Onderwerp bezwaarschrift tegen aanwijzing beschermd stadsbeeldobject Piushove

Voorstel aan de Raad van de Commissie voor bezwaarschriften

Openbare besluitenlijst 18raadsvoorstel december 2007 Datum raadsvergadering / Nummer Collegevergadering no 47(PA 26 januari 2011: behandeling voorstel in raadskamer van een volgende PA) 26 januari 2011 / 187/2009 Fatale termijn: besluitvorming vóór:

n.v.t.

Aanwezig:

Onderwerp Voorzitter

Th. de Graaf

bezwaarschrift beschermd stadsbeeldobject Piushove H. Kunst, P. Depla, H. van Hooft sr., L. Scholten, Wethouders tegen aanwijzing

P. Programma / Programmanummer Gemeentesecretaris Ruimte en Bouwen / Communicatie Verslag P. Depla Portefeuillehouder

Lucassen, J. van der Meer P. Eringa A. Kuil M. Sofovic

Voorstel van het College van Burgemeester en Wethouders d.d.

n.v.t.

Samenvatting

De raad heeft op 13 mei 2009 besloten het gebouw Piushove aan te wijzen als beschermd stadsbeeldobject, als onderdeel van het beschermd stadsbeeld Indische buurt. Tegen de Aldus in deTalis vergadering van: aanwijzing van Piushove heeft het vastgesteld woningcorporatie een bezwaarschrift ingediend. Voorstel om te besluiten

1. het bezwaarschrift van woningcorporatie Talis tegen het raadsbesluit van 13 mei 2009 tot aanwijzing van het gebouw Piushove als beschermd stadsbeeldobject gegrond te verklaren; vervolgens te besluiten, De voorzitter, De secretaris, hetzij 2a. het bestreden besluit te herroepen, hetzij 2b. het bestreden besluit te handhaven, doch gebaseerd op een aangepaste, deugdelijke motivering en op een Atlas en nadat de Commissie Beeldkwaliteit gehoord is op het aangepaste voorstel; 3. (indien besloten wordt conform punt 2a): Aan de verzoekers een bedrag van € 966,-- toe te kennen als vergoeding van proceskosten;waarbij de overwegingen in het raadsvoorstel van de Commissie voor bezwaarschriften geacht worden deel uit te maken van het raadsbesluit;

1

Opgesteld door, telefoonnummer, e-mail

Henk Meijer, 2455, [email protected] ravo.doc


Aan de Raad van de gemeente Nijmegen 1

Inleiding

Bij besluit van 13 mei 2009 besloot de raad de Indische buurt in de wijk Galgenveld aan te wijzen als beschermd stadsbeeld als bedoeld in artikel 7 van de Monumentenverordening 2007. In afwijking van het raadsvoorstel van het college, via amendement, besloot de raad het gebouw Piushove, voormalig klooster, Van Slichtenhorststraat 91-93 aan te wijzen als beschermd stadsbeeldobject, als onderdeel van genoemd beschermd stadsbeeld. De eigenaar van Piushove, woningcorporatie Talis (verder te noemen: “Talis”) heeft tegen de aanwijzing van Piushove een bezwaarschrift ingediend bij brief van 17 juli 2009 (ontvangen 17 juli 2009) . De Commissie voor bezwaarschriften (verder te noemen: “de Commissie BZS”) adviseert in dit voorstel de raad over het bezwaarschrift. Zij heeft de belanghebbenden gehoord. De stukken liggen ter inzage.

1.1 Wettelijk- of beleidskader

Monumentenverordening 2007 (verder te noemen: ”verordening”). Algemene wet bestuursrecht (verder: “Awb”).

1.2 Relatie met programma

Bescherming en instandhouding van belangrijke cultuurhistorische waarden als een van de hoofddoelstellingen van het programma Ruimte & Bouwen.

2

Doelstelling

3

Argumenten

Heroverweging van het bestreden raadsbesluit op basis van de bezwaren. De relevante feiten en het oordeel van de Commissie BZS luiden aldus. I. Procedure tot dusver De feitelijke procedure tot dusver was als volgt:

A. Aanloop naar het raadsbesluit Over de totstandkoming van de Atlas en de procedure rond het voorstel tot bescherming geeft het raadsvoorstel Beschermd Stadsbeeld Indische buurt (Galgenveld) van 17 februari 2009 (raadsvoorstelnr. 44/2009) uitgebreider informatie . De Commissie BZS verwijst daarnaar. Een en ander is samen te vatten aldus, dat bureau Architectuur en Monumenten/afdeling Stadsontwikkeling enkele jaren geleden in verband met een voornemen tot bescherming een concept-stadsbeeldatlas heeft opgesteld betreffende de Indische buurt. Dit concept is - na eerste beoordeling door de Commissie Beeldkwaliteit (verder te noemen: “Commissie BK”) - met het beschermingsvoornemen in de maanden mei t/m juli 2008, ter openbare inzage gelegd. Daarop zijn vele inspraakreacties binnengekomen, waaronder een van de Stichting Buurtbewoners Piushove (verder te noemen: “Stichting BP”), bij brief van 7 juli 2008 aan de gemeente. De Commissie BK heeft bij brief van 4 september 2008 aan het college haar commentaar gegeven op de inspraakreacties. Het college heeft vervolgens een voorstel tot aanwijzing van de Indische buurt als beschermd stadsbeeld aan de raad voorgelegd; daarbij waren gevoegd de Atlas en een “Notitie reacties en zienswijzen.”

ravo.doc


Vervolgvel

2

Het college geeft in zijn raadsvoorstel van 17 februari 2009 gemotiveerd aan waarom architectonische en stedenbouwkundige argumenten niet rechtvaardigen dat Piushove in aanmerking komt voor individuele bescherming als stadsbeeldobject of als identiteitsbepalend object. Tijdens de politieke avonden in de aanloop naar de besluitvorming heeft de Stichting BP opnieuw inspraak geleverd, strekkende tot aanwijzing van Piushove als beschermd stadsbeeldobject. Verder heeft de Bond Heemschut, Vereniging tot bescherming van Cultuurmonumenten in Nederland, bij brief aan de raad van 27 maart 2009 adhesie betuigd aan het pleidooi van de Stichting BP, met een uitvoerige motivering. B. Het raadsbesluit De raad besloot op 13 mei 2009 conform twee van de drie door het college voorgestelde besluitpunten, namelijk: aanwijzing van de vooroorlogse woonbuurt in de wijk Galgenveld als gemeentelijk beschermd stadsbeeld “Indische buurt” (1); en vaststelling van de atlas “Indische buurt” Galgenveld-Nijmegen (januari 2009) als aanvullend toetskader op de Uitwerkingsnota Beeldkwaliteit (3). In aanvulling en bij amendement werd besluitpunt 2 gewijzigd door de raad vastgesteld als: “de panden en bouwblokken die op de kaart geel zijn gemarkeerd en het gebouw Piushove aan de Van Slichtenhorststraat eveneens geel te markeren en aan te wijzen als individueel beschermd stadsbeeldobject. Overwegingen voor de opneming van Piushove waren dat: - het gebouw van het voormalige klooster Piushove in de Indische buurt (Galgenveld) een beeldbepalend gebouw is; - de status van beeldbepalende gebouwen in de Indische buurt en andere wijken van Nijmegen gekoesterd dient te worden; - De Piushove prima past in het straatbeeld en met enkele eenvoudige aanpassingen van kozijnen en deuren in eer en oude luister kan worden hersteld; - De bestemming van het pand ten behoeve van demente ouderen niet ter discussie staat; - Een status als beschermd stadsbeeld object sloop van het pand lastig maakt en bij renovatie rekening dient te worden gehouden met andere beschermde kwaliteiten van de omgeving. Het raadsbesluit is schriftelijk ter kennis gebracht aan de rechthebbenden. Het is voorts op de gebruikelijke wijze gepubliceerd. Talis, eigenaar van het perceel en gebouw Piushove, maakte via brief van Van de Wildenberg & Van Halder advocaten, van 17 juli 2009 bezwaar tegen de aanwijzing van Piushove. De Commissie BZS heeft Talis als direct belanghebbende gehoord. Ook gehoord zijn een ambtelijk vertegenwoordiger namens de raad en vertegenwoordigers van de stichting BP. Op dit laatste wordt hierna ingegaan. II. De positie van de Stichting BP Voordat een bestuursorgaan op het bezwaar beslist, stelt het belanghebbenden in de gelegenheid te worden gehoord: aldus het voorschrift van artikel 7:2, eerste lid Awb. De Awb verstaat onder “belanghebbende”: “degene wiens belang rechtstreeks bij een besluit is betrokken”. “Ten aanzien van rechtspersonen worden als hun belangen mede beschouwd de

ravo.doc


Vervolgvel

3

algemene en collectieve belangen die zij krachtens hun doelstelling en blijkens hun feitelijke werkzaamheden in het bijzonder behartigen” (artikel 1:2, eerste en derde lid Awb). De Stichting BP is opgericht in mei 2008. Zij heeft als doelstelling (artikel 2): “het leefbaar maken en houden van de Indische buurt te Nijmegen en het behouden van het historische karakter van deze wijk en haar directe omgeving, meer in het bijzonder het gedeelte dat wordt gevormd door en grenst aan het gebouw en de tuin van het voormalig Klooster Piushove, gelegen aan de Van Slichtenhorststraat, de Sumatrastraat en de Groesbeekseweg, en voorts het ondersteunen van al hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin van het woord. De stichting behartigt primair de belangen van alle direct aanwonenden van Piushove, en wel in alle facetten die binnen dit kader denkbaar zijn. Van groot belang hierbij is dat hun woningen en de bebouwing en inrichting van het Piushove-terrein optimaal blijven assimileren. De statuten vermelden verder: “De directe aanleiding voor de oprichting is gelegen in de door de eigenaar gepresenteerde bouwplannen voor het Piushove-terrein, die zouden resulteren in de sloop van het huidge gebouw en de bouw van een nieuw hoofdgebouw, en het plaatsen van extra gebouwen in de tuin” (artikel 2). III. De bezwaren De bezwaren van Talis luiden samengevat als volgt: a. Het raadsvoorstel van het college bevatte geen aanwijzing van Piushove als onderdeel van het beschermd stadsbeeld Indische buurt. Bij dit raadsvoorstel behoorde een Atlas beschermd stadsbeeld die was opgesteld door externe deskundigen, te weten het bureau Rein Geurtsen & Partners, Bureau voor Stadsontwerp te Delft. b. De Commissie BK en het college hebben gereageerd op de inspraakreacties met hun eigen gemotiveerde reactie, waarbij het college ook verwijst naar de visie van de Commissie BK. Het college weerlegt de kritiek op het feit dat Piushove geen onderdeel uitmaakt van het beschermingsvoorstel; blijkens de passage: “Wat de rechtvaardiging van bescherming betreft, op grond van de architectonische en stedenbouwkundige kwaliteiten van Piushove is de conclusie getrokken dat het gebouw niet in aanmerking komt voor individuele bescherming als stadsbeeldobject (zie advies Commissie Beeldkwaliteit, bijgevoegd).” c. De aanwijzing van Piushove heeft plaatsgevonden mede onder invloed van acties van buurtbewoners jegens raadsleden; uit uitspraken van raadsleden blijkt dat men op bepaalde punten een verkeerde of onvolledige voorstelling van zaken heeft. d. De aanwijzing is gebeurd op een wijze strijdig met de Monumentenverordening 2007, meer speciaal de artikelen 7 en 8. De aanwijzing is immers niet gebaseerd op een Atlas en op het voorstel is immers de Commissie BK niet gehoord, dit terwijl de Commissie BK te kennen had gegeven vooraf te willen worden gehoord indien in afwijking van haar advies zou worden beslist. e. Het raadsbesluit inzake Piushove dient te voldoen aan de eisen van een goede inzichtelijke, zorgvuldig voorbereide, zorgvuldig tot stand gekomen, gemotiveerde, deugdelijke, van willekeur ontdane, zuivere en toetsbare besluitvorming, zeker wanneer afgeweken wordt van het een zorgvuldig voorbereid en onderbouwd voorstel van het college met bijbehorend advies van de Commissie BK. In het amendement is niet onderbouwd waarom het collegevoorstel en het advies van de Commissie BK onjuist zijn. Enig argument lijkt te zijn dat de buurt er massaal voor heeft gepleit.

ravo.doc


Vervolgvel

4

f. Aan de adhesieverklaring van de Bond Heemschut bij brief van 27 maart 2009 kan onvoldoende gewicht worden toegekend. g. Onvoldoende duidelijk is de reden voor instemming van de raadsleden. De in het amendement genoemde argumenten (“beeldbepalend gebouw”; “dient als zodanig gekoesterd te worden”; “past prima in het straatbeeld”; “kan met eenvoudige aanpassingen van kozijnen en deuren weer in oude luister worden hersteld”) kunnen niet ten grondslag liggen aan het bestreden besluit. De argumentatie lijkt meer in de politieke sfeer te liggen; Nu Piushove niet voorkomt in de Atlas is onvoldoende duidelijk wat het gebouw beschermwaardig maakt. h. Talis ondervindt nadeel en schade van het bestreden besluit. Haar belangen worden ernstig en onevenredig geschaad. De status van beschermd stadsbeeldobject brengt mee de noodzaak een bouwvergunning en sloopvergunning aan te vragen die aan strikte regels getoetst wordt. Er moet een monumentenvergunning worden aangevraagd. De verwerking in een bestemmingsplan vermindert de mogelijkheden tot aanpassing. i. In deze procedure is de Stichting BP geen belanghebbende. Zij heeft geen eigen, objectief bepaalbaar, rechtstreeks en actueel belang bij het bestreden besluit. Dat zou anders kunnen zijn wanneer - in het kader van de aanvraag van een bouwof sloopvergunning voor het gebouw - de besluitvorming pas ruimtelijk relevante effecten zou kunnen hebben. Die laatste zijn nu nog niet aan de orde. j. Samengevat: Talis onderschrijft het onderbouwde standpunt van college en Commissie BK en bestrijdt de standpunten van de buurt, de stichting BP en de Bond Heemschut. Voor een volledige weergave van de bezwaren verwijst de Commissie BZS naar het bezwaarschrift, de overgelegde pleitnota en het verslag van de hoorzitting. IV. Standpunt van de Stichting BP. De vertegenwoordigers van de Stichting BP verwezen tijdens de hoorzitting grotendeels naar de inspraakreactie die eerder op een bijeenkomst politieke avond op 1 april 2009 werd ingebracht. Samengevat houdt het standpunt van de Stichting BP in: a. De stichting BP is niet tegen functieverandering van Piushove, wel tegen sloop van het gebouw en nieuwbouw; b. De argumentatie van de Commissie BK is niet valide: Piushove is niet te kolossaal; de aantastingen aan vensters en dakkapellen zijn te herstellen; Ten onrechte zijn alleen stedenbouwkundige en architectonische aspecten meegewogen; cultuurhistorische waarden zijn niet meegewogen: de rol van Piushove in de katholieke emancipatie in Nijmegen; de rol als schuilkelder in de Tweede Wereldoorlog; c. De visie van externe deskundigen waaronder de Bond Heemschut is ten onrechte niet meegewogen; d. Subjectieve overwegingen mogen meespelen bij de beoordeling van de beschermwaardigheid. Verwezen wordt verder naar de volledige inspreektekst en het verslag van de hoorzitting. V. Standpunt van de raad. De ambtelijk vertegenwoordiger namens de raad heeft gesteld dat de raad bevoegd is tot aanwijzing van een beschermd stadsbeeldobject. Een aanwijzing kan niet plaatsvinden zonder opneming in de Atlas, met de bijbehorende beschrijving.

ravo.doc


Vervolgvel

5

Verwezen wordt verder naar het verslag van de hoorzitting. VI De toepasselijke voorschriften De volgende voorschriften zijn in deze zaak van belang. A. De Monumentenverordening 2007. Bepalend zijn de artikelen 1 en 7 van de verordening. In artikel 1 staan de definities van o.a. de begrippen “stadsbeeld”, “beschermd stadsbeeld” en “Atlas”. Ingevolge artikel 7, eerste lid besluit de raad, op voorstel van het college over aanwijzing van een beschermd stadsbeeld. Het besluit tot aanwijzing als beschermd stadsbeeld dient gebaseerd te zijn op een Atlas (artikel 7) d.w.z. “een boekwerk dat onderdeel moet uitmaken van besluiten tot aanwijzing van stadsbeelden en waarin een beschrijving en waardering van het beschermde stadsbeeld, van de stadsbeeldobjecten en van de stadsbeeldbepalende elementen zijn opgenomen”(definitie in artikel 1). Het college kan, gehoord hebbende de Commissie BK, besluiten aan de raad een voorstel te gaan doen tot aanwijzing als beschermd stadsbeeldobject (artikel 7, tweede lid). Blijkens artikel 1, onder 8 van de verordening zijn beschermde stadsbeeldobjecten: “bouwwerken die overeenkomstig de bepalingen van deze verordening zijn aangewezen als beschermd stadsbeeldobject en die zijn opgenomen in het gemeentelijk monumentenregister Nijmegen. Het betreft bouwwerken: -die zijn gelegen binnen een overeenkomstig de bepalingen van deze verordening aangewezen beschermd stadsbeeld -die van beeldbepalend belang zijn voor het beschermde stadsbeeld -waarvan de straatbeeldbepalende gevels en de beeldbepalende elementen zoals opgenomen in de Atlas zijn beschermd”. Beschermd stadsbeeld is – aan de hand van artikel 1, onder 2 en onder 7 van de verordening – te omschrijven als: de (beschermde) verschijningsvorm van een begrensd gebied, in zijn stedenbouwkundige en architectonische samenhang, zoals deze wordt gevormd door groepen van zaken, hieronder begrepen bomen, (....... )(boomgroepen, tuinen, plantsoenen, parken, wegen, straten, pleinen en bruggen, vaarten, sloten en andere wateren, die met één of meer tot de groep behorende monumenten of stadsbeeldobjecten een beeld vormen, dat van algemeen belang is wegens de schoonheid, het eigen karakter van het geheel, de onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang dan wel vanwege de wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde. Van belang zijn verder de bepalingen over de Commissie BK. Deze is - aldus de definitie in artikel 1, onder 16 -, de door de Raad ingestelde commissie met als taak de raad en burgemeester en wethouders op verzoek of uit eigen beweging te adviseren over onder meer de toepassing van de Monumentenwet 1988 en deze verordening. De raad heeft in het Reglement van Orde Commissie Beeldkwaliteit, vastgesteld op 16 maart 2005, de taken, samenstelling en werkwijze van de Commissie BK vastgesteld. De Commissie BK bestaat uit externe deskundigen. 2. De Algemene wet bestuursrecht (Awb).

ravo.doc


Vervolgvel

6

Van belang in deze procedure zijn de artikelen 3:46 en 3:50 van de Awb. Ingevolge Artikel 3:46 dient een besluit te berusten op een deugdelijke motivering. Ingevolge artikel 3:50 geldt: als een bestuursorgaan een besluit neemt dat afwijkt van een met het oog daarop krachtens wettelijk voorschrift uitgebracht advies, wordt zulks met de reden voor afwijking in de motivering vermeld. VI. Oordeel van de Commissie BZS. De Commissie BZS oordeelt als volgt over de bezwaargronden. A. Bezwaargrond i.v.m. strijdigheid met de procedure, voorgeschreven in de verordening. Wat betreft de bezwaren in verband met de gestelde strijdigheid met artikel 7 van de verordening, meer speciaal het niet betrekken van de Commissie BK bij het aanwijzingsbesluit Piushove en het ontbreken van een (Atlas-) beschrijving en -waardering: deze bezwaargrond is volgens de Commissie BZS gegrond. Wat betreft het niet horen van de Commissie BK over het voorstel tot aanwijzing: De Commissie BZS meent o.g.v. artikel 7 dat er geen voorstel tot aanwijzing aan de raad kan worden gedaan zonder dat de Commissie BK vooraf is gehoord. Uit de verordening volgt niet dat de raad alleen op voorstel van het college een besluit tot aanwijzing zou kunnen nemen. Die uitleg zou volgens de Commissie BZS strijdig zijn met het recht van amendement van de raad, dat vastgelegd is in artikel 147b van de Gemeentewet. De aanwijzing via raadsamendement is dus mogelijk. Wel volgt volgens de Commissie BZS uit artikel 7 van de verordening dus dat geen voorstel tot aanwijzing aan de raad kan worden gedaan, door college of raadsleden, zonder dat vooraf de Commissie BK over dat voorstel tot aanwijzing is gehoord. De Commissie BK moet met het oog op de zorgvuldigheid bij haar zienswijze (kunnen) betrekken de voorgenomen motivering en de argumenten die ten grondslag liggen aan het voorstel tot aanwijzing. In dit geval betekent dat in ieder geval: de overwegingen in de inspraaknota van de Stichting BP en die in de brief van de Bond Heemschut van 27 maart 2009. Wat betreft het ontbreken van opneming in een Atlas van Piushove: ook deze bezwaargrond acht de Commissie BZS gegrond. De Atlas moet volgens de verordening onderdeel uitmaken van het besluit tot aanwijzing. Dat betekent volgens de Commissie BZS dat de beschrijving en waardering van het object in de Atlas beschikbaar moeten zijn op het moment van de besluitvorming. Nu ten tijde van het aanwijzingsbesluit geen Atlas van Piushove beschikbaar was, is volgens de Commissie BZS het raadsbesluit tot aanwijzing van Piushove in strijd met artikel 7, eerste lid van de verordening. Die opstelling van de Atlas voor Piushove moet volgens de Commissie BZS plaatsvinden door een onafhankelijk deskundige, waarvan de expertise op dit terrein buiten kijf is. B. Bezwaargrond i.v.m. ontbreken van een deugdelijke motivering Over de bezwaren in verband met de motivering van het raadsbesluit oordeelt de Commissie BZS als volgt. Zoals vermeld eist artikel 3:46 Awb een deugdelijke motivering. En bij afwijking van een “met het oog daarop krachtens wettelijk voorschrift uitgebracht advies” motivering van de afwijking

ravo.doc


Vervolgvel

7

(artikel 3:50 Awb) Wat betreft de afwijking van een wettelijk voorgeschreven advies: De Commissie BK heeft in haar brief van 4 september 2008 uitvoerig gemotiveerd waarom Piushove geen beschermd stadsbeeldsobject zou moeten worden. De Commissie BZS beschouwt de advisering van de Commissie BK als een krachtens wettelijk voorgeschreven advies. Nu is - zie de letterlijke tekst van art. 3:50 - het advies van de Commissie BK strikt genomen niet uitgebracht “met het oog op daarop” (namelijk het besluit tot aanwijzing van Piushove). De advisering is echter wel uitgebracht met het oog op de rechtstreeks daarmee samenhangende aanwijzing van de rest van de Indische buurt. Dit brengt volgens de Commissie BZS mee dat de raad niet zonder expliciete motivering kan besluiten in afwijking van het advies, gelet op de strekking van artikel 3:50 Awb. Het raadsbesluit, voor zover dat betreft Piushove, is gebaseerd op vijf overwegingen, die hiervoor onder punt I, onder B zijn vermeld. Materieel steunt de aanwijzing op de twee overwegingen dat: - het gebouw van het voormalige klooster Piushove in de Indische buurt (Galgenveld) een beeldbepalend gebouw is, en dat; - Piushove prima past in het straatbeeld en met enkele eenvoudige aanpassingen van kozijnen en deuren weer in oude luister kan worden hersteld. Volgens de Commissie BZS vormt dit geen adequate motivering voor de afwijking van het advies van de Commissie BK. Op de diverse argumenten van het advies zou volgens de grondiger moeten worden ingegaan. C. Bezwaargrond i.v.m. betreffende nadeel en schade van Talis. De Commissie BZS acht deze bezwaargrond op zichzelf gezien ongegrond. Het behoud van beschermde stadsbeeldobjecten is een publiek gemeentelijk belang. De verordening geeft de instrumenten voor het waarborgen daarvan, via een zorgvuldige procedure waarbij aan alle betrokken belangen recht wordt gedaan. Deze bezwaarschriftprocedure is gericht op het verkrijgen van een rechtmatig en bestuurlijk juist raadsbesluit. Hiervóór heeft de Commissie BZS aangegeven wat volgens haar nodig is om tot een rechtmatig en bestuurlijk juist besluit te komen. Indien een dergelijk besluit er is, voorziet de verordening voorziet in een procedure waarlangs de belanghebbende schadevergoeding kan ontvangen voor schade die redelijkerwijze niet of niet geheel ten zijnen laste behoort te blijven. Op deze regeling, die los staat van de procedure tot aanwijzing van het beschermd stadsbeeldobject, kan Talis een beroep doen wanneer zij daarvoor in aanmerking denkt te komen. D. Bezwaargrond i.v.m. het horen van de Stichting BP. Talis maakt bezwaar tegen het horen van de Stichting BP als belanghebbende. De Commissie BZS acht dit bezwaar ongegrond. In aansluiting op haar opmerkingen hiervoor onder III (vv 2 en 3) merkt de Commissie BZS op dat de Stichting BP in de aanloop naar het bestreden raadsbesluit aanzienlijke feitelijke werkzaamheden heeft gepleegd ter behartiging van de belangen omschreven in haar doelstelling. Zij heeft een belangrijke rol gespeeld bij de inspraak vooraf. Gelet op haar doelstelling en de aanleiding tot oprichting is zij volgens de

ravo.doc


Vervolgvel

8

Commissie BZS kennelijk mede gericht op het bevorderen van elke stap die handhaving die Piushove in haar huidige status en verschijningsvorm kunnen helpen waarborgen. De Commissie BZS beschouwt de Stichting BP dan ook als derde belanghebbende bij het bestreden raadsbesluit, gelet op de doelstelling en feitelijke werkzaamheden van de stichting. VIII. Vergoeding van proceskosten. Krachtens artikel 7:15 Awb worden de kosten die de belanghebbende in verband met de behandeling van het bezwaar redelijkerwijs heeft moeten maken door het bestuursorgaan uitsluitend vergoed op verzoek van de belanghebbende voor zover het bestreden besluit wordt herroepen wegens aan het bestuursorgaan te wijten onrechtmatigheid. Talis heeft in haar bezwaarschrift verzocht om vergoeding van de kosten die zij redelijkerwijs heeft moeten maken in verband met de behandeling van dit bezwaar. Als vervanging van het bestreden raadsbesluit plaatsvindt door een beter gemotiveerd besluit, is geen reden voor vergoeding van proceskosten aanwezig. Wordt het raadsbesluit herroepen zonder vervanging door een nieuw besluit van gelijke strekking, dan is reden voor proceskostenvergoeding aanwezig, op basis van het Besluit proceskosten bestuursrecht. De Commissie BZS adviseert in dat geval een vergoeding toe te kennen van € 966,--. IX. Conclusie van de Commissie BZS. Op grond van de voorgaande overwegingen meent de Commissie BZS dat het bezwaarschrift van Talis gegrond moet worden verklaard en dat het bestreden besluit althans in zijn huidige vorm niet kan worden gehandhaafd. Een nieuw eventueel voorgenomen besluit tot aanwijzing zou moeten steunen op een deugdelijker motivering en gebaseerd moeten zijn op een in de Atlas opgenomen beschrijving en -waardering. Voorafgaande aan de besluitvorming zou de Commissie BK over het voorgenomen besluit moeten worden gehoord. Afhankelijk van de overige besluitvorming van de raad zijn termen aanwezig voor toekenning van een proceskostenvergoeding. 4

Risico's

5

Financiën

6

Communicatie

Bij ongewijzigde handhaving van het bestreden besluit, beroep bij de bestuursrechter en vernietiging van het bestreden besluit. Voor de geraamde kosten (afhankelijk van het raadsbesluit eventueel aan bezwaarde te vergoeden proceskosten à € 966,--) kan dekking worden gevonden binnen het programma Ruimte & Bouwen, product Cultuurhistorie. Kennisgeving van het raadsbesluit aan Talis en de Stichting BP.

ravo.doc


Vervolgvel

9

7

Uitvoering en evaluatie

Afhankelijk van raadsbesluit, opstelling nieuwe motivering en Atlas aanwijzing gebouw Piushove als beschermd stadsbeeldobject.

oktober 2009 De Commissie voor bezwaarschriften

Mr W.J.J. Los, voorzitter

H. Meijer, secretaris

ravo.doc

Voorstel aan de Raad

Openbare besluitenlijst 18 december 2007 Collegevergadering no 47 Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel

13 mei 2009

/ 44/2009

Aanwezig: Fatale termijn: besluitvorming vóór: geen fatale termijn Th. de Graaf Voorzitter P. Depla, H. van Hooft sr., L. Scholten, H. Kunst, Wethouders Onderwerp P. Lucassen, J. van der Meer Beschermd Stadsbeeld Indische buurt (Galgenveld) P. Eringa Gemeentesecretaris Programma / Programmanummer A. Kuil Communicatie Ruimte & Bouwen / 9210 M. Sofovic Verslag Portefeuillehouder

P. Depla

Voorstel van het College van Burgemeester en Wethouders d.d.

17 februari 2009 Samenvatting

In de wijk Galgenveld bevindt zich één van de in fraaiste woonbuurtenvan: van Nijmegen, de zogeheten Aldus vastgesteld de vergadering Indische buurt. De cultuurhistorische kwaliteiten van deze buurt geven aanleiding het gebied als gemeentelijk beschermd stadsbeeld aan te wijzen. De formele beschermingsprocedure is in mei 2008 door het college gestart. Binnen de kaders van het belangenonderzoek is een groot aantal reacties binnengekomen, deze zijn verwerkt in de voorliggende besluitvormingsstukken. Een beschrijving van de ontwikkelingsgeschiedenis van het gebiedDe ensecretaris, een overzicht van de De voorzitter, straatbeeldbepalende panden zijn opgenomen in de rapportage ‘Indische buurt, Galgenveld Nijmegen, Atlas beschermd stadsbeeld, deel I, beschrijving’ (januari 2009). De gevelaanzichten binnen het te beschermen gebied zijn opgenomen in de rapportage ‘Indische buurt, Galgenveld Nijmegen, Atlas beschermd stadsbeeld, deel II, overzicht gevelbeelden’ (januari 2009). De documenten vormen samen de zogeheten Atlas en zijn de juridische onderlegger voor de bescherming. Voorstel om te besluiten

1. Met verwijzing naar artikel 7 van de Monumentenverordening 2007 de vooroorlogse woonbuurt in de wijk Galgenveld zoals aangegeven op de kaart aan te wijzen als gemeentelijk beschermd stadsbeeld ‘Indische buurt’. 2. De panden en bouwblokken die op de kaart geel zijn gemarkeerd aan te wijzen als individueel beschermde stadsbeeldobjecten. 3. De atlas ‘Indische buurt, Galgenveld - Nijmegen’ (januari 2009) als aanvullend toetskader op de Uitwerkingsnota Beeldkwaliteit vast te stellen. 1

Opgesteld door, telefoonnummer, e-mail

Hans Verheul, 9733, [email protected] RV Indische buurt.doc


Aan de Raad van de gemeente Nijmegen 1

Inleiding

In april 2002 heeft uw Raad besloten dat enkele vooroorlogse woonbuurten in aanmerking komen voor gemeentelijke bescherming (raadsbesluit 73/2002 d.d. 24-04-2002). In de daaropvolgende periode zijn woonbuurten in de wijken De Biezen (Waterkwartier), Willemskwartier, Wolfskuil en Hengstdal (Spoorbuurt en Bomenbuurt) als gemeentelijk beschermde stadsbeelden aangewezen. De laatste woonbuurt die vanuit de inventarisatie van vooroorlogse woonbuurten voor bescherming in aanmerking komt, is de Indische buurt in de wijk Galgenveld. Inmiddels zijn de noodzakelijke voorbereidende werkzaamheden afgerond en kan de besluitvorming over de stadsbeeldbescherming plaatsvinden. De formele beschermingsprocedure zoals beschreven in de Monumentenverordening 2007 is in mei 2008 gestart met een belangenonderzoek (ter-inzage-legging van het beschermingsvoorstel). Het belangenonderzoek heeft geleid tot een groot aantal reacties. Deze zijn verwerkt in dit beschermingsvoorstel.

1.1 Wettelijk- of beleidskader

De procedure om tot bescherming van een stadsbeeld te komen, is beschreven in de Monumentenverordening 2007 (Hoofdstuk 3). De aanwijzing is een bevoegdheid van de raad.

1.2 Relatie met programma

Eén van de hoofddoelstellingen van het programma Ruimte & Bouwen luidt als volgt: “Wij zorgen voor bescherming en instandhouding van belangrijke cultuurhistorische waarden [...]”. Het voorstel om de Indische buurt als gemeentelijk stadsbeeld te beschermen, komt tegemoet aan deze doelstelling.

2

Doelstelling

3

Argumenten

Bescherming van een woonbuurt beoogt behoud van de aanwezige stedebouwkundige, architectonische en cultuurhistorische kwaliteiten. De in de stadsbeeldatlas beschreven karakteristieke identiteit en de beeldbepalende verschijningsvorm van stadsbeeld en bebouwing genieten bescherming. Bescherming heeft nadrukkelijk niet tot doel om de huidige situatie te bevriezen. Ontwikkelingen blijven mogelijk, doch deze zullen expliciet vanuit het cultuurhistorisch perspectief beschouwd worden. In feite is het containerbegrip ‘monumentwaarde’ het enige argument dat een rol speelt bij de vraag of een object of een gebied in aanmerking komt voor bescherming ingevolge de Monumentenverordening. Indien een object of gebied onvoldoende monumentale of cultuurhistorische betekenis heeft, zal van bescherming geen sprake kunnen zijn.

Stadsbeeldatlas Van het te beschermen stadsgebied is een zogeheten stadsbeeldatlas opgesteld. De atlas bestaat uit twee delen: ‘Indische Buurt, Galgenveld - Nijmegen, Atlas beschermd stadsbeeld, deel I, beschrijving’ (januari 2009) en ‘Indische Buurt, Galgenveld - Nijmegen, Atlas beschermd stadsbeeld, deel II, overzicht gevelbeelden’ (januari 2009). In de atlas wordt de ontwikkelingsgeschiedenis van Galgenveld in het algemeen en de Indische buurt in het bijzonder gedetailleerd beschreven. Verder biedt de atlas een heldere uiteenzetting van de beschermwaardige kwaliteiten van het gebied. Een samenvatting van de atlas is bijgevoegd;

RV Indische buurt.doc


Vervolgvel

2

de complete atlas (deel I, beschrijving, 145 pagina’s, deel II, overzicht gevelbeelden, 100 pagina’s) is opgenomen in het dossier Indische buurt - Galgenveld. Dit dossier ligt ter inzage. reactie Commissie Beeldkwaliteit De Commissie Beeldkwaliteit heeft in 2007 het concept van de stadsbeeldatlas besproken. Haar advies d.d. 01-03-2007 over dit onderwerp is bijgevoegd. De commissie heeft hierin aangegeven dat het concept van de Atlas een adequate basis biedt voor de bescherming van de woonbuurt. De opmerkingen die zij heeft gemaakt zijn verwerkt in de definitieve uitwerking van de atlas. In september 2008 heeft de commissie een tweede advies over het onderwerp uitgebracht, zie bijlage. In deze adviesbrief wordt ingegaan op de reacties die gedurende de periode van ter-inzage zijn binnengekomen. reacties van belanghebbenden In de periode 28 mei t/m 9 juli 2008 heeft het beschermingsvoornemen, inclusief het concept van de stadsbeeldatlas, bij het Open Huis ter inzage gelegen. Voorafgaand aan de terinzage-legging heeft op 28 mei 2008 een informatie-avond plaatsgevonden. Bij deze druk bezochte bijeenkomst zijn reactieformulieren uitgereikt waarop aangegeven kon worden voor of tegen de voorgenomen bescherming te zijn met daarbij ruimte voor opmerkingen en toelichting. Binnen de gestelde reactietermijn zijn meer dan honderd reacties of zienswijzen ontvangen. Een overzicht hiervan - met samenvattingen van de reacties - is in de bijgevoegde notitie opgenomen. In de bijlage staan ook onze beantwoordingen op de afzonderlijke reacties vermeld. De reacties zelf zijn opgenomen in het dossier dat ter inzage ligt. Opmerkelijk is, dat het merendeel van de reacties gericht is op het gebouw van Piushove in de Van Slichtenhorststraat. Aanleiding hiervoor is het initiatief van de eigenaar om de locatie voor herontwikkeling in te zetten. De voorgenomen sloop van Piushove stuit op bezwaar in de buurt - en meer nog het plan voor de nieuwbouw van appartementen. Binnen de procedure om tot bescherming van de Indische buurt te komen is de discussie over de herontwikkeling van de locatie Piushove feitelijk niet relevant. Het gaat immers alleen om de vraag of de cultuurhistorische kwaliteiten bescherming van het gebied rechtvaardigen en niet over mogelijk toekomstige bebouwing op vrijkomende locaties. Wat de rechtvaardiging van bescherming betreft, op grond van de architectonische en stedenbouwkundige kwaliteiten van Piushove is de conclusie getrokken dat het gebouw niet in aanmerking komt voor individuele bescherming als stadsbeeldobject (zie advies Commissie Beeldkwaliteit, bijgevoegd). Om gelijke redenen komt het gebouw evenmin in aanmerking voor de status ‘identiteitsbepalend object’. Dit betekent dat er vanuit het beschermde stadsbeeld beredeneerd geen juridische mogelijkheden ontstaan om aan te sturen op behoud en herbestemming van het pand. Dit betekent vervolgens niet dat de locatie ‘vogelvrij’ zou zijn, het feit dat de bouwlocatie zich ín het beschermde gebied bevindt leidt er immers toe dat de toetskaders voor de beoordeling van de nieuwbouwplannen voor een belangrijk deel bepaald worden door de cultuurhistorische kwaliteiten van de context. Wij benadrukken dat het traject tot herontwikkeling van de locatie zijn eigen weg volgt en dat het niet gecombineerd kan worden met de besluitvorming op het beschermingsvoorstel. Voor de goede orde merken we hierbij op dat er geen medewerking zal worden verleend aan ontwikkelingsplannen die vragen om wijziging (lees: verruiming) van de ruimtelijke



Vervolgvel

3

bebouwingsmogelijkheden. De vrees dat de herontwikkeling als vanzelfsprekend tot nietpassende nieuwbouw zal leiden wordt daarom niet gedeeld. Een tweede terugkerende opmerking in de reacties betreft de selectie stadsbeeldobjecten in Atjehstraat en Delistraat. Het gaat dan om de situatie dat in het voorstel zoals dat ter inzage heeft gelegen een aantal woningen is uitgesloten van indivuele bescherming, terwijl ze gelijk zijn aan woningen verderop in de straat die wél de status stadsbeeldobject krijgen toegekend. Een nadere beschouwing van de selectie stadsbeeldobjecten, en met verwijzing naar het advies van de Commissie Beeldkwaliteit over dit onderwerp, heeft ertoe geleid dat in het definitieve beschermingsvoorstel de aanvankelijk van bescherming uitgesloten panden in Delistraat en Atjehstraat alsnog voor de status stadsbeeldobject in aanmerking komen. Voor inzicht in voornoemde en overige opmerkingen verwijzen wij naar de bijlage ‘overzicht reacties’ en naar het dossier dat ter inzage ligt. conclusie

Gelet op de reacties en het advies van de Commissie Beeldkwaliteit, zijn ten opzichte van het beschermingsvoorstel dat ter inzage heeft gelegen in de definitieve uitwerking enkele wijzigingen doorgevoerd. Het gaat dan om de selectie stadsbeeldobjecten ter plaatse van Atjehstraat en Delistraat en de correctie van adressering in de atlas. De zienswijzen ten aanzien van Piushove hebben geen aanleiding gegeven voor wijziging van het beschermingsvoorstel. Ons College stelt voor het gebied zoals op het bijgevoegde kaartje is aangegeven aan te wijzen als gemeentelijk beschermd stadsbeeld en de rapportages ‘Indische buurt, Galgenveld - Nijmegen, Atlas beschermd stadsbeeld, deel I, beschrijving’ (januari 2009) en ‘Indische buurt, Galgenveld - Nijmegen, Atlas beschermd stadsbeeld, deel II, overzicht gevelbeelden’ (januari 2009) vast te stellen als de juridische onderlegger voor het beschermde gebied - de zogeheten stadsbeeldatlas (samenvatting is bijgevoegd). Met het vaststellen van de atlas worden als vanzelf de hierin opgenomen beeldbepalende objecten aangemerkt als beschermde stadsbeeldobjecten. Het gaat in de Indische buurt om 377 panden (bijna 500 woonadressen, eengezinswoningen, beneden- en bovenwoningen). De stadsbeeldobjecten zijn geel gemarkeerd op de bijgevoegde kaart. De atlas zal voorts ter aanvulling op de Uitwerkingsnota Beeldkwaliteit als beeldkwaliteitplan moeten worden vastgesteld om het document als toetskader te kunnen benutten bij de beoordeling van bouwen verbouwingsinitiatieven in de Indische buurt. Ons College benadrukt hierbij nogmaals dat de stadsbeeldbescherming niet betekent dat het begrensde gebied ongewijzigd geconserveerd moet worden. Ontwikkelingen blijven mogelijk. Indien op enig moment de behoefte ontstaat om één of meerdere individuele stadsbeeldobjecten te vervangen door nieuwbouw, dan zal op dat moment binnen het reguliere vergunningenstelsel beoordeeld worden of er inderdaad volkshuisvestelijke, bouwof woontechnische argumenten zijn die vervanging onvermijdelijk maken. De stedebouwkundige en architectuurhistorische kwaliteiten van het gebied en de bebouwing zullen in voorkomende situaties bij de planvorming en toetsing een prominente rol spelen.



Vervolgvel

4 4

Klimaat

5

Risico's

6

Financiën

De stadsbeeldbescherming heeft op zichzelf geen directe invloed op de klimaatdoelstellingen. De beschermde status leidt er evenwel toe dat wijzigingen in de buurt met grote zorgvuldigheid en met respect voor de cultuurhistorische kwaliteiten moeten worden vormgegeven. Dit kan betekenen dat middelen gericht op duurzaamheid of energiebesparing niet zonder meer toegepast kunnen worden. Zo kan bijvoorbeeld het plaatsen van zonnepanelen op de daken in strijd zijn met het monumentale karakter van de buurt. En de plaatsing van vensters met dubbelglas kan vanwege het verloren gaan van de architectonische verfijndheid eveneens tot aantasting van het stadsbeeld leiden. In het algemeen geldt dat het stadsbeeldobject zelf de grenzen stelt waarbinnen aanpassingen mogelijk zijn die tegemoet komen aan de gemeentelijke klimaatdoelstellingen. Wanneer uw raad besluit de Indische buurt in Galgenveld niet als gemeentelijk beschermd stadsbeeld aan te wijzen, dan vervalt de mogelijkheid om via het instrument van de monumentenvergunning de cultuurhistorische kwaliteiten te beschermen. De reguliere bouwregelgeving biedt onvoldoende mogelijkheden om de bescherming vorm te geven. De aanwijzing van de Indische buurt in Galgenveld kent geen directe financiële consequenties. De Subsidieverordening Stedelijke Vernieuwing 2005 biedt in beginsel de mogelijkheid onderhoud aan dan wel restauratie van individuele stadsbeeldobjecten te subsidiëren. Het voor 2009 door uw raad beschikbaar gestelde budget is evenwel reeds geheel gereserveerd, hetgeen concreet betekent dat nieuwe subsidieverzoeken niet gehonoreerd kunnen worden. Voor het jaarlijks vast te stellen subsidiebudget zijn in de afgelopen jaren de middelen benut die via het ISV beschikbaar zijn gekomen. Deze rijksregeling houdt per 2010 op te bestaan. Het is op dit moment nog niet bekend of er nieuwe subsidiegelden beschikbaar kunnen komen en zo ja, hoeveel en onder welke voorwaarden. In het door de Rijksoverheid vastgestelde ‘Besluit huurprijzen woonruimte’ is in artikel 8a bepaald, dat bij de vaststelling van huurprijzen de beschermde status van het betreffende woonhuis en/of het gebied waarin de woning zich bevindt een huurprijsverhogende factor kan zijn. In het bedoelde besluit is opgenomen dat dit alleen geldt indien sprake is van bescherming ingevolge de Monumentenwet (rijksmonument of rijksbeschermd stadsgezicht). In de Indische buurt komen geen rijksbeschermde woonhuizen voor en de gebiedsbescherming is op gemeentelijk niveau. Het ‘Besluit huurprijzen woonruimte’ biedt in het geval van de Indische buurt dus geen basis voor huurprijsverhoging.

7

Communicatie

De volgende communicatiestappen zijn aan de orde: • Het besluit inzake aanwijzing van het stadsbeeld en stadsbeelobjecten zal via De Brug kenbaar gemaakt worden. • De personen die binnen het belangenonderzoek een reactie of zienswijze kenbaar hebben gemaakt, ontvangen persoonlijk bericht over het besluit van uw Raad. • De atlas zal via de gemeentelijke website beschikbaar gesteld worden.



Vervolgvel

5 8

Uitvoering en evaluatie

Zodra uw Raad over de voorgelegde beslispunten heeft besloten, zullen de bij punt 6 genoemde communicatiestappen uitgevoerd worden. Voorts zullen het beschermde stadsbeeld en de individuele stadsbeeldobjecten in het gemeentelijke monumentenregister worden ingeschreven. Het beheer van het monumentenregister ligt bij Bureau Archeologie en Monumenten van de afdeling Stadsontwikkeling. De concrete bescherming vindt ten dele plaats door het monumentenvergunningenstelsel dat vasthangt aan de status van de afzonderlijke stadsbeeldobjecten. Bij voorkomende wijzigingsvoorstellen zal de Commissie Beeldkwaliteit expliciet de cultuurhistorische kwaliteiten van de bebouwing en het gebied bij de planbeoordeling betrekken. De atlas zal hiertoe beschikbaar worden gesteld aan de Commissie Beeldkwaliteit om als aanvullend toetskader te fungeren. Naast de voornoemde vergunningplicht geldt er binnen de grenzen van een beschermd stadsbeeld in beginsel een sloopverbod. Een sloopvergunning zal in voorkomende gevallen pas verleend worden als er een bouwvergunning is verleend voor de vervangende nieuwbouw én er een monumentenvergunning is verleend voor de voorgenomen sloop van beschermde stadsbeeldobjecten. Verder zal de bescherming een herkenbare plek krijgen in het te actualiseren bestemmingsplan Nijmegen Bottendaal - Galgenveld. Het bestemmingsplan volgt zijn eigen vaststellingstraject.

College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester,

De Secretaris,

mr. Th.C. de Graaf

P. Eringa

Bijlage(n): • Indische buurt, Galgenveld: beschermd stadsbeeld (samenvatting stadsbeeldatlas) • kaart met grens beschermd stadsbeeld en aanduiding beschermde objecten • Notitie reacties en zienswijzen • adviezen Commissie Beeldkwaliteit d.d. 01-03-2007 en 04-09-2008 Ter inzage: • dossier Indische buurt - Galgenveld (met onder andere: Indische buurt, Galgenveld Nijmegen, Atlas beschermd stadsbeeld, deel I, beschrijving (januari 2009); Indische buurt, Galgenveld - Nijmegen, Atlas beschermd stadsbeeld, deel II, overzicht gevelbeelden (januari 2009) en reacties/zienswijzen.)


SP-fractie Nijmegen

'NWW.nijmegen.sp.nl Postbus 9105 6500 HG Nijmegen T 024 3292371 [email protected]

Agendapunt 11: Beschermd Stadsbeeld Indische buurt Raadsvoorstel: 44/2009 Eerste indiener: J. van Rens

AMENDEMENT: PIUSHOVE BEElDBEPAlEND De gemeenteraad van Nijmegen, bijeen op woensdag 13 mei 2009, ovelWegende dat: •

Het gebouw van het voormalige klooster Piushave in de Indische buurt (Galgenveld) een beeldbepalend gebouw is;

•

De status van beeldbepalende gebouwen in de Indische buurt en andere wijken van Nijmegen gekoesterd dient te worden;

•

De Piushave prima past in het straatbeeld en met enkele eenvoudige aanpassingen van kozijnen en deuren weer in oude luister kan worden hersteld;

•

De bestemming van het pand ten behoeve van demente ouderen niet ter discussie staat;

•

Een status als beschermd stadsbeeld object sloop van het pand lastig maakt en bij renovatie rekening dient te worden gehouden met andere beschermde kwaliteiten van de omgeving;

•

Bond Heemschut deze overwegingen deelt.

Besluit bes lispunt 2 te wijzigen in: De panden en bouwblokken die op de kaart geel zijn gemarkeerd en het gebouw Piushove aan de van Slichtenhorststraat eveneens geel te markeren en aan te wijzen als individueel beschermd stadsbeefdobject.

voor

I

ttr'l ;

SP

~ , ..

J,v . Re

PvdA A. Arzbach

s

Groenlinks N. Vergunst

3; Î

CDA

WO

. l""'( . 11.1\."

D66

l

~\

VSP

NN B. v. Hees

GN J.Jansen

Van Zijll de Jong B. v. Zijl de Jong

Gemaentaraadsfralcll8:

GROENLINKS Kamer 18 Korte Nieuwslraat 6 • 6511 PP Nijmegen

Bos R. Bos

Onderwerp bezwaarschrift tegen aanwijzing beschermd stadsbeeldobject Piushove

Recommend Documents