h e t h o ut b l a d
42
a p r i l 2 0 05
Kwaliteitsverbetering tijdens de uitvoering en het voorkomen van bouwfouten en faalkosten vormen bij BAM Woningbouw te Bunnik de motivatie om na te denken hoe de geleverde prestaties bij oplevering kunnen worden verbeterd. Om dit bij geveltimmerwerk te bereiken, zocht BAM-kwaliteitsadviseur de heer A. Buijze contact met timmerfabrikant Westerveld & Nederlof te Breedenbroek en vervolgens met Stichting Keuringsbureau Hout (SKH) te Wageningen en Stichting Garantiefonds Timmerwerk (SGT) uit Bussum.
Opvallend is
Bij het eerste overleg kwam direct naar voren dat de voor-
ningen, vrijstaande huizen en enkele woningen in een
de moderne
bereiding de grootste invloed op de kwaliteit uitoefent.
luxere categorie naar ontwerp van het Haagse architecten-
Als partijen elkaar in een vroeg stadium van de planuit-
bureau Roeleveld & Sikkes. Opvallend is de moderne
werking kunnen vinden en als ieder daarbij z'n eigen
architectuur en de combinatie van verschillende materi-
verschillende
expertise kan inbrengen, dan ontstaat een meerwaarde die
alen. In de gevel zijn metselwerk en kunststof gevelbekle-
materialen.
geen of nauwelijks kosten met zich meebrengt. Een
ding toegepast, terwijl de kozijnen zijn uitgevoerd in
dergelijk 'verbond' zou na deze eerste fase ook moeten
meranti; verder zijn in de gevel stalen profielen als orna-
worden doorgezet tijdens de uitvoering. En rond de ople-
menten aangebracht. Het geveltimmerwerk trekt de
vering zou een intensieve inspectie dan de winst duidelijk
aandacht door de grote afmetingen van een deel van de
moeten maken. Om dit ook werkelijk in praktijk te
kozijnen.
toetsen, is gekozen een werk op deze wijze te volbrengen.
In een eerste overleg tussen de deelnemers BAM
architectuur en de combinatie van
foto's: www.johnlewismarshall.com
Woningbouw (werkvoorbereider de heer K. van der Zaag
Stappenplan Het project dat daarvoor in aanmerking
en kwaliteitsadviseur Buijze), timmerfabriek Westerveld
kwam, was er één in opdracht van het Bouwfonds: 63
& Nederlof (projectmanager de heer M.Z. Zwienink),
woningen in de Vinex-locatie Getsewoud, Nieuw-
SKH en SGT is zorgvuldig nagedacht over de aanpak. Er
Vennep. Het is onderdeel van een groter bouwprogramma
werd een stappenplan ontwikkeld, dat allereerst voorzag
van 279 woningen, bestaande uit twee-onder-een-kapwo-
in het achtereenvolgens beoordelen van de bouwkundige
43
h e t h o ut b l a d
duurzaam g e v e l t i m m e rw e r k
j u n i 2 0 05
k wa l it e it s v e r b e t e r i n gs t r a j e c t getsewoud nieuw-vennep
Doelgerichte adviezen tijdens de uitvoering hebben een positief effect op de kwaliteit
j u n i 2 0 05
van het geveltimmerwerk.
h e t h o ut b l a d
44
Het zou een goede zaak zijn in het prilste ontwerpstadium de gevelexperts, de timmerfabrikanten, erbij te betrekken.
De productievolgorde van de kozijnen dient in overeenstemming te zijn met de gewenste volgorde op de bouwplaats.
hand van de KVT. Voldoen ze daaraan, dan worden de
bestond uit een door SKH te bewaken productieproces van
tekeningen vastgesteld en de kozijnen door de timmerfa-
de kozijnen, vanaf de start in de timmerfabriek tot en met
briek geproduceerd en geleverd,' verwoordt SKH-
de aflevering op de bouwplaats.
deelnemer C.A. van Droffelaar de gangbare praktijk. 'Maar daarmee worden knelpunten, zoals hier de
Vrijheid BAM-werkvoorbereider Van der Zaag merkte
koppeling van de grote uitgebouwde kozijnen op basis van
overigens wel op dat, als je als aannemer aan zo'n actie
de architectendetails, overgelaten aan de bouwplaatsme-
begint, je eigenlijk al te laat bent. 'Aan het begin van een
dewerkers.'
ontwerpproces, het schetsontwerp, kan het meedenken en inbrengen van de expertise optimaal worden benut. Naarmate het proces vordert, er beslissingen worden genomen en de materialen en constructies worden vastgelegd, vermindert de vrijheid om nog zaken in te passen en
n a a r m at e h e t o n t w e r p p r o c e s vo r d e rt n e e mt d e r u i mt e o m a d v i e z e n e n d e ta i l s va n d e r d e n te verwerken sterk af
adviezen te verwerken. Aan het eind van het ontwerpproces ligt de vormgeving immers vast en daarmee vaak ook de bouwmethode, inclusief de materialen. Juist in het
Van der Zaag had, ook voor de uitvoerder, al in een vroeg-
prilste ontwerpstadium zou het daarom een goede zaak
tijdig stadium een actieve rol ingeruimd door een bezoek
zijn de gevelexperts, de timmerfabrikanten, erbij te
aan de timmerfabriek te brengen. Daar werd de productie
betrekken. Bij het definitieve ontwerp is de ruimte waar-
van de kozijnen aan een kritische blik onderworpen. 'Dat
binnen de aannemer een zo goed mogelijk product moet
betaalde zich direct uit: we merkten op dat de kozijnen
realiseren, beperkt.'
niet waren voorzien van hijsvoorzieningen. Het achteraf
Zwienink, projectmanager van Westerveld & Nederlof,
door ons inboren van hijsogen zou een veiligheidsrisico
voegt daar aan toe: 'De huidige generatie architecten
inhouden.' De timmerfabriek heeft daarop in overleg met
zoekt de grenzen van de mogelijkheden op en laat zich
de aannemer hijsvoorzieningen aangebracht.
niet leiden door kwaliteitsvoorschriften die binnen de timmerindustrie gelden en waarop de KOMO-certificering
Drie inspecties Volgens het stappenplan voerde SKH
is gebaseerd. Afwijken van de KVT (Kwaliteit van houten
drie inspecties op de bouwplaats uit. Daarvoor maakte zij
gevelelementen, red.) - het lijkt eerder regel dan uitzonde-
gebruik van een voor intern gebruik opgestelde checklist,
ring. Op zichzelf is dat geen probleem, eerder een
waarop de bevindingen direct zijn genoteerd. De SKH-
uitdaging, maar het vraagt bij het bouwproces van alle
rapportage geeft een duidelijk beeld van de knelpunten bij
partijen wel extra aandacht om dat verantwoord en binnen
project Getsewoud. Ook hier bleken de kozijnafmetingen
de garantievoorwaarden te realiseren.'
een rol te spelen. Er waren onvoldoende maatregelen getroffen om de stijfheid van de kozijnen tijdens het
Kleine punten De beoordeling van het fabricageproces
transport op de bouwplaats te waarborgen. Verder werd
door SKH leverde geen ingrijpende aanpassingen op, maar
onvoldoende dichting van de aansluiting tussen kunststof
juist de kleine punten maken vaak het verschil. Zo werd
onderdorpels en kozijnstijlen waargenomen.
extra aandacht geschonken aan grote uitgebouwde
Daarnaast speelde de logistiek, de aanvoer van de
(erker)kozijnen. Een onderverdeling was noodzakelijk,
elementen van timmerfabriek naar bouwplaats, de
terwijl ook de onderlinge verbinding, de koppeling tussen
aannemer parten. De kozijnen werden per volle trailer
de delen, werd geoptimaliseerd. Verder waren de hoogte
geleverd, waardoor de kozijnen langer dan nodig opge-
van de onderdorpels en de afdekking van de bovenzijde
slagen stonden. De condities waaronder dat gebeurde,
van de bloemkozijnen verbeterpunten. 'In de praktijk
waren niet optimaal, zo bleek tijdens de inspectie. De
j u n i 2 0 05
wordt veelal slechts gekeken naar de kozijndetails aan de
uitgewerkte kozijndetails. Het tweede deel van het plan
45
h e t h o ut b l a d
details en aansluitingen en de door de timmerfabriek
Al in een vroeg stadium werd een bezoek aan de
j u n i 2 0 05
timmerfabriek gebracht.
h e t h o ut b l a d
46
Extra aandacht werd geschonken aan de (erker)kozijnen, zoals de onderverdeling en de onderlinge verbinding.
Het geveltimmerwerk trekt de aandacht door de grote afmetingen van een deel van de kozijnen.
productie van de elementen binnen de timmerfabriek zal
Onafhankelijke inspecties Volgens Zwienink zou de
zo efficiënt mogelijk worden uitgevoerd. De productievol-
SGT de onafhankelijke inspecties als garantievoorwaarde
gorde van de kozijnen is niet altijd in overeenstemming
kunnen voorschrijven. Kwaliteitsadviseur Buijze is het daar
met de gewenste volgorde op de bouwplaats. Dit betekent
van harte mee eens. Hij vindt vooral dat de aannemer van
niet dat er willekeurig wordt aangevoerd. Afspraken
zijn leveranciers en dus ook van de timmerfabrikant water-
tussen bouwmanagement en timmerfabriek kunnen exact
dichte garanties moet kunnen eisen. Belangrijkste punt is
j u n i 2 0 05
d e a a n pa k i n g e t s e w o u d l e i d d e tot e e n
47
s u b s ta n t i e e l b e t e r r e s u l ta at
h e t h o ut b l a d
bepalen wat op welk tijdstip moet worden aangevoerd. 'Just in time' behoort immers tot de dagelijkse gang van zaken. De timmerfabrikant zal in die gevallen voor een juiste opslag op het fabrieksterrein zorgdragen.
Positief effect De resultaten van de waarnemingen werden direct na afloop van de inspectie met de
dat hij zekerheid wil op het moment van eindcontrole van
uitvoerder besproken, en waar mogelijk loste de
het werk. Als dan alles is gedaan om het product optimaal
aannemer de geconstateerde afwijkingen meteen op. In de
op te leveren en de garantieverstrekkende instantie het
kozijnen bracht hij verstijvingsschotten en schoren aan om
proces heeft kunnen volgen en waar nodig kunnen
schranken en schade aan de verbindingen te voorkomen,
bijsturen, dan zou achteraf geen discussie meer mogen
de opslag werd verbeterd door de ondergrond uit te
ontstaan over gebreken in de uitvoering. In die zin zijn de
vlakken en de aansluiting van de onderdorpels met de
doelstellingen van project-Getsewoud in zijn visie dan ook
stijlen werd afgekit. Het probleem van de (langdurige)
niet volledig gehaald.
opslag kon de uitvoerder achteraf niet oplossen.
Wat dit project betreft heeft de SGT het voornemen een
Alle betrokkenen zijn het erover eens dat de aanpak in
gerichte inspectie te laten uitvoeren, die kwetsbare of
Getsewoud tot een substantieel beter resultaat heeft
zwakke punten in kaart moet brengen. Een analyse
geleid. Het bezoek na de oplevering door de timmerfa-
daarvan kan een onderhoudsadvies opleveren, waarbij
briek en SKH leverde slechts enkele onvolkomenheden
duidelijk wordt aangegeven welk onderhoud op welk
op. Zij trokken de conclusie dat het project er over het
moment noodzakelijk is om gebreken te voorkomen. Op
geheel genomen keurig bij staat. Van der Zaag is helder:
deze wijze blijven de kozijnen in goede conditie en is er
'Als je niets onderneemt, dan gebeurt er ook niets.
sprake van duurzaam geveltimmerwerk.
Iedereen ziet tijdens de rit dat het beter kan en dan moet je ook in actie komen.' SKH is het daarmee eens en consta-
peter ligthart
teert dat vooral het samenspel tussen aannemer en timmerfabriek een belangrijke bijdrage aan de verbeteringen levert. Verder ziet zij kwaliteitsverbetering als een belangrijk gegeven. Om dit te bereiken, staan er veel mogelijkheden open. Toezicht op de bouwplaats in de vorm van kwaliteitsinspecteurs en gerichte inspecties op bepaalde kwetsbare onderdelen aan het begin van een bepaald traject zijn daar voorbeelden van. De timmerfabriek komt tot een zelfde conclusie. 'Dit project toont aan
SGT
dat doelgerichte adviezen tijdens de uitvoering een
Stichting Garantiefonds Timmerwerk verstrekt 10 jaar verzekerde garantie op gevel-
positief effect op de kwaliteit van het geveltimmerwerk
elementen, kozijnen en ramen. Bij het fonds zijn 135 timmerfabrieken aangesloten,
hebben.'
die ieder in het bezit zijn van het KOMO attest-met-productcertificaat voor geveltimmerwerk. De timmerfabrieken vertegenwoordigen met een omzet van circa € 400 miljoen ongeveer driekwart van de totale omzet binnen de timmerindustrie. De SGT garandeert vervanging of herstel van gebreken, gedurende 6 of 10 jaar, rechtstreeks aan de eigenaar van het gebouw. Voor informatie: SGT, Postbus 24, 1400 AA Bussum, tel. 035-6781272, www.sgtonline.nl,
[email protected].
