Wijzer! Aardrijkskunde

Wijzer! Aardrijkskunde Groep 8

Kopieerbladen Auteurs Ingrid Berkers Sanne van Engeland Marion de Graaff Karin van Hoof Margreet Nauta Hoofdauteur Ferry Siemensma Vakinhoudelijk advies Koen van Wijk

Noordhoff Uitgevers

255514_Folio.indb 1

20/04/15 7:57 PM

Inhoud

Theorie en lastige woorden

Samenvatting en begrippen

Kies je taak

SamenWijzer!

Topografie

1.1

1.2

1.3

1.4

2.1

2.2

2.3

2.4

3.1

3.2

3.3

3.4

4.1

4.2

4.3

4.4

5.1

5.2

5.3

5.4

1.0

1.1

2.0

2.1

3.0

3.1

4.0

4.1

5.0

5.1

0.1

0.2

0.3

0.4

1.1

1.2

1.3

1.4

2.1

2.2

2.3

2.4

3.1

3.2

3.3

3.4

4.1

4.2

4.3

4.4

5.1

5.2

5.3

5.4

5.5

1.1

1.2

1.3

1.4

1.5

3.1

3.2

3.3

3.4

5.1

5.2

5.3

5.4

0.1

0.2

0.3

0.4

2.5

0.5

0.6

1.1 2.1 3.1

© Noordhoff Uitgevers bv

4.1 5.1 Toetsen en antwoorden digitaal beschikbaar Beoordeling en feedback digitaal beschikbaar

255514_Folio.indb 3

20/04/15 7:57 PM



Kies je taak

SamenWijzer!

Topografie

Toetsen en antwoorden

Beoordeling en feedback

255514_Folio.indb 5

20/04/15 7:57 PM

Wijzer! Aardrijkskunde groep 8 – H1 Landbouw in Zuid-Amerika

1 1

Naam

Theorie en lastige woorden les 1 Doel: Om te lezen

Akker vol ananassen Paola is de jongere zus van Milena. Ze helpt haar vader op het land. Je kunt alleen een met een boot over de rivier bij hun huis komen. Daar liggen ook de akkertjes. Op één ervan verbouwt haar vader ananassen. ‘Als ze rijp zijn, breng ik ze naar de markt in de stad’, vertelt Paola. ‘We verbouwen ook cassave. Van de wortels maken we meel. Dat is veel werk, maar mijn broers helpen daarbij. Van het meel bakken we een soort brood. Van de opbrengst van onze akkers kunnen we net rondkomen. We gaan binnenkort een stuk bos kappen dat aan de akkers grenst. Daar wil mijn vader dan bananen verbouwen.’

de export Producten verkopen aan andere landen. de akkerbouw Gewassen laten groeien om te verkopen. de lokale markt Producten verkopen waar ze zijn gemaakt of verbouwd.

de veeteelt Dieren houden voor voedsel en andere producten. de bijvangst Het vangen van vissen die de visser niet wilde vangen.


de fruitteelt Het kweken van fruit.

het zeeklimaat Koele zomers, zachte winters en regelmatig neerslag.

255514_Folio.indb 7

20/04/15 7:57 PM


1 2

Naam

Theorie en lastige woorden les 2 – blad 1 Doel: Om te lezen

Koffie uit Brazilië Wist jij dat Brazilië 240 keer groter is dan Nederland? Dit supergrote land ligt in Zuid-Amerika. In het grootste deel van Brazilië is het meestal warm en vochtig. Dat komt doordat het land in de tropen ligt. Dit is het gebied aan beide kanten van de evenaar, de denkbeeldige grens tussen het noorden en zuiden van de aardbol. Het warme, vochtige klimaat in Brazilië is heel geschikt om koffie te verbouwen. Brazilië is de

grootste koffieproducent ter wereld. Dertig procent van alle koffie die er op de wereld wordt gedronken, komt ervandaan. Niet alleen koffie, maar ook andere gewassen als thee, cacao, bananen, suikerriet, soja en ananassen groeien erg goed in een tropisch klimaat. In de tropen zijn er geen seizoenen, zoals bij ons. Het is er altijd zomer. Daardoor kunnen boeren er het hele jaar oogsten en is de productie hoog.

Koffiebessen zijn rijp als ze rood zijn.

de tropen Het gebied op aarde dat dicht bij de evenaar ligt. Het is er altijd warm en vochtig.

de evenaar De grens tussen het noorden en het zuiden van de aardbol, hij loopt helemaal om de aarde heen. de productie Het maken van dingen.

Eet jij graag vlees? Misschien heb je dan wel eens in een Argentijns steakhouse gegeten. Daar serveren ze biefstukken en spareribs uit Argentinië. Dat land ligt ook in Zuid-Amerika, maar zuidelijker dan Brazilië. Het ligt niet in de tropen. Het klimaat is er droger en minder warm. Argentinië bestaat voor een deel uit grote kale grasvlakten, die pampa’s heten. Door het drogere klimaat groeien geen bomen op

een pampa. Het klimaat is ook niet erg geschikt voor akkerbouw. Boeren laten op deze uitgestrekte graslanden koeien grazen. De dieren hebben heel veel ruimte. Ze worden niet gemolken. Dat heet extensieve veeteelt. In Nederland is veeteelt intensief. Daar heeft een boer juist veel koeien op een kleiner stuk land. Dat kan, omdat het gras op een weiland veel voedzamer is dan op een pampa.

het steakhouse Een restaurant waar je steaks kunt eten, dat zijn stukken vlees. de sparerib Een soort vlees met bot erin.

255514_Folio.indb 8

De koeien op de Argentijnse pampa worden nooit gemolken.

de pampa Een grote boomloze grasvlakte in Zuid-Amerika. de extensieve veeteelt Veeteelt met weinig dieren op een heel groot stuk land.


Spareribs uit Argentinië

20/04/15 7:57 PM


1 2

Naam


Werken voor het buitenland

x

Suikerriet wordt met grote machines geoogst.

de grootgrondbezitter Een boer met een heel groot stuk land. de plantage Een groot landbouwbedrijf in de tropen.

In Zuid-Amerika wonen en werken grote boeren en kleine boeren. De verschillen tussen hun bedrijven zijn enorm. Grote boeren zijn grootgrondbezitters, ze hebben veel land. Meestal verbouwen ze één soort gewas, zoals koffie, suikerriet of cacao. Zo’n groot landbouwbedrijf in de tropen waar meestal maar één soort gewas wordt verbouwd, heet een plantage. Een plantage kan wel zo groot zijn als

vijfduizend voetbalvelden. Op een plantage worden grote machines gebruikt. Plantageboeren produceren voor de export. Ze verkopen hun producten aan multinationals. Dat zijn grote bedrijven die over de hele wereld fabrieken en kantoren hebben. Deze bedrijven verkopen de producten aan winkels in bijvoorbeeld Nederland. Soms zijn de plantages eigendom van een multinational.

de multinational Een bedrijf dat over de hele wereld fabrieken en kantoren heeft.

Werken voor jezelf


Zoals er grote boeren zijn, zijn er ook kleine boeren. Een kleine boer heeft een klein stuk land. Dat is van hem zelf of hij huurt het van een grootgrondbezitter. Dat heet pacht. Een kleine boer bewerkt zijn land zelf, samen met zijn vrouw en kinderen. Hij verbouwt allerlei verschillende soorten gewassen. Meestal heeft hij ook nog wat vee, zoals geiten en kippen. Sommige kleine boeren

hebben een tractor of een andere machine, maar de meesten doen alles met de hand. Een kleine boer eet met zijn gezin alles wat hij produceert, zoals groente, melk, kaas en vlees. Dat heet zelfvoorzienend. Wat hij teveel heeft, verkoopt hij op de markt in de buurt. Met het geld dat hij daarmee verdient, kan hij bijvoorbeeld kleding of meubels kopen.

de pacht Huur die je voor een stuk grond betaalt.

255514_Folio.indb 9

Een boerin verkoopt haar oogst op de markt in de naburige stad.

zelfvoorzienend Een boer verbouwt gewassen en houdt vee om zelf te gebruiken.

20/04/15 7:57 PM


1 3

Naam


Produceren voor het westen

Waar eerst regenwoud was, wordt nu soja verbouwd en geoogst.

Wat heeft jouw gekookte eitje met het tropisch regenwoud te maken? Kijk eens naar de foto. Dit was eens een stuk tropisch regenwoud. Het is platgebrand om er plantages aan te leggen. Daarop wordt nu soja verbouwd. Van sojabonen wordt veevoer gemaakt voor kippen, varkens en koeien in Nederland en andere westerse landen. Doordat er steeds meer soja nodig is, is er ook meer landbouwgrond nodig. Daarvoor wordt in Brazilië veel

de soja Een plant waarvan de bonen gebruikt worden als veevoer en om plantaardige olie van te maken.

regenwoud gekapt. Soja is een handelsgewas. Het wordt verbouwd voor de export, net als koffie, thee en palmolie. Van palmolie wordt biobrandstof gemaakt voor auto’s. Met de productie van handelsgewassen kunnen boeren veel geld verdienen. Daarom proberen ze hun plantages uit te breiden door meer regenwoud te kappen. Dat gebeurt niet alleen in Brazilië, maar op veel plaatsen in de tropen.

het handelsgewas Een plant die verbouwd wordt voor de export, zoals soja en koffie. de biobrandstof Brandstof waarin voor een deel plantaardige olie zit.

Is het erg als er regenwoud wordt gekapt om plantages aan te leggen? Ja, want het heeft grote gevolgen voor mens en milieu. Vaak worden kleine boeren van hun land gejaagd of gedwongen om hun land te verkopen. Door deze landonteigening moeten ze verhuizen. Ze trekken met hun gezin naar de stad om werk te zoeken. Verder wordt de grond elk jaar iets minder vruchtbaar, als boeren steeds dezelfde gewassen

verbouwen. Door deze uitputting brengt het land minder op en moet op een andere plek een nieuwe plantage worden aangelegd. Ook kan door ontbossing vruchtbare grond wegspoelen als het regent. Dat heet bodemerosie. Er zijn geen boomwortels meer die de grond vasthouden. Bomen houden ook water vast. Als ze gekapt zijn, droogt de bodem sneller uit en wordt die vaak ongeschikt voor landbouw.

de landonteigening Boeren worden gedwongen hun land te verkopen. de uitputting Hier: landbouwgrond zo gebruiken dat er steeds minder voedingsstoffen in zitten.

255514_Folio.indb 10

Voor de aanleg van plantages wordt regenwoud gekapt.

de bodemerosie Het afslijten van de grond door wind en water.


Grote gevolgen

20/04/15 7:58 PM


1 3

Naam


Het kan anders Natuur die eenmaal verdwenen is, komt niet zomaar terug. Daarom willen veel mensen dat het kappen van regenwoud stopt. Dat is niet zo gemakkelijk. Voor een regering betekent een plantage veel geld. Want hoe meer producten er geëxporteerd worden, hoe meer geld er aan belasting binnenkomt. Multinationals willen meer plantages aanleggen. Ze hebben veel macht en geld. Ze kunnen stiekem geld geven aan een

In Nederland kun je steeds meer eco-producten kopen.

de corruptie Mensen omkopen om er zelf voordeel van te hebben.

minister, zodat die bijvoorbeeld minder strenge regels maakt voor het kappen van regenwoud. Stiekem geld geven om er zelf beter van te worden, heet omkopen of corruptie. Tegenwoordig kun je producten kopen die gemaakt zijn met zo weinig mogelijk schade voor het regenwoud. Ze zijn milieuvriendelijk gemaakt. Je noemt ze groene producten of eco-producten.

het ecoproduct Een product dat gemaakt is zonder of met heel weinig schade voor het milieu.

Julio


Julio woont in Cajamarca, in Peru. Daar zit veel goud in de grond. Hij vertelt: ‘Veel kinderen in mijn klas hebben last van zere botten, bloedneuzen en vermoeidheid. Dat komt doordat er rond ons dorp een paar jaar geleden goud is gewonnen. Daarbij werd kwik gebruikt en dat is erg giftig. Nu wil een bedrijf een goudmijn vlak bij ons dorp beginnen. Daarom hebben we vandaag gedemonstreerd. Alle


dorpsbewoners zijn tegen de goudmijn. Een groot deel van ons gebied is al vervuild door de goudwinning. Het water is niet meer te drinken en de vissen kunnen we niet meer eten. We hebben schoon water nodig. Niet alleen om te drinken, maar ook voor de akkers en het vee. We zijn vastbesloten: die goudmijn komt er niet!’ ‘Goud nee, water ja’, staat er op dit spandoek.

20/04/15 7:58 PM


1 4

Naam

Theorie en lastige woorden les 4 Doel: Om te lezen

Werken met een thematische kaart die je zoekt, gebruik je de kaart die daarbij hoort. Je leert nu werken met de kaart grondgebruik. Daarop kun je aflezen op welke manier mensen de bodem gebruiken, zoals voor akkerbouw, bosbouw of mijnbouw.

Een thematische kaart is een kaart die over één onderwerp gaat. In een atlas staan veel verschillende thematische kaarten, bijvoorbeeld over landen en talen, over de bevolkingsdichtheid, en over de hoeveelheid neerslag. Afhankelijk van de informatie

Caracas

Grondgebruik woestijn, hooggebergte Bogotá

bos, oerwoud extensieve veeteelt

Manaus

akkerbouw (tarwe, mais) overige akkerbouw, veeteelt groente, fruit, wijnbouw Lima

suikerriet La Paz

tabak Rio de Janeiro

koffie cacao bananen katoen

Santiago Buenos Aires

0

het grondgebruik De manier waarop mensen de grond in een gebied gebruiken.


de thematische kaart Kaart die over één onderwerp gaat.

1000 km


20/04/15 7:58 PM



Kies je taak

SamenWijzer!

Topografie




20/04/15 8:01 PM


1 0 Les 1

Naam

Samenvatting Hoofdstuk 1 Doel: Om te leren

Kilometers koffie

Veel voedsel dat we elke dag eten komt uit Zuid-Amerika, zoals bananen en ananassen. Daar zijn verschillende soorten landbouwbedrijven. Twee grote landen daar zijn Brazilië en Argentinië.

Les 2

Voedselleveranciers

In de tropen is het meestal warm en vochtig. Ze liggen aan beide kanten van de evenaar. Het tropische klimaat is ideaal voor veel gewassen. Er zijn geen seizoenen. In Argentinië is het klimaat droger. Er liggen pampa’s. Die grasvlakten zijn geschikt voor extensieve veeteelt. Grootgrondbezitters verbouwen meestal één soort gewas op hun plantage. Ze werken voor de export en verkopen hun producten aan multinationals. Kleine boeren pachten vaak hun land. Ze verbouwen meerdere gewassen en zijn zelfvoorzienend.

Les 3

Het regenwoud verdwijnt!

Grote stukken regenwoud worden gekapt om er plantages aan te leggen, voor bijvoorbeeld soja. Het is een belangrijk handelsgewas, net als palmolie dat als biobrandstof wordt gebruikt. Door landonteigening trekken kleine boeren naar de stad. Als boeren elk jaar hetzelfde gewas verbouwen, vindt uitputting van de bodem plaats. Door ontbossing ontstaat bodemerosie en droogt de bodem uit. Door corruptie is het vaak moeilijk om het kappen van regenwoud tegen te gaan. Ecoproducten zijn gemaakt met zo weinig mogelijk schade voor het milieu.


Les 4

Topografie Zuid-Amerika

In deze les leer je de landen en belangrijkste gebieden, steden en wateren van Zuid-Amerika. Het zijn: Argentinië, Brazilië, Chili, Colombia, Curaçao, Peru, Suriname, Venezuela, Paramaribo, Brasilia, Rio de Janeiro, Santiago, Buenos Aires, Panamakanaal, Amazone, Atlantische Oceaan, Caribische Zee, Grote of Stille Oceaan, Panamakanaal en Andesgebergte. Op een thematische kaart kun je informatie over een bepaald thema aflezen, zoals het grondgebruik in een bepaald gebied. Je ziet dan hoe mensen er de bodem gebruiken.


20/04/15 8:01 PM


Les 2

Begrippen Hoofdstuk 1 Doel: Om te leren

Voedselleveranciers

de tropen Het gebied op aarde dat dicht bij de evenaar ligt. Het is er altijd warm en vochtig. de evenaar De grens tussen het noorden en het zuiden van de aardbol, hij loopt helemaal om de aarde heen. de pampa Een grote boomloze grasvlakte in Zuid-Amerika. de extensieve veeteelt Veeteelt met weinig dieren op een heel groot stuk land. de grootgrondbezitter Een boer met een heel groot stuk land. de plantage Een groot landbouwbedrijf in de tropen. de multinational Een bedrijf dat over de hele wereld fabrieken en kantoren heeft. zelfvoorzienend Een boer verbouwt gewassen en houdt vee om zelf te gebruiken. de pacht Huur die je voor een stuk grond betaalt.

Les 3

Het regenwoud verdwijnt!

de soja Een plant waarvan de bonen gebruikt worden als veevoer en om plantaardige olie van te maken. het handelsgewas Een plant die verbouwd wordt voor de export, zoals soja en koffie. de biobrandstof Brandstof waarin voor een deel plantaardige olie zit. de landonteigening Boeren worden gedwongen hun land te verkopen. de uitputting Hier: landbouwgrond zo gebruiken dat er steeds minder voedingsstoffen in zitten. de bodemerosie Het afslijten van de grond door wind en water. de corruptie Mensen omkopen om er zelf voordeel van te hebben. het ecoproduct Product dat gemaakt is zonder of met heel weinig schade voor het milieu.

Les 4

Topografie Zuid-Amerika

de thematische kaart Kaart die over één onderwerp gaat. het grondgebruik De manier waarop mensen de grond in een gebied gebruiken.



1 1

Naam

20/04/15 8:01 PM



Kies je taak

SamenWijzer!

Topografie




20/04/15 8:02 PM

Wijzer! Aardrijkskunde groep 8

0 1

Stappenplan

Stap 1

Stap 2

Stap 3

Stap 4

Stap 5

Terugkijken Hoe ging het werken aan je taak? Hoe beter het ging, hoe meer rondjes je kleurt.

Het maken van een plan. Het zoeken naar informatie of voorbeelden. © Noordhoff Uitgevers bv

Het werken aan de taak. Het presenteren of afronden van de taak. Ik heb met plezier aan de taak gewerkt. Heb je samengewerkt? Vul dan ook dit in. Het verdelen van het werk. Elkaar helpen en elkaars werk controleren. Het samen werken aan de taak.


20/04/15 8:02 PM


Kwartet


0 2


20/04/15 8:02 PM


Memory


0 3


20/04/15 8:02 PM


Ganzenbord – blad 1


0 4


20/04/15 8:02 PM


Ganzenbord – blad 2


0 4


20/04/15 8:03 PM


1 1

Naam

Kies je taak

1 Ontdek het! Van koffiebes tot bakkie troost

Stap 1

Lees de twee bronnen op het bronnenblad. Onderstreep in elke bron de informatie die je voor jouw poster kunt gebruiken. Schrijf bij stap 1 in het leerwerkboek wat de titel van jouw poster wordt.

Stap 2

Kopieer de foto’s van het bronnenblad of teken ze na. Je kunt ook foto’s van internet printen en uitknippen. Zoek ze op. Gebruik de zoekwoorden ‘koffiebes’ en ‘koffieboon’. Schrijf op bij stap 2 of je voldoende plaatjes hebt gevonden.

Stap 3

Bedenk welke informatieblokjes je gaat maken. Elk informatieblokje gaat over een onderdeel van de koffieboon, bijvoorbeeld: de groei, het plukken, het drogen en het branden. Noteer bij stap 3 welke informatieblokjes je gaat maken.

Stap 4

Maak de informatieblokjes. Schrijf de informatie op velletjes (gekleurd) papier, plak er plaatjes bij of maak tekeningetjes. Schrijf ook de titel die je bij stap 1 hebt bedacht boven aan de poster. Heb je onvoldoende informatie? Wil je meer weten? Zoek dan op internet met het zoekwoord ‘koffiebessen’. Schrijf op bij stap 4 of er voldoende informatie op de poster staat.

Stap 5

Terugkijken Heb je veel ontdekt over koffie? En hoe ging het maken van de poster? Beantwoord de vragen bij stap 5 in je leerwerkboek.

Extra


Zoek op internet naar meer informatie over koffie. Je kunt kiezen uit de volgende speurvragen op internet, of zelf een vraag bedenken: • Sinds wanneer drinken mensen al koffie? • Op welke manieren kun je koffie zetten? Zoek informatie op over je speurvraag en schrijf dat erbij op de poster.


Wat ga je doen? Je leest en bekijkt bronnen over hoe van koffiebessen koffie wordt gemaakt. Je maakt daar een poster van. Doel Je laat zien dat je begrijpt wat er allemaal gebeurt voordat een koffieboon koffie is geworden. Voorbereiding Je hebt tekenspullen, schrijfpapier en een groot vel tekenpapier nodig voor de poster, een computer met internet en printer. Neem het bronnenblad op bladzijde 23 en het stappenplan op bladzijde 25 van je leerwerkboek erbij.

20/04/15 8:03 PM


1 2

Naam

Kies je taak

2 Teken het! Maak een quiz


Wat ga je doen? Je maakt met andere kinderen een plaatjesquiz over Zuid-Amerika. Jullie verdelen de taken en maken kaartjes met tekeningen en vragen. Doel Je laat zien dat je de leerstof uit dit hoofdstuk beheerst. Voorbereiding Je hebt stevig wit papier of karton nodig om kaartjes van te knippen, een vel schrijfpapier en het stappenplan op bladzijde 25 van je leerwerkboek.

Stap 1

Lees samen hoofdstuk 1 nog een keer door. Schrijf woorden en begrippen op die jullie in de quiz kunnen gebruiken. Let ook op de afbeeldingen. Kijk of jullie die ook kunnen gebruiken. Kies samen twintig onderwerpen voor de quizvragen. Schrijf deze onderwerpen op een vel papier. Schrijf bij stap 1 in je leerwerkboek of je voldoende variatie in je onderwerpen hebt.

Stap 2

Knip twintig kaartjes uit. Verdeel dan de taken. Iedereen krijgt ongeveer even veel kaartjes. Verdeel ook de onderwerpen. Daarna maakt iedereen van zijn onderwerpen schetsen op de kaartjes. Beschrijf bij stap 2 op hoe jullie de taken hebben verdeeld.

Stap 3

Bespreek elkaars schetsen. Zijn ze duidelijk? Beelden ze goed de onderwerpen uit? Bedenk dan de vraag die jullie bij elke tekening gaan stellen. Bedenk eerst of het open vragen worden of meerkeuzevragen. Schrijf bij stap 3 wat voor soort vragen jullie hebben afgesproken.

Stap 4

Ieder maakt nu de tekeningen op zijn of haar kaartjes af. Je schrijft onder de tekening een vraag die erbij past. Draai daarna het kaartje om en zet het antwoord onder aan het kaartje. Controleer daarna samen alle vragen en antwoorden. Schrijf bij stap 4 op of jullie tevreden zijn. Zo niet, wat moet er nog veranderd worden? Pas aan wat nog niet helemaal goed is.

Stap 5

Terugkijken Jullie hebben over het hoofdstuk een spel gemaakt. Is het leuk geworden? Hoe ging het samenwerken? Beantwoord de vragen bij stap 5 in je leerwerkboek.


20/04/15 8:03 PM


1 3

Naam

Kies je taak

3 Kijk verder! Inca’s

Stap 1

Bedenk vragen over de Inca’s, bijvoorbeeld: • Wanneer en waar leefden de Inca’s? • Wat is er zo bijzonder aan die tijd? • Hoe leefden de Inca’s? • Wat is er nu nog van terug te vinden in Peru? • Leven er nog Inca’s? Schrijf al je vragen op een vel papier. Schrijf bij stap 1 op hoeveel vragen je over de Inca’s hebt. Schrijf op wat jij de vijf belangrijkste vragen vindt.

Stap 2

Zoek op internet of in de schoolbibliotheek naar antwoorden op jouw vijf belangrijkste vragen. Zoek informatie over de Inca’s. Gebruik als zoekwoorden: ‘inca’, ‘machu picchu’ en ‘geheime vallei’. Bekijk afbeeldingen en lees informatie door. Print informatie en plaatjes uit die je wilt gebruiken. Schrijf bij stap 2 op hoe je je werkstuk gaat indelen. Welke hoofdstukken ga je maken? Gebruik jouw vragen als titels van de hoofdstukken. In de hoofdstukken geef je antwoord op de vragen.

Stap 3

Schrijf je werkstuk. Gebruik hiervoor de informatie die je op internet hebt gevonden. Je schrijft alles in je eigen woorden. Je kunt je werkstuk natuurlijk ook op de computer typen. Overleg dat met je leerkracht. Beschrijf bij stap 3 in het kort wat het interessantste is dat je over de Inca’s te weten bent gekomen.

Stap 4

Plak enkele plaatjes bij je werkstuk. Schrijf er een passende tekst bij, zodat duidelijk is wat er op het plaatje te zien is. Beschrijf bij stap 4 kort welke plaatjes je hebt gevonden.

Stap 5

Terugkijken Hoe ging het maken van het werkstuk? Kon je gemakkelijk informatie vinden? Was die bruikbaar? Beantwoord de vragen bij stap 5 in je leerwerkboek.

Extra



Wat ga je doen? Je maakt een werkstuk over de Inca’s en het dorp Machu Picchu in Peru, dat zij bouwden en bewoonden. Doel Je laat zien dat je veel geleerd hebt over de Inca’s en dat je informatie van internet kunt verwerken in een werkstuk. Voorbereiding Je hebt een computer met internet, schrijfmateriaal en het stappenplan op bladzijde 25 van je leerwerkboek nodig.

Maak van je werkstuk een presentatie. Maak bijvoorbeeld een PowerPointpresentatie, waarin je de informatie uit je werkstuk in steekwoorden opschrijft. Kun je de presentatie zonder spiekbriefje geven?

20/04/15 8:03 PM


1 4

Naam

Kies je taak

4 Maak het! Maak een poster


Wat ga je doen? Je gaat reclame maken voor het tropisch regenwoud. Je tekent hoe bijzonder het regenwoud is en schrijft er in een informatieblokje bij waarom het behouden moet blijven. Doel Je laat zien dat je begrijpt waarom het tropisch regenwoud beschermd moet worden. Voorbereiding Je hebt tekenmateriaal, een groot vel tekenpapier, schrijfpapier, het bronnenblad op bladzijde 24 van je leerwerkboek en het stappenplan op bladzijde 25 nodig.

Stap 1

Lees en bekijk de bronnen op het bronnenblad. Schrijf op een papier wat je in het informatieblokje bij de tekening wilt zetten. Schrijf bij stap 1 op waarom jij het tropisch regenwoud bijzonder vindt.

Stap 2

Kies een aantal onderwerpen die je bij stap 1 hebt opgeschreven die je in je poster wilt verwerken. De poster moet voor het grootste deel een tekening of schilderij zijn van het regenwoud. Onderaan komt een informatieblokje. Bedenk ook een titel die duidelijk maakt wat het doel van de poster is, bijvoorbeeld: Red het regenwoud, anders gaat het in de toekomst fout! Schrijf bij stap 2 op welke titel je hebt bedacht.

Stap 3

Maak op een groot vel tekenpapier een schets van je tekening van het tropisch regenwoud. Laat plaats vrij voor de titel. Wil je meer informatie over hoe het regenwoud eruitziet? Kijk op internet en zoek met ‘tropisch regenwoud’. Bekijk de afbeeldingen. Schrijf bij stap 3 op of je tevreden bent over je schets. Niet? Verbeter de schets.

Stap 4

Maak de tekening nu in kleur af. Zet de titel erin en het informatieblokje waarin staat waarom het tropisch regenwoud behouden moet blijven. Beschrijf bij stap 4 kort hoe je je poster hebt ingedeeld.

Stap 5

Terugkijken Hoe ging het maken van de poster? Ben je er tevreden over? Beantwoord de vragen bij stap 5 in je leerwerkboek.


20/04/15 8:03 PM



Kies je taak

SamenWijzer!

Topografie




20/04/15 8:03 PM


1 1

Voedsel

SamenWijzer! In het onderdeel SamenWijzer! wordt een onderwerp vanuit verschillende vakgebieden en invalshoeken bekeken. U leest meer hierover in de Algemene Inleiding van de Handleiding. Specifieke informatie vindt u in de Lesbeschrijvingen van de Handleiding. Op dit kopieerblad leest u hoe u SamenWijzer! kunt uitbreiden met extra activiteiten tot een (schoolbreed) project. Thema Deze SamenWijzer! gaat over voedsel. Hoofdvraag Wat eten mensen?


Deelvragen Wijzer! Aardrijkskunde: Maakt het uit waar je suiker vandaan komt? Wijzer! Geschiedenis: Hoe kwam suiker vroeger in Europa? Wijzer! Natuur & techniek: Hoe worden suikerbieten suiker? Tips Naast de pagina’s in het leerwerkboek en de taken op de kopieerbladen zijn er verschillende activiteiten waarmee u dit thema kunt uitbreiden. Bijvoorbeeld: • Hou een kringgesprek over de nadelen van suiker. Overal zit tegenwoordig suiker in. Daardoor krijg je meer koolhydraten binnen dan je verbrandt en word je dikker. Hoe zit het met de kinderen, gaan ze er bewust mee om van huis uit of wordt er niet op gelet? • Op Suikerinfo.nl is een gratis werkstuk- en spreekbeurtenpakket aan te vragen. Het biedt informatie en ook afbeeldingen aan. Op dezelfde site is voor het basisonderwijs (leerlingen van groep 6, 7 en 8) lesmateriaal beschikbaar in de vorm van schriftelijk materiaal en bijbehorende websites. Het lesmateriaal sluit volgens de site goed aan bij de kerndoelen van de vakken natuuronderwijs (BO), gezond en redzaam gedrag (BO), biologie (VO) en verzorging (VO). • In het kader van de geschiedenis van de suiker kunt u aandacht besteden aan het verschijnsel slavernij en de rol die Nederland daarin speelde. Een lespakket is te vinden op de site van Entoen.nu. • Justcare.nl geeft een lespakket uit over eerlijke handel, waarbij ook suiker wordt besproken: winkelen, boodschappen doen, we doen het allemaal. We kopen kleding die we leuk vinden, en genieten als het mag van suiker. Maar waar komen de producten vandaan, wie maakt ze en onder welke omstandigheden? • Gezonderwijs.nl geeft een aantal lespakketten uit over gezondheid, als u dit wilt koppelen aan het thema suiker. In dat kader zijn er ook lespakketten verkrijgbaar over diabetes. • Er zijn diverse kook- en bakactiviteiten mogelijk waarin suiker een centrale rol speelt. Denk aan cake, karamel, toffees of fondant. • Nodig een bioloog uit die kan vertellen hoe het komt dat veel planten suiker bevatten. • Laat de kinderen een suikergedicht of suikerrap schrijven en voordragen.

SamenWijzer! Eindpresentatie Deze presentatie kan allerlei vormen hebben, waar u zelf met de kinderen een leuke naam voor kunt bedenken, zoals event, manifestatie, beurs of iets dergelijks. U kunt tijdens deze presentatie de voorwerpen en attributen tentoonstellen die de kinderen hebben verzameld. Eventueel kunt u de kinderen rondleidingen laten houden. De kinderen presenteren hun suikerkrant, die op een centrale plaats ter inzage blijft liggen. U kunt dit uitbreiden met de activiteiten van andere groepen en, als u Wijzer! Geschiedenis en/of Wijzer! Natuur & techniek gebruikt, andere zaakvakken.


20/04/15 8:03 PM

Wijzer! Aardrijkskunde groep 8 – Naam

1 2

Voedsel – Taak 1

Maak een suikerkrant

Stap 1

Over suiker is veel te vertellen. Waar komt het vandaan, hoe wordt het gemaakt, welke soorten suiker zijn er en wat kun je ermee doen? Ga met je groepje bij elkaar zitten om te brainstormen. Maak een woordweb. Schrijf in het midden ‘Suiker’. Eromheen schrijf je alle woorden die je te binnen schieten die met suiker te maken hebben. Schrijf op bij stap 1 van het stappenplan hoeveel woorden jullie gevonden hebben.

Stap 2

In een krant staan verschillende soorten artikelen. Kijk op kopieerblad 1.3 voor een overzicht. Pak het woordweb erbij. Bespreek met je groepje welke woorden je gaat uitwerken tot een artikel. Bepaal ook wat voor artikel geschikt is voor dat onderwerp. Verdeel de taken. Wie gaat welk artikel uitwerken? Je kunt in tweetallen werken. Let op: voor een reportage moet je op pad. Overleg met je leerkracht of dat kan. Schrijf op bij stap 2 welke taak jij gaat doen.

Stap 3

Werk het artikel uit. Kijk op kopieerblad 1.3 voor tips. Zorg ook voor afbeeldingen. Kopieer plaatjes uit boeken of zoek afbeeldingen op internet die je uitprint. Je kunt ook eigen tekeningen of foto’s gebruiken als afbeeldingen.

Stap 4

Stel de krant samen. Nieuwtjes staan vaak op de voorpagina. Achtergrondartikelen en interviews zijn geschikt voor de middenpagina’s. Recensies en andere korte artikeltjes kunnen goed op de achterpagina.

Stap 5

Terugkijken Hoe ging het bepalen van de onderwerpen? Hoe ging het uitwerken van het artikel? Konden jullie goed samenwerken? Beantwoord de vragen bij stap 5.



Wat ga je doen? Je schrijft met een groepje artikelen over suiker en maakt daarvan een suikerkrant. Doel Je laat zien wat je weet over suiker en dat je daarover verschillende soorten teksten kunt maken. Voorbereiding Je hebt een of meer computers met internet, enkele grote vellen papier en teken- en schrijfmateriaal, en kopieerbladen 1.3 en 0.1 (leeg stappenplan) nodig.

20/04/15 8:03 PM


1 3

Voedsel – Taak 1

Soorten krantenartikelen Nieuwsbericht Je geeft feiten over iets dat net gebeurd is of net bekend is geworden. Nieuwsfeiten kun je vinden op internet. Gebruik de zoekterm ‘nieuws suiker’. Reportage Je gaat ergens heen en beschrijft wat je hebt gezien, gehoord en meegemaakt. • Bedenk van tevoren wat het doel van je reportage is. Waar ga je heen? Wat wil je daar te weten komen? Schrijf dit op als een vraag. Bijvoorbeeld: ‘Wat doet een pannenkoekenhuis met suiker?’ • Als je in een bedrijf (bijvoorbeeld een winkel, restaurant, fabriek) of bij iemand thuis een reportage wilt maken, maak dan eerst een afspraak. Voor een reportage op straat hoeft dat niet. • Je kunt ook een fotoreportage maken.


Interview Je stelt vragen aan iemand en schrijft dit vraaggesprek op. • Bedenk wat voor iemand veel over suiker weet, bijvoorbeeld een banketbakker, winkelier, suikerboer of iemand van een suikerfabriek. Het is handig als je zelf al iemand kent. • Maak een afspraak met die persoon. Je kunt naar die persoon toegaan of het interview afnemen via de telefoon of internet. • Bedenk van tevoren welke vragen je wilt stellen. Schrijf ze op. Achtergrond Je onderzoekt een bepaald onderwerp en geeft daar informatie over. • Bedenk wat je precies wilt weten over het onderwerp. Schrijf dit op in een vraag. Bijvoorbeeld: ‘Waarom zijn er verschillende kleuren basterdsuiker?’ • Verzamel informatie in boeken of op internet, bijvoorbeeld met de zoekterm ‘suikerwereld’. • Je kunt ook een achtergrondartikel schrijven over het onderzoek dat je in SamenWijzer! hebt gedaan. Recensie Je geeft je mening over bijvoorbeeld een boek, film of restaurant. • Beschrijf wat je goed en niet goed vindt. • Geef argumenten. Overig Korte stukjes, zoals weetjes, recepten, een puzzel of een quiz. • Haal ideeën uit kookboeken of tijdschriften, of zoek op internet bij ‘suikerwereld’.


20/04/15 8:03 PM


1 4

Voedsel – Taak 2

Maak een suikertentoonstelling Wat ga je doen? Je maakt samen met andere kinderen een tentoonstelling waarin je verschillende soorten suiker en producten met suiker laat zien en toelicht. Doel Je laat zien wat je weet over verschillende soorten suiker en suiker in producten. Voorbereiding Je hebt nodig: schrijfmateriaal en lege kaartjes, kopieerblad 1.5 en 0.1 (leeg stappenplan).

Lees de informatie op kopieerblad 1.5. Er zijn drie onderwerpen. Spreek af wie zich met welk onderwerp gaat bezighouden. Ben je goed in schrijven? Dan zijn onderwerpen 1 en 2 geschikt voor je. Onderwerp 3 is heel geschikt voor rekentalenten. Schrijf op bij stap 1 van het stappenplan wat jij gaat doen en wat je hebt afgesproken met de andere kinderen van jouw groepje.

Stap 2

Verzamel materiaal voor de tentoonstelling. Schrijf op bij stap 2 welke materialen jij gaat verzamelen.

Stap 3

Schrijf een informatieblokje of toelichting bij alles wat je op de tentoonstelling laat zien. Doe zo nodig onderzoek. Kijk in boeken ven op internet voor informatie. Schrijf de toelichtingen op aparte kaartjes.

Stap 4

Richt de tentoonstelling in. Ieder onderwerp krijgt een aparte plaats in de tentoonstelling. Leg de kaartjes met toelichting erbij. Je kunt er ook een proeverij bij maken. Schrijf op bij stap 4 of jullie tevreden zijn over de tentoonstelling. Wat kan er anders of beter? Noteer het en pas het aan.

Stap 5

Terugkijken Hoe ging het verzamelen van het materiaal? Hoe ging het schrijven van de toelichtingen? Hoe ging het inrichten van de tentoonstelling? Beantwoord de vragen bij stap 5. © Noordhoff Uitgevers bv

Stap 1


20/04/15 8:03 PM


1 5

Voedsel – Taak 2

Wat voor soorten suiker zijn er?

Suiker is er van verschillende planten, in verschillende vormen en in verschillende kleuren. Ga op onderzoek uit in de supermarkt, op internet en thuis in jullie keukenkast. Verzamel zo veel mogelijk soorten. Zoek er informatie over.

Wat kun je doen met suiker?

Verzamel producten of verpakkingen waarmee je de functie van suiker kunt laten zien: • Suiker verandert de smaak van dingen. Het maakt zure dingen minder zuur, zoals bessen of yoghurt. Bittere dingen, zoals cacao, smaken met suiker niet bitter meer. Denk maar aan chocolademelk. • Suiker zorgt ervoor dat dingen goed mengen. Zo houdt suiker de luchtbellen beter vast in beslag voor cake. • Suiker in ijs zorgt ervoor dat het minder snel bevriest. Daardoor blijft het zachter. • Suiker zorgt ervoor dat dingen minder snel bederven. Dit heet conserveren. Daarom zit er flink veel suiker in een pot jam. • Suiker is een echte versierder. Koekjes en snoepjes zijn vaak versierd met suikerkorrels, soms gekleurd. • Producten met suiker zijn niet altijd om op te eten. Suiker is ook een grondstof voor zeep, papier, aardewerk, glas en zelfs autobanden. In cement en lijm zorgt suiker ervoor dat het minder snel hard wordt.

Hoeveel suiker zit erin?

• Verzamel producten of verpakkingen waarmee je laat zien hoeveel suiker het bevat. • Reken uit hoeveel één suikerklontje weegt. Suiker in levensmiddelen • Kijk op de verpakking van een product hoeveel suiker het bevat. • Reken uit hoeveel suikerklontjes dit zijn en leg ze ervnaast. Let op: Soms wordt de hoeveelheid suiker niet aangegeven per stuk of per portie. Dan moet je dit uitrekenen. Dat kun je doen door één portie te wegen of af te meten met een maatbeker. Natuurlijke suiker in vers fruit of verse groente • Kijk op internet bij de voedingswaardetabel. • Klik het fruit aan waarvan je het suikergehalte wilt weten. • Kijk wat het suikergehalte per portie is. • Reken uit hoeveel suikerklontjes dit zijn en leg ze ernaast.


bron: www.suikerwereld.nl


20/04/15 8:03 PM



Kies je taak

SamenWijzer!

Topografie




20/04/15 8:03 PM

Wijzer! Aardrijkskunde – Naam

Nederland – blind

0 1

50 km


0


20/04/15 8:03 PM


Nederland – ingevuld

0 2

0

50 km

Schiermonnikoog Ameland Terschelling

n

e

Vlieland

z

e

e

Delfzijl

GRONINGEN

d

Groningen

d

Leeuwarden

a

Veendam

W

FRYSLÂN Drachten (FRIESLAND)

Texel

N o o r d z e e

Af

Den Helder

slu

itd

ijk

Sneek

Assen Heerenveen

DRENTHE Emmen

IJsselmeer Hoogeveen Emmeloord

Enkhuizen

NOORD-HOLLAND

Meppel

Alkmaar Kampen

Marker meer

Zaandam

t

Almelo

Twe Tw e nte

Amstelveen Deventer

Haarlemmermeer

Hilversum

Apeldoorn

Hengelo

Enschede

Amersfoort

Leiden

Ve lluwe uw e

Alphen a.d. Rijn

Gouda

N W ieu Rijnmond at w Rotterdam er e we g

Lek

Zutphen

GELDERLAND

Utrecht

Js se l

Zoetermeer

UTRECHT I

am -Ri

d

Delft

SCHIPHOL

OVERIJSSEL

Almere

d

a

r ste Am

Den Haag

R

a

n

d

s

FLEVOLAND

Amsterdam

Haarlem

Zwolle

sel IJs

Noordzeekanaal

Lelystad

Purmerend

jnk ana al

Arnhem Neder-Ri Wageningen jn

Doetinchem

Waal

ZUID-HOLLAND

Nijmegen

Dordrecht Oss

M aas

Biesbos

Maa

’s-Hertogenbosch

te

Breda

r

sc

Middelburg Vlissingen

We

h

el

ZEELAND

de

Bergen op Roosendaal Zoom

s

Oos

NOORD-BRABANT Tilburg Helmond Eindhoven

ste rsc helde ZeeuwsVlaanderen Terneuzen

Venlo

Ma as

Roermond

Heerlen Maastricht


LIMBURG

VAALSERBERG


20/04/15 8:03 PM


Europa – blind


0 3


20/04/15 8:03 PM

Antwerpen

SPANJE

P

yr

Bordeaux

Madrid


Straat van Gibraltar

Lissabon

PORTUGAL

Luxemburg

Se in e

ene

Bern

Marseille

l

au Don

M

p

i d

d

Wenen

e

SERVIË

Belgrado

Z e e

Athene

W

TURKIJE

CYPRUS

Zwarte Zee

ga

ol

RUSLAND Moskou

Istanbul

OEKRAÏNE

BULGARIJE

Donau

Boekarest

ROEMENIË

WIT-RUSLAND

Sint-Petersburg

GRIEKENLAND

ALBANIË

BOSNIË EN HERCEGOVINA

KROATIË

HONGARIJE

Bratislava Budapest

SLOWAKIJE

POLEN

Warschau

LITOUWEN

LETLAND

ESTLAND

Helsinki

l l MALTA a n d s e

Sicilië

SLOVENIË

Rome

ITALIË

Milaan Po

e n

o

TSJECHIË

Praag

OOSTENRIJK

DUITSLAND

München ZWITSERLAND

Genève Lyon

Barcelona

eën

Lux. x.

K Keulen

Berlijn

Hamburg

O

Stockholm

ZWEDEN

Kopenhagen

DENEMARKEN

R Ruhrgebied g ge e

UR RG LUXEMBURG

BELGIË

Brussel

NEDERLAND

FRANKRIJK

Parijs

anaal Het K

Londen

Thee ms

Engeland

Liverpool

Noordzee

Oslo

FINLAND

S c a n d i n a v i ë

NOORWEGEN

Rijn

LUXEMBURG

Schotland

Glasgow

VERENIGD Dublin KONINKRIJK

Keulen

BELGIË Wallonië en nn de Ar

Vlaanderen e Brussel

S c he ld

IERLAND

Atlantische Oceaan

IJSLAND

Ka

u s k a s K a u

a Wolg

Rhô ne

te

A


l e

e

O

a er b ge

rg

ze

sp

isc

he

Ze

e

0 4

st

Noordelijke IJszee


Europa – ingevuld

20/04/15 8:03 PM


Wereld – blind


0 5


20/04/15 8:03 PM


c

ky

C

Los Angeles

A

M

PERU

COLOMBIA

Panamakanaal

I

E

R

A

n

K

A

CHILI

es

Santiago

d

gebergte Buenos Aires

ARGENTINIË

Oceaan

Atlantische

Rio de Janeiro

BRAZILIË Brasilia

SURINAME

Paramaribo

A m azone

VENEZUELA

MAROKKO

Casablanca

Lagos

NIGERIA

l

EGYPTE

SUDAN

Mekka SAUDI-ARABIË

MiddenO o s t e n Perzische Golf

IRAN

Teheran

SINGAPORE

Bangkok

e

e)

TAIWAN

Shanghai

M (B

ë

AUSTRALIË

Molukken

INDONESIË Jakarta Java

i

Sydney NIEUWZEELAND

(Stille Oceaan)

Grote Oceaan

Seoul JAPAN Tokyo

FILIPIJNEN

VIETNAM

r

ZUIDKOREA

Beijing (Peking)

b

Xianggang (Hongkong)

C h n g ts Ja

i

g Ji a n g an

CHINA

S

BANGLADESH THAILAND

Bagdad Jeruzalem IRAK

TURKIJE

Ze

A

Oceaan

ISRAËL

Cairo

a

Indische

Ankara

Suezkanaal

G

l a ng a y a es

m

AZIË

RUSLAND

INDIA Kolkata (Calcutta)

Delhi

Mumbai (Bombay)

PAKISTAN

A AFGHANISTAN S

de

A N TA R C T I C A

Kaapstad

ZUIDAFRIKA

ETHIOPIË

SUDAN DA DAN AN

DEM. REP KONGO

AFRIKA

S a h a r a

IRAN

Midden-

IRAK EGYPTE O o s t e n SAUDIARABIË

ISRAËL

TURKIJE

E U R O PA

Ni j l

Ro


(Stille Oceaan)

Grote Oceaan

Washington

New York

Montréal

Caribische Curaçao Zee

Chicago

ssi s s i ppi Mi

Mexico-Stad

MEXICO

VERENIGDE STATEN

CANADA

ns ai nt ië u rn o fo M ali

Hawaii

Alaska

R

o i

j

GROENLAND

H

Ni

0 6

(

Noordelijke IJszee


Wereld – ingevuld

e

20/04/15 8:03 PM


1 1

Naam

Topografie hoofdstuk 1 – blad 1 Doel: Om te leren

Zuid-Amerika Landen: Curaçao – Peru – Colombia – Brazilië – Venezuela – Chili – Suriname – Argentinië

Wateren: Amazone – Panamakanaal – Caribische Zee – Atlantische Oceaan – Grote Oceaan Gebergten: Andesgebergte


Steden: Paramaribo – Brasilia – Rio de Janeiro – Santiago – Buenos Aires


0

500 km

20/04/15 8:03 PM


1 1

Naam

Topografie hoofdstuk 1 – blad 2 Doel: Om te leren

Wateren: Amazone – Panamakanaal – Caribische Zee – Atlantische Oceaan – Grote Oceaan

Zuid-Amerika Landen: Curaçao – Peru – Colombia – Brazilië – Venezuela – Chili – Suriname – Argentinië

Gebergten: Andesgebergte

Steden: Paramaribo – Brasilia – Rio de Janeiro – Santiago – Buenos Aires C ar i b i s che Z ee CURAÇAO

A tl an ti sc h e O c e a an

Panamakanaal VENEZUELA

Paramaribo SURINAME COLOMBIA

Am a

z o ne

PERU

A

BRAZILIË

n d

e

s

g

Brasília

e

r g t e b e

G rote Oceaan

Rio de Janeiro

Santiago Buenos Aires ARGENTINIË

0


500 km


CHILI

20/04/15 8:03 PM

Wijzer! Aardrijkskunde

Recommend Documents