omgaan met slikproblematiek. trainer: Yvonne Verstappen

COMYVERS

Zorg voor ouderen met een verstandelijke beperking

Herkennen van/omgaan met slikproblematiek trainer: Yvonne Verstappen

Welkom

COMYVERS

Voorstellen • Yvonne Verstappen, logopedist – Logopedist / Algemeen Taalwetenschapper – Werkzaam Amarant en Prisma (Brabant) – Trainingen/workshops slikproblemen, communicatie en/of dementie

• Luc Bastiaanse, AVG (afwezig) – Ipse de Bruggen – Erasmus MC 2

COMYVERS

Inhoud workshop • Slikproblemen herkennen (screening /signaleren / diagnostiek): – Normale slikproces – Verslikken – signalen

• Gevolgen • Interventie: factoren van invloed Specifieke vragen/wensen? Tussendoor eten en drinken= OK 3

COMYVERS

Ervaringsoefening eten en drinken

COMYVERS

Anatomie slikgebied

5

COMYVERS

Normale slik

6

COMYVERS

Verslikken

7

COMYVERS

Definitie Verslikken = aspireren “Wanneer er eten, drinken of speeksel in de luchtpijp terecht komt in plaats van in de slokdarm.” (Logemann, J.(2006) Slikstoornissen) (= onder stembandniveau)

8

COMYVERS

Slikken is… Coördinatie

Spierspanning

Goede samenwerking

Genoeg kracht

Sensibiliteit Voelen wat er gebeurt

9

COMYVERS

Normale slik

10

COMYVERS

• Wat gaat er fout?

11

COMYVERS

• Wat gaat er fout?

12

COMYVERS

• Wat gaat er fout?

13

COMYVERS

• Wat gaat er fout?

14

COMYVERS

• Wat gaat er fout?

15

COMYVERS

Fase 1: Orale fase Signalen van problemen:

• Moeite met afhappen • Eten en drinken loopt uit de mond • Voedsel verspreidt zich door de mond zonder een bolus

te vormen • Te weinig kauwbewegingen voor het type bolus • Sabbelen in plaats van kauwen • Hamsteren en proppen 16

COMYVERS

Fase 2: Transport fase Signalen van problemen:

• meer dan één keer naslikken om het eten en drinken weg te krijgen

• resten achter op de tong, in de wangzak of in de keel NA het slikken

17

COMYVERS

Fase 3: Faryngeale fase Signalen van problemen:

• Vieze neus en niezen (Mogelijk onvolledige afsluiting huig en keelwand)

• Hoesten, kokhalzen en benauwdheid (mogelijk: eten of drinken in luchtpijp of resten in keelholte)

18

COMYVERS

Fase 4: Oesofageale fase Signalen van problemen:

• Hoesten na het eten • Teruggeven van eten: in de mond of via buis van Eustachius naar middenoor • Kloppen op de borst

(mogelijke oorzaak: bv. verminderde peristaltiek of slecht/niet openen van de bovenste of onderste slokdarmsfincter) 19

COMYVERS

Belangrijk verschil! • Twee soorten risico’s: – Risico op aspiratiepneumonie – Risico op incident met adembelemmering

• Bij interventiekeuze altijd bedenken welke van de 2 risico’s speelt

20

COMYVERS

Instrumenten opsporen slikproblemen • DDS: screenings- en onderzoeksinstrument slikstoornis • Signaleringslijst verslikken > 50 jaar (kennispleingehandicaptensector): slikstoornis én risico op verslikken door elkaar • Choking Risk Assessment(CRA): risico op verslikken • Aanvullend: cervicale auscultatie • Overige onderzoekslijsten

COMYVERS

Dysphagia Disorder Survey: DDS • Screeningsinstrument verschillende fasen slikstoornis: Joan Sheppard • Gestandaardiseerd tov populatie verstandelijk beperkten én tov specifieke ernstgroep • 2013-2014 analyse oude data: conclusie ook geschikt als onderzoeksinstrument

COMYVERS

Choking Risk Assessment • 10 items: score 0-100 (>50 = risico) • Grotendeels door begeleider in te vullen • Voorspellende waarde voor incident met adembelemmering binnen 5 jaar • Weging van items nodig: nu: arts en logo beslissen samen wel of geen actie

COMYVERS

Onderzoeksmethoden 1. FEES (Fiberoptic Endoscopic Evaluation of Swallowing) : slangetje via neus in keel – Geschoold + samenwerking met KNO-arts – Extra moeilijk bij VB vanwege gedrag en/of fysieke belemmeringen – In thuissituatie – Sensibiliteit testen – Deel van het slikproces in beeld – 70% FEES onderzoek lukt bij verstandelijk beperkten

COMYVERS

Onderzoeksmethoden 2. Slikvideo: - Afdeling radiologie in ziekenhuis - Hele slikproces: van lippen tot maag - Wereldwijd: gouden standaard - Doelen: oorzaak dysfagie ontdekken én aanwijzingen voor behandeling - Mogelijk opzet: - Logopedist van instelling met cliënt - Consult in ziekenhuis bij logopedist/KNO

COMYVERS

Onderzoeksmethoden 2. Slikvideo aandachtspunten: • Doen bij: aspiratiepneumonie, incident met adembelemmering, aanwijzingen faryngeale en/of oesofageale problemen of wanneer interventie onvoldoende effect heeft • Neem eigen materiaal mee • Alle consistenties • Samen met radioloog ‘puzzelen’ adhv eerste bevindingen LET OP: VB heeft strategieën ontwikkeld

COMYVERS

Resultaten GOUD(=GezondOUD) Hoe vaak komen slikstoornissen voor? Met welke factoren hangen slikstoornissen samen?

Hoe vaak worden slikstoornissen herkend?

27

COMYVERS

Resultaten GOUD - methoden • Dysphagia Disorder Survey • Deel 1: gerelateerde factoren • Deel 2: maaltijdobservatie • 3 consistenties geobserveerd op 8 items

28

COMYVERS

Resultaten GOUD - indeling • Geen dysfagie: score 0 • Lichte dysfagie: score 1 of hoger, geen score op items van de faryngeale fase • Matige dysfagie: score 1 of hoger, wel score op items van de faryngeale fase • Ernstige dysfagie: sondevoeding

29

COMYVERS

Resultaten GOUD - prevalentie

30

COMYVERS

Resultaten GOUD - associaties • • • • •

Hogere leeftijd Down syndroom Rolstoelafhankelijkheid Afhankelijk van anderen bij het eten Gebruik van benzodiazepines

NB: geen onafhankelijke associatie met mate VB.

31

COMYVERS

Resultaten GOUD - herkenning • Dossiers beschikbaar van 824 cliënten • Slechts 68 van hen hadden een diagnose slikstoornis •  Van cliënten met een slikstoornis volgens DDS stond in 89,5% dit niet vermeld in dossier

32

COMYVERS

Resultaten GOUD • Prevalentie slikstoornissen ouderen met een verstandelijke beperking vergelijkbaar met verpleeghuispopulatie • Slikstoornissen niet alleen een probleem van de EMB-clienten • Herkenning onder de maat

33

COMYVERS

Kwaliteit van leven: • Eigen keuze ↔ veiligheid

• Vanuit perspectief cliënt? • gezelligheid • lekker • moeite met verandering

• Maatschappelijk wel of niet geaccepteerd risico 34

COMYVERS

Welke factoren beïnvloeden het slikken nog meer?

35

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Houding lichaam en hoofd

36

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Conditie gebit of kunstgebit

37

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Mondhygiëne

38

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Longproblemen/ verkoudheid

39

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Omgevingsfactoren

40

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Zelfstandig eten en drinken of geholpen worden

41

COMYVERS

Artikel verpleeghuispopulatie: Predictors of Aspiration Pneumonia: How Important Is Dysphagia?

42

COMYVERS

Voorspellers van longontsteking door verslikking: • • • • • • •

Afhankelijk voor toedienen voeding en drank Afhankelijk voor mondverzorging Aantal aangetaste tanden Sondevoeding Meer dan 1 medische diagnose Aantal medicijnen Roken

43

COMYVERS

Mondverzorging: • Aspiratie wordt alleen een pneumonie als: – Materiaal ziekteverwekkend is – Bacteriële flora in orofarynx is toegenomen: • Ziekte, ondervoeding, gebitsproblemen • Verminderde speekselvloed (evt. a.g.v. medicatie) = grotere concentratie bacteriën in speeksel

44

COMYVERS

Preventie: dysfagie plan Bij matige en ernstige dysfagie: • aanleren van ‘veilig-voedsel-toedienen-techniek’ (= vaak ongetraind personeel)

• •

betere mondverzorging (bv. protocol mondverzorging boek ‘Slikstoornissen bij volwassenen’ H. Kalf) Vervolgens: traditionele aanpassingen van houding, technieken en consistentie 45

COMYVERS

Conclusies: • Aspiratiepneumonie (longontsteking door verslikking) = multifactorieel fenomeen – Aspiratie en dysfagie spelen een grotev rol – Ook andere risicofactoren kunnen daarbij een rol spelen.

• De belangrijkste risicofactor: afhankelijk zijn van anderen voor toediening van voeding of vocht

46

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Eet- en drinkgerei

47

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Weinig of veel speeksel

48

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Motoriek

49

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Gedrag (alertheid, aandacht, impulsiviteit)

50

COMYVERS

Factoren die van invloed zijn

Medicijngebruik beïnvloedt alertheid, spierspanning en speekselproductie

51

COMYVERS

Signalering • • • • • • •

Hoesten of kuchen Benauwdheid Pijn (ontsteking / reflux) Voedsel weigering Duur van de maaltijd Gewichtsafname Longontstekingen

LET OP: stille aspiratie 52

COMYVERS

Interventiemogelijkheden • Houding • Eet- en drinkmateriaal • Consistentie (dikte én structuur): let op risicovoedsel en slikken van medicatie • Dosering • Begeleiding bv.: – – – –

(verbale) sturing of instructie (tempo) Fysieke hulp (= afhankelijk): tempo, doseren, strategie (bv. lege lepel) Omgeving: plaats, rust Medisch: gebit, mondhygiëne, medicijnen (bijwerkingen en moment van inname) 53

COMYVERS

Ervaringsoefening Spekje

54

COMYVERS

Interventie bruikbaar? • • • • •

Niveau van de cliënt Zelfstandigheid Waaruit bestaat kwaliteit van leven? Mening cliënt, cliëntsysteem, professionals Rol AVG of huisarts

Multidisciplinair: samen duidelijke hulpvraag + alle factoren bespreken

55

COMYVERS

Voorspellers van een incident met adembelemmering: CRA Choking Risk Assessment: • • • • • • • •

Leeftijd Slikstoornis Hoesten tijdens de maaltijd en/of incident gehad Medicijngebruik met mogelijke bijwerkingen van invloed op proces van voedsel verwerken Labiliteit, eten weghalen, manische periode’s Gedrag: snel afgeleid, slaperig Snel eten/drinken en proppen/gieten en verminderd kauwen Overig: houding, epilepsie, snelle ademhaling, PICA

56

COMYVERS

Ouderen Ouderen: • Afname spierkracht / motoriek • Algehele achteruitgang

57

COMYVERS

Dementie Dementie: • Manier van voedsel verwerken • Smaak • Handeling • Prikkels • Na-doen / start motor

congres ouderen met een verstandelijke beperking, workshop slikproblemen 2 april 2015, [email protected]

58

COMYVERS

• Voor alle vragen en workshop- of scholingsinformatie: Yvonne Verstappen – ComYvers: [email protected] – 06-1853 1586 • Voor vragen aan een Arts Verstandelijk Gehandicapten: [email protected] of [email protected] 59

COMYVERS

Bronvermelding • Kalf, H. e.a.(2008). Slikstoornissen bij volwassenen: een interdisciplinaire benadering. Houten: Bohn Stafleu van Loghum • Logemann, J. (2000)(vertaling in het NL). Slikstoornissen: onderzoek en behandeling. Pearson. • Evenhuis, H. (2014) Wetenschappelijk rapport: Gezond ouder met een verstandelijke beperking. www.onbeperktgezond.nl • lezingen wetenschappelijk congres European Society for Swallowing Disorders 2011 en 2013. http://www.myessd.org • van den Engel-Hoek, L. (opdracht master 2006). Thema: doeltreffendheid en effect: wat is de prevalentie van dysfagie? • Langmore S. et al. (1998) Predictors of Aspiration Pneumonia: How important is Dysfagie? Dysfagia, 13: 69-81