nr.
11
juni 2008 1
Bodem
2
Dieren
3
Excursie
4
Recepten
5
Bestrijding
6
Vervolg
7
Boeken
8
Tot slot
Beste tuinleden Voor u ligt alweer nummer 11 van het Groene Blaadje. In dit nummer besteden we aandacht aan het dierenleven op en in de tuin. Dieren waar we lusten en lasten van ondervinden. Dieren waar we wel wat meer van zouden willen hebben en dieren die we liever kwijt zijn. Wens u veel leesplezier en hoop dat u mee wilt werken aan de dierenrubriek voor het volgende Groene Blaadje.
Bodemleven, de verborgen rijkdom De grond is de basis waar elke tuinier mee werkt en dus van onschatbaar belang. Goede grond is terecht te beschouwen als een levend organisme, als een wereld op zichzelf waarin talloze plantaardige en dierlijke wezens hun levenscyclus voltooien. Een dergelijke grond is van nature los en luchtig en dankzij het opgewekte leven dat hij herbergt blijft hij dat ook. Alleen al in de bovenste 15 cm van de bodem wordt het totale gewicht van het zichtbare en onzichtbare leven geschat op 50 kg per are en hiervan is 20 tot 50% regenworm. En wat wormen voor u doen kunt u nooit zelf. Door hun onafgebroken graverijen voorzien de wormen de tuin tot wel meer dan een meter diep van talloze holen en gangen, waarin de voor plantenwortels noodzakelijke lucht prachtig kan doordringen.
De grote regenworm graaft het diepst van allemaal en kan zelfs drie meter diep komen. De grond kan zo ook beter water afvoeren ten tijde van overvloedige regenval. Regenwormen leven van rottend organisch materiaal in en op de grond, van algen, schimmelsporen en eencellige organismen. Doe wat u kunt om het de wormen naar hun zin te maken. Geef bijvoorbeeld veel lekkere hapjes in de vorm van organische stoffen. Een groenbemesting met diep wortelende planten als Lucerne en Lupine maakt zware kleigronden gemakkelijker toegankelijk voor wormen. breek verharde lagen in de ondergrond voor ze open door een diepe grondbewerking. Gebruik geen agressieve meststoffen als ammoniumsulfaat of kalkstikstof. Veel insecticiden en alle koper- en loodhoudende middelen zijn schadelijk. Gebruik deze daarom liever niet. U zult verbaasd staan hoe snel de vitaliteit van de bodem zal verbeteren. Ik hoop dan dat u in het vervolg (nog) beter rekening houdt met al dat kleine leven onder uw voeten bij de werkzaamheden in de tuin. Richard Egberts, tuin 84
1
‘t Groene Blaadje Wat leeft er in onze tuinen Vogels Verbaast u zich ook wel eens over de enorme verscheidenheid van vogels die op het complex van Ons Genoegen voorkomen?
Eenden proberen ieder voorjaar een plekje op de tuinen te zoeken om te nestelen. En natuurlijk het prachtige zwanenechtpaar dat met hun beide jongen trots en parmantig door de sloten van het complex zwemt. Wie iets te dicht bij komt kan een blaasconcert verwachten.
nr.
11 juni 2008
Insecten Met onze imkers zijn we verzekerd van de bijen. Welkome bevruchters van onze planten en bomen. Evenzo nuttig zijn de vele lieveheersbeestjes. Vooral de larven zijn veelvraten en leven van luizen. Maar ook het volwassen kevertje weet er heel wat te nuttigen.
Veel tuinvogels zijn insecteneters en hebben kleine diertjes nodig om hun jongen mee groot te brengen. Een paartje mezen heeft per dag al gauw een paar honderd rupsen nodig om hun jongen mee te voeren.
Een aantal van u heeft zelfs de IJsvogel waargenomen. Een blauwe flits en een luide fluitende roep zijn vaak het eerste en soms het enige dat je van een ijsvogel te zien en horen krijgt.
Amfibieën Er leven heel wat kikkers, padden en watersalamanders op en rondom de sloten en tuinen. Onlangs is een jong padje bevrijd uit de afvoerput van het kraantje bij de loods. Teun heeft er een stuk gaas over gemaakt om te voorkomen dat een onfortuinlijk padje op zijn wandeltocht een meter naar beneden valt.
Maar ook minder zeldzame vogels zijn prachtig om te observeren. Zo zijn er heel wat mussen, merels, kool- en pimpelmezen, roodborstjes en duiven.
Zo zijn er nog veel meer dieren te noemen die mooi, bijzonder of nuttig zijn. Of dieren die u liever kwijt bent. Wie een mooi verhaal heeft en het liefst met een (digitale) foto erbij kan het sturen naar:
[email protected] en dan zal het in het volgende Groene Blaadje worden geplaatst.
Heeft u een mooi verhaal over het dierenleven op uw tuin, drijven ze u tot wanhoop of maakt u het ze zo aantrekkelijk mogelijk? Schrijf uw belevenis en stuur het naar de redactie van ‘t Groene Blaadje!
2
‘t Groene Blaadje Excursies
Voor de komende periode staan er weer interessante excursies op de agenda. zaterdag 21 juni- Open tuinendag in samenwerking met Groei & Bloei. Ook ons tuincomplex kan door belangstellenden bezocht worden. vrijdagmorgen 11 juli- Excursie naar kruidentuin De Groene Hof te Ansen (Dr.)
nr.
11 juni 2008
Ook is er een grote natuurlijke vijver. In de boomgaard staan veel oude fruitrassen. De andere helft tuin is een natuurlijke tuin, een samenspel van bloemrijk grasland en bomen en struiken met daardoor wandelpaden. Aan de rand van de sloot een houtwal voor de vogels en enkele knotwilgen bij de paddenpoel voor wat geriefhout. Elke eerste dinsdag en donderdag van de maand is de tuin te bezichtigen. Voor informatie: 0529-427341
Dagje uit In het fotografiemuseum in Amsterdam is van 7 juni tot en met 22 juli een aardige fototentoonstelling te bezichtigen.
vrijdagmorgen 25 juli- Excursie naar biologisch zaadteeltbedrijf De Bolster te Epe. vrijdagmiddag 15 augustus- rondleiding in het Historisch Centrum Overijssel waar onlangs ons archief is geplaatst. maandagavond 1 september- Excursie bij enkele van onze eigen tuinleden. Bij veel animo ook op dinsdagavond 2 september. Nadere informatie over tijden en aanmelden wordt gegeven op het prikbord en per mail verstuurd. Nog een tip voor een tuin die het bezoeken waard is: Landelijkgoedje Hoofdweg 4 8035 RG Zwolle De tuin is 10.000 M2 groot, de helft van de tuin bestaat uit siertuin en een moestuin. Er zijn zon- en schaduwborders op kleur en een border met veel oude geurende en engelse rozen.
Onder de titel Do me a garden, please! zijn foto’s van fotografe Gina Kranendonk te zien. Kranendonk maakte in 2006 en 2007 een reis langs het Nederlandse spoor en fotografeerde de tuiniers en hun spoortuinen. Door de privatisering dreigen de tuintjes te verdwijnen, waarmee dit cultuurfenomeen verloren zal gaan. Kranendonk wil met haar fotoserie dit element uit de Nederlandse geschiedenis vastleggen voordat het volledig verdwijnt. Het project bestaat uit een serie portretten van mensen van verschillende nationaliteiten die op kleine lapjes grond zelf hun voedsel verbouwen. Foam - Fotografiemuseum Keizersgracht 609 1017 DS Amsterdam www.foam.nl
3
‘t Groene Blaadje Recepten Rode bessen-frambozen jam
* 500 gram rode bessen * 500 gram frambozen * 500 gram geleisuiker 2:1 Was de rode bessen zeer goed en laat ze uitlekken. Ris de bessen van de steeltjes af. Verwijder eventueel steeltjes en andere ongerechtigheden van de frambozen. Was de frambozen niet, daar zij dan sap en aroma kunnen verliezen. Doe de bessen met de frambozen en de geleisuiker in de kom, schep alles goed dooreen en laat de vruchten een nachtje in de afgedekte kom staan.
Courgettes in zoetzuur * * * * * * * * *
1 kg courgettes 2 flinke uien 3 eetlepels zout 5 dl koud water 5 dl azijn 250 gr suiker 2 eetlepels koenjit 1 theelepel mosterdzaad 1 theelepel dillezaad
Courgettes schillen, ontpitten en in blokjes snijden. Uien schoonmaken en in stukjes snijden. Courgettes, uien en 3 eetlepels zout met 5 dl water in koelkast 3 uur wegzetten. Water eraf gieten. 5 dl azijn 250 gr suiker, koenjit, mosterdzaad en dillezaad er aan toevoegen. Voorzichtig roeren, aan de kook brengen, 2 min laten doorkoken en in met soda schoongemaakte potten scheppen. Na 1 week klaar voor consumptie.
11 juni 2008
Tomaten-courgette chutney of courgettetomaten chutney * * * * * * * * * * *
2 kg tomaten 700 gram courgette 2 dikke uien spaanse peper zout 400 gram bruine suiker 4 dl azijn laurier tijm foelie kruidnagel
Tomaten en courgettes wassen. Indien vleestomaten zoveel mogelijk de pitjes verwijderen, in stukken snijden. Kerstomaatjes kunnen heel blijven. Jonge courgettes alleen de zaadlijst verwijderen. Oudere courgettes schillen en de zaadlijsten verwijderen en in blokjes van 1 cm snijden. Uien in fijne ringen snijden, Spaanse peper zaadlijst verwijderen, in stukjes snijden. Alle ingrediënten naar eigen smaak vermengen bv. 10 kruidnagels per kg, 2 laurierblaadjes per kg en 3 foelieblaadjes per kg. Tijm 1 takje per kg, tijm gedroogd 1 theelepel voor de gehele bovenstaande hoeveelheid. Roeren en koken tot de courgette glazig is. In met soda schoongemaakte potten scheppen en met restant van het kookvocht overgieten. Sluiten en op de kop zetten tot u het klikje van het deksel hoort. Na 1 week is het geschikt voor consumptie.
Doe het vruchtensuikermengsel in een pan en breng alles aan de kook. Laat de jam 4 minuten flink doorkoken. Verdeel de jam over glazen of potten en sluit deze zeer goed af. Bewaar de jam op een koele en donkere plaats. De frambozen kunnen heel goed door zwarte bessen of kruisbessen vervangen worden. Door het hoge pectine gehalte kunt u met minder suiker toe, als u het zoet wilt houden dan de aanbevolen hoeveelheid gebruiken.
nr.
met dank aan Z. van de Werff
4
Bij courgette-tomaten chutney de verhoudingen omdraaien in 2 kg courgette en 700 gr. tomaten.
‘t Groene Blaadje
nr.
11 juni 2008
Ik wil bestrijding graag bekijken vanuit een ander perspectief, namelijk als onderdeel van een totale gezondheidsstrategie. Als tuinders willen we namelijk allemaal gezonde, gave planten in een zo natuurlijk mogelijke omgeving tegen zo laag mogelijke kosten en het liefst met zo min mogelijk werk. Deze gezondheidsstrategie bestaat uit achtereenvolgens: preventie, registratie, controleren, biologische interventie en chemische interventie.
Bestrijding, biologen versus chemologen We maken het allemaal wel eens mee; na al onze goede zorgen om plantjes op te kweken worden sommige ineens belaagd door een invasie van beestjes of ziektes zoals schimmels.
Preventie Het voorkomen dat planten ziek of aangetast worden begint al bij de bemesting. Niet goed bemeste planten bezwijken eerder en u heeft dan de eerste strijd al bij voorbaat verloren. Perceelhygiëne hoort ook bij preventie, het opruimen van alle mogelijke bronnen van ziektes zoals aardappelopslag, wormstekige appels, koolstronken (koolvlieg!) resten peen (wortelvlieg!) enzovoorts. Wat nu te doen? De oplossing is niet zo eenvoudig en veelal begeeft men zich naar een tuincentrum om een chemisch of biologisch antwoord voor relatief veel geld aan te schaffen om daarmee de boosdoeners te bestrijden.
Stimuleer biodiversiteit; hoe groter het aantal verschillende beestjes op uw tuin des te kleiner is de kans dat één er uitgroeit tot een plaag. Denk aan mulchen,nectarplanten, nestkastjes, egelhoek en oorwurmpotjes. Het zijn de hulptroepen van de natuur die geen vergoeding vragen en het werk voor u opknappen.
En zoals bovenstaande titel al suggereert baseert men zijn keuze voor een biologisch of chemisch antwoord vanuit een elementaire overtuiging dat de andere categorie niet acceptabel is. Biotuinders hebben doorgaans een aversie tegen chemische gifstoffen omdat ze veel te schadelijk zijn en chemotuinders vinden meestal dat biologische middelen slecht of niet werken. Het mag raar klinken, maar in hun eigen werkelijkheid zorgen beide groepen tuinders voor hun eigen gelijk.
Gebruik waar mogelijk combinatieteelt; het naast elkaar zetten van planten die elkaar helpen gezond te blijven. Zet planten op de juiste plek; dus geen zonminnaars in de schaduw of zandgrondliefhebbers in zware klei. Gebruik eventueel preventieve biologische middelen; dit zijn stoffen die de weerstand van planten bevorderen zoals waterglas, heermoesaftreksel, brandnetelgier of gesteentemelen.
Biotuinders beseffen vaak niet dat sommige biologische middelen behoorlijk giftig kunnen zijn en veel biologische schade kunnen aanrichten.
Registratie Men zegt wel eens dat de beste bemesting de schaduw van de tuinder is en daar zit wel waarheid in want u moet weten wat er gebeurt in uw tuin. Waar beginnen aantastingen te komen of zitten planten elkaar in de weg en moet er gedund, gewied of verspeend worden.
Chemische tuinders verstoren me hun gebruikte middelen het biologisch evenwicht zozeer, dat preventieve biologische middelen onvoldoende zijn om aantastingen te voorkomen.
5
‘t Groene Blaadje Controleren Let er op hoe aantastingen zich ontwikkelen. Bedenk dat een lichte aantasting niet erg is want zij vormt voedsel voor een natuurlijke vijand. Zou u elke bladluis doden dan is uw tuin een sahara voor lieveheersbeestjes of gaasvliegen en zult u steeds sneller weer overspoeld worden door bladluizen die zich ongehinderd kunnen vermeerderen.
nr.
11 juni 2008
Chemische interventie Als niets meer helpt. Biotuinders zullen bij dit punt veelal afhaken want de schade aan het ecosysteem in hun tuin is vaak vele malen groter dan het verlies van een of meer planten. Chemotuinders beseffen vaak niet dat zij zichzelf veroordelen tot het steeds weer moeten gebruiken van dure bestrijdingsmiddelen omdat de natuurlijke hulptroepen zijn gedood door gebrek aan voedsel of door het gif zelf. Om de giftigheid te illustreren van sommige middelen wil ik als imker alle tuinders oproepen géén middel te gebruiken waarbij het werkzame bestanddeel imidacloprid is. Bayer brengt het op de markt onder de merknamen Admire-N en Provado Garden als bestrijdingsmiddel tegen luizen en witte vlieg. En onder de naam Gazon-insect als middel tegen emelten en engerlingen. Imidacloprid is extreem giftig voor bijen, volgens de gegevens van Bayer gaat de helft van het aantal bijen dood als ze in contact komen met slechts 3,7 miljardste gram. Ofwel 1 gram imidacloprid kan 135 miljoen bijen doden. Dat zijn ongeveer 2700 complete grote bijenvolken.
Biologische interventie Doen natuurlijke vijanden hun werk? Zet eventueel wat oorwurmen of lieveheersbeestjes op de aangetaste plant. Heb vooral geduld en let erop dat uw plant de strijd niet verliest. Een pas geplante pruimenboom zat bij mij helemaal onder de luis met roetdauw erbij maar hield stand. Mijn handen jeukten om te spuiten met een zeep-spiritus oplossing maar ineens waren er tientallen lieveheersbeestjes met hun larven en binnen een week was de boom schoon. Dit leverde mijn tuin zeker een paar honderd nieuwe lieveheersbeestjes op. Gebruik in het uiterste een biologisch bestrijdingsmiddel en dan liefst nog één met een zo selectief mogelijke werking. Zodat zo min mogelijk andere beestjes er last van hebben. Zoek recepten voor biologische spuitmiddelen en maak ze het liefst zelf.
Bovendien is het middel erg persistent met een halfwaardetijd van 150 dagen. Dit betekent dat de helft van dit gif na 150 dagen nog aanwezig is. Dit laatste was voor Frankrijk al een reden om het gebruik te verbieden. Door met z’n allen het bestrijdingsmiddelengebruik te minimaliseren en biodiversiteit te stimuleren zorgen we ervoor dat ons complex een biologische oase zal worden waarbij elke tuinder de voordelen van natuurlijke vijanden kan ervaren want de natuur laat zich niet door tuingrenzen weerhouden. Richard Egberts, tuin 8
6
‘t Groene Blaadje Boeken Boeken Boeken
De groene hemel + DVD kindertuinen Onlangs verscheen het boek over kindertuinen van schoolmeester Bert Ydema. Hij vertelt in het boek hoe we kinderen weer kunnen betrekken bij de natuur. In de schooltuin, maar ook thuis in de achtertuin, of desnoods op de vensterbank. De Groene Hemel toont een idyllische natuur, maar is tegelijkertijd een praktisch boek over (moes)tuinieren. Het is inclusief dvd van de documentaire die over deze bijzondere man en zijn schoolkinderen is gemaakt waarin hij een heel seizoen wordt gevolgd.
nr.
11 juni 2008
Boeken Boeken Boeken
Jouw moestuin
Groente uit eigen tuin
Jouw moestuin, de onmisbare gids voor een succesvolle oogst: weer zo’n handige gids. Voor het eerst een moestuin, maar waar begin je? Hoe? En dan? Dit leuke en praktische boek helpt je op weg: van het voorbereiden van de bodem tot het zaaien en planten en vervolgens verzorgen en oogsten. Een boek voor de beginnende én meer gevorderde moestuinier: of je nu één vierkante meter hebt of honderd.
Carol Klein is een belangrijke tuinier van Groot-Brittannië en medepresentator van het televisieprogramma Gardeners' World. Daarnaast schrijft zij tuincolumns en heeft zij haar eigen kwekerij in Devon. Haar boek Groente uit eigen tuin is een handboek waarin eerst de technische aspecten zoals grondbewerking, wisselcultuur, bemesten, zaaien en planten worden behandeld. Daarna volgt stap-voor-stap uitleg hoe je bekende maar ook minder bekende groenten zelf kunt telen.
7
‘t Groene Blaadje
nr.
11 juni 2008
Botanische bijzonderheden
Poëtisch groen
Alchemilla Vulgaris - Vrouwenmantel
De regenworm en zijn moeder Er was een regenworm in Sneek die altijd naar de sterren keek, en fluisterde: Hoe schoon, hoe schoon... Zijn moeder zei: Doe toch gewoon, kijk naar beneden naar de grond, dat is normaal, dat is gezond, kijk naar beneden, zoals ik... En toen? Toen kwam de leeuwerik! Het wormpje, dat naar boven staarde, zag hem op tijd en kroop in d’ aarde, maar moe die naar beneden keek werd opgegeten (daar in Sneek) Dus doe nooit wat je moeder zegt, dan komt het allemaal terecht.
Annie M.G. Schmidt
De geslachtsnaam Alcemilla slaat op het gebruik door alchemisten. Het woord gaat terug tot het Arabische woord ‘alkemelyeh’ wat ‘kleine toverkracht’ betekent. De alchemisten verzamelden de druppels die ‘s morgens op de plant liggen om er de Steen der Wijzen mee te vervaardigen. De soortnaam ‘vulgaris’ betekent ‘gewoon’ ter onderscheiding van andere soorten. Gedurende de vijftiende en zestiende eeuw heeft de plant, vanwege de sterk samentrekkende kracht, de reputatie gehad dat zij de maagdelijke staat van vrouwen herstelde. Ook door ouderdom en kinderen verslapte borsten zouden weer in volle glorie herstellen. Vanwege de werking op met name de vrouwelijke geslachtsorganen werd de plant de beste vriend voor de vrouw genoemd.
Colofon
Redactie: Hugo Boschman Richard Egberts Janny Beima
tuin 24 tuin 84 tuin 94
De redactieleden werken ook samen aan de website van de tuinvereniging www.tuinverenigingonsgenoegen.nl De redactie maakt geen deel uit van het bestuur van Ons Genoegen. Tuinvereniging Ons Genoegen Schellerbergweg 27 c 8017 BM Zwolle Kopij kan u inleveren bij het verenigingsgebouw of per email sturen naar:
[email protected]
8
