juni 2015
m a s k e r a d eb o u w s ys t e e m (1) he t b eg in (1989 -20 02)
foto’s: www.johnlewismarshall.com
het houtblad
14
Adverium Drachten (1999). De 16,5 m hoge voorgevel van vooroverhellende kolommen is bepaald indrukwekkend te noemen.
juni 2015 het houtblad
15
Het Adverium is een mix van traditionele en hout(skelet)bouw.
Al jaar probeert architect Maarten van der Breggen de onwillige bouw open te breken voor houtskeletbouw. Hoewel hij ook is afgestudeerd als stedenbouwkundige, dwong zijn hsb-missie hem ertoe de grote lijnen enigszins los te laten voor het niveau van details en verbindingen. Verbazing paart zich aan bewondering voor deze donquichot-nonquichot.
Van der Breggen is al enige tijd de pensioengerechtigde
andere bewoordingen. Tegenwoordig gaat het erom dat
leeftijd gepasseerd. Hij is langzamerhand toe aan (kennis-)
je moet ontwerpen in dienstbaarheid aan de opdracht-
overdracht, stribbelt hij tegen. Nieuwe opdrachten in beton,
gever, de koper/huurder, het milieu. Wel was hij altijd
kalkzandsteen en staal neemt hij niet meer aan, alleen met
weemoedig realist genoeg om te beseffen dat het aanne-
de door hem ontwikkelde bouwmethode Maskerade gaat
mers niet te doen is om een gevuld hart, maar om een ge-
hij nog even door. Hij blijft erin geloven dat zijn systeem -
vulde portemonnee. ‘Bovendien doen ze hun hele werk-
zowel zéér standaard als zéér ontwerpvrij - de toekomst
zame leven liefst hetzelfde kunstje. De innovatiekracht
heeft, niet alleen voor aannemers, maar ook voor zelfbou-
van de bouwsector is echt ontstellend laag.’ Om zijn bu-
wers. Gelukkig is zijn ontwikkelingsgang er nooit één van
reau draaiende te houden, heeft hij daarom in alle syste-
stroefheid en droefheid gebleven. Waardering heeft hij ze-
men ontworpen. In won hij zelfs de Aluminiumprijs.
ker gevonden, ook in de vorm van prijzen. Het Houtblad heeft hem altijd trouw gevolgd; de eerste van circa tien pu-
Haringkavel Boskoop Een andere karaktertrek is dat
blicaties verscheen in de eerste jaargang: nummer /.
hij graag de diepte ingaat. Als architect heeft hij dat gedaan met hout dat hij gevoelsmatig-verstandelijk een ‘super-
Weemoedig realist Zijn idealisme zit in zijn karakter,
interessant’ materiaal vindt. ‘Houtbouw liep toen nog ver
zegt hij zelf, maar is ook geworteld in de tijd toen hij af-
achter op andere methodes, daarom heb ik me er extra
studeerde met een hsb-opbouw op het Liesveldviaduct in
voor ingespannen.’ Hij had het geluk dat hij vanuit organi-
Vlaardingen (). ‘Sociaal-maatschappelijk was destijds
saties, zoals Centrum Hout en de Vereniging van Hout-
het modewoord. Architecten waren toen nog belangrijk,
skeletbouwers (VHSB), ondersteuning kreeg. Zo kon hij
ze moesten iets voor mensen betekenen. We ontwierpen
zich ontwikkelen tot hsb-architect pur sang. Een van zijn
dus geen bungalows, maar sociale woningbouw.’ Dat hu-
eerste projecten was Haringkavel te Boskoop ():
manisme is hij altijd blijven vasthouden, al naar de tijd in
veertig woningen op een krappe inbreidlocatie waar juist
foto’s: cees quakkelaar zwolle
houtskeletbouw door z’n grote flexibiliteit goed kon wor-
Meerlaagse houtskeletbouw
een uitstekende gelegenheid de door hen gepropageerde
den ingeklemd. Een rij van zeven woningen is in anders-
Aalsmeer (1999) was onder-
bouwmethode bij een breder publiek bekend te maken.
bouw. Hij kreeg steun van de NOVEM (Nederlandse Ontwikkelingsmaatschappij voor Energie en Milieu), thans Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) gehe-
deel van het kennisdiffusieproject Meerverdiepingenbouw in hout.
heid, bewonersoordeel en kosten. ‘Onlangs is met bewoners en woningbouwvereniging Trifolium het -jarig jubileum gevierd. Beide partijen zijn nog steeds tevreden. Het onderhoud over al die jaren is minimaal geweest.’
den en twijfels uit te bannen.’
Adverium Drachten Rond de eeuwwisseling reali-
ten. De mogelijkheden van hsb werden onderzocht op het vlak van energiegebruik, geluid, techniek, uitvoerbaar-
‘Het was een waardevolle stap vooruit om wijzer te wor-
Aalsmeer, juni . V.l.n.r.
seerde Van der Breggen enkele mijlpalen die de weg om-
bestaand appartementenge-
hoog verder plaveiden naar zijn universele bouwsysteem
bouw, parkeergarage (waarboven het atrium nog moet verrijzen) en hsb-gebouw.
Maskerade. Het is het tijdsgewricht van Nationale Pakketten, Voorbeeldprojecten Duurzaam en Energiezuinig Bouwen, IFD-bouwen (Industrieel, Flexibel, Demontabel) en Actieprogramma % meer hout in de bouw. Het
Kattenbroek Amersfoort was het jaar dat
eerste is het Adverium langs de A bij Drachten (),
Nederland voor het eerst kennismaakte met bouw- en
een diensten- en expositiecentrum voor de verzamelde
woonprogramma’s op tv. RTL kwam met de serie Een
bouw (Het Houtblad /). Huurders waren het DuBo
eigen huis, een plek onder de zon die tot zou doorlopen. Centrum Hout was als sponsor betrokken bij het programma. Het Houtblad publiceerde erover in nummer /. Na een reeks over het verbouwen en onderhou-
‘ d e i n n ovat i e k r ac h t va n d e b o u w s e c to r i s echt ontstellend laag’
■ ■ ■
den van een bestaande woning volgde een -delige serie over het bouwen van je eigen huis. Invalshoek was het zelf afbouwen van een cascowoning. In de experimen-
Centrum van de drie noordelijke provincies, bouwers, ar-
teerwijk Kattenbroek te Amersfoort werden in slechts
chitecten, adviesbureaus, makelaars, hypothekers, pro-
twee maanden tijd drie hsb-woningen opgetrokken, één
jectontwikkelaars, toeleveranciers en dergelijke. Intussen
vrijstaand, twee geschakeld. Qua vorm zagen ze eruit als
heeft ook hier de crisis daden tot woorden gemaakt: het
kubusachtige vuurtorens. Architect was Maarten van der
Adverium is nu een zalencentrum voor bijeenkomsten,
Breggen, bouwheer de VHSB. Beide partijen zagen hierin
symposia en conferenties.
pingen-hsb te bundelen en te verspreiden. Activiteiten
IFD-paviljoen Drachten
bestaat uit drie delen: hoofdgebouw, hoog glazen entree
waren: de uitgaves Handboek Houtskeletbouw en Meer-
(2002): grote sprong naar de
annex atrium en tweelaagse bouw met showrooms, be-
laagse houtskeletbouw Aalsmeer, artikelen, video, cd-rom,
kleed met western red cedar. Bij Van der Breggen moet je
studie op kosten en milieuprestaties (Eco-Quantum),
vaak houtskeletbouw schrijven als hout(skelet)bouw. Hier
STABU-voorbeeldbestekteksten, symposia en excursies.
perfectionering van de systematiek die standaarddetails koppelt aan flexibiliteit van plattegronden t/m de gevels.
zijn trouwens alleen de gevels in hsb. De constructie van het hoofdgebouw bestaat uit kolommen en liggers van gelami-
Diverse voordelen Uit de studie kwam naar voren dat
neerd lariks; los erin staat een drieverdiepingenkantoor in
alleen houtskeletbouw in aanmerking kwam op deze krap-
traditiebouw. De , m hoge voorgevel van vooroverhel-
pe inbreidlocatie. De kosten- en milieuvergelijking met
lende kolommen is bepaald indrukwekkend te noemen. Het
gietbouw en kalkzandsteen gaf diverse voordelen van hsb
dak van het binnenplein heeft een stervormige vierkoloms-
aan: extra parkeerplaatsen in de kelder door het lichte
constructie onder liggers van maximaal m lang, alles in
gewicht, minste bouwoverlast en bouwafval, meeste prefa-
gelamineerd vuren. Duurzaamheidsmaatregelen waren he-
bricage, lage woonlasten, kortste bouwtijd, enige bouw-
melwateropvang voor de toilettenspoeling, m zonne-
methode met groenfinanciering en vernieuwbaar materiaal.
panelen, passieve zonne-energie en lichtsensors.
Voorts zijn er geluidstesten uitgevoerd aan vier verschil-
lende plafond-vloerconstructies: een standaardconstruc-
Aalsmeer Het tweede project trok eveneens veel pers,
tie (zwevende dekvloer, underlayment, balklaag, steen-
en onderzoek: meerlaagse houtskeletbouw Aalsmeer
wol, metalen veerregels, twee gipsplaten) en drie daarop
(; Het Houtblad /). Het betrof een u-vormig
geënte varianten. De variant, gelijk aan de standaardversie
appartementengebouw van twee en drie verdiepingen,
maar waarbij het underlayment is verzwaard met twee
geflankeerd door blokken van vijf rijtjeswoningen. Als
gipsplaten, voldeed het best aan de toenmalige eisen van
onderdeel van het kennisdiffusieproject Meerverdiepin-
lucht- en contactgeluidsisolatie: ≥ c.q. dB.
genbouw in hout van Centrum Hout en SBR werd het ondersteund door het ministerie van Economische Zaken,
IFD-paviljoen Drachten Derde project. Belangrijke
APA - The Engineered Wood Association, Vereniging Van
partner in zijn bevlogen zoektocht naar een volmaakt
Nederlandse Houtondernemingen (VVNH), VHSB en
bouwsysteem was houtskeletbouwer VDM uit Drachten.
Gyproc. Doel was de kennis van gewone en meerverdie-
Samen hadden ze onder andere Kattenbroek en het
Maximale flexibiliteit en indeelbaarheid.
juni 2015 het houtblad
tekening: maarten van der breggen architecten rotterdam/drachten
foto: www.johnlewismarshall.com
foto: het houtblad/hans de groot
Vooroverhellende kolommen Het utiliteitsgebouw
17
Opbouw verdiepingsvloer.
bouwden ze in een projectpaviljoen van drie hsb-
foto: www.johnlewismarshall.com
tekening: maarten van der breggen architecten rotterdam/drachten
Adverium gedaan. Pal naast dit DuBo-verzamelgebouw
de gewone hsb, waar de overspanning van voor- naar achtergevel verloopt, met een dragende binnenwand als
woningen onder een oplopende portaalconstructie van
Hsb betekent niet per se ook
noodzakelijke ondersteuning. De liggers zijn stijf en tril-
gelamineerd vuren met lessenaarsdak: een woonwerk-,
houten gevelbekleding.
lingsvrij. Om later de gevels te kunnen wijzigen of weg-
sociale huur- en zorgwoning, elk met een andere gevel-
halen, zijn ze niet-dragend. Met een beugelsysteem kun-
bekleding (metselwerk, keramische tegels, plaatmateriaal).
nen zowel gevels als kozijnen worden verwijderd. De
De Stuurgroep Experimentele Volkshuisvesting (SEV) ver-
vloerdragende bouwmuren zijn mm dik.
leende het initiatief de IFD-status. Drijfveren waren tegemoetkoming aan individuele woonwensen, inspireren van
Houtinnovatieprijs Na het IFD-paviljoen vol-
woningbouwverenigingen, gemeentes, projectontwikke-
tooide hij in woord en tekening de Maskerade-systema-
laars en particulieren over het IFD-karakter van houtskelet-
tiek. Daarvoor ontving Van der Breggen de Houtinnova-
bouw en zelf experimenteren met nieuwe ideeën.
tieprijs . De jury is vol lof over deze manier van modulair bouwen met architectonische en stedenbouw-
Grote sprong Van der Breggen maakte met het IFD-
kundige kwaliteiten. Zij concludeert dat het innovatieve
paviljoen een grote sprong naar de perfectionering van
en breed inzetbare systeem ruimschoots tegemoetkomt
zijn systematiek die alzijdige standaarddetails koppelt aan
aan de huidige wensen van bouw én bewoners. Over de
flexibiliteit van plattegronden t/m de gevels. Resultaat
techniek, de details en volgende projecten gaat artikel .
zijn levensbestendige oftewel groei- c.q. krimpwoningen
Want volgens Van der Breggen is niets geheim, maar alles
die met de leeftijd van de bewoners van gedaante en
openbaar. Bouwen is van iedereen. •
functie kunnen veranderen. Optoppen en uitbreiden zijn
hans de groot
mogelijk, maar ook indelingen met kantoor- en zorgfuncties. Om de indelingsvrijheid te vergroten, werkt Van der Breggen voor het eerst met grotere vloerelementen van
Maarten van der Breggen spreekt over jaar houtskeletbouw tijdens de Internatio-
, x , m, waarin Kerto-S een belangrijk onderdeel is.
nale Houtdag . Datum, plaats en programma worden binnenkort bekend. Voor
De overspanningsrichting is van bouwmuur tot bouw-
informatie/aanmelding: www.houtblad.nl.
muur, zodat geen ondersteuning nodig is. Dit wijkt af van
