners, met 8 bewoners/patiënten per groepswoning. Het gaat om de volgende vier typen gestabiliseerde psychogeriatrische patiënten met een combinatie van cognitieve en psychiatrische functiestoornissen: ⋅ jonge dementerenden ⋅ korsakov patiënten ⋅ dementerende verstandelijk gehandicapten ⋅ patiënten met gestabiliseerde psychiatrische problematiek De woningen zijn ingericht volgens het kleinschalig groepswonen concept. Dit wil zeggen dat iedere bewoner zijn/haar eigen zit- of slaapkamer heeft en dat er per woonunit één badkamer beschikbaar is. Daarnaast is er een aantal woningen opgeleverd volgens een traditioneel zorgverleningconcept (zonder Domotica), juist om de vergelijking te kunnen maken tussen de verschillende zorgverleningconcepten. Doel Het doel is het creëren van een zo zelfstandig mogelijke woonomgeving voor deze patiënten. De cliënten leven zoveel mogelijk zonder bemoeienis van zorgverleners. Daarnaast is een belangrijk doel te onderzoeken wat de verschillen zijn tussen de zorgconcepten en de wijze waarop de cliënten hier mee omgaan. Opzet Door de patiënten zo zelfstandig mogelijk te laten leven, wordt zo optimaal mogelijk gebruikt gemaakt van de mentale capaciteit die de bewoners hebben. Door gebruik te maken van de signalering- en bewakingsmogelijkheden van Domotica kan een bewoner ongemerkt gemonitored worden. Doel hierbij is dat er pas wordt ingegrepen (technisch dan wel via het geven van alarm) indien er situaties ontstaan die gevaarlijk zijn voor de patiënt. Bijvoorbeeld een ruimte betreden waar hij niet mag komen of overschrijding van de tijd waarin door de cliënt niet bewogen wordt. Uitvoering Domotica wordt in dit project toegepast als ondersteuning van het zoveel mogelijk zelfstandig leven. Hierbij vormen onderwerpen als dwaaldetectie en bewaking op afstand onderdeel van het zorg-op-afstand proces. Afhankelijk van de zorgzwaarte krijgen bewoners bijvoorbeeld toestemming om zich – zelfstandig - binnen een bepaalde leefcirkel, te bewegen. Bij dit project is dat vooralsnog alleen de eigen woonruimte. De controle hierop wordt via Domotica geregeld. De Domotica voorzieningen leveren ook ondersteuning aan zorgverleners. Door bijvoorbeeld goede informatievoorziening, oproepen communicatiesystemen en geautomatiseerde zorgdossiers. De toe te passen technologie is ondersteunend in de levering van de zorg. Domotica zorgt voor extra ‘ogen en oren’, aanvullend op het verzorgende personeel. Kenmerkend bij dit project is de dag/nachtschakeling van de woning. Op bepaalde tijden wordt de woning in de ‘nachtstand’ of op de ‘dagstand’, naargelang moment van de dag, geschakeld. Techniek Het kenmerkende aan dit Domotica concept is dat voor de infrastructurele communicatie gekozen is voor communicatie via ISDN. Het doel hiervan is zoveel als mogelijk een op open standaarden gebaseerde Domotica oplossing te creëren. Binnen een woonunit is een gedeeltelijk draadloos (draadloze DECT telefonie o.a. voor opvangen van oproepen) en een overwegend bedraad (UTP-)systeem gekozen.


Pagina 33 van 50

Vanuit het monitoring station op de teampost kunnen de kamers van de bewoners gemonitored worden. Hierbij zijn elementen als assistentieoproepen van zorgverleners, alarmen van bewoners, dag- of nachtschakeling van de woonunit, badmatschakeling (om te detecteren of patiënt in nachtelijke uren uit bed gaat) en inactiviteitmelding te monitoren en te registreren. In elke woning en gemeenschappelijke ruimtes is een unit, de Domotica BCU (leverancier CLB) boven het plafond aangebracht. Dit concept werkt op basis van een busstructuur. Wel is er een interface mogelijk naar een omgeving die werkt met het TCP/IP protocol. De busstructuur is aangesloten op de centrale monitoring PC, waar alle zorgprofielen, instellingen per vertrek en de per cliënt relevante zorginformatie, is opgeslagen. Ook is op de monitoring PC de totale lay-out van het gebouw te zien met alle vertrekken en een actuele situatie van de plaatsen waar een alarmoproep is gegenereerd. Onderdelen Binnen de woonunit zijn de volgende zaken voor de bewoners met of via Domotica geregeld: o Omgevingsbesturing: Afstemming van licht, zonwering, kooktoestel beveiliging, looprouteverlichting (zowel voor de individuele bewoner als voor het gehele complex); o Bewaking: dwaaldetectie, camerabewaking, akoestische signalering, intercomfunctie bij ingang et cetera; o Alarmering: Actieve alarmering (vooral voor zorgverleners, voor het aan- en afschakelen van alarmen, patiënten die hiertoe in staat zijn gebruiken deze alarmering ook) en passieve alarmering. Verwachtingen Bij dit project is een aantal woningen uitgerust met Domotica en een aantal zonder Domotica. De Verwachting is dat de bewoners die in de woningen met Domotica wonen langer en zelfstandiger blijven functioneren. Verder is de verwachting dat de kosten voor directe verpleging omlaag kunnen omdat Domotica een gedeelte van de dagelijkse gang van zaken van de zorgverleners kan overnemen. Kosten/baten project Driemaashave De kosten voor de Domotica installatie bedragen € 128.000,-. Per bewonder betekent dit een bedrag van € 4.000,-. Besparingen kunnen gerealiseerd worden vanwege het verlagen van de tijd die men verliest aan inefficiënte zorgprocessen. Ook is een groot deel van het administratieve proces geautomatiseerd. Dit resulteert in minder administratieve lasten per zorgverlener. Dit project is recent opgeleverd, vooraf zijn geen directe getallen over veronderstelde besparingen begroot. Hierdoor kan een berekening van kosten versus baten niet gemaakt worden. Onderstaande kosten/baten zijn daarom op schattingen gebaseerd. Kosten Veronderstelde besparingen Verlaging personeelskosten Aanleg Domotica, € 12.800,à € 35.000,- per jaar (1 FTE)** afschrijving in 10 jaar, kosten per jaar Geschatte verdere kosten op € 15.000,jaarbasis voor onderhoud et cetera € 15.000,-* (circa 10% van de investering) Totaal € 27.800,Totaal * Kosten geschat door auteurs. ** Bij besparing 1 FTE op jaarbasis is systeem rendabel te noemen.


€ 35.000,-

€ 35.000,-

Pagina 34 van 50

Kenmerken o Door gebruik te maken van een open standaard zijn toekomstige uitbreidingen aan het Domoticasysteem enigszins leverancierongebonden. o Door gebruik van het ISDN-concept zijn de nadelen van het ISDN-protocol ook van toepassing. Hiermee bedoelen we onder andere de beperkte bandbreedte voor beeldcommunicatie. Dit hoeft bij deze omgeving geen hinderlijk nadeel te zijn maar zal per situatie en gewenste beeldkwaliteit onderzocht moeten worden. Conclusie Project Driemaashave Gerelateerd aan de aanneemsom ten opzichte van het project Leo Polakhuis is deze voor het project Driemaashave lager. De kosten per bewoner ontlopen elkaar echter niet zoveel, indien men de ontwikkelkosten bij het Leo Polakhuis buiten beschouwing laat. De lagere aanneemsom bij het Driemaashave heeft te maken met het lagere aantal cliënten en de toepassing van reeds bestaande concepten. Voor het project Leo Polakhuis moest meer engineering en research plaats vinden.


Pagina 35 van 50

7.3

Verstandelijke en lichamelijk gehandicapten

Verstandelijk en lichamelijk gehandicapten De onderstaande informatie is verkregen via de heer J. Dassen, Voorzitter projectgroep domotica ’s Heerenloo West – Nederland (Overige leden van deze projectgroep zijn: Piet van Duyvenbode en Jan van Malestein onder verantwoordelijkheid van Marja van Lier) 7.4

Voorbeeld, Willem van den Bergh Stichting onderdeel ’s Heeren Loo Zorggroep

Binnen de Willem van den Bergh Stichting in Noordwijk draagt men zorg voor verstandelijke gehandicapten vaak met daarnaast een lichamelijke beperking. De stichting levert een bijdrage aan nachtzorg voor van een groep BOPZ patiënten van een verzorgingstehuis. De cliënten wonen in gebouwen die onderdeel zijn van een groter complex. Daarnaast woont een gedeelte van de cliënten extramuraal in de omgeving van Noordwijk in woongroepen. Zowel de intra- als de extramuraal verblijvende cliënten worden tijdens de nachtelijke uren begeleid en bewaakt, extramurale cliënten door zogenaamde slaapwachten. Zij reageren op oproepen door tussenkomst van het Domotica systeem. De oproepen zijn gegenereerd door dit systeem en worden door tussenkomst van de centralist op de centrale teruggekoppeld naar de slaapwacht. Door slimme inzet van Domotica kan men intramuraal met minder fysieke nachtdiensten uit waardoor aanzienlijke besparingen zijn gerealiseerd. De organisatie wilde namelijk iedere cliënten een eigen slaapkamer toekennen. Dit zou als gevolg hebben gehad dat het aantal fysieke nachtdiensten per gebouw aanzienlijk zou moeten stijgen omdat dit door 1 persoon per locatie niet te managen is. Door dit project is men gaan nadenken over mogelijke alternatieve oplossingen waarbij men tevens efficiënter wilde gaan werken, cliënten een betere nachtrust bieden en mogelijke zorgvragen eerder onderkennen. Op de extramurale locaties ook de slaapwachten een betere en ongestoordere nachtrust gunnen. Men heeft Domotica toegepast bij alle cliënten met een verstandelijke en daarnaast vaak een lichamelijke beperking plus een project voor een groep bejaarden met een BOPZ-indicatie (Wet Bijzondere Opnemingen Psychiatrische Ziekenhuizen). Doel Het doel van het project was door de inzet van Domotica het optimaliseren van de zorgverlening en eerdere signaleren van zorgvragen in de nachtelijke uren. Hierdoor zou voor deze cliënten ook de nacht veilig en rustig verlopen en kunnen zorgverleners tijdig zorgvragen signaleren. Op de wijze verhoogt men de kwaliteit van de zorg zonder dat de kosten sterk stijgen maar juist zouden afnemen. Opzet De opzet van het concept is om de cliënten zonder dat er een zorgverlener in de directe nabijheid is, te laten slapen in de intramurale setting en om in extramurale setting de slaapwacht het in de gaten houden van de cliënten uit handen te nemen en alleen in geval van nood te wekken. Vanuit een centrale ruimte op het complex worden de afzonderlijke locaties en cliënten bewaakt en de zorg gecoördineerd. Dit gebeurt met behulp van akoestische alarmering, diverse sensoren en deels door aanvulling via camera toezicht. De nachtzorg betreft bij elkaar het elektronische toezicht voor ongeveer 950 cliënten. Per cliënt is een zorgprofiel opgesteld met drempelwaardes waarop de diverse sensoren reageren. De sensoren registreren bijvoorbeeld heftige of juist geen beweging, het geluidsniveau, ze detecteren het uit en in bed stappen van de cliënt of het openen en sluiten van deuren.


Pagina 36 van 50

Uitvoering Domotica wordt hierbij puur toegepast als bewakingssysteem. Hierbij wordt gebruik gemaakt van akoestische beluistersystemen. Daarnaast zijn diverse infrarood sensoren en magneetcontacten op deuren die ervoor zorgen dat de bewegingen van de cliënten in de nachtelijke uren gevolgd kunnen worden. Ook wordt her en der gebruik gemaakt van bedmatten die aangeven of de cliënten in bed ligt ja of nee. Ook zijn enkele camera’s in gebruik voor specifieke situaties. Techniek De verschillende woningen zijn via een sterstructuur aan het monitoring station gekoppeld. Deze wordt bezet door één of meerdere, hoog gekwalificeerde zorgverleners. Zij zijn er op getraind een alarm van een cliënt op waarde te schatten en beoordelen noodsituaties versus reguliere uitingen. Indien er een alarm gegenereerd wordt (een drempelwaarde wordt overschreden), onderzoekt de zorgcentralist (bij de centrale meldbank) door een simpele muisklik van welke patiënt deze melding afkomstig is en schakelt op basis van de kennis over de cliënt, het zorgprofiel en het type melding wel of niet één of meerdere van de slaapwachten of fysieke nachtdiensten in. Bij een aantal patiënten is er een audio chip in de unit verwerkt. Hierdoor heeft men de mogelijkheid indien er een alarm wordt gemaakt enkele seconden voor en enkele seconden na het alarm terug te luisteren. Dit om goed te kunnen schatten welk voorval het alarm nu eigenlijk gegenereerd heeft. Deze verbindingen gaan over breedbandige (glasvezel)netwerken. Voor de extramurale cliënten wordt de signalering van Domotica over ISDN telefoonlijnen dan wel analoge telefoonlijnen getransporteerd. Onderdelen Binnen de woonunit zijn de volgende zaken voor de cliënten met of via Domotica geregeld: o akoestische signalering en op enkele plaatsen camera bewaking o Alarmering op basis van infrarode sensoren, magneet deurcontacten en bedmatten Verwachtingen De verwachtingen van het project en de gekozen oplossingen waren onder andere; betere nachtrust voor de cliënten, sneller onderkennen van zorgvragen, efficiënter werken en als extra meerwaarde ook nog goedkoper kunnen werken. Door de veranderingen in het woonconcept waardoor per cliënt een slaapkamer toegewezen werd was dit voor één fysiek aanwezige nachtdienst per woonunit niet meer te overzien. Indien men geen Domotica toe zou passen, had dit tot een verdubbeling van het aantal medewerkers in de nachtdienst geleid.


Pagina 37 van 50

Kosten/baten De investeringskosten van het totale Domotica project bedroegen tussen de € 500.000,- en € 600.000,-. Er zijn door gerichte inzet van Domotica grote besparingen gerealiseerd op zorg uren bij fysiek aanwezige nachtdiensten. In de oorspronkelijke situatie was er in elke woonunit een nachtdienst aanwezig, het totale aantal aanwezige medewerkers in de nachtdienst per nacht kwam hierbij op 30 personen per nacht. Door inzet van Domotica is er een besparing gerealiseerd waardoor er 16 personen per nacht aan nachtdienst medewerkers minder noodzakelijk zijn. Dit levert grofweg het volgende scenario op: Kosten Beoogde besparingen Verlaging personeelskosten € 992.800 Aanleg Domotica, € 55.000,16 FTE * 8,5 uur * € 20,-/uur * afschrijving per jaar bij 365 dagen afschrijving in 10 jaar. Geschatte verdere kosten op € 50.000,jaarbasis voor onderhoud et cetera ( circa 10% van de investering) € 20.000,Totaal € 105.000,Totaal € 992.800 (Zijn geen exacte bedragen, besparing zal per organisatie berekend moeten worden!)

Kenmerken o Specifieke toepassing van Domotica voor bewaking. o Forse kostenbesparing op nachtelijke zorg uren. o Zelfs bij afschrijving van het concept in 5 jaar een aanzienlijke besparing. Conclusie project Willem van den Bergh Stichting Dit project is een mooi en goed voorbeeld van hoe door gerichte inzet van Domotica op specifieke terreinen enorme besparingen bewerkstelligd kunnen worden. Hierbij hoeft geen afbreuk gedaan te worden aan de kwaliteit en kwantiteit van zorg. De businesscase is hier overduidelijk positief. Men zou zelfs kunnen stellen dat de kwaliteit van zorg is verbeterd omdat er nu 99,9% bewaking is. De kans dat een fysiek aanwezige nachtdienst of een slaapwacht een signaal of oproep van een cliënt zou kunnen missen is vele malen groter. In feite heeft techniek de bewaking grotendeels overgenomen van de mens. De besparingen zijn vooral gerealiseerd doordat binnen de Willem van den Bergh stichting veel tijd en energie is gestoken in het registreren, analyseren van alarmen en het duidelijk protocolleren de wijze van opvolging.


Pagina 38 van 50

8

Aandachtspunten en afwegingen bij aanbesteding

8.1

Zekerheid versus kosten

Binnen alle Domotica concepten is de betrouwbaarheid en de gebruikte technologie voor het correct binnenkomen van een melding cruciaal. Maar voor een dienstverlener als een zorgverlenende instantie spelen kosten ook een rol. Immers als een oplossing niet rendabel te maken is moet men zich afvragen wat de redenen zijn om een dergelijke toepassing toch in de markt te zetten. Het eerste dat elke organisatie die Domotica wil toe gaan passen moet afvragen is: Wat zijn de ziektebeelden, de zorgzwaarte en hoe kritisch zijn de zorgprocessen van de doelgroep voor Domotica. Daarnaast moet men zich afvragen tegen welke kosten de Domotica oplossing moet blijven functioneren. Kan op het gebied van infrastructurele communicatie een hoge beschikbaarheid worden gegarandeerd maar is dit wel nodig? Want hoe vaak is het primaire communicatiepad onbruikbaar? Als we kijken naar de openbare telecominfrastructuur zijn de momenten waarop deze niet beschikbaar is minimaal. Kijken we naar breedbandtechnologieën dan merken we dat deze af en toe niet beschikbaar is, maar is dit levensbedreigend? Vragen die iedere zorgaanbieder zich moet stellen en in de afwegingen voor Domotica mee moet nemen.

8.2

Aandachtspunten en afwegingen

Indien een zorgaanbieder een Domotica concept wil invoeren gelden de volgende aandachtspunten: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

Wat willen we met Domotica bereiken? Nut en noodzaak afwegen tegen de kosten; Beschrijving van het huidige zorgproces; Beschrijving van het ‘nieuwe’ zorgproces gebruikmakend van Domotica; Wat betekent de verdere afhankelijkheid van ICT voor het zorgproces en is de organisatie daar op voorbereid of ingericht; Zijn er al voorbeelden in de markt en wat zijn de ervaringen hierbij; Zijn er voorbeelden uit andere zorgsectoren beschikbaar; Welke garanties (technisch, functioneel, zorginhoudelijk) zijn gewenst of noodzakelijk; Wat zijn de huidige kosten en wat zijn de veronderstelde opbrengsten; Hoe Domotica te financieren (wellicht subsidies beschikbaar); Welke kennis is er in huis en wat betekent de introductie van Domotica voor de organisatie (welke kennis moeten we tijdelijk of structureel aanvullen); Is de (ICT-)beheerorganisatie ingericht om – eventueel - 24 uur per dag, 7 dagen per week 1e lijns support te kunnen verlenen op Domotica; Welke concepten worden – standaard – al door leveranciers aangeboden; Moeten we oplossingen laten ontwikkelen en bouwen (in het algemeen niet te prefereren uit oogpunt van kosten, kennis en beheer); Welke standaard of protocolkiezen we (fabriekseigen of open); Draadgebonden of draadloze oplossing (of combinatie); Integratie met al bestaande ICT- of Domotica systemen; Alternatieve communicatiepaden (back-up) nodig bij uitval (wat is gewenste uptime in relatie tot het zorgproces en het zorgprofiel); Hoe regelen we de beveiliging van en op het netwerk; Wat willen we met de beheersoftware kunnen (cliënten monitoren, zorgprofielen en referentiewaardes inregelen, managementrapportages genereren, informatie integreren in elektronische cliënten dossier, et cetera); Bij draadloos: rekening houden met al dan niet vrije frequentiebanden; Wat zijn de bouwkundige consequenties (loze leidingen, ruimte meterkast).


Pagina 39 van 50

Bedenk dat Domotica het zorgproces ondersteunt en in het algemeen de zorgprofessional niet kan vervangen maar slechts aanvullen. 8.3

Aanpak aanbestedingstraject

Op het moment dat besloten wordt om Domotica in een intra- of extramurale zorginstelling te gaan inzetten moet goed overdacht worden waar Domotica echt toegevoegde waarde kan bieden. Een plan van aanpak kan zijn: Fase 1

2

Omschrijving Ideefase, conceptbeschrijving, opstellen (voor- en nadelen, financiering, benodigde inventariseren, inventarisatie consequenties beheerorganisatie). Functioneel ontwerp

3

Technisch ontwerp

4 5

Aanbesteding bij meerdere partijen, definitieve keuze concept en leverancier Realisatie, veranderingen doorvoeren

6

Operationele fase

businesscase kosten/baten, inspanningen aanbieders,

Toelichting Cliënt centraal stellen. Wellicht Request voor Information (RFI) uitsturen naar mogelijke aanbieders.

Zorgprocessen beschrijven en functies van Domotica oplossing. Zo mogelijk cliënten hierbij betrekken. Vertaling functioneel ontwerp naar programma van eisen. Benodigde functies bepalen benodigde techniek. Offertes opvragen Zorgprocessen inrichten, opleidingen verzorgen, Onder andere opleidingen, beheerorganisatie inrichten. Concept in gebruik, regelmatige monitoring naar gebruik en tevredenheid cliënten.


Pagina 40 van 50

9

Bouwkundige consequenties

Binnen de huidige bouwmaatstaven voor zorgwoningen (extramuraal) en zorgcomplexen (intramuraal) zal Domotica een vaste plaats in het (ver)bouwbestek moeten innemen. Volgens de bouwmaatstaf: Verzorging en Verpleging van het College Bouw Ziekenhuisvoorzieningen is een bedrag van € 2.270, per woning voorzien voor dergelijke aanpassingen en/of installatiewerkzaamheden. Hieronder staat per onderdeel aangegeven welke zaken in het bouwproces aandacht behoeven. 9.1

Nieuwbouwwoningen/complexen

De keuze voor bedraad of niet bedraad toepassen van Domotica is lastig te maken, het is aan te raden bepaalde zaken als alarmering in de natte cel en videocommunicatie nog bedraad uit te voeren. Dit vanwege de grote bandbreedte die bij videocommunicatie in gebruik is en de bedrijfszekerheid van een schakelaar in een natte cel. Verder is het aan te raden indien toch gebouwd moet worden een aantal loze leidingen mee te nemen in het bestek en deze logisch te positioneren. Bijvoorbeeld een loze leiding van de meterkast naar de hal voor het plaatsen van de huiscentrale. Tevens een loze leiding naar de natte cel, keuken, voordeur, et cetera. In de meterkast zal rekening gehouden moeten worden met het plaatsten van een Domotica huiscentrale. Het is aan te raden hierbij een 0,5 m extra in te bouwen om Domotica apparatuur te kunnen herbergen alsook de eventuele extra invoerleidingen die noodzakelijk zijn. Ook kan het aanleggen van extra 230V aansluitpunten voor Domotica doeleinden nodig blijken. In de bestekfase zal alvast rekening moeten worden gehouden met de mate van toepassing van Domotica in de woning ten einde voldoende ruimte te reserveren in de woning hiervoor. Overigens zijn de hier genoemde aanpassingen en kosten relatief beperkt ten opzichte van ook veel voorkomende aanpassingen in een woning of een appartement. Denk hierbij bijvoorbeeld aan trapliften, extra badkamer, verbreding deuren, aanpassing en beveiliging balkon, et cetera. De hiermee gemoeide kosten zijn relatief veel hoger dan die voor ‘gemiddelde’ Domotica voorzieningen.

9.2

Bestaande woningen/complexen

Allereerst moet bepaald worden of de woning geschikt is voor Domotica toepassingen. Hierbij moet gekeken worden tegen welke kosten de woning hiervoor aangepast kan worden. Dit kan een drijfveer zijn om eventuele alternatieve woningen te zoeken. Verder is bij bestaande bouw uit kostenoverwegingen het plaatsen van Domotica die via draadloze techniek functioneert te prefereren. Daarnaast is het ook mogelijk via de powerline methode te werken. Aandachtspunt hierbij is het om de kosten voor de aanleg te minimaliseren en de flexibiliteit van de Domotica toepassingen zo hoog mogelijk te maken.


Pagina 41 van 50

10

Standaardisatie

10.1 Huidige standaardisatie Momenteel is er van standaardisatie binnen Domotica weinig tot geen sprake. Elke leverancier of groep van leveranciers heeft zijn eigen oplossing en deze kan niet zomaar gekoppeld worden aan de apparatuur van een andere leverancier. Vanuit verschillende kanten, WDTM (branchevereniging van Domotica leveranciers), NIZW (Nationaal Instituut voor Wonen en Zorg) et cetera zijn bewegingen gaande om tot een standaard te komen. Maar deze zal nog enige tijd op zich laten wachten. Wat verder als nadeel gezien kan worden is dat er geen ‘NEN-norm’ is waaraan Domotica moet voldoen. In principe is dit vreemd, immers voor elektra-installaties is de NEN 1010 als standaard aangenomen en hierin staat tot op detailniveau beschreven wat wel en niet aangelegd moet worden. Binnen Domotica worden door verschillende fabrikanten verschillende sensoren gebruikt voor het melden van levensbedreigende situaties maar er is geen standaard met betrekking tot up-time, garanties dat de melding ook daadwerkelijk overkomt en eventuele opvolging beschreven. Een reden voor het uitblijven van standaardisatie kan zijn dat de meeste leveranciers een historie hebben. Hiermee wordt bedoeld dat de meeste leveranciers een bestaand systeem leveren en indien zij overgaan op een nieuw gestandaardiseerd systeem er een lange tijd twee systemen naast elkaar ondersteund moeten worden.

10.2 Toekomstige standaardisatie Binnen een termijn van enkele jaren zal waarschijnlijk TCP/IP de standaard worden waaraan de markt zich zal conformeren met betrekking tot communicatie tussen apparatuur. Dit omdat het binnen de automatiseringswereld al gemeengoed is. Momenteel is het zo dat de telecom wereld ook overstapt op het gebruik van TCP/IP voor transport van spraak. Dit noemt men Voice over IP, kortweg VoIP. Zodra de grote leveranciers van IP netwerken de kracht van Domotica gaan zien zullen zij zich ook op deze markt storten. Hierdoor zal er een grote stap gezet kunnen worden richting standaardisatie. En ander punt waarom TCP/IP waarschijnlijk de standaard zal worden is de mogelijkheid voor videocommunicatie, zoals bij het Viedome project. TCP/IP zal in ieder geval tussen huiscentrale en meldbank binnen enkele jaren de standaard zijn. Het zonder aanpassing toepassen van een sensor van leverancier A op een huiscentrale van systeem B zal nog wel enige jaren op zich laten wachten. Waarschijnlijk zal ook hiervoor het TCP/IP protocol communicatie standaard worden en er zal een draadloze standaard komen. Binnen 4 tot 8 jaar zal glasvezel naar alle waarschijnlijkheid voor het overgrote deel gemeengoed zijn voor infrastructurele communicatie. Dit zal ook bijdragen aan het standaardiseren op TCP/IP. Dit omdat via glasvezel diverse diensten aangeboden kunnen worden. Om al deze diensten simultaan aan te bieden zal TCP/IP als communicatieprotocol gebruikt worden. Waarschijnlijk zal communicatie via 869 MHz voor personenalarmering nog wel even blijven bestaan. Daarnaast zal hoogstwaarschijnlijk WiFi voor draadloos transporteren van videocommunicatie gaan zorgen, indien de afstanden niet al te groot zijn.


Pagina 42 van 50

11

Conclusies en aanbevelingen

Conclusies Domotica zal in de nabije toekomst bij een steeds groter deel van de Nederlandse bevolking toepassingen vinden. Hoewel een groot deel van deze toepassingen niet direct zorg gerelateerd zal zijn, kant zorg Domotica naar verwachting steeds meer afzet binnen de diverse zorgorganisaties. Domotica namelijk is een instrument om de brug te slaan tussen het beperken van de kosten en het optimaliseren van de zorgverlening. Ook intramuraal zal Domotica verder groeien. Dit om het zorgverlenende personeel zo veel mogelijk te ontlasten. Voor zowel intramurale als extramurale opvolging is het correct en efficiënt organiseren van de alarmopvolging de succesfactor van het gebruik van het Domotica Systeem. Het logistieke proces wat optreedt na het ontvangen van een alarm moet dus goed doordacht, geprotocolleerd, uitgevoerd, gecontroleerd en gedocumenteerd worden. Indien er in de logistieke alarm opvolgingsketen en hapering optreedt zal toch vaak het Domotica systeem als foutieve component worden aangeduid, dit terwijl het systeem niet altijd de schuldige is. Verwachtingen rondom Domotica Als eerder gesteld zijn in Nederland vele projecten gestart rondom Domotica. De verwachtingen hierbij zijn bijna zonder uitzondering hooggespannen. Dit is niet altijd terecht. Uit analyse van diverse projecten zijn de volgende valkuilen of discutabele aannames gedistilleerd: 1.

Te lange afschrijvingstermijnen. Domotica zal afschrijvingstermijnen gaan kennen (of we willen of niet) die overeenkomen met gangbare termijnen voor ICT (maximaal zo’n 5 jaar voor apparatuur). In diverse projecten komt men afschrijvingstermijnen van 10 jaar tegen, dit is te lang en in het algemeen niet realistisch;

2.

Financiering alleen haalbaar door subsidies. Vele projecten blijken alleen haalbaar bij een behoorlijke startsubsidie. Meestal zijn het overheden die een subsidie verstrekken om de haalbaarheid van een project te optimaliseren. Op zich is het begrijpelijk dat uit de reguliere zorgtarieven weinig investeringen innovatieruimte overblijft, toch zou men vaker op pure bedrijfskundige gronden voor doorgang van een Domotica project moeten kunnen kiezen;

3.

Onduidelijke opbrengsten of businesscase. Natuurlijk is het lastig de opbrengsten van Domotica goed te calculeren. Men vervangt immers meestal menselijke zorginspanningen voor ICT gerelateerde oplossingen. Niet altijd zijn de veronderstelde opbrengsten goed te kwantificeren, juist omdat niet helemaal duidelijk welke effecten bepaalde Domotica oplossingen eigenlijk hebben op de zorgprocessen;

4.

Opbrengsten vallen bij andere partijen. Mocht het al mogelijk zijn om opbrengsten van Domotica concepten te kwantificeren, dan kan het voorkomen dat andere partijen de opbrengsten of voordelen incasseren. Bijvoorbeeld, indien door het langer thuis wonen geen opnames meer in een Verzorgingshuis plaats vinden, zal de betreffende intramurale instelling minder omzet boeken. De Thuiszorgorganisatie echter die de cliënt thuis gaat verzorgen, boekt juist extra omzet (zie hier een reden voor de vele fusies tussen dergelijke organisaties);


Pagina 43 van 50

5.

Beslissingen op basis van emotie of rationaliteit. Vele zorgorganisaties werken aan hun concurrentiepositie en hun in- en externe positionering. Marktwerking en vraagsturing vragen een moderne visie op management, leiderschap en vooral, maatschappelijk ondernemen. In dit kader voelen directies van zorginstellingen zich geroepen in te spelen op ontwikkelingen rondom Domotica. De redenen om in projecten hiervoor te investeren berusten daarom niet altijd op rationele gronden, maar vaak ook op marketingtechnische of commerciële, soms primair op emotionele gronden (wij kunnen niet achterblijven). Een rationele businesscase is in dergelijke situaties niet altijd te maken, laat staan dat er uitzicht is op kwalitatieve op kwantitatieve opbrengsten.

Moeten we toch in Domotica investeren? Ondanks de geformuleerde bedenkingen en de idee dat niet ieder Domotica project uiteindelijk te rechtvaardigen is (als businesscase), is het van belang dat zorgorganisaties doorgaan op de ingeslagen weg en investeren in Domotica projecten. Echter, het is van belang dit op zo rationeel mogelijke argumenten te doen en de doelstellingen duidelijk en helder te formuleren. Door de enorme vergrijzing en het dreigende arbeidstekort in de zorg zal de zorg met alternatieve oplossingen en zorgconcepten ervaring moeten opdoen. Dit zal het nodige leergeld vereisen en de nodige offers vragen. Hoewel het uiteindelijk vooral om kosten en beheersing hiervan gaat, is de vraag naar maatwerk, zelfbeschikking en het welzijn van cliënten zeker zo belangrijk. Door schaalvergroting, standaardisatie en kennisverbreding in de markt zullen de nieuwere Domotica oplossingen steeds goedkoper worden en daardoor sneller toegepast. Kortom, verantwoorde en rationele invoering van Domotica is, in de meeste gevallen, onomkeerbaar. Conclusies uit voorbeeldprojecten Uit de voorbeeldprojecten kunnen voorzichtige conclusies getrokken worden. Niet alle projecten zijn al afgerond en in de operationele fase. Enkele conclusies zijn: . . . . . . .

. .

Er wordt intensief nagedacht over verbetering en optimalisatie van zorgprocessen; Domotica kent meestal hoge verwachtingen, de opbrengsten zijn wel aan te geven maar nog niet altijd bewezen; Er vindt een beweging plaats naar open systemen gebaseerd op internationale standaarden; Diverse partijen (woningbouwcorporaties, zorgaanbieders) zijn bereid geld te steken in Domotica projecten; Sluitende businesscases zijn er niet altijd, anderzijds zijn er voorbeelden van enorme financiële voordelen en gerealiseerde besparingen; Bepaalde aannames (afschrijvingstermijnen et cetera) zijn niet altijd realistisch; De techniek van Domotica gaat zich bewegen in het domein van ICT, dit betekent dat zorgorganisaties moeten nadenken over de plaats in de eigen organisaties voor de opbouw van noodzakelijke kennis en het beheer van de systemen (dan wel het uitbesteden hiervan); Invoering van Domotica betekent ook voor zorgverleners een verandering van werkprocessen en omgang met cliënten, hieraan moet bij implementatie veel aandacht besteed worden. Maatschappelijke, juridische, technische en zorginhoudelijke kaders ontbreken nog voor Domotica, dit betekent dat er vele wielen opnieuw uitgevonden worden en in de markt veel gepionierd wordt.


Pagina 44 van 50

Aanbevelingen Indien men Domotica wil gaan toepassen is het aan te raden te kijken bij andere zorgorganisaties, zowel intra- als extramuraal. Niet alleen binnen de eigen sector maar ook bij andere sectoren om te zien hoe en waarom Domotica daar toegepast wordt. Het is toch beter om van elkaar te leren dan iedereen zelf het wiel te laten uitvinden! Domotica is een middel en geen doel. Het gaat er om wat een groep zorgbehoevenden wil en kan met Domotica. Bepaal daarom eerst de mate van zorgverlening, de huidige kosten en onderzoek of Domotica een logische rol kan spelen bij de inrichting van het (nieuwe) zorgproces. Stel daarom eerst een businesscase op alvorens een project te starten. Bepaal ook wat de (rationele) criteria zijn om wel of niet met een project door te gaan. Kies voor oplossingen gebaseerd op standaarden. Dit heeft een positief effect op verdere standaardisatie.


Pagina 45 van 50

Bijlage 1: Diverse systeemconcepten Voor de communicatie tussen de verschillende Domotica apparatuur zijn verschillende concepten mogelijk. Hieronder worden enkele van deze concepten verder behandeld. 1

Communicatie op lokaal niveau (1)

Hiermee bedoelen we communicatie tussen de verschillende sensoren en de huiscentrale. 1.1

Elektriciteitsnet

Communicatie via het standaard Elektriciteitsnet in de woning wordt de zogenaamde ‘powerline’ of ‘powernet’ methode genoemd. Bij deze methode worden op plaatsen waar melding-, of schakelapparatuur moet functioneren in de inbouwdozen een aparte schakeling geplaatst die op signalen reageert die gestuurd worden door de huiscentrale via de bestaande elektriciteitsdraden. Belangrijk hierbij is dat de signalen binnen de woning blijven en niet in het openbare net verdwijnen. Dit wordt gedaan door een buffer tussen de inkomende spanningskabel en de interne elektriciteitsinstallatie te plaatsen. Voordelen • Er is geen aparte bekabeling noodzakelijk om apparatuur aan te sturen. Wel moet er overal een aardedraad aanwezig zijn. • Er zijn momenteel apparaten leverbaar die in een stopcontact gestoken kunnen worden waardoor het inbouwen van de diverse apparatuur in wandcontactdozen niet meer nodig is; • Door het gebruik van eigen protocollen is inbraak op het Domotica systeem door ongenode gasten nagenoeg onmogelijk. Nadelen • Apparatuur die via het elektriciteitsnet wordt aangestuurd is gevoelig voor fluctuaties op het openbare net. Hierdoor zouden theoretisch foutieve meldingen gegenereerd kunnen worden; • Vroegere protocollen die gebruikt werden voor communicatie via het lichtnet waren niet altijd even betrouwbaar. Tegenwoordig is deze betrouwbaarheid goed; • Er is een aardedraad noodzakelijk voor werking van deze oplossing. Deze is in oudere woningen niet altijd aanwezig; • Door toepassing van deze communicatievorm moet bij de bouw van de woning of tijdens de inbouw van deze toepassingen rekening worden gehouden met voldoende diepte in de inbouwdozen waar de schakelaars zich in bevinden. Dit omdat er eventueel schakelelementen in de dozen geplaatst moeten worden achter de schakelaars. 1.2

TCP/IP

Een sterk opkomende manier van communicatie, is communicatie via Transmission Control Protocol/Internet Protocol kortweg TCP/IP genoemd. Dit protocol wordt binnen de automatiseringsindustrie en op Internet al jaren gebruikt als de standaard voor communicatie. Bedraad Door communicatie tussen de huiscentrale en de sensoren via TCP/IP ontstaat er eigenlijk een lokaal netwerk ook wel Local Area Network kortweg LAN genoemd in de woning. Kenmerk van een TCP/IP oplossing is dat deze tot voor kort puur een bedraad systeem was. Tegenwoordig is er door toepassing van draadloze technologie (WiFi) ook voor TCP/IP een nieuwe ontwikkelingsgolf ontstaan. Bij de bedrade variant is door de ‘plug and play’ mogelijkheden van het TCP/IP protocol het mogelijk apparatuur overal in te pluggen waar een netwerkaansluiting is. Daarna kan het apparaat gewoon communiceren met de huiscentrale. Draadloze apparatuur kan zich aanmelden op een zender.


Pagina 46 van 50

Draadloos TCP/IP is ook draadloos te gebruiken, dan wordt over de term Wireless Fidelity (WiFi) gesproken. Deze vorm van draadloze communicatie is in de automatiseringsomgeving al enkele jaren in gebruik. Nadeel van het gebruik van deze frequentie is dat deze frequentieband is vrijgesteld voor iedereen. Dit betekent dat een ieder op deze frequentie mag zenden en ontvangen. Hierdoor is er een kans dat signaalbronnen op elkaar gaan storen. Door het toepassen van verschillende kanalen binnen de frequentieband is dit enigszins te voorkomen. Een ander nadeel van het gebruik van deze technologie is de extra aandacht die noodzakelijk is voor de beveiliging van de getransporteerde gegevens. Beveiliging Het grote nadeel van TCP/IP is dat het een openbaar protocol is. Iedereen met een laptop/pc of andere apparatuur die overweg kan met TCP/IP heeft in principe toegang tot het TCP/IP netwerk. Het netwerk is echter via verschillende manieren te beveiligen tegen ongewenste toegang. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan encryptie (versleuteling) van de data. Niet toestaan van nieuwe apparaten binnen het netwerk enzovoorts. Bij de draadloze variant is een extra drempelverlagende factor om toegang te verkrijgen tot het netwerk dat er geen fysieke connectie met het netwerk hoeft te worden gemaakt. Bij de draadloze variant wordt immers de signalering door de ether getransporteerd. Ook hiervoor zijn beveiligingsmethoden beschikbaar waardoor het systeem 99,9% waterdicht te maken is. Bijvoorbeeld door het blokkeren van de mogelijkheden voor automatisch aanmelden van draadloze componenten, encryptie van de te versturen data, aanmeldprocedures voor nieuwe sensoren en dit aanmelden beveiligen met wachtwoorden. Voordelen TCP/IP • Open platform; • Nagenoeg alle leveranciers kunnen koppelen op het TCP/IP protocol. Nadelen TCP/IP • Goede beveiliging van een TCP/IP netwerk vraagt veel aandacht; • De markt is momenteel nog beperkt.


Pagina 47 van 50

2

Infrastructurele communicatie (2)

2.1

ISDN

Het Integrated Services Digital Network (ISDN) protocol is een protocol wat veel gebruikt wordt in de telefoniewereld voor digitale spraakcommunicatie. Dit kan zijn binnen organisaties maar ook als infrastructurele oplossing. Het protocol voorziet in de mogelijkheid om digitaal spraak en/of data over bekabelde netwerken te versturen. Het voordeel van ISDN is dat het een wereldwijd geaccepteerde standaard is, alle leveranciers kunnen via dit protocol communiceren. Vooral in de extramurale zorg heeft communicatie tussen de huiscentrale en de meldbank via ISDN voordelen. Dit vanwege het datakanaal dat standaard op elke ISDN verbinding wordt geleverd. Binnen het ISDN protocol zijn per aansluiting standaard twee kanalen voor spraak/data gereserveerd. Daarnaast is nog een kanaal gereserveerd voor signalering, het zogenaamde D-kanaal. Via dit kanaal kan kosteloos informatie worden overgezonden, in tegenstelling tot overzending via de gereserveerde spraakkanalen. Dit heeft vooral voordelen omdat indien er om welke reden dan ook een alarm wordt gegenereerd dit via het D-kanaal verstuurd kan worden waardoor de bewoner nog geen kosten hoeft te maken. Indien een spreekluister verbinding opgezet moet worden of een videoverbinding moet wel een directe verbinding worden opgezet. Een ander voordeel van ISDN is het snelle kiezen van een nummer. Indien er een verbinding moet worden opgezet is dit technische gezien binnen enkele seconden mogelijk, dit in tegenstelling tot analoge telefoonlijnen waar dit proces langere tijd in beslag neemt. Voordelen ISDN • Openbare infrastructuur is al aanwezig; • Kosteneffectief door beperkt gebruik van de verbinding. Nadelen ISDN • Door de enigszins beperkte bandbreedte zal videocommunicatie via ISDN niet de kwaliteit van videocommunicatie via TCP/IP opleveren. 2.2

Kabelnetten Coax

Een ontwikkeling die sinds kort wordt toegepast is het communiceren via het bestaande kabelnet van de CAI maatschappij. Hierbij wordt het signaal dat gebruikt wordt voor videocommunicatie naast alle andere TV-kanalen over het TV-netwerk verstuurd. Door gebruik te maken van coderingen aan zenden ontvangstzijde is het mogelijk om meekijken door anderen te voorkomen. Deze techniek wordt vooral gebruikt om beeldcommunicatie tussen twee locaties te realiseren. Voor meer informatie hierover zie hoofdstuk 7. Voordelen • Openbare infrastructuur is meestal al aanwezig • Kosteneffectief door beperkt gebruik van de verbinding • Relatief lage extra kosten omdat het abonnementsgeld bij de kosten voor de kabelaansluiting inzit; • Interessante optie voor kabelmaatschappijen, zijn geïnteresseerd in nieuwe diensten om de levensduur van het kabelnet te verlengen. Nadelen • Van oudsher is het kabelnetwerk niet geschikt voor tweeweg communicatie. En moet hier dus voor aangepast worden. Deze kosten kunnen doorberekend worden.


Pagina 48 van 50

2.3

PSTN (analoge telefonie)

Analoge telefonie heeft in de extramurale zorg wel veel voordelen omdat bijna alle woningen toch al een aansluiting op het analoge telefonienetwerk hebben, is er geen investering met betrekking tot ontsluiten van de woning naar de alarmeringscentrale. Nadeel van analoge telefonie is de beperkte bandbreedte waardoor goede kwaliteit videobeelden niet haalbaar zijn. Een ander nadeel is de tijd die het duurt tussen het genereren van het alarm en het moment waarop de verbinding met de meldcentrale is opgezet. Dit omdat bij het kiezen van een telefoonnummer op het analoge telefonienetwerk met tonen gewerkt wordt. Deze tonen moet achter elkaar worden gegenereerd, daarna moeten de protocollen voor communicatie nog op elkaar worden afgestemd. Hierdoor neemt het verbinding maken met een meldbank enkele seconden in beslag. Voordelen • Openbare infrastructuur is al aanwezig; • Kosteneffectief lage vaste lasten. Nadelen • Opbouwen verbinding kost tijd; • In principe kan alleen spraak en signalering verstuurd worden, voor beeldtransport is het medium niet geschikt vanwege de beperkte hoeveelheid beeldmateriaal dat er tegelijkertijd overheen gestuurd kan worden. 2.4

Breedband (TCP/IP)

Een sterk opkomende communicatiemethode voor extramurale communicatie is communicatie via breedbandverbindingen als (A)DSL, kabel, glasvezel, enzovoorts. Dergelijke verbindingen worden door consumenten gebruikt voor verbinding met Internet. Voordeel hiervan is dat er een vast maandelijks bedrag betaald moet worden voor de verbinding maar dat er verder geen kosten zijn per melding/gesprek. Dit type verbindingen wordt veel gebruikt als er videocommunicatie en/of videobewaking gewenst is. Beveiliging Omdat Internet een openbaar medium is en de data van en naar de meldcentrale gestuurd moet worden en deze data hoe dan ook moet overkomen is de beveiliging van de verbinding van cruciaal belang. Meestal wordt dit gedaan door een apart beveiligde tunnelverbinding over Internet te creëren. Deze zogenaamde Virtual Private Network’s kortweg VPN’s bieden hiervoor een goede beveiliging. Deze technologie versleutelt bij verzenden de pakketjes zodanig dat ze maar door één ontvanger ontcijferd kunnen worden. Hierdoor kunnen ongenode gasten niet inbreken op de Domotica in de woning of op de meldbank. Uptime garanties Het is cruciaal dat een melding doorkomt maar een internetverbinding vertoont vaker uitval dan een standaard telefoonverbinding. Momenteel zijn er nog weinig tot geen leveranciers van infrastructurele oplossingen die zonder hoge abonnementsbedragen te eisen garanderen dat een breedbandverbinding nagenoeg altijd operationeel blijft. Voordelen • Geen extra kosten bij gebruik verbinding; • Alle soorten communicatie simultaan mogelijk. Nadelen • Garanties voor hoge uptime zorgen voor extra kosten; • Relatief hoge maandlasten.


Pagina 49 van 50

Bijlage 2: Greep uit relevante websites/documenten ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅ ⋅

Domotica voor ouderen in de bestaande woningvoorraad Programma van eisen CLB Molenkwartier Functioneel PvE verpleeghuis Driemaashave Handreiking personenalarmering en Domotica voor de brede doelgroep ouderen NIZW Innovatieprogramma wonen en zorg functioneel PvE versie 1.0 Technisch PvE Leo Polakhuis versie 2.0 NIZW Handreiking personenalarmering en Domotica voor ouderen Signaleringsrapportage ICT RIGO Personenalarmering in Nederland Archipel wonen zorg en welzijn Almere Documentatie van en gesprekken met leveranciers als: ⋅ Tunstall ⋅ Verkerk ⋅ CLB ⋅ Ascom Nira ⋅ Bosch ⋅ Kropman ⋅ Entron ⋅ Mextal ⋅ Simac ⋅ TKT ⋅ Priva ⋅ i-Products

Greep uit bezochte en bestudeerde websites: www.domotica.nl www.aedesnet.nl www.clb.nl www.arcares.nl www.smarthomes.nl www.domoticakenniscentrumtilburg.nl www.irv.nl www.nizw.nl http://www.siraad.nl/commun.asp?mode=cat&crit=&cat=all&subcat=all&id_org=111 www.livingtommorow.nl www.demos.novem.nl www.scv-cv.nl www.stichting-ilse.nl www.sev.nl www.swel.nl www.rigo.nl www.uneto-vni.nl www.vrom.nl www.wonenzorgenwelzijn.nl www.meldbank.nl www.tunstall.nl www.bosch.nl www.clb.nl www.verkerk-groep.nl www.huisvandetoekomst.pagina.nl www.kenniscentrumwonenzorg.nl www.epn.nl www.nitel.nl www.nictiz.nl www.viedome.nl


Pagina 50 van 50

Onderzoek stand van zaken en ontwikkeling van Domotica in de zorg

Recommend Documents