Onderweg wijzer worden

Onderweg wijzer worden

1

Alles in dit werk is gelicenceerd onder een Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0-licentie. Wanneer je gebruik wilt maken van dit werk, hanteer dan de volgende methode van naamsvermelding: Linda van Ooijen-van der Linden, Onderweg Wijzer worden (2015), CC-BY-NC-SA 4.0 gelicenseerd. De volledige licentie-tekst is te lezen op: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/.

2

Voor Peter, Ingrid, Ad, Kris, Jaap en Joost; mijn thuis én reisgenoten

3

4

Voorwoord Dankjewel voor je interesse in of nieuwsgierigheid naar Onderweg wijzer worden. Ik heb er met veel plezier aan gewerkt en ik hoop van harte dat je er plezier aan beleeft. En dat je er wijzer van wordt. Dat komt dan overigens niet door Onderweg wijzer worden, maar door wat je er zelf mee doet. Dit document is slechts een hulpmiddel. Het is bedoeld om te helpen bij het wijzer worden. Niet door antwoorden te geven, maar door vragen te stellen. Het zou mooi zijn als het helpt om van vragen stellen een gezonde gewoonte te maken. Als stuk gereedschap daarbij, laat ik een model zien en geef ik er uitleg bij. Informatie verzamelen en wijzer willen worden zat er bij mij al van jongs af aan in. Dat heeft onder andere vorm gekregen in de opleiding tot psycholoog en het lezen van veel verschillende boeken. Ook over coaching, counseling, sjamanisme en filosofie. En ik heb geoefend in het doen van allerlei dingen die ik eigenlijk heel eng vond en waar ik twijfels bij had, maar waar ik ook voordelen aan zag. Ik heb heel veel mogen leren van heel veel verschillende mensen. Misschien is het arrogant om te denken dat jij iets hebt aan de kennis die ik verzameld heb en aan de manier waarop ik het in dit boekje aanbiedt, maar ik wil het toch graag delen. Ik hoop trouwens dat u het niet vervelend vindt dat ik gelijk begonnen ben met je en jij. Respect voor de ander zou de basis van al ieders handelen moeten zijn en ik doe er hard mijn best voor daar zelf geen fouten in te maken. Maar net als iedereen heb ik een eigen referentiekader en dat kan wel eens heel anders zijn dan dat van een ander. Vanuit een diepgaand respect ontstaat er in ieder geval gelijkwaardigheid in het contact, ongeacht verschillen in referentiekaders of welke verschillen dan ook. Vandaar mijn keuze voor “je”. Vanuit diezelfde gelijkwaardigheid zijn alle vragen en opmerkingen over de tekst, het model en de in dit boekje gestelde vragen welkom. Voel je vrij om jouw kennis en ervaring met mij te delen via [email protected]. Linda

5

6

7

Vertrekpunt Er was eens… een vraag. Daar begint het mee. Met een vraag. Als je een beetje nieuwsgierig bent, komt er vanzelf een nieuwe vraag. En als je echt nieuwsgierig bent, houdt het nooit meer op. Want hoe meer je leert, hoe meer je je realiseert wat je allemaal nog niet weet. Zo wordt leren een manier van leven. Leren en groeien kun je zien als cyclische processen met verschillende fasen. Na elke cyclus volgt weer een nieuwe. Net zoals elke vraag tot nieuwe leidt. Een oneindige ontdekkingsreis dus, voor ieder in de eigen richting en in het eigen tempo. Iedereen verzamelt in de loop van zijn of haar leven meer kennis. De ene persoon doet heel gericht veel moeite om meer te leren en te groeien, de ander laat het gaan zoals het gaat. Het ene is niet beter of slechter dan het ander; het kan allebei en heeft allebei voor- en nadelen. “Allebei” is niet eens het goede woord, want tussen nooit-moeite-doen-om-iets-te-leren en altijd-extreem-hard-je-best-doen-om-meer-teleren zit geen gat. En dan zijn er ook nog verschillende soorten van je best doen. Mensen verschillen daarin en ook bij één en dezelfde persoon is de manier en de hoeveelheid van je-best-doen doen niet alle dagen en perioden in het leven hetzelfde. Een aantal verschillende benaderingen van kennisvermeerdering sluit mooi bij elkaar aan. Het komt er op neer dat het leuk en zinvol kan zijn om je leven vanuit een onderzoekende basishouding te leven. Als je je leven een ontdekkingsreis zou kunnen noemen, is die onderzoekende basishouding een soort intern kompas. Je kunt het gebruiken om onderweg wijzer te worden. Het kan helpen om te bepalen “waar”, in welke fase van een leercyclus, je op dat moment zit. Het helpt dus om zicht te krijgen op je leerproces(sen). En met helder zicht kun je beter zien waar je bent op je ontdekkingsreis en welke kant je op wil. Niet dat dat noodzakelijk is, maar het kan wel leuk of interessant zijn. De meest logische volgorde in een leerproces is ideeën krijgen en plannen maken, die uitvoeren en daarbij volhouden, dan evalueren en vervolgens de opgedane kennis integreren (met wat je al wist en kon). Het leven is alleen niet altijd logisch. Dus kun je op ieder willekeurig moment van richting veranderen en oversteken of teruggaan naar een eerdere fase. Of een pauze inlassen. Dat er zoveel variatie mogelijk is, maakt het niet eenvoudiger helder zicht te krijgen op je eigen leerprocessen. Wel interessanter! Neem er de tijd voor. Er is geen goed of fout zolang je anderen en jezelf respecteert. Doe je best en probeer te genieten van de ontdekkingsreis. Hoe ziet dat kompas er dan uit? Het kan er uit zien zoals figuur 1. Op de plek van de vier windrichtingen staan voelen (Oost), doen (Zuid), denken (West) en intuïtie (Noord). Dit kan nog verder aangevuld worden: voelen  ideeën krijgen en plannen maken, doen  uitvoeren en volhouden, denken  evalueren, en intuïtie  integreren. Je kunt daar ook de fasen in een mensenleven aan koppelen: voelen/ ideeën krijgen en plannen maken  kind, doen/uitvoeren en volhouden  volwassene, denken/evalueren  oudere, en intuïtie/integreren  oude wijze. Te beginnen bij het Oosten kun je ook het dagritme in het kompas invullen; ochtend, middag, avond en nacht. Of het jaarritme; lente, zomer, herfst, winter. Zo zijn er nog wel meer metaforen te bedenken die mooi passen bij deze indeling van leer- en levenscycli. Kies of bedenk een setje dat je toepasselijk vindt. Jijzelf als persoon die is en doet, staat in het centrum. Je kiest, accepteert en realiseert. Dat kost moeite en aandacht. Je kunt in- en uitzoomen door je aandacht te richten op het gehele kompas of een gedeelte ervan. Het “zijn” (ziel) beslaat grofweg de Noordelijke (of bovenste) helft van het kompas, het “doen” (lichaam) beslaat de Zuidelijke (of onderste) helft. In het dagelijks leven werken die twee nauw samen of wisselen ze elkaar af. Het gaat ook niet om het onderscheid ertussen, maar juist om de mix van zijn en doen, van ziel en lichaam. Een leer- of groeicyclus is als het rondmaken van de cirkel van dit denkbeeldige kompas. Je maakt alle vier de fasen en de overgangen daartussen door. En dan begint een nieuwe ronde. Met nieuwe kansen. En dat gaat altijd door. Kennisvermeerdering, ontwikkeling en groei zijn nooit af: je weet niet wat je (nog) niet weet. En wat je morgen ontdekt. Realiseer je dat. Realiseer liefst ook je plannen, je wensen en vooral je eigen unieke ontdekkingsreis. Word onderweg wijzer. Blijf alsjeblieft vragen stellen, neem een onderzoekende levenshouding aan. Durf te experimenteren, geef jezelf de kans om te leren van je ervaringen en blijf groeien.

8

Figuur 1. Een onderzoekende basishouding in woorden en kleuren. NB. Dit is geen weergave van een stukje werkelijkheid, maar een illustratie van een mogelijke zienswijze.

Zoek tegelijkertijd altijd naar een gezond evenwicht. Te extreme uitersten belemmeren je op je reis: of je komt ergens vast te zitten, of je raakt op een enorme omweg. Dat kan achteraf een wezenlijk deel van je reis blijken te zijn geweest, maar het zijn vaak wel de mindere etappes. Op prettige etappes beweeg je je min of meer volgens plan richting je doel, zonder al te grote vertraging of ongeplande uitstapjes. Overigens kan je doel ook zijn dat je juist minder wil plannen, minder hard doelen wil nastreven en juist wat meer zonderspecifiek-doel-rondtrekken. Je maakt de cirkel iedere keer rond, de ene keer wat langzamer of sneller dan de andere keer. Zolang je ervoor zorgt genoeg tijd te nemen voor alle fasen, is je balletje of je wiel rond (genoeg) en kan de zaak blijven rollen en kom je vooruit op je reis. De richting en het tempo kies je zelf en kun je waar nodig bijsturen. Om goed te functioneren en lekker in je vel te zitten heb je alle vier de fasen van leren en onderzoek doen nodig. Natuurlijk hoeft er ook geen perfect, krampachtig evenwicht gezocht te worden tussen de vier en hoe ze elkaar afwisselen. Bij een gezonde ontwikkeling hoort een gezonde variatie. Even tussendoor: bedenk ook dat juist de overgangen tussen fasen soms lastig kunnen zijn. Dan kan het al veel schelen je te realiseren DAT je met een overgang bezig bent. Bekijk hoe je het proces van die overgang het beste vorm kunt geven. Je kunt best een poosje stilstaan, misschien is dat wel gewoon een periode van rust en integratie, bewust of onbewust. Zo’n pauze kun je op ieder moment inlassen, ongeacht waar je bent op dat moment. Zeker als je een beetje nieuwsgierig bent, kom je op een gegeven ogenblik vanzelf wel weer in beweging. De vragen verderop kunnen je helpen bij het onderweg wijzer worden. Voel je vrij er mee aan de slag te gaan op een manier die bij je past en experimenteer ook daarmee. Nu eerst nog even wat dingen die deel uit kunnen maken van een onderzoekende levenshouding. Ze vormen een stevig fundament of een goede voedingsbodem voor het stellen van vragen.

9

Dingen die je kunt doen Er zijn veel dingen die je kunt doen om tijd te maken voor het stellen van vragen. Wandelen bijvoorbeeld. Alleen of met iemand om mee te praten (of samen in stilte). Fietsen kan ook. Of doe meditatieoefeningen en vind daarin je eigen weg: er zijn veel manieren om te mediteren. Zitten in stilte, geleide meditaties of yogalessen zijn manieren, maar je kunt ook allerlei (hele) kleine oefeningen invoegen in je dagelijkse ritme, bijvoorbeeld als je ergens staat te wachten. Zonder dat je speciaal tijd vrij hoeft te maken dus. Of maak iets lekkers of iets moois, iets waarbij je kunt genieten van het proces van het maken. Hiermee zorg je ervoor dat je genoeg rust neemt om je intuïtie of je onbewuste te laten doen wat het hoort te doen. Je geeft je hersenen de kans om de nieuwe informatie en ervaringen te integreren met wat je al wist en kon. Het helpt om tot nieuwe inzichten te komen. De fase van rust en integratie slaan we makkelijk over en juist daarom is het belangrijk er letterlijk en figuurlijk bij stil te staan. Met de verkregen inzichten of het heldere hoofd kun je vervolgens weer verder. Rust nemen en jezelf ruimte geven voor integratie zorgt er ook voor dat je echt gaat voelen wat je eerder al wist. Verstandelijk weten wat het beste zou zijn om te doen (of te laten!) is vaak niet genoeg om er ook echt naar te handelen. Dat lukt pas als je het voelt. Die manier van voelen kun je ontwikkelen door genoeg rust te nemen. Rust in de zin van genoeg goede nachtrust, maar net zo goed rust in de zin van meditatie, wandelen, fietsen (of een andere sport), muziek maken of……. Iedere nieuwe start wordt gevolgd door een periode waarin er daadwerkelijk iets van (of uit?) de grond moet komen (iets wat gaat groeien?) en waarbij de uitvoerder vol moet houden tot het af is. En dat kan nog best moeilijk zijn, ook al weet en voel je inmiddels wat nodig is en ben je er misschien zelfs al mee begonnen. Naarmate de realisatie dichterbij komt en op een gegeven ogenblik de voltooiing een feit is, kun je gaan evalueren en genieten van de voldoening van gedane arbeid. Waar ben je trots op, tevreden over? Wat neem je mee naar de toekomst? En dan is het dus de (levens)kunst ook even de tijd te nemen voor de integratie in plaats van hals over kop verder te gaan met een nieuwe dag, een nieuw plan of een nieuw project. Eerst even in het hier en nu de rust ervaren. Dat zorgt voor een goede verbinding tussen gisteren en morgen, tussen dat wat afgerond is en dat wat nog komt. Zo kun je ook in de gaten houden op je kompas of je reis nog wel verloopt zoals je wil en hoe je bij wil sturen (en remmen of gas geven) in de volgende cyclus. Er zijn ook dingen die je kunt doen om het jezelf makkelijker te maken om te beginnen met het uitvoeren van een plan of het bewerkstelligen van veranderingen. En die net zo goed helpen bij het volhouden en doorzetten. En bij evalueren en integreren. Maak het jezelf zo makkelijk mogelijk om gezonde gewoonten te ontwikkelen. Begin klein. Leer (beter) te luisteren naar je lichaam. Hoe je lichaam werkt, heeft invloed op wat je denkt, voelt en doet en andersom. Let goed op, stel jezelf vragen over hoe jouw lichaam en geest samenwerken. Vraag jezelf dagelijks wat er goed ging, waar je blij van werd en waar je dankbaar voor bent. En dat hoeft dan niet alleen over de afgelopen 24 uur te gaan. Bedenk dat je een keuze hebt. Zelfs in de meest onmogelijke situatie moet je toegeven dat je op zijn minst wat te kiezen hebt in hoe je er mee om gaat. Zeg je iets of zeg je niets? Zeg je A of B? Waar richt je je aandacht op? Hoe staat je gezicht? Wil je proberen er iets mee/aan te doen of wil je proberen het los te laten? Wat zijn je gedachten erover? Dat is ook gelijk het derde punt: accepteren van dat wat je (nu) toch niet kunt veranderen is erg handig als je lekker in je vel wil zitten en je verder wil ontwikkelen. Ook daar kun je beter in worden door het te oefenen. De andere kant van acceptatie is focussen op datgene waar je wel invloed op hebt. Dat is de hiervoor genoemde keuze. Kiezen en accepteren zijn twee kanten van dezelfde medaille. Het doen van al deze dingen (kiezen, accepteren en realiseren) kost moeite en aandacht. Het gaat niet vanzelf en is soms ronduit loodzwaar en bijna niet te doen. Dat is geen reden om het niet te proberen. Het zo laten en niet proberen om iets te veranderen is ook een keuze. Dan kies je voor accepteren en loslaten. Of voor mopperen, maar daar wordt je leven meestal niet leuker van (hoewel het wel op kan luchten als je het niet te lang doet). Een poosje twijfelen kan ook een goede keuze zijn: dan neem je bewust de tijd om informatie te verzamelen of ideeën te laten bezinken voor je kiest. Door moeite te doen en aandacht te geven kun je leren kiezen, accepteren en realiseren op zo’n manier dat je leven, je reis steeds mooier wordt. Je groeit en je wordt wijzer (niet altijd even snel en sensationeel; soms ben je een poos kennis en ervaringen aan het verzamelen en lijk je stil te staan, tot je er opeens iets mee kunt). Je realiseert dingen. Je realiseert jezelf, het beste wat je in je hebt. Het leven zelf wordt niet mooier, de manier waarop jij er mee omgaat wel. En dat maakt dat je kansen om te genieten ook echt gebruikt. Dat je het beste uit jezelf haalt. En anderen om je heen helpt of inspireert om dat ook te doen. Hoe vaker je het oefent, hoe beter je zult worden in het doen van moeite en het geven van

10

aandacht. Daardoor gaan kiezen, accepteren en realiseren ook beter. En daardoor gaan moeite doen en aandacht geven in de volgende ronde nog beter. Enzovoort. Hiermee komen we via Kies, Accepteer, Realiseer (met de dubbele betekenis van “uitvoeren/volbrengen van plannen en keuzes” en “je realiseren dat je niet weet wat je niet weet”) samen met Moeite en Aandacht op KARMA. Dat zou van oorsprong 'handeling' betekenen. En dat is precies wat het leven zo mooi kan maken, dat je zelf iets kan DOEN om het mooi(er) te maken. En denken is daarbij ook een vorm van doen (lees de vorige alinea’s nog maar een keer door en let goed op). Overigens wil ik absoluut niet de indruk wekken dat er géén enorme invloeden kunnen zijn van je opvoeding en zaken buiten jezelf op hoe je je ontwikkelt. Het is soms heel begrijpelijk dat iemand in een slachtofferrol terecht komt voor korte of langere tijd. Je hebt er alleen zo weinig aan. Wanneer je je bewust of onbewust slachtoffer voelt, belemmert dat je vooral in je doen en laten. Want dan geef je iets of iemand anders de schuld van wat jou overkomt of overkomen is. Je vindt jezelf bewust of onbewust zielig of het leven oneerlijk. Misschien wel (deels) terecht, maar het helpt je niet. Iedereen kan groeien, ongeacht wat er eerder wel en niet gebeurd is. Iedereen die eerlijk genoeg durft te zijn tegen zichzelf en die bereid is er hard voor te werken, die bereid is om zijn/haar angst te erkennen, iedereen die bereid is om verantwoordelijkheid te nemen voor wat hij/zij wel en niet doet en denkt, kan groeien. En als dat vandaag niet het geval is, dan misschien morgen, of volgende week, of volgend jaar. Het hoeft niet, maar het kan wel. Ieder moment kun je kiezen of je wel of niet je best gaat doen om verder te groeien. Je leven is leuker als je zelf verantwoordelijkheid neemt voor wat je doet, ook al is dat soms eng. Want wanneer je besluit je droom na te jagen, wanneer je besluit zelf verantwoordelijkheid te nemen voor wat er nu en straks gebeurt, dan kan het ook mislukken en dan ben je op zijn minst medeverantwoordelijk. Maar dan heb je het wel geprobeerd! Van proberen kun je leren. En wat je geleerd hebt, neem je mee bij je volgende poging. Natuurlijk is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Opnieuw: dat is geen reden om het dan maar niet te doen! Juist wanneer je de noodzaak voelt eerst problemen op te lossen voordat je mag genieten, of zelfs vindt dat het hopeloos is en genieten niet mogelijk, is het de kunst jezelf er toe te zetten toch iets te gaan doen waar je van kunt genieten. Iets waar je blij van wordt, iets waar je voldoening uit haalt, iets waar je liefde bij voelt, iets wat voor jou het leven zin geeft, al is het maar een klein beetje. De drempel waar je over moet om op zo’n moment iets te gaan doen wat positiviteit oplevert, kan heel hoog zijn. Ook hier geldt weer: dat is geen reden om het niet te proberen. Alleen al het proberen is iets waar je na afloop tevreden over kunt (of zou mogen) zijn. Die positiviteit weegt namelijk wel degelijk mee op de weegschaal die de balans aangeeft tussen negatief en positief. Tegenover iedere negatieve ervaring of gedachte heb je een paar positieve nodig om je goed te blijven voelen. Negatieve dingen trekken nu eenmaal erg makkelijk de aandacht en kosten veel energie. Vandaar dat het zinnig is om te oefenen in het richten en geven van aandacht. Aan dingen die je overeind houden en vooruit helpen. Vergeet trouwens ook niet dat je je bestaansrecht niet hoeft te verdienen met wat dan ook, dat heb je gewoon, ook als het niet zo voelt. Juist in moeilijke perioden waarin je eigenlijk streng wil zijn voor jezelf of het je aan energie ontbreekt, help je jezelf door toch zoveel mogelijk gelegenheden te creëren om te genieten. OK, een situatie mag dan misschien waardeloos zijn, kies hoe je er mee om wil gaan. Ga je er het beste van maken en dus ook je best doen om zo goed mogelijk voor jezelf te zorgen? Het mooie is dat je dan ook het meeste voor een ander kunt betekenen. Welke hulp zou constructief zijn en hoe kun je die inschakelen? Of hoe kun je hulp beter leren vragen en accepteren? Om even bij het contact tussen jou en een ander te blijven: een ander en diens gedrag kun je meestal niet zomaar veranderen. Je kunt wel met je eigen doen en laten die voorwaarden scheppen die de ander helpen om ook te groeien. Tegelijkertijd wordt je eigen leven daar leuker, interessanter, mooier en zinvoller van. Het is natuurlijk wel zo dat die ander zelf kiest wat hij of zij doet met wat jij aanbiedt. En vervolgens kies jij weer wat jij doet met de keuze van de ander. Dat is in de praktijk lang niet altijd eenvoudig. En zeker niet zo eenvoudig als het nu klinkt, want mensen zijn behoorlijk ingewikkeld. En mooi. Geef begrip voor je het vraagt. Dan krijg je het vervolgens terug. Win-win en gedeeld plezier dus.

11

Om nog heel even terug te komen op de mindere etappes: mocht het voelen alsof je gestrand of verdwaald bent of dat je te ver van je route bent geraakt, vraag je dan af hoe je je weg weer kunt vinden. Als je daar te lang niet uit komt, zoek dan de (professionele) hulp die bij je past. En bedenk dat de moeilijkste dingen in het leven vaak ook de meest leerzame zijn. Ook al zie je dat vaak pas achteraf. Zo kan een negatieve ervaring toch nog een positief onderdeel van je ontdekkingsreis en levensverhaal worden. Goede reis! O ja, … Alles wat ik tot nu toe geleerd, gelezen en gedaan heb, bevestigt dat het toepassen van het model van de onderzoekende levenshouding kan bijdragen aan een mooi(er) leven. Het bevestigt dat kiezen, accepteren en realiseren door moeite te doen en aandacht te geven positief uitpakt. Het wordt ook bevestigd door mensen die zich meer, beter en langer verdiept hebben in bepaalde zaken dan ik en die daarover geschreven hebben. Gezien mijn wetenschappelijke opleiding wil ik ook de vraag stellen hoe dit idee over de gunstige werking van deze basishouding gefalsificeerd zou kunnen worden. Welk bewijs zou laten zien dat het niet werkt? Welke feiten, welke gebeurtenissen zouden laten zien dat deze richtlijn bij het leven van je leven niet bijdraagt aan geluk? Of dat het bij kan dragen aan ongelukkigheid? Kan het gefalsificeerd worden? Ik denk het niet. Hoe maakt dat uit? Ik weet het niet. Het valt hierdoor wel buiten de wetenschap zoals men (en ikzelf ook) momenteel vindt dat die bedreven zou moeten worden. Is dat erg? De wetenschappelijke is één van de mogelijke referentiekaders. Het model gebaseerd is op een integratie van kennis en ideeën uit de wetenschap, het sjamanisme, de filosofie, boerenverstand en andere bronnen. Ik weet niet wat ik (nog) niet weet, dus ik kan ook niet weten welk referentiekader het beste is. En of er wel eentje beter is dan de andere. Of dat het er juist om gaat dat de diversiteit (wetenschap, religie, sjamanisme, filosofie, ….) het beste of belangrijkste is; dat er verschillende referentiekaders naast elkaar bestaan. Dat juist de verschillen en contrasten het mooi maken of zorgen “dat het werkt” in de wereld en individuele levens. Zoals het contrast met het vervelende of lelijke juist maakt dat we kunnen genieten van het leuke en mooie. Maar wat “werkt” er dan, wat is er mooi? Het leven? Dat is nogal complex. Het mijne, het jouwe, dat van iedereen. Ook van alle dieren en planten, de hele planeet en al het andere in het omniversum. Tellen alle “nu’s” op tot iets en zo ja, tot wat? Mijn antwoord op dit moment: ik weet het niet. Ik denk wel dat het goed werkt om lekker vragen te blijven stellen en te blijven experimenteren, gewoon omdat het leuk en interessant is. Zolang je daarbij je gezonde verstand gebruikt en respect hebt voor jezelf en de ander, kan er niet veel mis gaan. Vragen stellen vind ik de beste manier om wijzer te worden. En doe intussen je best om je eigen leven en dat van de mensen om je heen zo mooi en zinvol mogelijk te maken. Waarom niet? Wat is jouw antwoord? Wat zijn jouw vragen?

12

Hoe vaak probeer je iets vanuit verschillende perspectieven te bekijken? Hoe goed lukt het je?

Het is ontzettend makkelijk om te vergeten dat je vanzelf een referentiekader ontwikkelt in de loop van je leven. Je interpretatie van alles wat er om je heen gebeurt, wordt altijd beïnvloed door wat je wel en niet weet en gewend bent. Je kijkt altijd “door een bepaalde bril”. Je kunt wel oefenen met het kijken “door verschillende soorten brillen”. Hoe zou je partner, je kind, je oma, je buurvrouw, je collega, je oom, je hamster, een Chinees, een ondernemer, een engel, een indiaan, een dakloze of Frodo dat zien?

13

Waar ben je bescheiden in of over? Waar zou je bescheidener over mogen zijn?

Bescheidenheid is mooi. Net als met veel andere dingen is te veel of te weinig zonde of onhandig. Te veel bescheidenheid betekent dat je jezelf tekort doet en te weinig bescheidenheid wordt op een gegeven ogenblik arrogantie.

14

Waarover straal je terecht vertrouwen uit?

Vertrouwen kun je opbouwen. Begin met kleine dingen waarvan de kans erg groot is dat het lukt. En vergeet niet dat je het altijd opnieuw kunt proberen, ook al lukt het een paar keer niet. Vertrouwen opbouwen in je eigen doorzettingsvermogen is net zo veel waard als vertrouwen in iedere andere vaardigheid.

15

Wat is je reactie als je een compliment krijgt?

Het is niet ongebruikelijk dat de ontvanger van een compliment iets zegt dat afbreuk doet aan het compliment. Dat is jammer voor jezelf en de gever van het compliment; het is leuker als je gewoon dankjewel zegt.

16

Hoe vaak ben je in gedachten bezig met dingen die al geweest zijn of dingen die later gaan gebeuren?

Een prettige en gezonde tijdsbeleving bestaat uit het juiste evenwicht tussen bezig zijn met het verleden, het nu en de toekomst. Het is vrij makkelijk om vooral bezig te zijn met wat geweest is en met wat nog komen gaat. Vaak gaat het dan ook nog over wat er mis is gegaan of over zorgen voor morgen. En veel mensen stellen genieten uit tot later, omdat er eerst allerlei in de toekomst gelegen doelen bereikt dienen te worden. Leer van het verleden, doe in het nu je best en ervaar hoe dat uitpakt in de toekomst. Daar wordt ook je verleden mooier van! Want morgen wordt vanzelf gisteren.

17

Hoe vaak zeg/doe je iets niet wat je eigenlijk wel zou willen zeggen/doen?

Het is heel normaal dat je in de loop van je leven op basis van je temperament en alle ervaringen die je opdoet neigingen ontwikkelt. Neigingen om op een bepaalde manier te reageren in bepaalde situaties. Daar kunnen neigingen bij zitten waar je niet blij mee bent en die je niet helpen. Door jezelf beter te leren kennen (bijvoorbeeld door te mediteren, aandachts- of ademhalingsoefeningen te doen), kun je leren eerder te signaleren dat zo’n neiging geactiveerd raakt. En dan kun je bewuster kiezen hoe je wil reageren, in plaats van dat die neiging vanzelf gedrag wordt waar je achteraf niet blij mee bent.

18

Hoe zie je je verleden?

Natuurlijk is het fijn als je veel mooie herinneringen hebt, want het verleden kun je niet meer veranderen. Wat je wel kunt veranderen is door welke bril je terugblikt. Als je aan de slag gaat met je herinneringen, kun je zelfs uit negatieve ervaringen meestal iets moois halen. Iets wat je er van geleerd hebt bijvoorbeeld. En meestal kun je dan ook mooie herinneringen terugvinden die verstopt zaten onder lelijke (die harder om aandacht vragen).

19

Wat verwacht je van de toekomst?

Uitgaan van het positieve en daar aan werken is leuker en dus beter vol te houden dan vechten tegen het negatieve. Vaak is dat een kwestie van kiezen hoe je tegen de dingen aankijkt en kiezen welke woorden je gebruikt.

20

Droom of fantaseer je wel eens over het leven dat je zou kunnen leiden als je het roer om zou kunnen gooien zonder rekening te hoeven houden met beperkingen? Vertel!

Natuurlijk zijn niet alle dromen volledig te realiseren, maar waarom zou je niet kijken hoe ver je kunt komen? Het enge van je droom daadwerkelijk najagen is dat de droom dan ook echt om zeep geholpen kan worden als het mislukt. Maar dan heb je het tenminste wel geprobeerd. En ontstaat er ruimte voor een nieuwe droom. Dat is leuker dan op je 80ste spijt hebben van de dingen die je niet hebt gedaan.

21

Wat frustreert jou?

Weet je ook wat de reden is dat het je frustreert? Kun je er iets van leren? Kun je er iets aan doen? Kun je het beter accepteren en voorbij laten gaan?

22

Waar word je blij van?

Weet je ook wat de reden is dat je er blij van wordt? Kun je zelf zorgen dat het vaker gebeurt? Van welke kleine dagelijkse dingen word je blij? Doe je moeite om de dingen waar je blij van wordt op te merken en ze te herinneren?

23

Waar word je gelukkig van?

Gelukkig zijn gaat dieper dan blij zijn. Gelukkig zijn heeft ook te maken met hoe je zelf het evenwicht ervaart tussen alle positieve en negatieve dingen, tussen alle mooie en lelijke dingen in het leven, het evenwicht tussen dingen waar je zelf iets mee of aan kan doen en de dingen die je overkomen (en hoe goed je die kan accepteren). Gelukkig kun je ook zelf meer of minder gewicht toekennen aan bepaalde zaken. En kiezen hoeveel aandacht, tijd en energie je stopt in het ene of het andere.

24

Als je in de supermarkt voor een halve euro een doosje zou kunnen kopen met een verbetering/upgrade van je sociale leven erin, zou je dat dan kopen? Zo ja, wat zou er precies in dat doosje zitten?

Wat houd je tegen om vandaag te beginnen met dat te realiseren? Hoe zou je dat kunnen doen? Zou je hulp in willen schakelen? Zo ja, heb je moeite om die hulp in te schakelen? Zo ja, wat kun je doen om het voor jezelf makkelijker te maken straks toch die hulp in te schakelen?

25

Wie of wat kan er voor zorgen dat morgen leuker, beter, mooier wordt dan vandaag?

In ieder geval kun je daar zelf ook iets aan doen. Vind uit wat. Vind uit hoe je dat daadwerkelijk kan doen. Durf te experimenteren.

26

Waar geloof je in?

Hoe kun je weten wat de waarheid is? Bij sommige kwesties kan dat gewoon niet, als je eerlijk bent. Dan kies je dus wat je wil geloven.

27

Hoe eerlijk ben je tegen jezelf? Hoe goed kun je achteraf terugkijken op hoe jij iets gedaan hebt, op wat er gebeurd is en jouw bijdrage daar aan?

Dit is erg belangrijk als je wil groeien, als je wil werken aan jezelf. Of als je anderen oprecht en echt wil helpen. Dat is allemaal niet noodzakelijk voor een leuk leven. Maar het kan het leven wel leuker en mooier maken.

28

Hoe kijk je tegen het leven aan?

Ook hier geldt dat je er net zo makkelijk niks mee kan doen. Je kunt prima leven zonder je af te vragen hoe je aankijkt tegen hoe mensen functioneren. Je kunt een prachtig leven hebben zonder na te denken over zaken als vrijheid, je relaties, de dood, verantwoordelijkheid of zingeving. Het kan het leven wel interessanter en leuker maken als je je er wel in verdiept. Welke perspectieven of invalshoeken zijn er mogelijk? Wat past bij jou? En als je op de een of andere manier vastgelopen bent, kan het helpen de weg te vinden naar een gezonder evenwicht en meer plezier en voldoening.

29

Hoe kijk je tegen de dood aan?

Je kunt er bang voor zijn, je kunt het als een verlossing zien, je kunt er gemengde gevoelens over hebben . Je kunt allerlei ideeën hebben over wat er wel of niet is of gebeurt na de dood. Feit is dat de dood bij het leven hoort (stel je voor dat er niks of niemand ooit zou sterven). Het is fijn om vrede te kunnen hebben met ook dit aspect van het leven. Wat zou je kunnen doen om die vrede te vinden of te vergroten? Bedenk in ieder geval dat een groter verdriet bij iemands overlijden doorgaans betekent dat die persoon een grotere rol heeft gespeeld in je leven, dat een groter verdriet ook meer liefde en positiefs betekent.

30

Voel je je wel eens (of zelfs vaak) onbegrepen?

Dat overkomt iedereen. Ondanks dat we taal, gebaren en handelingen, muziek en kunst tot onze beschikking hebben om onze ervaringen met anderen te delen, er blijven altijd dingen die onuitdrukbaar en ondeelbaar zijn. De ervaring van die ondeelbaarheid delen we dan wel weer met elkaar. Hoe uniek of hetzelfde die ervaringen voor verschillende mensen zijn, kunnen we niet weten. Acceptatie oefenen dus, en delen wat je wel kunt delen.

31

Waar kon je als kind het meeste van genieten? Hoe was je als kind?

Als volwassene wordt je geacht serieus en verantwoordelijk te kunnen zijn. Kunnen spelen is net zo belangrijk. Uit spel kunnen heel mooie en nuttige dingen ontstaan en plezier hebben is belangrijk om goed te kunnen blijven functioneren. Wanneer spelen en plezier teveel op de achtergrond raken, kan het helpen om je te herinneren hoe je als kind plezier maakte en waar je van genoot. En bij een gezond evenwicht tussen verleden, heden en toekomst hoort gepaste aandacht voor hoe je kindzijn in het verleden meespeelt in het nu en je toekomstplannen.

32

Hoe vaak maak je gebruik van je sterke kanten?

Hoe zou je dat vaker kunnen doen?

33

Wanneer ben je in balans?

Welke factoren spelen daarin een rol? Over welke factoren heb je (genoeg) controle? Hoe kun je daarmee zorgen dat je zo vaak als mogelijk in balans bent? Oftewel: wat kun je doen om te voorkomen dat je zo min mogelijk uit balans raakt en hoe kom je er weer in terug als je er toch uit geraakt bent?

34

Wat zou je willen leren?

Hoe ga je dat aanpakken?

35

Wat zijn jouw prioriteiten in het leven?

Ook als je niet kiest wat je prioriteiten zijn, gaat je leven gewoon door. Niet kiezen is ook een keuze. Kies dus of je hier iets mee wil of niet. (Alles is relatief…)

36

Wat zijn jouw prioriteiten momenteel?

Hoe goed lukt het om te handelen naar je prioriteiten? Hoe komt dat? Wil je daar iets aan veranderen? Zo ja, hoe ga je dat doen?

37

Waar ben je bang voor?

Angst hoort bij leven. Meestal laat het je weten dat je ergens rekening mee moet houden. Soms heb je er meer of vaker last van dan nodig is gegeven de situatie. Op een gezonde manier je angsten overwinnen is een mooie sport.

38

Ben je ooit echt een kind geweest?

Wat is jouw definitie van kind-zijn?

39

Wat geeft jou voldoening?

Het maakt niet uit hoe groot of hoe klein het is. Voldoening ervaren is een belangrijk element in levensgeluk. Het kan een flinke zoektocht zijn om te ontdekken waar je voldoening uit haalt. Ook hier: durf te experimenteren.

40

Waar ben je trots op?

Ook nu is het goed om eerlijk te zijn tegen jezelf.

41

Wat heb je van je ouders geleerd?

Of van je opvoeders, of van die ene juf of meester, of van die ene gebeurtenis? Hoe gebruik je dat in je dagelijks leven?

42

Wat heb je niet van je ouders geleerd?

Wat vind je daar van? Heb je het van iemand anders of op een andere manier alsnog geleerd? Zo nee, zou je dat willen? Indien je “ja” hebt geantwoord op de vorige vraag; hoe kun je dat bereiken?

43

Wat ging er goed? Wat nog meer? En wat nog meer?

Vraag jezelf dit met enige regelmaat af. Voor de meeste mensen is het makkelijker om te benoemen wat er niet goed ging of wat er de volgende keer anders of beter moet. Dat is heel nuttig, daar leer en groei je van. Maar om dat leuk te houden en een gezond evenwicht te bewaren, moet er ook voldoende aandacht zijn voor wat er goed ging. Dan kun je dat namelijk vaker doen en er vaker de positieve effecten van ervaren. En door nu stil te staan bij de goede en mooie dingen, is je verleden straks ook mooier als je terugblikt.

44

Wat gaat er NU in je om?

45

Hoe goed kun jij de dingen die je niet kunt veranderen, accepteren?

Wat werkt voor jou om je acceptatievermogen te vergroten? Als je dat (nog) niet weet, welke experimenten kun je dan bedenken om er achter te komen?

46

Hoe daadkrachtig ben je in het aanpakken van zaken die je kan en wil veranderen?

Heb je een concreet plan nodig of niet? Meestal helpt dat wel. Wat zou je allemaal in je plan moeten stoppen om te zorgen dat het haalbaar is?

47

Over hoeveel zelfdiscipline beschik je?

Als dat minder is dan je zou willen, hoe ga je daar dan mee om? Kan en wil je het accepteren of heb je iets bedacht om via andere technieken of hulp toch voor elkaar te krijgen wat je voor elkaar wil krijgen?

48

Vertrouw je op je eigen kunnen?

Waarbij wel en waarbij niet? Is dat terecht? Hoe kun je je vertrouwen vergroten als je dat zou willen?

49

Hoe ga je om met tegenslag?

Werkt dat voor jou? Heb je wel eens een andere manier geprobeerd?

50

Waar ben je dankbaar voor?

Je realiseren waar je dankbaar voor bent, kan ook een flinke bijdrage leveren aan je levensgeluk. Het kan helpen om zaken te relativeren en in ieder geval is het een manier om aandacht te hebben voor de positieve dingen in het leven.

51

Hoe ga je met conflicten om? Durf je het conflict aan te gaan als dat nodig is?

Conflicten horen ook bij het leven, ook al is het voor de meeste mensen geen leuk onderdeel. Je kunt er meestal wel iets van leren. Dat haalt de negatieve lading er weer een beetje vanaf. Begrijp je het standpunt van de ander? Kun je je inleven in hoe het voor hem/haar is?

52

Voor wie en wat voel jij liefde?

Uit je die liefde ook? Van wie of wat krijg je liefde? Kun je die liefde toelaten, accepteren?

53

Welke kleine of grote patronen herken je in je leven?

Handelen vanuit gewoontes of patronen is vaak heel efficiënt en kan prima zijn. Het is altijd waardevol om van jezelf te weten welke patronen er zijn in je leven. Dan kun je er bewust voor kiezen om het patroon te volgen, radicaal te doorbreken of iets ertussenin. Een kleinere of grotere wijziging in het patroon kan net zo mooi bijdragen aan het geheel als het volgen van het huidige patroon of juist het radicaal doorbreken daarvan. Vergelijk het met verschillende soorten stof; de ene effen, een ander met veel kleuren en een onregelmatig patroon en weer een ander met een regelmatig patroon. Het is maar net wat je mooi vindt, wat er het beste bij je past.

54

Wat geeft jouw dag, jouw leven zin?

Dit is één van de grote vragen. Voor veel mensen zijn er bepaalde zaken die gedurende het grootste gedeelte van hun leven deel uitmaken van het antwoord. Voor anderen varieert het vaker en sterker. Het stellen van de vraag, het zoeken naar het antwoord en het uitvoeren van het antwoord zijn belangrijker dan het antwoord zelf. Dat is tenslotte persoonsgebonden en variabel. Zin-geven is een bezigheid in denken, doen en voelen die kan komen en gaan. Je kiest zelf hoeveel aandacht, tijd en energie je eraan besteedt.

55

Welke vragen wil je jezelf of een ander nog meer stellen?

56

Dankwoord Dank aan Peter, die al die tijd mijn verhalen en ideeën aanhoorde en meedacht. Dank aan Ingrid, voor alle inspirerende gesprekken, die hielpen om mijn gedachten te ordenen. Ook veel dank voor het meelezen en meedenken. Mijn ouders en broer vormen het emotionele fundament onder mijn functioneren en hebben in die zin gigantisch veel mogelijkheden voor mij gecreëerd. Dankbaar ben ik ook voor mijn pleegzoon; hij is pas kort geleden deel gaan uitmaken van de groep mensen die mij inspireren en hij is daar bizar goed in. Maarten en Liesbeth vallen ook in de categorie bizar in de positieve zin het woord. Zij hebben het gebied ‘where the magic happens’ opnieuw gedefinieerd. Deze acht mensen zijn mijn ‘roots and wings’. Ik ben zo blij en dankbaar dat jullie er zijn. Naast hen zijn er heel veel andere mooie mensen waar ik van geleerd heb en die mij geïnspireerd hebben; klasgenoten, docenten, collega’s, familieleden, de mensen van de pleegouderraad, de mensen van Stukkie fietsen in het bijzonder en mensen die ik waar dan ook tegen kwam. Jullie allemaal maken mijn leven mooi en zorgen ervoor dat ik wijzer kon en kan worden. Dankjulliewel!

Linda van Ooijen-van der Linden IJsselstein, januari 2015

57

Aanbevolen informatie

Dat ik deze boeken aanbeveel wil niet zeggen dat ik het volledig eens ben met alles wat de auteurs schrijven. Wel vind ik het stuk voor stuk boeken waarin veel bruikbare informatie staat voor mensen die nieuwsgierig zijn en die graag wijzer willen worden. Het blijft aan jezelf om te kiezen wat je doet met de informatie en wat je er nog bij zoekt. Appelo, M. (2011). Het gelaagde brein. Amsterdam: Boom. Bohlmeijer, E. en Westerhof, G. (2010). Op verhaal komen. Amsterdam: Boom. Bolier, L., Haverman, M. en Walburg, J. A. (2010). Mental fitness. Amsterdam: Boom. Coelho, P. (2006). Als een rivier. Amsterdam: Uitgeverij De Arbeiderspers. Dewulf, D. (2009). Mindfulness werkboek. Utrecht: Kosmos Uitgevers. Diekstra, R. (2006). Ik kan denken/voelen wat ik wil. Amsterdam: Pearson Assessment and Information BV. Evans, J. (2012). Filosofie voor het leven en andere gevaarlijke situaties. Utrecht: Uitgeverij Ten Have. Ham, R. van der (1998). Zen, hier en nu. Deventer: AnkhHermes BV. Hermsen, J. J. (2010). Windstilte van de ziel. Amsterdam: Uitgeverij De Arbeiderspers. IJzermans, T. en Dirkx, C. (2009). Beren op de weg, spinsels in je hoofd. Zaltbommel: Uitgeverij Thema. Kampenhout, D. van (2004). Werken met het levenswiel. Haarlem: Altamira. Knoope, M. (1998). De Creatiespiraal. Nijmegen: KIC Nijmegen. Knoope, M. (2009). De Ontknooping. Nijmegen: KIC Nijmegen. Kumar, S. (2009). Earth Pilgrim. Dartington: GreenBooks. Liekens, P. (2011). Het placebo-effect. Utrecht: Uitgeverij AnkhHermes. Parkin, J. C. (2013). Fuck it 2. Utrecht: Uitgeverij Ten Have. Roodvoets, C. (2006). Niemandskinderen. De gevolgen en verwerking van een onveilige jeugd. Haarlem: Altamira. Siegel, D. (2010). Mindsight. Houten: Uitgeverij Het Spectrum. Siegel, D. L. (2010). De mindful therapeut. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. Stel, J. van der (2008). De kracht van mijn onmacht. Utrecht: Uitgeverij De Archipel BV. Stoute-Boots, M. (2009). De kracht van acht. Middelie: Andromeda. Yalom, I. D. (2008). Tegen de zon inkijken. Amsterdam: Uitgeverij Balans. Yalom, I. D. (2010).Therapie als geschenk. Amsterdam: Uitgeverij Balans. Zimbardo, P. en Boyd, J. (2009). De tijdparadox. Utrecht: Kosmos Uitgevers BV.

58