2007
nr.
7 PlanAmsterdam
Het Zeeburgereiland
Het Zeeburgereiland
1
Schakel tussen IJoevers en IJburg
2
De RI-O buurt
8
Openbare ruimte van de RI-O buurt
12
Summary
15
Impressie van de eerste woonbuurt op het Zeeburgereiland. Model of the first residential neighbourhood on the Zeeburger Island.
Kitty van der Linden
Het Zeeburgereiland Het Zeeburgereiland leek zich lange tijd te ontwikkelen tot ideale bedrijvenen industrielocatie. Inmiddels zijn de plannen veranderd. Rond 2020 zal het eiland 5500 woningen en tal van voorzieningen tellen. Deze nieuwe plannen heben te maken met de veranderende omgeving van het eiland. Het Oostelijk Havengebied heeft zich sinds de jaren ’90 ontwikkeld tot een aantrekkelijk stedelijk woongebied. En inmiddels heeft IJburg al 7000 inwoners. Nu de rioolwaterzuiveringsinstallatie op het eiland is ontmanteld, is de weg vrijgekomen om de woningbouwplannen ten uitvoer te brengen. Hoe gaat de eerste woonbuurt op het eiland eruit zien? En in hoeverre gaat het Zeeburgereiland lijken op het omringende gebied?
Schakel tussen IJoevers en IJburg Stadsrandfuncties en infrastructuur Het Zeeburgereiland behoort tot de rafelranden van de stad. Rondom een groot braakliggend terrein bevinden zich typische “stadsrandfuncties”, zoals onder andere opslag van materialen, een betonfabriek cq. puinverwerkingsbedrijf, een volkstuinencomplex en hondenverenigingen. Verder hebben kunstenaars onderdak gevonden in woonwagens en oude loodsen. Het Zeeburgereiland ligt tussen het Oostelijk Havengebied, de Oranjesluizen en de Diemerzeedijk in en wordt aan de noordoostzijde begrensd door het Buiten-IJ. Het eiland, dat ongeveer 120 hectare groot is, wordt via bruggen en tunnels verbonden met andere delen van de stad. De Schellingwouderbrug en de Zeeburgertunnel verbinden het eiland met Amsterdam-Noord, de Amsterdamsebrug en de Piet Heintunnel met Zeeburg, de Zeeburgerbrug zorgt voor de verbinding met de Watergraafsmeer en tenslotte fungeert de Ennëus Heermabrug als belangrijke toegang tot IJburg. Verder doorsnijden drie grote doorgaande wegen het eiland: de Zuiderzeeweg, de IJburglaan en de A10. Deze wegen delen het eiland op in vijf deelgebieden. Ze zijn in de herontwikkelingsopgave als volgt genoemd:
2 PlanAmsterdam
Het Zeeburgereiland ligt tussen het Oostelijk Havengebied en IJburg aan een afslag van de A10. Bron: RoVorm The Zeeburger Island is situated between the Eastern Harbour District and IJburg at one of the A10 ring road’s junctions.
Sluisbuurt Het deelgebied in het noordwesten van het eiland ligt tegen de Oranjesluizen en de naastgelegen Prins WillemAlexandersluis aan. De dijk langs het Amsterdam-Rijnkanaal begrenst het gebied in het westen. Vanwege de nabijheid van de sluizen wordt dit gebied ook wel de “Sluisbuurt” genoemd.
RI-O buurt De RI-O buurt ontleent zijn naam aan de voormalige Rioolwaterzuiveringsinstallatie Oost (RWZI-Oost). Deze zuiveringsinstallatie lag tot 2006 op het noordoostelijk deel van het Zeeburgereiland. Na sloop van het grootste deel van de installatie is het terrein vrijgekomen voor herontwikkeling. Nu zijn nog slechts drie grote silo’s en twee slibvijzelgemaaltjes zichtbaar. Deze gebouwconstructies worden meegenomen in de plannen voor de herontwikkeling van het gebied.
De Oostpunt Ten oosten van de A10 ligt “de Oostpunt”. Dit gebied is in Amsterdam bekend geworden door het bezoekerscentrum IJburg en restaurant Kaap Kot. Beide gebouwen zijn inmiddels verdwenen. Met de strekdam heeft het gebied een uitloper in het IJmeer.
Baaibuurten West en Oost Ten zuiden van de IJburglaan liggen de kleinere Baaibuurten West en Oost. Hier zijn de tijdelijke Parkeer & Reislocatie (P&R) Zeeburgereiland en (eveneens tijdelijke) tramremise aangelegd. De buurten liggen aan een kleine baai in het IJmeer waar nu onder andere enkele woonboten en een motorbootbedrijf zijn gevestigd.
Deelgebieden: A Sluisbuurt B RI-O buurt C Oostpunt D Baaibuurt West E Baaibuurt Oost Bruggen en tunnels: 1 Amsterdamsebrug 2 Piet Heijntunnel 3 Oranjesluizen 4 Schellingwouderbrug 5 Zeeburgertunnel 6 Enneüs Heermabrug
PlanAmsterdam
3
Ansichtkaart, verstuurd in 1957. Bron: www.legerplaats.nl A postcard posted in 1957, when the Zeeburger Island served as a camp and training facility for the Navy’s Air Corps.
Van opslagdepot naar woninglocatie Baggerbergplaats Het Zeeburgereiland is ontstaan
de Amsterdamse- en de Schellingwouderbrug. Nadat
aan het eind van de negentiende eeuw. Toen werd
omstreeks 1962 het westelijk deel van het eiland al
de westelijk gelegen Zuider IJdijk aangelegd om de
was vrijgegeven, kwam er in het begin van de jaren ’70
mond van het Merwedekanaal, het latere Amsterdam-
een definitief einde aan het militaire karakter van het
Rijnkanaal, te scheiden van de toenmalige Zuiderzee.
eiland. De meeste gebouwen, voor het grootste deel
Daarnaast moest een strekdam langs het Buiten-IJ, de
nog door de Duitsers neergezet, werden gesloopt. Het
“Zeebreker”, voorkomen dat de vaargeul in het Buiten-
Zeeburgereiland veranderde langzamerhand in één van
IJ zou dichtslibben. Het tussenliggende gebied diende
de rafelranden van de stad. In de loop der tijd vestigden
als bergplaats voor bagger uit de havenbassins in het
er zich onder andere een betonfabriek, een puinverwer-
Oostelijk Havengebied en de stadsgrachten. In 1907
kingsbedrijf, een laboratorium van de Universiteit van
was de grond voldoende ingeklonken om het eiland in
Amsterdam, hondenverenigingen en een ponyclub. Ook
gebruik te nemen. Een paar jaar later werd op de strek-
in beslaggenomen auto’s vonden er een tijdelijke plek.
dam een rioolpersleiding in gebruik genomen, die het rioolwater in het Buiten-IJ loosde.
Rioolwaterzuiveringsinstallatie In 1982 opende de nieuwe Rioolwaterzuiveringsinstallatie Oost zijn deuren
Militaire functie Al gauw kreeg het Zeeburgereiland
op het eiland. Met de ingebruikname van de installatie
een militaire bestemming. In de zuidwesthoek werd een
– destijds de grootste van Nederland – kwam een einde
schiet- en exercitieterrein opgericht voor het garnizoen
aan de jarenlange ongezuiverde lozing van afvalwater
Amsterdam. In 1916 vestigde de toenmalige Marinevlieg-
op het Buiten-IJ en werd de persleiding in de strek-
dienst langs het Buiten-IJ het Marinevliegkamp Schelling-
dam buiten gebruik gesteld. Het Zeeburgereiland was
woude, met een hangar en een hellingbaan voor water-
destijds een ideale locatie voor de zuiveringsinstallatie,
vliegtuigen. In mei 1940 nam de Duitse bezetter het
vanwege de ligging ver buiten de stad. Bij de bouw was
Marinevliegkamp in gebruik. Het kamp groeide uit tot
dan ook niet veel aandacht geschonken aan geurweren-
de grootste basis voor watervliegtuigen van de Luftwaffe
de maatregelen. Deze wonnen echter aan belang toen
in Nederland. Het hele eiland werd militair gebied, met
de woningbouwplannen voor het Oostelijk Havengebied
bunkers, munitieopslag, geschutsopstellingen en twee
werden afgerond en voor IJburg in gang waren gezet.
hangars. Na de oorlog behield de basis aanvankelijk een
In 1999 besloot de gemeenteraad vervolgens om de
militaire functie, hoewel de Marine Luchtvaartdienst er
zuiveringsinstallatie te verplaatsen naar Westpoort. In
niet terugkeerde. Wel bood de basis plaats aan een mili-
2007 is de installatie ontmanteld en gesloopt. Alleen
tair hospitaal en de Militaire Kaderschool.
het boostergemaal is blijven staan en functioneert nog. Dit gemaal pompt al het verzamelde rioolwater van
Rafelrand van de stad De geïsoleerde ligging van
Amsterdam Oost direct door naar de nieuwe installatie
het eiland werd in 1957 opgeheven met de opening van
in Westpoort.
4 PlanAmsterdam
Eigen karakter en identiteit Ook in de toekomst blijven de hoofdwegen – IJburglaan, Zuiderzeeweg en de A10 – de deelgebieden van elkaar scheiden. Hierdoor, maar ook vanwege de juridisch planologische complexiteit, wordt de herontwikkeling gefaseerd, per deelgebied, aangepakt. Vanwege deze aanpak én de breedte van de hoofdwegen zijn de vijf deelgebieden ruimtelijk van elkaar gescheiden. Ieder deelgebied krijgt een eigen karakter en identiteit en zal daarmee in zichzelf homogeen en eenduidig van opzet zijn. Eigenlijk kunnen we vanaf nu niet meer spreken van deelgebieden, eerder van kleine buurten. De vijf buurten zullen wel functioneren als een nieuwe woonwijk, met een klein winkelcentrum en zorgfuncties verspreid over de buurten. Het verkeer kan zich van buurt naar buurt verplaatsen over de hoofdwegen. Fietsers en voetgangers kunnen ook over de randen van het eiland van de ene naar de andere buurt gaan. Ze hoeven dan geen drukke verkeerswegen te kruisen. De hoofdwegen en de randen van het eiland worden breed en groen; ze omkaderen de buurten. The island’s main roads and perimeter will be broad and green, a framework for the various neighbourhoods.
Het programma Met de aanleg van IJburg wordt het Zeeburgereiland een belangrijke schakel in de verstedelijkingsas Centraal Station - IJburg. Het eiland ontgroeit de status van stadsrand en zo kan er een aaneengesloten stedelijk gebied ontstaan. De ligging van het Zeeburgereiland maakt een stedelijke bebouwingsvorm met bijbehorende dichtheid mogelijk: 90% van de woningen bestaat uit appartementenblokken, 10% uit eengezinswoningen. De woningdichtheid bedraagt gemiddeld bijna 70 woningen per hectare. In het Oostelijk Havengebied is de dichtheid hoger, in IJburg iets lager. Het aantal voorzieningen is gebaseerd op zowel de bouw van 5500 woningen op het Zeeburgereiland als de bevolkingsprognose die voor het eiland is opgesteld. Behalve voor buurtvoorzieningen, zoals basisscholen, zorg, horeca en detailhandel, is op het Zeeburgereiland ook ruimte gereserveerd voor voorzieningen waarvan bewoners uit aangrenzende wijken gebruik kunnen maken, zoals sportfaciliteiten, scholen voor voortgezet onderwijs en culturele instellingen. Bovendien is voornamelijk langs de A10 een ruimtereservering gemaakt voor grootstedelijke voorzieningen, bedrijven en een jachthaven.
Planning van de bouw Het stedenbouwkundig plan voor het eerste deelgebied, de RI-O buurt, is inmiddels voltooid. De gemeente werkt echter nog aan het bestemmingsplan en rondt binnenkort het ontwerp voor de buitenruimte van deze buurt af. Naar verwachting start de bouw van de eerste woningen begin 2010. De komende jaren wordt per buurt een stedenbouwkundig plan en een bestemmingsplan gemaakt, te beginnen in 2008 bij de Sluisbuurt. De bouw van de woningen gaat daar in 2013 van start. Vervolgens zijn in 2017 de Oostpunt en tenslotte in 2018 de Baaibuurten aan de beurt. Naar verwachting zal de herontwikkeling van het laatste deelgebied eind 2020 zijn afgerond.
PlanAmsterdam
5
Verkeer Ontsluiting De IJburglaan en de Zuiderzeeweg gaan
een rol. De straten binnen de woonbuurten vallen in de
de toekomstige woonbuurten ontsluiten maar blijven
zogenaamde 30 km-zone.
ook de verschillende delen van de stad met elkaar en de snelweg verbinden. Daarom worden op de
Fietsverkeer Langs de hoofdwegen zullen vrijliggende
Zuiderzeeweg de kruisingen opnieuw ingericht. Op de
fietspaden lopen die onderdeel zijn van het hoofdnet
IJburglaan wordt de afslag naar het voormalige RWZI-
Fiets. Deze fietspaden sluiten aan op de routes richting
Oostterrein opgeheven, maar iets oostelijker komt
binnenstad, stadsdeel Noord en de recreatieve routes
een nieuwe kruising. Deze heeft een afslag naar de
naar de verder gelegen buitengebieden (het groenge-
zuidelijke Baaibuurt en een afslag naar de RI-O buurt
bied rondom Diemen en Waterland). Ook voetgangers
en de Oostpunt. Deze laatste afslag krijgt de naam
kunnen van deze routes gebruik maken. Langs de ran-
KaapKotweg. De overige kruisingen blijven ongewij-
den van het Zeeburgereiland wordt een recreatief fiets-
zigd. De Sluis- en Baaibuurt zijn daarnaast nog met
voetpad aangelegd. Dit pad sluit aan op een groter
elkaar verbonden door een smalle straat die over de
regionaal fiets- en wandelnetwerk dat het eiland via de
rand van het eiland loopt. Ook de KaapKotweg loopt
sluizen verbindt met Waterland. Verder loopt de route
even over de rand van het eiland om de Oostpunt te
via de Diemerzeedijk naar Muiden en over de Oostpunt
kunnen ontsluiten.
naar de strekdam.
Autoverkeer De IJburglaan, de Zuiderzeeweg en KaapKotweg krijgen een inrichting die is gebaseerd op snelheden van 50 km/uur. Op de IJburglaan is nu 70 km/uur de maximaal toegestane snelheid. Vandaar dat de rijwegen iets smaller worden gemaakt. De totale breedte, van gevel tot gevel, wordt echter een stuk breder. Dit komt doordat langs de rijweg een singel komt te liggen die aan beide zijden omgeven is met een flauw talud en een bomenrij. Verder zal ook de middenberm worden verbreed. Zo krijgen beide wegen de uitstraling van brede groene stadsstraten. De brede wegprofielen zijn niet alleen ingegeven door kwalitatieve overwegingen, ook milieuregels ten aanzien van verkeerslawaai, luchtkwaliteit en veiligheid speelden
a
6 PlanAmsterdam
a) De Zuiderzeeweg, de IJburglaan en de KaapKotweg worden 50 km-wegen. In de buurten en over de rand van het eiland mogen auto’s 30 km/uur rijden. The Zuiderzeeweg, IJburglaan and KaapKotweg will be roads with a speed limit of 50 km/hour. Within the neighbourhoods and around the island’s perimeter the speed limit for motor traffic will be 30 km/hour.
b) Zowel vanaf het hoofdnet Fiets als vanaf de randen van het eiland worden de buurten ontsloten voor fietsers. The neighbourhoods will be accessible to cyclists, both from the regional network of cycle routes and from the island’s perimeter.
c) Het openbaar vervoer over de Zuiderzeeweg en de IJburglaan zorgt voor ontsluiting van de buurten. Public transport routes running via the Zuiderzeeweg and IJburglaan ensure good access to and from the neighbourhoods.
b
Openbaar vervoer Twee OV-lijnen zorgen voor ontsluiting van het Zeeburgereiland: de IJtram (lijn 26 van Centraal Station naar IJburg) en een buslijn van Amsterdam Noord naar Oost (lijn 37). Wellicht gaan één of twee nieuwe buslijnen via het Zeeburgereiland (IJburglaan en Zuiderzeeweg) rijden. De huidige buslijn 37 heeft een halte bij de kruising van de IJburglaan met de Zuiderzeeweg. Een tweede bushalte kan worden aangelegd op de Zuiderzeeweg bij de kruising met de ontsluitingsweg van de Sluisbuurt en de RI-O buurt. Tenslotte houdt de gemeente rekening met een reservering voor een tram in de middenberm van de Zuiderzeeweg.
De IJburglaan krijgt het profiel van een brede stadsstraat met veel bomen die op de middenberm en langs de singel staan. The IJburglaan will have the profile of a broad city avenue with an abundance of trees in the central reservation and along the canal.
Ook de Zuiderzeeweg krijgt het profiel van een brede stadsstraat. The Zuiderzeeweg will also have the profile of a broad city street.
c
Hoofdnet Fiets Lokaal fietsnetwerk Aansluiting op de woonbuurten
PlanAmsterdam
7
À N
De RI-O buurt Efficiënte verkaveling De stedenbouwkundige opzet van de RI-O buurt kenmerkt zich door een gesloten wand van bebouwing langs de hoofdwegen en een open binnengebied. Met de bebou-
Voorbeeldverkaveling van de RI-O buurt, behorend bij het stedenbouwkundig plan. Parcellation model for the RI-O neighbourhood, included in the urban development plan.
wingsopzet – gesloten langs de hoofdwegen en open in het binnengebied – is een efficiënte verkaveling gekozen waarbij een hoge dichtheid (80 woningen per hectare) is gekoppeld aan een groene uitstraling. De opzet van de bebouwing laat zich goed onderverdelen in de gebieden langs de hoofdwegen met de entrees van de buurt, het sportpark en het Buiten-IJ.
Milieuregelgeving De entrees In het plan is financiële ruimte gevonden om drie gebouwconstructies te laten staan. Uit bouwkundig onderzoek is
Het Europees en nationaal milieubeleid
gebleken dat vooral de ronde hoge silo’s (met een diameter van 22,5
stelt eisen aan het ontwerp voor her-
en een hoogte van 23 meter) voor verschillend nieuw gebruik geschikt
ontwikkeling van het Zeeburgereiland.
zijn. Daarnaast zullen de drie silo’s sterk beeldbepalend zijn. Ze marke-
Daarom zijn voor het ontwerp diverse
ren de oostelijke entree van de buurt. Met een bijzondere programma-
milieuaspecten onderzocht. De thema’s
tische invulling zijn de silo’s, samen met het sportpark, de troefkaarten
zijn: het verkeerslawaai van de A10/
van het plan. Aan de westelijke entree van de buurt ligt een van de
IJburglaan/Zuiderzeeweg, het industrie-
scholen voor het voortgezet onderwijs.
lawaai, de luchtkwaliteit, het vervoer van gevaarlijke stoffen over zowel de
Langs de hoofdwegen Tussen de rijweg en de gevel van
Zuiderzeeweg/IJburglaan als het Buiten-
de bebouwing liggen een voortuin, een 12 meter brede singel met
IJ, een regionale gastransportleiding
taluds en twee bomenrijen. Deze brede dimensionering zorgt ervoor
en het benzinestation Kriterion dat
dat de hoofdweg relatief ver van de bebouwing af ligt. De bebou-
een LPG-vulpunt heeft. De milieueisen
wing langs de hoofdwegen moet het geluid afschermen voor de
hebben geleid tot minimale maar ook
daar achterliggende woningen. Tegelijkertijd mag de bebouwing niet
maximale bouwhoogtes in het ontwerp,
een te hoge dichtheid hebben, omdat het vrachtwagentransport van
afstanden tot wegassen en het vrijhou-
gevaarlijke stoffen – dat niet door de Zeeburgertunnel mag – risico’s
den van bepaalde zones.
8 PlanAmsterdam
a
b
c
e
d
a) Overzicht van de toekomstige RI-O buurt. Model of the future RI-O neighbourhood.
b) De silo’s markeren één van de entrees van de buurt. Voor de invulling van deze constructies wordt een prijsvraag uitgeschreven. The silos highlight one of the entrances to the neighbourhood. A competition will be staged to determine the eventual use for these structures.
c) De bebouwing langs de hoofdwegen bestaat uit zes lagen. The buildings along the main roads are 6 storeys high.
d) Een parkrand met dubbele bomenrij omzoomt
met zich meebrengt. Het bijzondere van de bebouwing is dat de geluidsbelaste zijde ook het meeste zonlicht krijgt. Dit kan leiden tot bijzondere architectonische oplossingen, zoals serres en wintertuinen.
Het sportpark Midden in de RI-O buurt ligt het sportpark. De velden worden omzoomd door een brede groene parkrand met twee bomenrijen. Door een open verkaveling kan de achterliggende bebouwing ook profiteren van de groene ruimte; het park loopt als het ware door in de blokken. Tegelijkertijd begrenst de bebouwing langs het park de open ruimte. Voor deze bebouwingsrand is een optimale mix gevonden van een gesloten wand en een open verkave-
de voetbalvelden. Tussen de velden staat het boostergemaal als een object in de open ruimte. A park border with a double row of trees surrounds the football pitches. The booster pumping station stands between the pitches like an object in the open space.
ling. De gesloten wand bestaat uit grote appartementenblokken van
e) De bebouwing langs het Buiten-IJ wordt in vrije
direct aan het water komt te staan, heeft de hogere, achterliggende
kavels uitgegeven. The land overlooking the Outer IJ will be sold as self-build plots.
bebouwing ook profijt van dit prachtige uitzicht. Bovendien biedt de
Maquette: Model-objekt, Rotterdam
zeven lagen hoog.
Langs het Buiten-IJ De bebouwing in de noordstrook langs het Buiten-IJ profiteert van het zicht op het water. Doordat de laagbouw
laagbouw in combinatie met de groen vormgegeven randen van het eiland een groene aanblik, zowel vanaf het water bezien als vanaf de overkant van het Buiten-IJ. Deze groene aanblik contrasteert met andere nieuwbouwprojecten langs het IJ, zoals Java- of Haveneiland. Daar is de rand hard en stenig. De laagbouw in de RI-O buurt wordt in vrije kavels uitgegeven.
PlanAmsterdam
9
Programma Woningbouw De RI-O buurt omvat een totaal bruto vloeroppervlak (bvo) van 241.350 m² voor de uitvoering van het woningbouwprogramma. Binnen dit plangebied worden circa 1800 woningen gebouwd, 10% daarvan is eengezinswoningen. Circa 30% van de woningen wordt in de sociale sector gebouwd. De sociale huurwoningen komen vooral langs de hoofdwegen te staan, de koopwoningen krijgen een plek langs het park en het Buiten-IJ.
Basisscholen De basisscholen zijn als losse gebouwen in de stedenbouwkundige verkaveling meegenomen. De kavels voor deze scholen zijn extra groot, zodat ze kunnen uitbreiden bij eventuele groei, al dan niet in samenhang met naschoolse opvang. Beide scholen komen in blokken ten noorden van het sportpark op relatief rustige plekken te staan.
Kinderopvang en bedrijfjes Op de benedenverdieping van de bebouwing komt ruimte voor kinderdagverblijven, zorg, horeca en kleine bedrijfjes. Ten noorden van het sportpark grenzen de kinderdagverblijven aan de pleinen van de basisscholen.
Bovenwijkse voorzieningen Naast buurtvoorzieningen als basisscholen, zorg en kinderopvang bevat het programma een aantal voorzieningen waarvan ook omliggende wijken gebruik zullen maken. Zo kunnen 1600 leerlingen terecht op drie scholen voor voortgezet onderwijs en is 5000 m2 – waaronder de silo’s – vrijgemaakt voor horeca, cultuur- en welzijnsinstellingen. Het sportpark biedt plaats aan drie sportvelden en een sporthal. Tussen de velden komt tenminste één parkachtige openbare doorsteek, rondom de velden komen hekken en verlichting. De sporthal dient als sportaccommodatie voor verenigingen, recreatiesport en gymnastiekvoorziening voor de scholen. Ook de bewoners kunnen er in georganiseerd verband gebruik van maken. Tenslotte is voor verschillende leeftijdsgroepen een programma opgesteld, waarin speelplekken – soms in combinatie met sportvoorzieningen en de scholen -– zijn voorzien.
Bouwregels Markt realiseert, overheid faciliteert Meer dan ooit bepalen markttechnische en financiële factoren de woningbouwproductie. De marktpartijen hebben een bepalende rol in dit proces. De rol van de
In deze bouwregelkaart, behorend bij het stedenbouwkundig plan, zijn de bouwregels vastgelegd. Onder de noemer “transparantie” is beschreven hoe open de verkaveling mag zijn langs zowel de rand van het sportpark als de binnenterreinen (of binnenstraat) van de bouwenveloppen. This building regulations plan, a component of the Urban Development Plan, specifies the architectural parameters for the RI-O neighbourhood. Under the header ‘transparency’ it describes the permitted openness of the parcellation along the edge of the sports fields as well as around the internal spaces (or internal street) of the building envelopes.
10 PlanAmsterdam
Het Ontwerp voor Zeeburgereiland van Neutelings Riedijk architects en West 8 landscape architects. Duidelijk herkenbaar zijn de drie buurten aan het water met in het midden, op het terrein van de rioolwaterzuiveringsinstallatie, een themapark “milieu”. The Design for Zeeburger Island study by Neutelings Riedijk Architects and West 8 Landscape Architects. The three waterside neighbourhoods are easily identifiable, with an ‘environmental’ theme park in the middle, on the former site of the sewage treatment plant.
Het Zeeburgereiland in beleidsplannen Wonen aan het IJ Al sinds 1985 worden plannen
Zeeburgereiland en in 1999 tot een nieuwe Nota van
gemaakt om Zeeburg/Nieuw-Oost (oude benaming
Uitgangspunten. In dit plan zijn de A10 en enkele silo’s
voor IJburg) te ontwikkelen als belangrijke woning-
van de rioolwaterzuiveringsinstallatie Oost overkapt en
bouwlocatie. In het structuurplan De Stad Centraal
is op het terrein van de zuiveringsinstallatie een “the-
(1985) werd herinrichting van “het eiland Zeeburg”
mapark milieu” geprojecteerd. In de hoeken van de
logisch geacht voor de “continuïteit van het stede-
eilanden waren kleinere woonbuurten voorzien. Dit plan
lijk milieu langs de IJ-as”. Ook in het structuurplan
is echter nooit voor inspraak vrijgegeven omdat eerst
Amsterdam (1991) is het Zeeburgereiland herbestemd
onderzocht moest worden of de rioolwaterzuiveringsin-
tot gemengd stedelijk gebied waar plaats is voor
stallatie naar Westpoort kon worden verplaatst.
ongeveer 1800 woningen, kantoren en bedrijven. De rioolwaterzuiveringsinstallatie Oost werd in dat plan
Herontwikkeling Inmiddels is een Ontwikkelingsvisie
gehandhaafd.
(2003) en een Ontwikkelingsplan (2005) voor het hele Zeeburgereiland vastgesteld. Belangrijk uitgangspunt
Ontwerpstudies Pas in 1996, na het besluit van
voor deze plannen was dat de herontwikkeling van
de gemeenteraad tot aanleg van IJburg, is er weer
het eiland voor de gemeente kostenneutraal zou zijn.
serieus gestudeerd op de herontwikkeling van het
Doordat een groot deel van de verplaatsingskosten van
Zeeburgereiland. De gemeente Amsterdam heeft
de rioolwaterzuiveringsinstallatie aan deze herontwik-
samen met de architectenbureaus Neutelings Riedijk
keling werd toegerekend, leidde dat tot vergroting van
en West 8 Landscape Architects ontwerpstudies
het aantal woningen.
gemaakt. Dit heeft geleid tot de studie Ontwerp voor
De Ontwikkelingsvisie 2003 gaat uit van 5500 woningen zonder rioolwaterzuiveringsinstallatie. Rondom de A10 is een gemengd gebied met voorzieningen, bedrijven woningen en een jachthaven voorzien. The Development Vision 2003 takes the realization of 5,500 dwellings, after removal of the sewage treatment plant, as its point of departure. It proposes a functionally mixed area with amenities, businesses, residential development and a marina around the A10 ring road.
gemeente beperkt zich tot het scheppen van voorwaarden waaronder de productie tot stand kan komen. Voor de RI-O buurt heeft zich dit vertaald in een ontwikkelingsstrategie waarin de gemeente regie voert op de programmatische en stedenbouwkundige opzet, maar de invulling van de ontwikkelopgave onder financiële randvoorwaarden overlaat aan marktpartijen. Deze ontwikkelingstrategie leidt tot een stelsel van regels dat ook wel bekend staat als “bouwenvelop”.
Eenduidige opzet De ambitie voor de RI-O buurt is het bouwen van een buurt die helder en eenduidig van opzet is. Dus geen kakofonie van verschillende materialen, maar blokken die met hun massa min of meer gelijk zijn en met hun volume rust uitstralen. De randen van de buurt en het sportpark scheppen hiervoor bijzondere voorwaarden. Zij vormen het uitgangspunt voor de stedenbouwkundige regels bij de bouwenveloppen. Er zijn vijf bouwregels vastgesteld die de rooilijnen, bouwhoogtes en uiterste bebouwingsgrenzen vastleggen. Daarnaast moeten de parkeeroplossingen en de “openheid” van de verkaveling voldoen aan regels.
PlanAmsterdam
11
bebouwd uitgeefbaar open water riet gras greskei boom gebakken klinker rood gebakken klinker oker asfalt
Openbare ruimte van de RI-O buurt Groen woonmilieu Het Zeeburgereiland heeft altijd een groen karakter gehad. Om dit te behouden is het de bedoeling om de RI-O buurt een groene uitstraling te geven, ondanks de intensieve bebouwing. Dit komt tot uitdrukking in het sportpark, de open verkaveling en de singel. Ook krijgt privé groen de ruimte, vooral langs de singel met voortuinen en langs de bebouwing in het binnengebied met een smalle uitgeefbare, niet bebouwbare strook.
Water De relatie van de buurt met het water van het Buiten-IJ wordt op verschillende manieren versterkt. Ten eerste doordat het centrale gebied iets hoger ligt dan de randen, zodat het water van het Buiten-IJ ook vanuit het midden van de buurt zichtbaar is. Verder is het hoogteverschil tussen het waterniveau van de singel en de ernaast gelegen straat beperkt. Zodoende worden de taluds van de oevers niet groot en is de 12 meter brede singel vanaf de straat goed zichtbaar. Tenslotte dragen de visuele doorgangen vanaf het sportpark naar het Buiten-IJ bij aan de relatie tussen de wijk en het water.
Stratenpatroon Het stratenpatroon in de RI-O buurt kent een onderscheid tussen straten, singel, binnenerven en binnenstraten. Voor de straten voorziet het ontwerp in langsparkeerplaatsen. Deze in de lengterichting georiënteerde parkeerplaatsen worden op het vlak van het trottoir aangegeven. Parkeren geschiedt dus op het trottoir zodat overdag, als de meeste auto’s er niet zijn, ruimte ontstaat voor spelende kinderen. Zowel het trottoir als de 30 cm brede trottoirband blijven ononderbroken langs de bouwblokken lopen. Ze vormen als het ware een kader om de bebouwing. Ook langs de hele singel komen aan één zijde, de waterzijde, langs-
12 PlanAmsterdam
Overzicht van de toekomstige openbare ruimte in de RI-O buurt. Overview of the public space in the RI-O neighbourhood.
Twee slibvijzelgemaaltjes worden als objecten opgenomen in de openbare ruimte. Two former fibre-sludge processing plants will be incorporated into the public space as eyecatching features. Foto: Michiel Beers
parkeerplaatsen te liggen. Deze komen niet op het trottoir maar op straat. Alleen langs het sportpark zijn haaksparkeerplaatsen voorzien, dus loodrecht op de lengterichting van de straat.
De trottoirs en de straten bestaan uit gebakken klinkers in respectievelijk rood en oker. In de straten hebben de klinkers een geluidsreducerende werking. De binnenerven, die binnen de bouwblokken liggen, kennen een eenduidige vormgeving: tussen trottoir en straat zijn geen hoogte- en kleurverschillen. De parkeerplaatsen worden daar met een ‘P’ op een klinker aangegeven.
Hoofdgroenstructuur en ecologie Landschappelijke schakel Het Zeeburgereiland is niet alleen een schakel in het stedelijk gebied, tussen Oostelijk Havengebied en IJburg, maar ook in het landschap. Ten noorden van het eiland ligt Waterland, aan de zuidkant ligt het groengebied rondom Diemen; de Diemerscheg. Tussen deze twee landschappen vormt de ecologische verbindingszone van de Provinciale Hoofdstructuur de smalle verbinding; deze loopt over de westelijke rand van het eiland. De randen van het Zeeburgereiland krijgen een groene en recreatieve inrichting en worden volgens eenzelfde basisprincipe aangelegd. Aan de buitenzijde van de dijk is ruimte voor een ecologische inrichting, op de kruin van de dijk loopt de recreatieve wandelroute en iets lager, aan de luwe binnenzijde, een fietsroute. Daarnaast ligt de singel met groene (grasbegroeide) oevers waar aan weerszijden bomen staan. Daarna begint het woongebied. Aan de zijde van het Buiten-IJ onderzoekt de gemeente de mogelijkheid om ecologische oversteekplaatsen te creëren. Dit zijn plekken waar dieren gemakkelijk in en uit het water kunnen komen.
De DRO werkt de ecologische verbindingszone op het Zeeburgereiland uit tot een schetsontwerp. The Zeeburger Island’s position as an ‘ecological bridgehead’ prompted the DRO to devise a sketch plan to facilitate this.
PlanAmsterdam
13
Het materiaalgebruik in de openbare ruimte van de RI-O buurt is geïnspireerd op dat van Amsterdamse straten. Bron: Michiel Beers Typical Amsterdam streets inspired the use of materials in the RI-O neighbourhood’s public space.
Banden om de bomen moeten voorkomen dat inparkerende auto’s de bomen in het straatprofiel aanrijden. Kerbstones around the street-side trees ought to prevent motorists running into them when parking.
Bescherming van bomen Om te voorkomen dat inparkerende auto’s de bomen in het straatprofiel aanrijden, zijn verhoogde cirkelvormige banden om de bomen aangebracht. Ze zijn 20 centimeter hoog en hebben aan de buitenzijde een schuine kant. Verder zijn de bomen zodanig richting de bebouwing verschoven dat ze bij het inparkeren (in de buitenspiegel) goed zichtbaar zijn. Binnenkort legt Stadsdeel Zeeburg op IJburg een proefstrook aan.
Herinneringen aan het verleden Ruim 100 jaar geleden lag het Zeeburgereiland nog buitendijks, buiten de stad en was het nog maar net begaanbaar. In 2020 ligt het eiland temidden van de dichtbebouwde buurten van het Oostelijk Havengebied en IJburg en zal het intensief worden bewoond en gebruikt. Alleen de silo’s en het boostergemaal herinneren eraan wat het eiland ooit even is geweest.
Doorsnede van een straat langs het sportpark. Wandelaars hebben vanaf het verhoogde openbare voetpad een mooi uitzicht op de sportvelden. Profile of a street alongside the sports park. Walkers have a wonderful view across the sports fields from the elevated public footpath.
Doorsnede van een straat langs de singel. Het waterniveau in de singel ligt 1,50 meter lager dan het straatniveau. Profile of a street alongside the canal. The water level in the canal is 1.50 metres lower than the level of the street.
14 PlanAmsterdam
Summary
The Zeeburger Island Green light for residential development
neighbourhoods): these smaller neighbourhoods lie
The Zeeburger Island, which originated as a dumping
to the south of the IJburglaan overlooking a small
site for dredgings in the Outer IJ in the late 19th centu-
bay in the IJmeer.
ry, is part of the city’s ragged periphery. It is a place for typical functions of the ‘city outskirts’, such as storage
Distinctive character and identity The
depots for materials and other small businesses. For
major road arteries of the IJburglaan, Zuiderzeeweg
a long time it seemed that the island would develop
and A10 will continue to form a dividing line between
into the ideal business and industry zone, but now
the sectors. This, in combination with the planologi-
those plans have changed and by 2020 the island will
cal complexity in legal terms, is the reason why the
accommodate 5,500 dwellings and all kinds of ameni-
redevelopment will be tackled in phases, sector by
ties. These new plans were prompted by the changes in
sector. Besides the spatial separation, this approach
the island’s surroundings. Since the 1990s, the Eastern
makes it possible to imbue each sector with a distinc-
Harbour District has been thoroughly revitalized as an
tive character and identity, and thus render each of the
attractive urban residential area, a phenomenon that
five autonomously homogeneous and unambiguous.
continues further to the east in the guise of the recently
From this point forward we can hardly refer to them as
created archipelago of IJburg, which already boasts
sectors, as they are set to become intimate neighbour-
7,000 residents. The recent dismantling of the large-
hoods. The five neighbourhoods will, however, function
scale sewage treatment works which had stood on the
like a new residential district, with a small shopping
island for more than 20 years means that the housing
centre and social amenities dispersed throughout.
development plans for the Zeeburger Island can now
Road traffic can travel from neighbourhood to neigh-
go ahead.
bourhood via the main roads, while cyclists and pedestrians can also reach other neighbourhoods via path-
Five sectors The Zeeburger Island, which is
ways around the island’s perimeter.
approximately 120 hectares in size, is connected with other parts of the city via bridges and tunnels.
The programme for the Zeeburger Island
The island is also traversed by three major roads:
The creation and ongoing development of IJburg
the Zuiderzeeweg, the IJburglaan and the A10,
makes the Zeeburger Island an important link in the
Amsterdam’s motorway ring road. These roads subdi-
axis of urbanization between Amsterdam’s Central
vide the island into five sectors that are labelled as fol-
Station and the city’s highly ambitious urban expan-
lows in the redevelopment brief:
sion area. The Zeeburger Island is outgrowing the
-
Sluisbuurt (Locks neighbourhood): the sector in the
status of urban periphery, making it possible to estab-
northwest of the island that lies adjacent to the
lish an uninterrupted urban zone. The position of the
Oranjesluizen lock complex;
Zeeburger Island means that an urban development
RI-O neighbourhood: this neighbourhood takes its
form with the corresponding density is feasible: 90%
name from the former RWZI-Oost sewage treatment
of the housing is to be in apartment blocks, while
plant, which stood in the middle of the Zeeburger
single-family dwellings account for 10%. The dwelling
Island until 2006. The only visible remains are three
density amounts to an average of almost 70 units per
big silos and two fibre-sludge processing plants,
hectare. The dwelling density in the Eastern Harbour
structures that will be incorporated in the redevel-
District is higher, while in IJburg it is slightly lower. The
opment plans for the neighbourhood;
level of amenities is based on the construction of 5,500
De Oostpunt (The East Point): this small sector lies
dwellings on the Zeeburger Island and the attendant
to the east of the A10 and has a spur projecting
population prognosis. Besides the assignment of space
into the IJmeer in the form of a levee;
for neighbourhood amenities, such as primary schools,
Baaibuurten West en Oost (West and East Bay
care facilities and shops, the Zeeburger Island will also
-
-
-
PlanAmsterdam
15
provide amenities that the residents of adjacent city
schools are integrated into the urban plan’s parcella-
boroughs can use, such as sports facilities, secondary
tion as free-standing structures. The plots for these
schools and cultural institutions.
schools – some incorporating facilities for after-school care – are especially generous, so that they can expand
Construction plans The urban development plan
as and when necessary. At street level there will be
for the first sector, the RI-O neighbourhood, has been
space for day-care centres, welfare facilities, cafés and
finalized. However, municipal departments are still
restaurants, and small businesses. Besides neighbour-
working on the zoning plan and will soon complete the
hood amenities, the programme includes services that
design for its outdoor space of this neighbourhood.
will also be used by residents of surrounding districts.
Construction of the first dwellings is expected to begin
For example, the three secondary schools will provide
in early 2010.
places for up to 1,600 students, and 5,000 m2 – includ-
Efficient parcellation The urban layout of the
institutions.
ing the silos – has been set aside for cultural and social
RI-O neighbourhood is characterized by a blank wall of construction along the main roads that protects an
Architectural parameters The City of
open, courtyard-like zone within. This architectural
Amsterdam is orchestrating the overall development
layout exists in conjunction with an extremely efficient
strategy for the RI-O neighbourhood, retaining control
parcellation that combines a high residential density
of the programmatic and urban development aspects
(80 dwellings/hectare) with an abundance of greenery.
but otherwise leaving the infill of the development task
The basic layout and key features are as follows: three
in the hands of the private-sector developers, subject
silos that were part of the sewage treatment plant have
to certain financial constraints. The ambition is to real-
been left standing alongside the major roads that give
ize a neighbourhood that is clear-cut and unambiguous
access to the neighbourhood. It turns out that these
in its design. This means avoiding a visual cacophony
silos would be suitable for a range of new uses and will
of different materials, ensuring that the blocks are fairly
be image-defining objects. Between the roadway and
similar in mass and that their architectural volume ema-
the building line there is a strip of front gardens, a 12-
nates a peaceful calm.
metre-wide canal with sloping embankments and two rows of trees. These generous dimensions ensure that
A green residential environment The
the construction stands relatively far way from the main
Zeeburger Island has always been green in charac-
road. The buildings along the main roads also have to
ter, and the intention is to preserve this by ensuring
baffle the traffic noise for housing to the rear.
that the RI-O neighbourhood retains a verdant look,
The sports park lies in the middle of the RI-O neigh-
the density of development notwithstanding. This is
bourhood. Its sports fields are surrounded by a broad
embodied in the sports park, the open parcellation,
and verdant fringe with two rows of trees. An open
the outer canal and the island’s edges. There is also
parcellation means that the residential buildings to the
room for private greenery, especially with the canalside
rear can also enjoy the green space to the full, with the
front gardens and space alongside the buildings in the
park effectively extending into the blocks. Lastly, low-
inner areas. The neighbourhood’s relationship with the
rise waterside dwellings will be realized in the north-
water of the Outer IJ is indeed underscored in several
ernmost strip of land along the Outer IJ, thus allowing
ways: the elevation of the central zone is slightly higher
the higher buildings behind to profit from this wonder-
than at the island’s edges and the water of the Outer
ful view as well.
IJ is visible even from the heart of the neighbourhood, and visual corridors from the sports park to the Outer
The programme for the RI-O neighbour-
IJ underscore the relationship between the neighbour-
hood The RI-O neighbourhood comprises a total
hood and the surrounding expanses of water.
Gross Floor Area (GFA) of 241,350 m2 for the housing construction programme. Approximately 1,800 dwellings will be built within this sector, of which 10% will be single-family dwellings. About 30% of the dwellings will be destined for social-sector housing. The primary
16 PlanAmsterdam
De auteur Kitty van der Linden , 1970, Zoetermeer Q
Werkt sinds 1999 bij DRO, team IJburg en Zeeburgereiland, aan Steigereiland, Haveneiland Oost, Centrumeiland en vanaf 2004 aan het Zeeburgereiland
Q
Is sinds 2006 als gastdocent verbonden aan de Academie van Bouwkunst Rotterdam en geeft gastcolleges aan de TU Delft
Q
Is sinds 2003 lid van de Commissie Stedenbouw en Architectuur in Breda
Q
Is auteur voor het tijdschrift De Blauwe Kamer
Q
Werkte als stedenbouwkundige van 1997-1999 bij de dienst Stedenbouw & Volkshuisvesting in Rotterdam
Q
Werkte als stedenbouwkundige van 1995-1997 bij Stadsdeel Buitenveldert
Q
Studeerde in 1994 af aan de TU Delft, faculteit bouwkunde
Zeeburgereiland wordt herontwikkeld door Projectbureau IJburg in samenwerking met Stadsdeel Zeeburg. Voor meer informatie over het Zeeburgereiland kunt u contact opnemen met:
Projectbureau IJburg Postbus 1104 1000 BC Amsterdam www.ijburg.nl
Geraadpleegde literatuur * Lambiek Berends, Dienstplichtigen oefenden hier met traangas voor Het Huwelijk, Het Parool, 18 november 2006.
Met dank aan Projectbureau IJburg, Alfred Bakker en Herman Zonderland
Verkoop
Colofon
PlanAmsterdam is verkrijgbaar in het informatie-
PlanAmsterdam geeft in acht themanummers per jaar informatie over ruimtelijke
centrum voor ruimtelijke ordening en wonen
projecten in de stad.
De Zuiderkerk. Zuiderkerkhof 72 Amsterdam Tel. 020-552 79 87 e-mail:
[email protected]
Eindredactie
Hans Haijtema, DRO Communicatie e-mail:
[email protected] Vormgeving RoVorm b.v. Fotografie Omslagfoto: RoVorm. Overige beelden, tenzij anders vermeld: DRO Kaarten Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam Lithografie en druk Van Amerongen drukkerij, Amersfoort Vertaling Andrew May
Jaargang 13, nr. 7, december 2007
Ook downloadbaar vanaf:
www.dro.amsterdam.nl
Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Er kunnen echter geen rechten aan worden ontleend. Mocht ons iets zijn ontgaan bij de vermelding van de herkomst van de afbeeldingen, neem dan contact op met de redactie.
PlanAmsterdam is een uitgave van de Dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam Ook downloadbaar vanaf: www.dro.amsterdam.nl
