m a s s ief m a a r li c ht f e b r ua r i 2 0 1 4
ikc zeeb u rg er eil a nd a m s t er da m
het houtblad
42
Zo moeizaam als de totstandkoming van IJburg in z’n werk gaat, zo dralend gebeurt dat ook op het naburige Zeeburgereiland. De diverse crisissen van de laatste jaren brengen nog immer ‘s lands raderen tot slakkengang. Pas nu steken de eerste huizen én een school als eerste prille sprietjes boven de grond uit.
HB01_zeeburgereiland 42
04-02-2014 10:12:39
f e b r ua r i 2 0 1 4 foto’s: peter cuypers amsterdam
het houtblad
43
Komend vanuit de stad ligt Zeeburgereiland deels op en
meer bevolking komt er een halte dichterbij. De imposan
Een kolossale koker, bekleed
deels na de Piet Heintunnel. Het niemandsland ter linker
te silo’s zijn het restant van een twaalfling. De drie, elk
met bamboegefineerd MDF,
zijde wordt bewaakt door drie bleekgele silo’s. Vanaf
circa 23 m hoog, zijn overgehouden voor hergebruik, al
tramhalte Zeeburgereiland van lijn 26, die naar IJburg
sneuvelt tot dusver het ene na het andere wilde plan. Voor
doorrijdt, is het nog een stief kwartiertje lopen; pas bij
de rest is het een kale, winderige vlakte, waar het verblijf
HB01_zeeburgereiland 43
zuigt van 14 m hoog licht aan.
04-02-2014 10:12:41
Door de rechthoekigheid en de vlakke betonnig grijze gevelplaten ziet het IKC er best
foto’s: peter cuypers amsterdam
f e b r ua r i 2 0 1 4
weerbarstig uit.
het houtblad
44
tekening: studioninedots amsterdam
De speelhal is de tweede opvallende lichthapper in het gebouw.
Langsdoorsnede.
Het interieur is over het algemeen net zo rustig en zakelijk gehouden als het exterieur.
HB01_zeeburgereiland 44
04-02-2014 10:12:44
gelaten en verlaten is. Er is vooral veel infrastructuur, een
‘de nieuwe economie’ (crisis) alsnog in dezelfde val. Er
voorziening die zelden erbarmen voor de historia loci
wordt nu gehoopt op een kinderoverschot van IJburg,
heeft. Het is een gebied dat een loodzware (sloop)opera
en misschien huurt het IJburg College het komende
tie heeft ondergaan en, in herstelling, nog elke samen
seizoen een volle verdieping.
waterzuivering Oost; de drie grootgele beschuitbussen
Lichte glimlach Het Integraal Kind Centrum, of Mon
waren met hun negen stoere broers oorspronkelijk de
tessori Kind Centrum zoals de school ook wel heet, staat
gistingstanks hiervan.
uiterst orthogonaal achter de drie hoogronde silo’s. De
f e b r ua r i 2 0 1 4
hang ontbeert. Tot 2007 was dit het terrein van Riool
enige afwijking is de speelhal die er trapeziumvormig bovenuit steekt. Door de vorm van puien en kozijnen
na dat jaar tot in de hemel. Zeeburgereiland, een driehoek
overheerst horizontaliteit. Doordat de houtskeletbouw
tussen de Oranjesluizen, Diemerzeedijk en Buiten IJ,
gevels liefst 50 cm dik zijn, konden vele er schuin in wor
moest een nieuw stedelijk gebied van groen leven, wonen
den gezet, wat aan alle strakheid een lichte glimlach geeft.
en werken worden. Dit zou z’n beslag krijgen in zes buur
‘De schuine wanden werden een soort objecten waar je
ten, alle iets anders van toonzetting: Sluisbuurt, twee
iets mee kon doen,’ stelt Metin van Zijl, partner-architect
Baaibuurten, RI-Oost (het zojuist beschreven gebied),
van architectenbureau Studioninedots te Amsterdam. Als
een kleinschalige bedrijvenstrook en de Oostpunt. De
je de slingerende lijnen van de rechthoekige plattegrond
woonverzameling beslaat in 2030 (!) ongeveer 2.300
op tekening ziet, is het alsof die door een van de kinderen
woningen, waarvan 1.800 in RI-Oost, de eerst te ontwik
zijn getrokken. In het gebouw is, voor jongelui van 0-12
kelen wijk. Volgens het stedenbouwkundig plan van
jaar, plaats voor tien groepen primair onderwijs, tien
architect Marlies Rohmer gebeurt dat in een gevarieerde
groepen buitenschoolse opvang, één voorschool, vier
maar strakke ordening van rechthoekige bouwblokken:
groepen kinderdagopvang en één gymnastieklokaal. Uit
gestapelde appartementen, eengezinswoningen, 97
breiding met nog eens zes groepen primair onderwijs is
optrekjes over vijf verdiepingen voor conservatorium
mogelijk. Zo was het de bedoeling. Het stadsdeel had
studenten en 75 zelfbouwverrassingen. Daar komt door
daarvoor het kosten besparende plan Nieuwe scholen,
de crisisellende bitter weinig van terecht, het plan wordt
huisvesten naar vraag ontwikkeld.
45
het houtblad
Zes buurten De dromen van Stadsdeel Oost groeiden
nu helemaal opgeknipt in voorzichtige kleine korreltjes. De verschijning van café-restaurant Magnetico spreekt van geloof in de toekomst, evenals het eerste stedelijke landzeilpark ter wereld Wind ‘n Wheels.
uiterst orthogonaal achter drie hoogronde silo’s
■ ■ ■
Kostbaar jojo-effect Verder wordt er zachtjes aan gebouwd, met als vrijwel eerste resultaat een school, wat
Geïntegreerde aanbesteding ‘De school was hierin
opmerkelijk is, omdat utiliteitsvoorzieningen gewoonlijk
een pilot om bouwen beter, sneller en goedkoper te ma
pas veel later verrijzen. En nóg opzienbarender, omdat er
ken. Bedoeling is dat er méér scholen volgens deze opzet
op een bevolking van 840 Zeeburgers, van wie de helft
komen. Er waren eisen van compactheid, flexibiliteit en
studenten, slechts 25 kinderen zijn. Het is dan ook niet
duurzaamheid. Een snel bouwsysteem had de voorkeur
vreemd dat er op dit moment van de beoogde 25 kinder
boven traditionele bouw. In zes maanden moest het ge
groepen slechts twee in het deels drielaagse gebouw ver
bouw gebruiksklaar overeind staan. En een geïntegreerde
drinken. En dat terwijl het stadsdeel nog wel zo z’n best
aanbesteding van ontwerper, bouwer en andere meewer
heeft gedaan leegstand te voorkomen. IJburg evolueerde
kende partijen was noodzakelijk.’ Essentieel onderdeel
veel trager dan voorzien. In 2012 had het klaar moeten zijn
was verder dat de bouwer contractueel dertig jaar verant
met Steiger- en Haveneiland, de Rietlanden, Centrum-,
woordelijk blijft voor het onderhoud. De flexibiliteit hield
Midden-, Strand- en Buiteneiland. Nu zijn echter alleen
in dat het interieur door het weghalen of verzetten der
de eerste drie eilanden gerealiseerd en is het afwachten of
binnenwanden in een ommezien kon worden omgetoverd
de rest er nog komt. Dat leidde tot allerlei geschipper. Zo
tot een andere bestemming: kantoor, dienstencentrum
ontstond er een kostbaar jojo-effect van dan weer te wei
enzovoorts. De duurzaamheid betrof voorschriften als
nig blijvende schoolvoorzieningen en dan weer te veel
Frisse Scholen, klasse B, klimaatneutraliteit, energielabel
tijdelijke schooluitbreidingen. Op Zeeburgereiland wilde
A en (nog te plaatsen) zonnepanelen op het dak. De epc is
de deelraad dit absoluut voorkomen, maar raakte door
0,35. Niet onbelangrijk was ook de architect. Die moest
HB01_zeeburgereiland 45
04-02-2014 10:12:45
Plattegrond begane grond. Legenda. 1. Kinderdagverblijf 0-4 jaar
f e b r ua r i 2 0 1 4
2. Voorschool 4 jaar 3. Lokaal 5-7 jaar 4. Lokaal 8-12 jaar 5. Groepsactiviteiten/bso 6. Aula 7. Creatieve activiteiten/bso 8. Bibliotheek
46 tekening: studioninedots amsterdam
het houtblad
9. Gymzaal 11. Faciliteiten/management 12. Keuken 13. Toiletten 14. Pantry 15. Verschoonruimte 16. Slaapkamers 17. Opslag 18. Lift 19. Trappen
De gebeeldhouwde lichtkoker in de aula doorbreekt reusachtig alle strakheid.
Doordat de hsb-gevels liefst 50 cm dik zijn, konden vele kozijnen en puien er
foto’s: peter cuypers amsterdam
schuin in worden gezet, wat aan alle strakheid een lichte glimlach geeft.
HB01_zeeburgereiland 46
Ook in de gymzaal is bamboegefineerd MDF, akoestisch geperforeerd, toegepast. Door de ramen zijn de silo’s zichtbaar.
04-02-2014 10:12:47
ervoor zorgen dat de school een sterke identiteit kreeg.
ten- en binnenwanden in hsb. Er is (vloer)stadsverwar
Systeembouw neigt immers tot gebouwen die nooit ge
ming aangebracht. Als je binnenkomt, zijn die ruimtelijk
schiedenis krijgen: je bouwt er nimmer een band mee op.
heid en het vele licht ook het eerste dat opvalt, zonder dat ontmoetingsplein voor ouders, kinderen, leraren en me
betonnig grijze gevelplaten (Eternit, variant Eter-Color)
dewerkers liggen het auditorium, bibliotheek, speelzalen
ziet het IKC er best weerbarstig uit. In de plint zijn de pla
en lunchruimte. Behalve ruim is de hal ook indrukwekkend
ten zelfs voorzien van ‘grit’ om ze ongenaakbaar onder
hoog op het punt waar een kolossale koker, bekleed met
houdsvrij te maken. Wel zitten de blank geanodiseerde
bamboegefineerd MDF, van 14 m hoog licht aanzuigt. Een
aluminium kozijnen er helder in. ‘De grijze kleur maakt
kleinere lichthapper met belijnd bamboe wordt gevormd
het compacte gebouw massiever, en geeft het een duide
door de speelhal op de verdieping. Beide gebeeldhouwde
lijke identiteit. Omdat we een strak beeld wilden, hebben
incisies, die vanbinnen en vanbuiten via allerlei zichtlijnen
we de voegen zonder verlies van fabrieksgarantie van 10
relaties tussen de verdiepingen scheppen, bepalen groten
tot 4 mm dik kunnen terugbrengen. De gevel vormt nu
deels de sfeer; op de etages zijn ze allebei ook aan de bui
een groot contrast met binnen. In de volgende school wil
tenkant voorzien van bamboegefineerd MDF. Ook veel
len we dit contrast indien mogelijk ook zichtbaar maken in
binnendeuren die op het sociale hart uitkomen, zijn be
de gevel: gevoel moet ook in de gevels zitten.’
bamboed. Het is gekozen vanwege de ontzettend blanke
47
het houtblad
Groot contrast Door de rechthoekigheid en de vlakke
f e b r ua r i 2 0 1 4
het geregisseerde ontwerpkarakter direct opvalt. Aan het
kleur en het nagenoeg ontbreken van tekening. Studio
Vrije plattegronden De massieve vorm is deels ook
ninedots ziet de expressieve lichtkoven als een soort
bepaald door het oude stedenbouwkundige plan, volgens
speelobjecten die de kinderen zelf moeten veroveren.
welke de school aan twee kanten de rooilijn moest raken. Door de dikke buitengevels, waarin alle installaties van
Wederzijds vertrouwen Voor het overige is het
onder meer luchtbehandeling en warmteterugwinning
interieur net zo rustig en zakelijk gehouden als het exteri
zijn weggewerkt, konden hele vrije plattegronden wor
eur. De gevlinderde betonvloeren op de begane grond en
den gemaakt. De speelhal is een verdieping opgetild om
eerste verdieping zijn lichtgroen respectievelijk lichtpaars.
beneden meer ruimte te creëren. ‘Daardoor konden we
De kinderen moeten met hun speelgoed en spulletjes de
het binnengebied een duidelijke identiteit geven. Daarin
gezelligheid in school halen. De samenwerking van Stu
zat ook onze grootste vrijheid. Aan lokalen hangen heel
dioninedots met houtskeletbouwer Verlaat Uden Bouw
veel eisen van licht, klimaat en geluid, dat is echt ideaal
systemen liep op rolletjes. Ze kenden elkaar al van een
voor de systeembouwer, maar niet voor ons. Die vrijere
schooltje op Java-eiland te Amsterdam; het is de bedoe
invulling die we hebben gecreëerd, kan met kleuren of
ling een tweede en derde school à la het IKC te realiseren.
tactiele materialen, maar wij hebben het meer in schoon
‘Als architect moet je niet morrelen aan hun hsb-systeem
licht gezocht.’ Alle lokalen en de kinderopvang zijn aan de
en omgekeerd geldt hetzelfde. Hun systeem is heilig,
gevels geplaatst om dat en masse binnen te halen en om in
maar dat zijn onze ideeën ook. Het gaat om wederzijds
het midden een groot gebied over te houden, waarom
vertrouwen en om samen een topproduct te willen ma
heen corridors lopen. Bij duisternis heeft energiezuinige
ken.’ In 24 weken is het schoolgebouw gekant-en-klaard,
led-verlichting hier en daar zichtdienst.
als treffend voorbeeld van wat superslimme en supercrea tieve systeembouw in de 21ste eeuw vermag. •
Geregisseerd ontwerpkarakter Het casco is een staalconstructie met betonnen kanaalplaatvloeren en bui
hans de groot
Locatie: Faas Wilkesstraat 451, Amsterdam-Zeeburgereiland Opdrachtgever: Stadsdeel Oost, gemeente Amster dam Gebruiker: IKC (Integraal Kind Centrum) Zeeburgereiland (ikczeeburgereiland.nl) Ontwerp: Studioninedots Amsterdam (studioninedots.nl); Albert Herder, Vincent van der Klei (projectarchitect), Arie van der Neut, Metin van Zijl Aannemer: Verlaat Uden Bouwsystemen (verlaat-uden.nl) Constructeur: Nelissen Ingenieursbureau Eindho ven (nelissenbv.nl) Leverancier bamboegefineerd MDF: De Luit Interieurbouw (deluit.nl) Oppervlakte: 2.400 m2 Bouwperiode: December 2012 - mei 2013 (Opening: 29 november 2013) Bouwkosten: N.b.
HB01_zeeburgereiland 47
04-02-2014 10:12:47
