o k to b e r 2 0 1 2 het houtblad
26
Start: parkeerterrein bij Schieblok, waarin onder andere ZUS kantoor houdt.
wa ndelen o p ni v e au lu ch t s ing el rot t er da m
o k to b e r 2 0 1 2 foto: www.johnlewismarshall.com
het houtblad
27
Vorig jaar werd via een stadsinitiatief een oproep gedaan voor projecten ter verbetering van de binnenstad van Rotterdam. Winnaar was ZUS (Zones Urbaines Sensibles), stedenbouwkundig en architectuurbureau uit dezelfde stad. Als prijs mocht het bureau het winnende ontwerp uitvoeren.
o k to b e r 2 0 1 2 het houtblad
28
Het idee is even simpel als helder: een brug maken die
Nog 1,5 km te gaan.
verschillende gebieden rondom het Hofplein, in het centrum van Rotterdam, verbindt. Nog geen zes maanden na het winnen van de prijs heeft ZUS de eerste delen al
overzichtelijk openbaar gebied kon wel een opkalefater gebruiken. Een stoot adrenaline in de vorm van een span-
De Luchtsingel is ontworpen als tijdelijk bouwwerk.
nend bouwwerk dat delen van de binnenstad met elkaar verbindt. Want: de omgeving heeft ook - nog steeds - al-
staan. Dat is snel, maar het is ook nog een fraai ontwerp
lure, zo redeneerden de ontwerpers. Elk gebied bezit de
dat aantrekkelijk is uitgevoerd. En het is helemaal van
potentie en de schoonheid om weer op te bloeien. ‘Ver-
hout.
binding’ werd dus het sleutelwoord en ‘brug’ daarom het dienende en dragende concept.
Moeizame geschiedenis De openbare ruimte van Rotterdam wordt gekenmerkt door een moeizame ge-
Meer dan bouwwerk Het ontwerp is een lange hou-
schiedenis. Een kijkje bij de werkzaamheden in het cen-
ten brug, die vanuit een parkeerterrein achter het zeer
trum is veelzeggend. De enorme grot van het Centraal
centrale Schieblock een slingerende beweging maakt
Station verbergt voor de passant nog altijd de 19e-eeuwse
richting de wijken Pompenburg, de Hofbogen en de
Provenierswijk; de wirwar van rijstroken, fietsbanen en
Delftse Poort. De daarbij gecreëerde looproute is fors:
tramsporen maken het centrum van de stad eerder tot
zo’n 1,5 km, waarvan 350 m beloopbaar hout. Het grootste
knoop dan tot knooppunt. Daarbij was een deel van de
deel van die route loopt tussen de 5 en 8 m boven maai-
kantoorpanden in het gebied tussen het Hofplein en het
veld. Op strategische plaatsen dalen trappen van verschil-
Centraal Station - ooit bruisend hart van de stad - al zo’n
lende breedtes af naar grondniveau, bijvoorbeeld bij een
twintig jaar langzaam aan het verloederen, en werd het
speeltuin, een bushalte of de ingang van een openbaar
getroffen door bekende problemen als leegstand en da-
gebouw. Het is meer dan een bouwwerk, het lijkt eerder
ling van huurprijzen.
op nieuwe stedelijke infrastructuur.
Verbinding Deze inleiding dient om duidelijk te maken
Vanuit het parkeerterrein stijgt een brede trap als uit een
dat deze binnenstad wezenlijk anders moet worden be-
balzaal op naar een loopdek op ongeveer 3 m hoogte. Aan
schouwd dan van vrijwel elke andere grote stad in Neder-
één kant zit een verbreding waarin diepe zitvlakken zijn
land. Deze blinde vlek van grijze kantoorpanden en on-
opgenomen. Het dek komt uit op het Schieblock, een ja-
o k to b e r 2 0 1 2 ren 1960-pand waarin onder andere ZUS kantoor houdt,
en deels PEFC-gecertificeerd; het is betrokken van
en steekt er dwars doorheen. Die doorsteek is een ruime,
verschillende Nederlandse zagerijen.
Artist’s impression.
geel geverfde gang geworden.
Ongewone constructie De door Groot Lemmer uit Misleidend eenvoudig Eenmaal aan de straatkant
Nijehaske ontwikkelde en geprefabriceerde constructie
aangekomen daalt een smalle trap af naar het trottoir
heeft een interessante ontwikkeling ondergaan. Het eer-
naast de Schiekade, en steek je via een brug die belangrij-
ste ontwerp bestond uit gelamineerde liggers, die aan de
ke verkeersader over. Daar loopt een trap af richting
uiteinden gedragen werden door kolommen. Een tafel-
spoortunnel en de noordelijke kant van de stad. Binnen-
constructie dus, maar dan wel één die bij elke aansluiting
kort wordt deze Luchtsingel verlengd, met delen die de
met de bestaande structuur (van bijvoorbeeld het Schie-
passant helemaal tot aan de Hofbogen brengen. Op dit
block) in hoogte zou verspringen.
moment staat het eerste, meest centrale gedeelte van de brug op zijn plaats. Deze wordt al druk bezocht en bewandeld.
het lijkt eerder op nieuwe stedelijke infrastructuur
Brede brug Met de ontwerptekeningen en beelden van de kleurrijke toekomst die voor de stad in het verschiet ligt, vers in het hoofd waan je je stadsheer of -diva als je
Die onhandigheid is opgelost door de leuningen op te ne-
over deze, misleidend eenvoudig ogende, luchtbrug
men in de dragers van de brug. In doorsnede bestaat de
loopt. Dat komt omdat hij ruime maten heeft gekregen. Er
constructie derhalve uit een vakwerk met jukken en kruis-
is ruimte genoeg om vier breed te lopen. De borstwering
verbanden tussen de palen. Het vakwerk wordt afge-
voelt daardoor wat laag aan. Maar als je over de rand
maakt door zware vloerliggers. Het geheel is rondom be-
leunt, voel je de veilige massa van de brug. De zijkanten
kleed met douglas, ook de kruisen bij de palen. Daardoor
lopen naar onder breed uit. Het brugdek met de borstwe-
lijkt de brug op houten schijven te staan. Alleen de onder-
ring staat op dubbele rijen eenvoudige houten poten. Vrij-
kant van de brug is niet bekleed. Zo zijn reparaties makke-
wel de hele constructie is van inlands douglas, deels FSC-
lijker uitvoerbaar.
■ ■ ■
het houtblad
foto’s: www.johnlewismarshall.com
tekening: zus architecten rotterdam
29
foto’s: www.johnlewismarshall.com
Economische crisis De Luchtsingel is ontworpen als
Het deel over de Schieweg
bekleding. Het loopdek, de traptreden en een aantal vei-
tijdelijk bouwwerk. Dat is één van de overwegingen ge-
heen is in één keer geplaatst.
ligheidsmarkeringen zijn kanariegeel gemaakt. Een mooi
weest uiteindelijk een relatief goedkope bouwwijze en dito materiaal aan te wenden. Daarom is voor onbehandeld massief douglas gekozen. Het hout vergrijst vrij snel,
opvallende kleur en niet toevallig ook de kleur van de Languit uitrusten in het ‘zon-
Rotterdamse architectuurbiënnale van dit jaar (19 april
netje’.
t/m 18 augustus jl.), een evenement waarvan ZUS co-
en is in principe binnen tien jaar aan vervanging toe
curator was. Geel is ook de kleur van de tijdelijkheid. In de
(duurzaamheidsklasse 3-4). Marin Kulas, een van de pro-
verf op alle beloopbare gedeelten is zand gemengd, om
jectarchitecten: ‘De strategie om eerst te beginnen met
grip tijdens slecht weer te verhogen.
de openbare ruimte voordat het vastgoed is ontwikkeld, heeft geleid tot een tijdelijke houten brug.’ Er lagen tot zo’n vijf jaar geleden plannen het gebied te herontwikkelen. In dat geval was het Schieblock waarschijnlijk ge-
geel is ook de kleur va n t i j d e l i j k h e i d
■ ■ ■
sloopt en was er een stalen brug gekomen. Dat is nu overduidelijk niet het geval. Alle delen zijn met thermisch verzinkte stalen bevestigingen vastgemaakt, en het geheel
Persoonlijke planken De brug is niet geheel vrij van
is ingeklemd op stalen poten.
vandalisme. Bij aantasting van het hout door permanente markeerstiften moeten de houten delen worden vervan-
Kanariegeel Aan de ‘verre’ kant van de brug is het uit-
gen. Een groot voordeel van houtgebruik op het kleinste
einde afgedekt. Daar komt binnenkort het volgende deel
schaalniveau. Er wordt ook op andere manieren door der-
aan vast. Het zware houten volume eronder bestaat uit
den een stempel gedrukt op de brug. De gesponsorde
vier ingepakte kruisverbanden, die samen een stijve poot
planken (€ 25,- per stuk) staan lukraak naast elkaar, vele
vormen. Dit stabiliteitsjuk houdt de brug op zijn plaats.
voorzien van de (voor)namen van de sponsors. Enkele
Het deel over de Schiekade heen is in één keer geplaatst.
planken zijn na productie aan de brug gemonteerd, maar
Aan de gebouwzijde is het dek opgelegd op twee stalen
na overleg of vandalisme weggehaald. Zo staat één plank
balken. Het brugdek is geprefabriceerd en de zorgvuldige
veilig opgeborgen op het kantoor van ZUS. Het misdrijf is
bouw is te zien in de afwerking van de leuningen en de
onschuldig: op de plank staat met grote letters ‘Groeten
uit 020’. Een brug kan voor binding zorgen, maar (nog)
Nu krijgt dat idee weer de ruimte. Met de Luchtsingel
Inlands douglas: wendbaar
niet voor iedereen!
wordt een poging gedaan geïsoleerde delen van dit plan
en relatief snel vergrijzend.
weer met elkaar in verbinding te brengen. Het project kan
Laatste loodjes Om de brug af te maken zijn enkele
dus worden gezien als een ode aan Rose’s Singelplan.
dingen nodig. Er moeten prullenbakken komen. Op een aantal plekken moeten de verbindingen worden gecon-
Oer-Rotterdams project In elk geval worden met dit
troleerd, en er wordt nog gewerkt aan een lichtplan, zodat
oer-Rotterdams project meer doelen bereikt. Minder be-
het loopgebied ook ‘s nachts veilig is. Nu nog wordt de
deelde gebieden komen weer op de kaart. Het centrum
passage, door het Schieblock heen, na zonsondergang af-
gaat floreren. Er ontstaat een helder en prettig wandelge-
gesloten.
bied, en zo komt het plan van anderhalve eeuw geleden toch nog tot voltooiing. Het stationsgebied is dan nog in
Stadspark In 1854 tekende stadsarchitect Willem Rose
aanbouw, en het centrum is een slecht verbonden ratje-
een ambitieus plan om de Provenierswijk, even ten noor-
toe.
den van het centrum, te verfraaien. Bij dat plan hoorde
Maar één ding kan worden gesteld: Rotterdam loopt
een U-vormige singelstructuur: een parkachtig gebied
weer. •
midden in de stad. Het is nooit afgemaakt, en een deel ervan is tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren gegaan.
philip allin
Locatie: Schiekade, Rotterdam (begin) Opdrachtgever: Gemeente Rotterdam Ontwerp: ZUS Rotterdam (zus.cc); Elma van Boxel, Kristian Koreman, Marin Kulas Constructeur: Zonneveld Ingenieurs Rotterdam (zonneveld.com) Aannemer: Groot Lemmer Nijehaske (grootlemmer.com) Douglas: verschillende Nederlandse zagerijen Bouwperiode: Maart 2012 - juni 2013 Bouwkosten: ± € 900.000,-
