Omgaan met verschillen in de gemeente

Omgaan met verschillen in de gemeente Elke gemeente heeft te maken met uiteenlopende meningen. Deze verscheidenheid is zowel een rijkdom als een last. Want hoe houden gemeenteleden elkaar vast en voorkomen ze dat ze uit elkaar groeien? Dit katern geeft voorbeelden uit de praktijk, een aanpak voor bezinning en een korte handreiking om verder stil te staan bij de thema’s.

Katern

Teamvorming in een veilige sfeer • Omgaan met verschillen in beleving • Veranderingen in de liturgie • Model voor bezinning • Materialen bij de thema’s •

2|

Groeien door verschillen Elke gemeente heeft te maken met uiteenlopende meningen en belevingen. Bij de ene gemeente betreft het de sluiting van een kerk, bij de andere de koers van de gemeente, bij weer een andere staan geloofsbelevingen haaks op elkaar. Nu zijn verschillen niet erg. Sterker: zij kunnen een verrijking zijn. Mensen zijn verschillend, dus hun opvattingen en keuzes ook. Maar verschillen zijn soms ook lastig. Gelovigen kunnen zomaar tegenover elkaar komen te staan en zelfs van elkaar vervreemden. Dan doet veelkleurigheid zeer aan je ogen. In elke gemeente waar ik heb gewerkt, ervoer ik dat verscheidenheid zowel een rijkdom als een last is. Er waren momenten dat verschillen me goed deden, maar evengoed heb ik er wakker van gelegen. In het laatste geval dacht ik: hoe houden we elkaar vast en hoe voorkomen we dat we uit elkaar groeien? Ook in mijn laatste gemeente liepen we ertegenaan, onder meer bij het thema ‘ziekte en genezing’. Er waren gemeenteleden die vonden dat we daar meer aandacht aan moesten besteden. Zij verwezen naar de Bijbel met zijn genezingsverhalen, en naar evangelische groepen die genezing in de naam van Jezus centraal stellen. Andere gemeenteleden moesten daar niet veel van hebben. Ook vroegen pastoraal bezoekers aandacht voor het thema – zij wilden beter toegerust worden om zieken en hun omgeving helend nabij te zijn.

Verscheidenheid alom De kerkenraad besloot om intensief met dit thema aan de slag te gaan, en dan gemeentebreed: een aanpak waarbij zoveel mogelijk gemeenteleden betrokken zouden worden. Twee jaar zijn we ermee bezig geweest, steeds met dit doel voor ogen: wegen vinden waar we als kerk mensen die ziek zijn en hun omgeving helend nabij kunnen zijn. Het resultaat van de bezinning is beschreven in het boek Daar word je beter van!* Tijdens die bezinning deden we de ervaring op dat het omgaan met verschillende geloofsbelevingen niet zo gemakkelijk is. En rond meer aspecten van gemeentezijn liepen we aan tegen verscheidenheid: bij de muzikale vormgeving en inhoud van kerkdiensten, bij de aanpak van het jeugdwerk, bij

het verstaan van de Bijbel, bij ethische kwesties, enzovoort. Dat bracht de kerkenraad ertoe zich niet primair te richten op een van deze facetten, maar op de daaronder liggende kwestie van verscheidenheid.

Waardevolle aanpak In grote lijnen hanteerden we voor de bezinning op ‘omgaan met verscheidenheid’ de werkwijze rond het thema ‘ziekte en genezing’. Aan de hand van een projectbeschrijving met een plan van aanpak ging een projectgroep aan de slag. Zij wilde onderzoeken hoe we verscheidenheid vruchtbaar kunnen maken voor het geheel, en hoe we het gelijk van individu of groep konden inbedden in het welzijn van allen. Er kwam gedurende het proces veel op tafel, waarbij de verschillen soms pijnlijk langs onze ziel schuurden. De uitkomst van deze grondige bezinning is opgetekend in het onlangs verschenen boek Mijn gelijk en ons geluk.**

Omgaan met verschillen Kerkinformatie • december 2012

Deze aanpak is buitengewoon waardevol gebleken. Het zijn in wezen geloofsgesprekken, diepte-investeringen die het totale gemeentezijn ten goede komen. Zeker, het was niet altijd eenvoudig. Maar we zijn samen verder gekomen. Verder gekomen door ruimte te scheppen én tegelijkertijd grenzen te stellen. Voor een enkeling was die ruimte te breed of waren die grenzen te beperkend. Maar het gaf duidelijkheid, en dat is heilzaam voor het geheel van de gemeente. Piet Schelling emeritus gemeentepredikant en publicist

* Te verkrijgen bij de auteur via [email protected]. ** auteur Piet Schelling, uitgegeven door Boekencentrum.

|

Trynwâlden behandelt ‘ziekte en geloof’ met zorg

Het gesprek gaat door In de Protestantse Gemeente Trynwâlden in het noorden van Friesland was ‘geloof en ziekte’ geen onbekend thema. In 2009 werd een gemeenteavond over dit thema gehouden aan de hand van lezingen van drie sprekers. Een van de predikanten verzorgde een enkele keer (op verzoek) ziekenzalving bij ernstig zieke gemeenteleden. Enkele gemeenteleden bezochten wel eens een genezingsdienst van Jan Zijlstra, en daarnaast waren er de gebruikelijke vragen rond ziekte en geloof. Dus toen ds. Piet Schelling in de buurt een lezing hield over zijn boek Daar word je beter van, ging de predikant van de ziekenzalving ernaartoe. En toen hij gevraagd werd of zijn gemeente mee wilde doen aan de pilot rond het thema ‘ziekte, gezondheid en geloof’, op initiatief van de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk, ging hij in gesprek met zijn kerkenraad. Besloten werd om vanaf voorjaar 2010 voor een periode van twee jaar deel te nemen. Na overleg met de gemeenteadviseur werd een werkgroep samengesteld die een zo goed mogelijke afspiegeling van de gemeente vormde. Dat betekende enkele voorstanders, enkele mensen die zich wat afwijzend opstelden, met daarnaast een paar mensen die een neutrale positie innamen. Een van de deelnemers leed zelf aan een ernstige ziekte, er deden mensen mee uit de zorg, en ook een arts was van de partij.

De taak van de werkgroep Er werd in de werkgroep veel met elkaar gesproken. Er werden enkele basisvragen geformuleerd: Wat is ziekte, wat is gezondheid, en wat is genezing?; Hoe ga je om met zieken in je omgeving, en hoe gaat je

omgeving om met zieken?; Welke rol speelt het geloof als het gaat om ziekte en gezondheid? Daarnaast lag er voor de werkgroep de opdracht om in de gemeente het geloofsgesprek over ziekte, gezondheid en geloof te stimuleren. Er werd een bezoek gebracht aan de Protestantse Gemeente Drachten om een ‘dienst van gebed en heling’ mee te maken. Enkele leden van de werkgroep waren aanwezig bij de ‘mega genezings- en reddingsdienst’ van Jan Zijlstra. Er werd een gemeenteavond georganiseerd met ds. Piet Schelling om over diens ervaringen op dit gebied te horen. Besproken werd de vraag of alles wat medisch/technisch kan ook ethisch verantwoord is. Hierbij was vooral aandacht voor ernstig zieken en ingrijpen aan het begin en het einde van menselijk leven. En steeds gold: alles werd met elkaar nabesproken en er kwamen verslagen in het kerkblad.

Het gesprek gaat door De gesprekken in de werkgroep waren de moeite waard, ondanks de verschillen in inzicht. Door elkaar te bevragen en de eigen mening niet te verstoppen bleef het contact goed.

In maart 2012 werd de pilot afgesloten met een prachtige viering met als centraal Bijbelgedeelte Marcus 7:31-37 over de genezing van een doofstomme man. In deze dienst vertelden twee gemeenteleden via een filmpje over hun ziekte en wat die doet met hun leven en met hun geloof. Na de dienst deed een groot deel van de kerkgangers mee aan de gesprekken over het thema en de dienst. De reacties waren heel positief, er was waardering voor het feit dat in de dienst enkele mensen heel persoonlijk aan het woord kwamen. De pilot werd afgesloten, maar het gesprek gaat door. Verschillende mensen doen mee aan een nieuwe gespreksgroep die dit najaar gestart is. Met name enkele mensen die zelf kampen met een ernstige ziekte gaven aan behoefte te hebben aan dergelijke gesprekken. Een aandachtspunt blijft dat het voor veel mensen een heel gevoelig thema is, dat dus ook confronterend kan zijn en steeds met de nodige zorg en aandacht besproken dient te worden. Ate Klomp gemeenteadviseur


3

4|

Teamvorming in een veilige sfeer Komend uit een moeilijke tijd waarin het ene conflict volgde op de andere ruzie werd besloten dat de kerkenraad in gemeente X in zijn geheel op zou stappen. Er trad een kleine, nieuwe kerkenraad aan met mensen die geen geschiedenis in de gemeente hadden, niet betrokken waren bij eerdere ruzies of conflicten. Deze kerkenraad bestond uit heel verschillende mensen, en dat betreft leeftijd, sociale achtergrond, kerkelijke ligging en theologische inzichten. Om aan elkaar te wennen en samen een team te vormen werd na overleg met de gemeenteadviseur door de kerkenraadsvoorzitter besloten elke

vergadering tijd te investeren voor het geloofsgesprek. Hoewel er op deze kleinere groep ambtsdragers veel af kwam – hun aantal was veel kleiner dan het aantal van de vorige kerkenraad – werd daar consequent tijd voor ingeruimd. Bijbelgedeelten werden besproken, ieder sprak over de eigen motivatie ambtsdragers te worden, en in dit alles nam niemand de ander de geloofsmaat. Voorbeelden van vragen om het gesprek op gang te brengen waren bijvoorbeeld ‘wat spreekt jou het meest aan in Kerst?’, of ‘wat betekent de (kinder)doop voor jou nu je volwassen bent?’ Telkens werd met elkaar gewaakt over en

Omgaan met verschillen in beleving Tijdens een proces van fusie van gemeenten staat er vaak veel druk op deze gemeenten. De vraag is: hoe kom je samen op een goede wijze de gewenningsfase door? De spanning tussen ‘zakelijkheid’ – er moeten immers veel dingen geregeld worden – en ‘geloofsbeleving’ (of kerkbeleving) van de betrokkenen is hier vaak tastbaar. Opvallend is dat in zo’n proces de verschillen in theologische ligging niet zozeer een rol lijken te spelen. Of het moet zijn dat het enthousiast uitdragen van zijn/haar geloof van de één vervreemding oproept bij een nuchterder andere gelovige, en andersom natuurlijk. In gesprek blijven is dan de uitdaging en de opdracht. Verder is kenmerkend dat veranderingen in de gemeente (erg) lang duren. Voor de gehaaste mens anno 2012 kan ‘geduld opbrengen voor’ zeer lastig zijn. Behalve dat veranderingen zorgvuldig moeten worden voorbereid en ingevoerd – er is veel gesprek, veel overleg en vooral naar elkaar luisteren nodig – en daardoor veel tijd vergen, is ook de persoonlijke houding van de direct betrokkenen van groot belang. Hoe meer passie er is voor Gods koninkrijk, hoe

‘Er is veel gesprek, veel overleg en vooral naar elkaar luisteren nodig’

meer lef er zal zijn om (soms impopulaire) besluiten te moeten nemen over de toekomst van de gemeente. Ik heb de ervaring dat daar waar de kracht van de heilige Geest wordt ervaren een verandering van de teruggang in een proces van vernieuwing kan ontstaan. Theo van Stuijvenberg gemeenteadviseur


gewerkt aan een veilige sfeer waarin ieder kon zeggen (en zwijgen) wat zij/ hij wilde. Er werd aan en met elkaar geleerd, en samen werden ze steeds meer een team. Dit had uitstraling op de hele gemeente. Meer gemeenteleden zetten hun schouders onder allerlei gemeentewerk, en zo kreeg ‘het samen gemeentezijn ‘een positieve impuls. Onder leiding van een nieuwe predikant wordt tot op de dag van vandaag in deze richting verder gewerkt. Wim Hendriks gemeenteadviseur

|

Zegenen van andere relaties geen uitgemaakte zaak.

Over het zegenen van relaties

‘Kan dat wel bij ons?’ Het is al weer even geleden dat de kerkenraad van X in zijn planning had opgenomen om het onderwerp ‘zegenen van huwelijksrelaties van mensen van hetzelfde geslacht en van niet-huwelijkse relaties’ (in het vervolg: ‘zegenen’) op de agenda te plaatsen. Tenslotte was de vraag om dat onderwerp te bespreken door de synode aan alle kerkenraden gesteld. De plannen van de kerkenraad werden bekend in de gemeente. Eigenlijk ging de meeste aandacht uit naar de beroepingscommissie, druk bezig om de juiste predikant bij deze gemeente te vinden. Misschien was het ook wel goed om een onderwerp als ‘zegenen’ te regelen vóór een nieuwe dominee aan zou treden. Toen de kerkenraad dan ook besloot het onderwerp in het nieuwe seizoen te gaan bespreken, bleek al snel dat het eventueel mogelijk maken van het zegenen van andere relaties dan tussen man en vrouw zeker niet voor iedereen een uitgemaakte zaak was. De gemeenteadviseur werd uitgenodigd om van gedachten te wisselen over de aanpak van dit gevoelige onderwerp. Toen deze bij de voorzitter was voor een oriënterend gesprek, begon de laatste met de opmerking dat er eigenlijk nog iets anders aan de hand was. Diezelfde dag had de beroepingscommissie zich namelijk bij hem gemeld met de mededeling dat men na rijp beraad bij de ideale kandidaat was uitgekomen. Deze predikant was echter wel een getrouwde man met een mannelijke partner. ‘Kan dat wel bij ons?’

De predikant in kwestie begreep dat er eerst over deze situatie gesproken moest worden en was bereid te wachten, een adempauze in het beroepingswerk dus. De gemeenteadviseur adviseerde om het bespreken van ‘zegenen’ uit te stellen en eerst het al of niet beroepen van een homoseksuele predikant aan de orde te stellen. Er werd besloten om haast te maken, voorkomen moest worden dat er praatjes rond zouden gaan voordat mensen via de kerkenraad op de hoogte zouden worden gebracht.

Spannend maar goed Er was al een kerkenraadsvergadering gepland om van gedachten te wisselen over ‘zegenen’. De uitnodiging werd niet gewijzigd, de leden van de kerkenraad zouden ter vergadering op de hoogte gebracht worden van de veranderde situatie en het andere thema op de agenda. De vergadering zou beginnen met een uitleg van de voorzitter van de kerkenraad, waarna de voorzitter van de beroepingscommissie zou vertellen bij welke kandidaat ze uitgekomen was. Tegelijk werd de gemeente uitgenodigd om in dezelfde week als de kerken-

raadsvergadering bij elkaar te komen vanwege vorderingen in het beroepingswerk. Ook daar zou pas op de avond zelf duidelijk moeten worden wat er precies aan de hand was. Beide avonden werden gehouden onder leiding van de gemeenteadviseur en verliepen, hoewel spannend, op een goede manier. De kerkenraad sprak zich positief uit over het beroepen van de beoogde predikant. Uiteindelijk bleek ook de gemeentevergadering zich in grote meerderheid achter het advies van de beroepingscommissie te stellen. De bij de gemeentevergadering aanwezige kerkelijk werker bezocht na de vergadering alle gemeenteleden die te kennen gaven persoonlijk moeite te hebben met het beroepen van een homoseksuele predikant. Eén kerkenraadslid besloot naar aanleiding van deze ontwikkelingen het ambt neer te leggen. Intussen is de predikant al weer een aantal jaren naar ieders tevredenheid aan het werk in deze gemeente. Ate Klomp gemeenteadviseur


5

6|

Veranderingen in de liturgie Sinds september 2010 ziet de liturgie in de erediensten van de hervormde gemeente van Dirksland er anders uit. Twee jaar van bezinning en gesprek gingen daaraan vooraf. In de eredienst klopt het hart van het gemeentezijn dus was zorgvuldigheid vereist. De bezinning op de eredienst kwam voort uit het beleidsplan dat deze gemeente van klassiek gereformeerde signatuur begin 2009 aanvaardde. De visie – een gemeente zijn tot eer van God en tot heil van de wereld – werd uitgewerkt in een aantal aandachtspunten van beleid. Aan vier daarvan werd prioriteit toegekend. Voor elk van die vier werd een kleine taakgroep samengesteld. Zo was er de taakgroep Eredienst die bestond uit een kerkmusicus, de predikant, een ouderling, iemand uit de werkgroep ‘kind & eredienst’ en een lid van de evangelisatiecommissie. Deze taakgroep werd gevraagd zich te bezinnen op de gang van zaken in de eredienst en te bekijken of nieuw beleid moest worden ontwikkeld. Aandachtspunten daarbij waren onder meer de gehanteerde Bijbelvertaling, de praktijk van het zingen en de liturgische formulieren. Voor de bezinning werd gebruik gemaakt van onder meer een bundel over liturgie in de gereformeerde traditie en van ander materiaal, soms afkomstig uit andere gemeenten. De taakgroep bracht na acht maandelijkse vergaderingen advies uit aan de kerkenraad. Die behandelde dit in twee fasen: eerst informerend en bezinnend, daarna besluitvormend. Vervolgens werd het advies tijdens een goed bezochte gemeenteavond toegelicht en besproken, eerst in kleine groepen en vervolgens plenair. In de daarop volgende vergadering van de kerkenraad in juni 2010 werd een definitief besluit genomen.

Goed ontvangen De voorgestelde veranderingen in de liturgie zijn in het algemeen goed ontvangen door de gemeente. Dat komt door de logische aanpak vanuit het beleidsplan en de zorgvuldigheid van het proces. Er is steeds de tijd genomen om op een beargumenteerde manier tot conclusies te komen. De gemeente is groot en veelkleurig, en tolerant in de opvattingen naar elkaar toe. Al te zware discussies bleven achterwege. De meeste ‘moeite’ is er met het onder de knie krijgen van nieuwe liederen, inhou-


delijk vormen ze geen probleem. Wel is uitgesproken dat een blijvende bezinning op de liturgie goed is, daarom is er nu een Commissie Liturgie samengesteld die de kerkenraad adviseert.

Bram Dubbeld ouderling in deze gemeente

Veranderingen in de eredienst De Statenvertaling (inmiddels de herziene Statenvertaling) blijft het primaat behouden. Daarnaast is meer ruimte gekomen om andere door de kerk aanvaarde vertalingen te gebruiken wanneer dit de zeggingskracht van het Bijbelgedeelte ten goede komt. De gemeente blijft een psalmenzingende gemeente, maar zingt niet meer enkel uit de berijming van 1773 maar ook uit de berijming van 1973. Verder is er ruimte gekomen om liederen te zingen uit door de kerk aanvaarde bundels, zoals het Liedboek voor de kerken en de hervormde bundel uit 1938. Ook is een selectie gemaakt van kinderliederen die een vaste plaats hebben gekregen in de morgendienst. Voor het gebruik van de liturgische formulieren voor doop en avondmaal is een speciaal boekje gemaakt, waarin naast de klassieke formulieren in de hertaalde versie nog een doop- en avondmaalsformulier zijn opgenomen, en een extra avondmaalsformulier voor gebruik in bijzondere situaties. Een zondagsbrief is in het leven geroepen voor de orde van dienst, de teksten van de nieuwe liederen en gemeenteberichten.

|

Model voor bezinning Het is de moeite waard om plaatselijk een bezinning over omgaan met verschillen in de gemeente te starten. Het kan verschillende groepen met elkaar in gesprek brengen. Dit model is bruikbaar in elke gemeente, ook in gemeenten met uiteenlopende geloofsbelevingen. Het is aan de gemeente om te bezien wat ze bruikbaar vindt. Stap 1: Formuleer motivatie, visie en resultaat Het is goed om de motivatie om zich te gaan bezinnen op omgaan met verschillen in de gemeente vast te leggen, evenals de visie erachter, en dat wat de kerkenraad aan het eind van het project bereikt wil hebben. Dat laatste zou bijvoorbeeld kunnen zijn: meer openheid voor elkaars belevingen en meningen; meer begrip voor elkaars geloof en de uitingen daarvan; manieren en instrumenten vinden die helpen om beter met verschillen om te gaan; meer zicht op wat ons bindt en verbindt; een opener houding tegenover andere opvattingen.

Stap 2: Beschrijf de inhoud van het project Een goede werkwijze is de bezinning in de vorm van een project. Het voordeel van een project is dat er een begin en einde is, dat bewust wordt toegewerkt naar een afronding met advies en aanbevelingen, en dat door het ad hoc-karakter gemakkelijker mensen gevonden kunnen worden die het project willen uitvoeren. In het project staan: - de motivatie: wat beweegt de kerkenraad om dit project te starten; - de visie: een omschrijving, vanuit het christelijk geloof, van de motivatie; - het doel: waar de kerkenraad uit wil komen; - de duur: door de duur van het project vast te leggen wordt eindeloosheid voorkomen; - de grondvoorwaarden: een spirituele houding en een werkzame houding. Bij de start van het project kan de projectgroep haar werk opdragen aan God en vragen of zijn Geest het proces wil begeleiden. Elke vergadering van de werkgroep wordt er een gebed uitgesproken. Maar zonder inzet en activiteiten gebeurt er natuurlijk niets. De projectgroep kan: • het boek Mijn gelijk en ons geluk als leidraad nemen voor de bezin-

ning; de praktijksituaties en verwerkingsmogelijkheden bij elk hoofdstuk zijn bedoeld de bezinning te stimuleren; • ontmoetingen met de stromingen en groepen in de eigen gemeente organiseren; • de gemeenteadviseur in de regio uitnodigen en deze vragen naar zijn of haar ervaringen met verscheidenheid in plaatselijke gemeenten; • de eigen predikant verzoeken om met een (divers samengestelde) groep gemeenteleden een of meer diensten te beleggen rond het thema veelkleurigheid; • gemeentegesprekken in kleine kringen organiseren om daarmee de hele gemeente erbij te betrekken.* - de publiciteit: naar de eigen gemeente, inclusief de kerkenraad die het project heeft overgedragen aan de werkgroep; - de werkwijze: de kerkenraad geeft de projectgroep die namens de kerkenraad het project gaat uitvoeren duidelijke richtlijnen mee; - het resultaat: bij de afsluiting van het project presenteert de projectgroep het resultaat van het project. Dat kan divers van aard zijn: adviezen, aanbevelingen, signaleren van knelpunten, suggesties voor nadere bezinning op bepaalde kwesties, toerusting voor bepaalde taken; - de evaluatie en het opheffen van de projectgroep: na de presentatie van het resultaat evalueren kerkenraad en projectgroep het project. Hierna houdt de projectgroep op te bestaan.

Dit model is bruikbaar in elke gemeente.

Stap 3: Stel een projectgroep samen Om het project te laten slagen, zijn mensen nodig die tijd en ruimte hebben om er hun schouders onder te zetten. Als de kerkenraad rekening wil houden met de veelkleurigheid van de gemeente, moet de samenstelling van de projectgroep daarop afgestemd worden. * Een uitgebreider model staat in het boek van Piet Schelling Mijn gelijk en ons geluk, Over omgaan met verscheidenheid in de gemeente, uitgegeven bij Boekencentrum.


7

8|

Verder met de thema’s Het kan erg helpend zijn om aan de hand van beeldmateriaal het thema ‘ziekte en genezing’ te bespreken. Er is voldoende materiaal beschikbaar. Hieronder een aantal suggesties, met dank aan de IKON. Daarna volgt een kleine handreiking die helpt om gericht te kijken en met elkaar in gesprek te gaan. LUX: Op sterven na dood, een vierdelige TV-serie over dilemma’s rond het levenseinde. Meer informatie op www.luxmagazine.nl. Online te bekijken, maar ook te koop op dvd. Het Vermoeden: Anne-Miek Vroom, leefde jaren in isolement en veel pijn als gevolg van een zeldzame aandoening van het bindweefsel waardoor ze eerst haar nek en later enkele wervels brak. In die periode van stilte kwam ze in aanraking met de Bron waaruit ze nog steeds kan putten. Meer informatie op: www.hetvermoeden.tv. De God van Nederland: Genezen door God Ziekenzalving en gebedsgenezing zijn ook in kerkelijk Nederland aan een opmars bezig. Geneest God echt of is de hoop op een wonder voldoende? Een aflevering over rituelen om te genezen; van charismatische dienst van genezing tot de combinatie winti en christendom. Meer informatie op: www.ikon.nl, tv-archief. Complete serie ook te koop op dvd.

Een jaar of minder Puck de Leeuw is filmmaakster en in de bloei van haar carrière als ze terminale longkanker krijgt. Vanaf het moment dat ze ziek wordt houdt ze een video-dagboek bij. De documentaire die filmmaker Jac Vleeshouwers met die dagboekfragmenten maakte, laat zien wat er met Puck en haar omgeving gebeurt als de dood zich aankondigt. Meer informatie op www.ikon.nl/documentaire. Pijn In deze documentaire volgt Suzanne Raes zes mensen voor wie pijn in belangrijke mate het leven bepaalt. Meer informatie op www.ikon.nl/documentaire. Van later zorg Claire Pijman documenteert het dagelijks leven rondom haar moeder tijdens haar laatste levensjaren. In intieme observaties en openhartige gesprekken worden de persoonlijke dilemma’s aangrijpend neergezet. Meer informatie op www.ikon.nl/documentaire.

Vergeten toekomst Voor deze documentaire filmde Deodaat Visser in een verzorgingshuis. In zijn film laat hij zien dat een andere visie op onze oude dag veel kan toevoegen aan de kwaliteit van ons bestaan. Meer informatie op www.ikon.nl/documentaire.

Korte handreiking voor gesprek Eerst persoonlijk beantwoorden, daarna uitwisselen in de groep. Stel elkaar ter verheldering alleen ‘open‘ vragen. 1. Noteer wat u aanspreekt in dat wat u gezien en gehoord hebt. Noem twee aspecten die u het meest troffen. 2. Noteer wat u tegenspreekt in dat wat u gezien en gehoord hebt. Noem twee aspecten die u het meest raakten. 3. Waar wilt u met elkaar over doorpraten? (Maximaal drie elementen.) 4. Noem twee voorbeelden uit de dvd die u verder wilt uitwerken voor invoering in uw eigen gemeente. Wat moet volgens u na deze sessie het eerst gebeuren? Ziet u een rol voor uzelf weggelegd en zo ja, wat zou u willen inbrengen, wat zou u zelf willen en kunnen doen?

Vieren Voor meer informatie over het onderdeel ‘liturgie in de eredienst’ verwijzen we naar www.eredienstcreatief.nl; www.boekencentrum.nl > compleet overzicht werkboekjes voor de eredienst; www.pkn.nl > werkvelden > eredienst en kerkmuziek.


Omgaan met verschillen in de gemeente

Recommend Documents