nr. 91 k w a r t a a l u i t g a v e v i e r e n t w i n t i g s t e j a a r g a n g n r. 1 JA N U A R I

nr. 91

kwartaaluitgave v i e r e n t w i n t i g s t e j a a r g a n g n r. 1

JA N U A R I 2 0 0 7

Uitgave: Vereniging Documentatie Prentbriefkaarten

Het VDP Bulletin is het Verenigingsblad van de VDP en verschijnt 4 maal per jaar. Leden ontvangen het Bulletin gratis. Het lidmaatschap van de VDP kost € 25,- per jaar (voor bedrijven en organisaties € 37,50 per jaar). Nadere informatie kunt u inwinnen bij het secretariaat van de VDP. Gironummer 2147118, Penningmeester V.D.P., Drunen. © copyright VDP Website: www.prentbriefkaarten.info

Voorzitter Mevr. E.T. (Eltina) Dijkstra Kerkewijk 115 3911 SC Rhenen tel mobiel: (06) 53 26 23 51 e-mail: [email protected] Penningmeester/Administratie Dhr. L.H. (Leon) Zijlmans Donauring 161 5152 TE Drunen e-mail: [email protected] tel: (0416) 37 78 83 (20-22 uur) Archivaris/Redactie/Secretariaat Dhr. H. (Henk) Nieuwenhof Talmalaan 25 3761 AK Soest tel: (035) 602 25 81 e-mail: [email protected] Bestuurslid Dhr. J. (Jan) Wasmus Elzenbos 17 4191 MR Geldermalsen tel: (0345) 57 48 42 e-mail: [email protected] Bestuurslid/freecardcoördinator Dhr. A.H. (Ton) van Haaften Sleutelbloem 93 4102 VD Culemborg tel: (0345) 534 134 e-mail: [email protected] Bestuurslid Dhr. H.H. (Hans) Muller Langswater 64 1069 TR Amsterdam tel: (020) 6104111 [email protected]

Bestuursmededelingen

Inhoud

1

Gelegenheidskaarten

3

Opmerkelijke freecards van Postalfree, Spanje

9

Sprookjesstad Lilliput.

12

De geschiedenis van Mecki

16

De Wereldbibliotheek en prentbriefkaarten.

18

Mapjes en series

21

Jiddisje teksten op prentbriefkaarten, deel II

25

Toentertijd 44

32

Notulen algemene ledenvergadering VDP 9 december 2006

36

Arthur F. Krüger

39

Beursagenda nr.91

44

ADVERTENTIES Advertenties kunnen opgenomen worden voor een jaargang (= 4 nummers) of voor een individueel nummer. De tarieven bedragen: hele pagina € 57,50, halve pagina € 30,-, kwart pagina € 17,=, achtste pagina € 9,50. Voor de achterpagina bedraagt het tarief € 75,=. De tarieven gelden per nummer en zijn voor een zwart-wit advertentie. Bij opgave voor 4 plaatsingen tegelijk wordt op deze tarieven 10% korting verstrekt. Opgave en informatie bij de redactie of de penningmeester. U ontvangt voor de plaatsing(en) een factuur. AFBEELDING VOORPAGINA Visscherij tentoonstelling Katwijk in 1902. Uitgever Art Unlimited, Amsterdam. Zie artikel over Gelegenheidskaarten op blz.3 e.v.

Bestuursmededelingen In Memoriam Giel van der Zel. Op nieuwjaarsdag overleed Giel van der Zel. Hij was mijn steun en toeverlaat in de eerste jaren van de vereniging. Giel was een van de medeoprichters en werd in 1979 de eerste secretaris. Giel, een kaartenman met een fotografisch geheugen, creatief tot en met. Hij ontwierp de eerste kaarten voor de vereniging, stond voor een ieder klaar met raad en daad. Een beroep op Giel werd altijd gehonoreerd. De laatste jaren van zijn leven waren voor deze, altijd actieve, man zeer moeilijk. Ik prijs mij gelukkig dat ik Giel gekend heb. Wij als vereniging zijn hem dank verschuldigd. Simon van Blokland 2007: een jaar om terug te kijken Dit jaar (2007) staat voor een deel in het teken van de viering van dit 25-jarig jubileum. Vijfentwintig jaar geleden, op 6 maart 1982 hield de Vereniging Documentatie Prentbriefkaarten haar oprichtingsvergadering in “De oude Tram” te Amersfoort. Vier jaar daarvoor hadden 11 mensen in Utrecht de eerste stap gezet voor een reis die uiteindelijk zou leiden tot de oprichting van de VDP. Deze 11 waren: Jan Aerts, W. Beelen, Simon van Blokland, Kees Dalebout, Huib Haverkate, J. Jellema, mevr. Timmermans-Persoon, Albert Tjeenk Willink, P. de Visser, Jan van de Vlis en Giel van der Zel. Helaas zijn een aantal van deze mensen niet meer in leven en kunnen dus ook de viering van het 25-jarig bestaan, bijna 29 jaar later, niet meer meemaken. Een van hen Giel van de Zel is pas onlangs overleden. In dit bulletin vindt u een kort In Memoriam van de hand van een van de andere initiatiefnemers, Simon van Blokland. Afgelopen jaar bent u van de vordering van de voorbereiding van de activiteiten op de hoogte gehouden en u weet dus dat er al geruime tijd gewerkt wordt aan een Jubileumboek. Deze werkzaamheden zijn inmiddels in een afrondende fase. De definitieve teksten worden nog een keer doorgelezen door een aantal “tegen-lezers” om de laatste onzuiverheden er uit te filteren. Daarna kan alles naar de drukker en kunt u zich verheugen op een prachtig boek. Meer ga ik u niet verklappen, het boek moet een verrassing blijven. Deze verrassing zal gepresenteerd worden tijdens de receptie die gehouden wordt op zaterdag 10 maart. Noteer deze datum vast in uw agenda!! Naast de viering van het jubileum met het Jubileumboek zal er natuurlijk ook weer een Freecardcatalogus over 2006 verschijnen en wordt begin dit jaar de index van alle tot nu toe verschenen bulletins in een spreadsheetversie op onze website gezet. Doordat veel energie is gaan zitten in het maken van het Jubileumboek is het werk aan aanvulling op de encyclopedie helaas op een laag pitje gezet. De mensen die hiermee en met de index bezig zijn geweest, gaan in 2007 ook weer aan de slag met de encyclopedie om te kijken welke aanvulling hierop moeten komen. Het bestuur van de VDP wenst alle leden een gezond en vruchtbaar 2007 en wij hopen u te zien op de receptie in maart. Gratis annonces Zoals u weet worden annonces, de kleine oproepen in het januari-nummer van het VDPbulletin niet meer automatisch doorgeschoven naar het volgende jaar. Reden hiervoor is dat er tegenwoordig veel kan veranderen in een jaar en het bestuur te veel klachten kreeg over het niet actueel zijn van een oproep. Een aantal leden heeft al laten weten dat zij hun oproep willen handhaven. Staat uw annonce niet in dit nummer, maar wilt u er wel een plaatsen, laat dit dan weten aan de redacteur Henk Nieuwenhof. Hij kan er dan voor zorgen dat uw oproep in het april-nummer wordt opgenomen. VDP-Bulletin 91, januari 2007

Bericht van de Penningmeester Aan het begin van dit gedenkwaardige jubileumjaar voor de VDP wil ik U allereerst danken voor het vertrouwen, dat U mij in de laatste ledenvergadering heeft geschonken om nog een periode Uw penningmeester te mogen zijn. Ik denk dat het voeren van de administratie met de computer duidelijk een aantal voordelen heeft opgeleverd en nu het systeem eenmaal loopt is het wel prettig om daar nog een paar jaar mee verder te kunnen werken. Zoals gezegd, 2007 wordt een memorabel jaar want we bestaan dus 25 jaar als VDP Omdat we daarvoor een aantal extra activiteiten hebben gepland is in de onlangs gehouden ledenvergadering ook ingestemd met ons bestuursvoorstel om de contributie wat op te trekken, zodat we deze kosten ook kunnen betalen, naast het inzetten van het spaarpotje dat we in de afgelopen jaren hebben gevormd. Tevens heeft de Postbank de zgn. bijlagerijke acceptgiro’s afgeschaft vanaf 2007 en dat is de reden dat U dit keer geen in te vullen acceptgiro meer aantreft. U zou het leven van Uw penningmeester zeer kunnen veraangenamen als U zodra U dit leest meteen even Uw overschrijvingskaarten boekje pakt of U achter Uw telebanking pakket zetelt en direct even de contributie voor 2007 overmaakt. Onze uitgaven liggen namelijk vroeg in 2007 en daarom is het plezierig als we de contributie zo snel mogelijk op onze rekening hebben staan. Voor de “gewone” leden is het bedrag voor 2007 geworden: Euro 25,= Voor de bedrijfsmatige leden / organisaties is het bedrag voor 2007 gesteld op: Euro 37,50. Graag de contributie z.s.m. overmaken ten name van Penningmeester VDP te Drunen op onze Postbankrekening 2147118. Freecard Dag De 19e Nationale Freecard Dag zal dit jaar worden gehouden op zondag 22 april van 9.30 tot 15.00 uur, zoals gebruikelijk in Partycentrum “DE LANTAARN”, Grote Kerkstraat 13, Culemborg. Tijdens deze dag zal de presentatie plaatsvinden van de Nederlandse Freecard Catalogus 2006. Verder zal er weer een verloting en veiling van freecards zijn De toegang en ruiltafels zijn gratis (voor leden van de VDP). Kleine Freecardbeurs Op zaterdag 20 januari zal er een kleine freecardbeurs plaatsvinden in Lent bij Nijmegen. Deze wordt gehouden van 9.00 tot 15.00 in de Sporthal “De Spil”, niet ver lopen van het NS-station in Lent. Lidmaatschapskaart Zoals al jaren gebruikelijk is, heeft Pieter Hermanides weer een prachtige lidmaatschapskaart ontworpen voor de VDP. De kaart hoeft eigenlijk geen verdere uitleg. Wij ontvingen hem al heel vroeg dit jaar, omdat de heer Hermanides problemen met zijn ogen heeft. Wij wensen hierbij de heer Hermanides dan ook veel sterkte en beterschap.

VDP-Bulletin 91, januari 2007

Gelegenheidskaarten Gelegenheidskaarten of actualiteitskaarten zijn kaarten die naar aanleiding van een bepaalde gebeurtenis of gelegenheid zijn uitgegeven. Deze gebeurtenis heeft in een bepaald jaar, maand of dag plaatsgevonden. Een voorbeeld is de gelegenheidskaart die verschenen is in 1895 bij de Wereldtentoonstelling van het hotel- en reiswezen in Amsterdam (afb.1). Ik wil bekijken of en hoe we kunnen komen tot een overzichtswerk van gelegenheidskaarten. Afb.1 Wereldtentoonstelling 1895 met op achterzijde reclame

Thema’s gelegenheidskaarten voor Firma Strating & Co. Brandstoffenhandel Op grond van de aard van de gebeurtenis kunnen de gelegenheidskaarten in een aantal thema’s onderverdeeld worden (met enkele voorbeelden): • Oorlogen: Eerste en Tweede wereldoorlog (afb.2) • Rampen: stormen, overstromingen, branden (afb.3) • Wetten en politiek: drankwet, verkiezingen, politiek (afb.4) • Tentoonstellingen: kunst-, nijverheid-, landbouwtentoonstellingen (afb.5) • Herdenkingen: herdenkingen historische gebeurtenissen en personen (afb.6) • Sport en spel: Olympische spelen, Jamboree (afb.7) • Koninklijk huis: geboortes, overlijden, huwelijken, bezoeken (afb.8) • Bijeenkomsten verenigingen: studenten-lustra, bondsdagen (afb.9) • Overige thema’s (afb.10) Afb.2 (onder) Het vreed(t)zame bombardement 29 april 1945. K1148. Afb.3 (midden) Storm in Den Haag 30 september 1911. Afb.4 (rechtsonder) Bijeenkomst Staten Generaal op 19 maart 1909. Uitgever G.W. Belinfante, Den Haag.


Afb.5 Herdenking 1813 in 1913. Te-

Afb.7

Olympische spelen 1928.

kening van Gerstenhauer. Uitgever W.

Uitgever Antik Print, Amsterdam.

de Haan, Utrecht.

(latere reproductie van affiche).

Afb.9 22e Bondsdag van den Nederl. Bond van

Afb.6 Zuid-Afrikaansche Tentoon-

Jongel. Vereen. op Geref. Grondslag, Utrecht 5

stelling 1902 te Dordrecht. Uitgever

mei 1910. Uitgever N.H. Dekkers, Dordrecht.

Morks en Geuze, Dordrecht.

Afb.8 De Gouden Koets,

Afb.10 Actie: De Hoop moet Leven.

7 februari 1901.

Haren, 2006. Uitgever Stichting Mo-

Uitgever onbekend.

len de Hoop, Haren.


Gelegenheidsstempels “Groeten uit Damstad” schreef de afzender op de kaart die op 15 juli 1950 per luchtpost uit Amsterdam naar Makassar op Celebes is verzonden. De kaart heeft naast het normale poststempel een violetkleurig gelegenheidsstempel met de tekst AMSTERDAM DAMSTAD 14 JUNI t/m 15 JULI. De kaart met een luchtopname van De Dam is uitgegeven door Aerophoto Nederland ter gelegenheid van de manifestatie “Damstad Amsterdam 1950” bij het 500 jaar bestaan van de Kalverstraat. Deze gelegenheidskaart is voorzien van een zogenaamd gelegenheidsstempel (afb.11). Gelegenheidsstempels zijn officiële postale stempels gebruikt op tijdelijke bijpostkantoren gedurende tentoonstellingen, congressen, en andere evenementen. Soms is er alleen een brievenbus geplaatst en krijgen de poststukken op het gewone postkantoor het speciale stempel. Alle brieven en kaarten die tijdens dergelijke bijeenkomsten zijn gepost, krij- Afb.11 Amsterdam Damstad 1950. Uitgever Aerophot Nederland. (voor- en gen dit gelegenheidsstempel. achterzijde). Catalogus gelegenheidskaarten De heer F.W. van der Wart heeft in zijn catalogus van reclamehandstempels en gelegenheidsstempels (afb.12) ook een lijst opgenomen van kaarten en enveloppen die verschenen zijn naar aanleiding van tentoonstellingen en andere evenementen waarvan gelegenheidsstempels zijn uitgegeven. Deze lijst van Van der Wart is een goed uitgangspunt voor een overzicht van gelegenheidskaarten, maar is nog zeer onvolledig omdat alleen de kaarten vermeld zijn, waarvan een gelegenheidsstempel is verschenen. En zelfs op dat punt pretendeert hij geen volledigheid, want hij stelt in zijn catalogus: “Daar vele verzamelaars [van stempels] deze speciale enveloppen of kaarten ook opnemen in hun collectie, is van de mij bekende enveloppen en kaarten een lijst toegevoegd.” In de vierde druk uit 1966 komt deze lijst nog voor, maar in de volgende druk Afb.12 Catalogus Van der Wart. uit 1977 zijn alleen de stempels opgenomen. Uit de lijst blijkt overigens niet wat echte prentbriefkaarten zijn, Gelegenheidsstempels en -kaarten. Van der Wart spreekt over prentbriefkaarten, fotokaarten, briefkaarten en kaarten. Behalve de enveloppen heb ik ook kaarten die zijn uitgegeven tijdens tentoonstellingen en bijeenkomsten over postzegels niet opgenomen. Meestal betreft het namelijk briefkaarten waarvan de ene zijde blanco is en op de andere zijde adresgegevens (rechts) plus illustratie (links) voorkomen (afb.13). Een Franse kaart van de dag van de postzegel (afb.14) laat zien dat er ook uitzonderingen zijn. Dergelijke kaarten komen wel in aanmerking voor opname in de lijst. Aanvullingen op deze lijst kunnen komen uit gepubliceerde bronnen, zoals de Encyclopedie van de Prentbriefkaart (Haverkate, 1998) en uit de collecties van verzamelaars. Daarom zou ik graag in contact willen komen met verzamelaars van gelegenheidskaarten of van één van de VDP-Bulletin 91, januari 2007

Afb.15 Bijeenkomst op een Begraafplaats in Den Haag 1905. Uitgever Hubert Koch, Kevelaer.

Afb.16 Redt Volendam, jaartal onbekend. Schilder G. Hering.

Afb.17 Tentoonstelling in Utrecht in Park Tivoli 1910. Uitgever L.M. de Rijk, Utrecht.

Afb.19 Micha Klein tentoonstelling in Groningen, 1998. Boomerang Free Card.

Afb.18 Prinsessefeest Andel 1909

Afb.20 Visscherij tentoonstelling Katwijk, 1902. Uitgever Art Unlimited, Amsterdam.


Afb.13 Briefkaart uitgegeven t.g.v. de eerste offici-

Afb.14 Dag van de postzegel / Journée nationale du timbre 1958. Fran-

eele postvlucht per reegeringsvliegdienst 1946.

se kaart, Editée par la Fédération des Sociétés Philatélique Francaises.

bovengenoemde thema’s. Om de klus nog enigszins overzichtelijk te houden, wil ik steeds één van de thema’s aan de orde stellen, te beginnen met tentoonstellingskaarten. Afbakening onderwerp Om het onderwerp gelegenheidskaart goed af te bakenen heb ik een lijst op gesteld van twijfelgevallen en daarin mijn keuze gemaakt. Deze keuze is uiteraard voor discussie vatbaar en zal mogelijk in de loop der tijd nog bijgesteld of uitgebreid moeten worden. Wel opnemen • Kaarten die duidelijk aan een bepaalde gebeurtenis verbonden zijn, maar waarvan het (nog) niet duidelijk is om welke gebeurtenis het gaat (afb.15) • Gelegenheidskaarten die (nog) niet gedateerd kunnen worden (afb.16) • Kaarten waarvan alleen de opdruk op een bepaalde gelegenheid slaat (afb.17) • Locale gebeurtenissen (afb.18) • Boomerang en andere gratis kaarten (afb.19) • Niet-eigentijdse kaarten die iets toevoegen aan het onderwerp (afb.20) • Reclamekaarten van standhouders van tentoonstellingen Niet opnemen • Gebeurtenissen buiten Nederland (of Overzeese gebiedsdelen) (afb.21) • Te brede onderwerpen zoals mobilisatie of bevrijding, specifieke data binnen dit onderwerp wel opnemen of enkele kaarten als voorbeeld (afb.22) • Kerst-, nieuwjaars- en paaskaarten, ook al is daarop een jaartal vermeld (afb.23) • Tentoonstellingen in galeries (afb.24) • Permanente of jaarlijks terugkerende tentoonstellingen, zoals de Keukenhof in Lisse (afb.25) • Andere jaarlijks terugkerende evenementen zoals VDP-festival (afb.26) • Kaarten met betrekking tot het uitkomen van films, boeken en postzegels (afb.27) • Kaarten met betrekking tot uitvoeringen van muziek, toneel, opera, dans, etc. (afb.28) • Buitenlandse kaarten te koop op Nederlandse tentoonstellingen (afb.29) Bronnen H.J. Haverkate (1998). Encyclopedie van de Nederlandse prentbriefkaart. uitgave VDP. F.W. van der Wart (1966). De poststempels van Nederland. Uitgevers-compagnie ‘de branding’, Amsterdam. vierde druk F.W. van der Wart (1977) Reclamehandstempels en gelegenheidsstempels. vijfde druk. F.W. van der Wart (1985) Reclamehandstempels en Gelegenheidsstempels. zesde druk.

Met dank aan Jan Spoorenberg en Paul Pelser VDP-Bulletin 91, januari 2007

Lodewijk van Duuren

Afb.22 Nederland weer vrij 5 mei 1945. K 1148. Illustrator Jan Lavies.

Afb.21 Eiland Surtsey bij IJsland, 1963. Sticht. Evangelie Lektuur, Kinderdijk.

Afb.24 Uitnodiging Tentoonstelling van schilderijen van Paula van Dusseldorp. Jaartal onbekend. Op de andere zijde is het schilderij “Een Binnenhaven te Rotterdam” afgebeeld.

Afb.23 Nieuwjaarskaart met jaartal 1986. Uitgever Het Kaartenhuis, Amsterdam. Illustrator Jorge Bolle. Afb.25 Keukenhof, Lisse. Druk Planeta Haarlem. Foto Gerard Jonkers. Kinderdijk.

Afb.26 Prentbriefkaart Festival Barneveld 18 september 2004. Uitg. VDP.

Afb.28 Reclamekaart N.V. Italiaansche Opera uit 1931.

Afb.27 Reclamekaart voor uitgave Rembrandtset (postzegel + munt) in 2006. Uitgave Postkantoren BV Utrecht.

Afb.29 Tentoonstelling Horst Jansen Eelde 2006. Uitgever Verlag St. Gertrude Hamburg, 1996.


Opmerkelijke freecards van Postalfree, Spanje Jarenlang heb ik een ruilcontact in Casteldefells bij Barcelona gehad en daardoor heb ik vrij veel kaarten van Postalfree. Helaas werden/worden in de rekjes van Postalfree nogal wat kaarten zonder hun naam of beeldmerk verspreid en dan moet je maar aannemen dat ze inderdaad van Postalfree afkomstig zijn. Ook zijn er veel kaarten met op de achterkant alleen maar veel tekst en geen mogelijkheid de kaart ook echt te verzenden. Dat soort kaarten moet wel een erg fraaie beeldzijde hebben om waardig geacht te worden deze te bewaren. Postalfree bestaat al sedert september 1995 en heeft rekjes in alle grotere steden in Spanje. Niet alle kaarten worden landelijk verspreid en soms zie je Postalfree Sitges, Postalfree Malaga, Postalfree Granada etc. op de kaart gedrukt dat aangeeft dat de kaart lokaal is gedistribueerd. Je kunt dat trouwens ook aan het telefoonnummer zien. Zo is kengetal 91 van Madrid en voor de landelijke verspreiding, 93 voor Barcelona (BCN) en 976 voor Zaragoza, om een paar voorbeelden te noemen. Postalfree heeft zijn kaarten niet genummerd met als uitzondering Postalfree, Canarias. Op de Canarische eilanden bestond aanvankelijk de freecard uitgever, Go-Card, Canarias die wél zijn kaarten nummerde. Bij de overname door Postalfree werd de naam in Postalfree, Canarias gewijzigd maar bleef de nummering gehandhaafd. In Andorra begon Postalfree in 1997 een samenwerking met de daar al aanwezige freecard uitgever Nivell 10 Publicitat. Onder de gezamenlijke naam Postaland werden van december tot maart kaarten uitgegeven in de ski-oorden van Andorra. Er was sprake van een 35% deelname van Boomerang Nederland in Postalfree in de lente van 2001, maar daar heb ik verder niets meer over gehoord. Tijdens een vakantie in 1998 merkte ik weer hoe moeilijk het vaak is om de rekjes te vinden. In Barcelona ben ik ettelijke café`s binnengegaan om naar kaarten te zoeken, maar vond er uiteindelijk slechts één café aan de Ramblas met een rekje op de eerste verdieping bij de toilet-


ten. In Madrid gingen we lunchen in het restaurant van het Reina Sofia museum en alleen daar kwamen we toevallig een rekje tegen. In Zaragoza was het heel wat makkelijker; binnen een uur vonden we een zestal rekjes. Je moet een stad een beetje kennen om succes te hebben. Vooral café`s waar jongeren en studenten komen zijn doorgaans goede vindplekken. Postalfree heeft vele kaarten met tatoeages en piercings uitgegeven en die zijn vaak best aardig. Toch heb ik, behalve voor een kaart met hun rekje, gekozen voor een drietal reclamekaarten van het Franse sigarettenmerk Gauloises. In Spanje mag/mocht alleen reclame voor tabak gemaakt worden als er geen rokende mensen op voorkomen en ze wel voorzien waren van een waarschuwing tegen de gevaren van het roken. Deze Gauloises kaarten hebben de waarschuwing vrij onopvallend onderaan de kaart in een witte balk afgedrukt, zodat alle aandacht naar de krachtige

10


beelden uitgaat. De kleur blauw van de Gauloises sigarettenpakjes komt als lipstick, haarlokken en nagelverf op de modellen terug en legt aldus een link tussen het merk en de consument. Heel sterke, aantrekkelijke beelden waarbij de vijf ringen aan de hand van het donkere model nog eens extra de aandacht vragen. Jan J. de Vries e-mail: [email protected]


11

Sprookjesstad Lilliput. In De Gelderlander van dinsdag 25 april en woensdag 26 april werd de komst van de Sprookjesstad “Lilliput” naar Nijmegen per advertentie aangekondigd. Oorspronkelijk zou de stad opgebouwd worden op het Bijleveldterrein, maar op 27 april werd gemeld dat Kelfkensbosch de uiteindelijke locatie was geworden. Daar was inmiddels de opbouw in volle gang, want de opening moest plaatsvinden op zaterdag 29 april.

Oranjevereniging “Door Eendracht Sterk” (D.E.S.) kondigde op vrijdag een groot kinderfeest aan voor zondag 30 april, waarbij ook een bezoek aan de Sprookjesstad inbegrepen was. De 30e april, Prinsessedag, was de verjaardag van de toenmalige Kroonprinses Juliana. De Oranjevereniging had ook aan de volwassenen gedacht: nieuwe leden konden hun contributiekaart ophalen in de Sprookjesstad en kregen daarbij een reductie van 20 cent op de entreeprijs. Negen dagen zou Sprookjesstad “Lilliput” in Nijmegen te bezoeken zijn en na het - volgens de advertentie - “triomfale succes in A’dam” werd er veel publiek verwacht. De eerste dui-

12


Kaart vermoedelijk gedrukt bij de Lübecker Lichtdruck Anst. Schmidt & Gebr.Böttger in Lübeck, nr. 236a. Stempeling ‘s Gravenhage, 25 mei 1933.

zend kinderen zouden bovendien gratis naar binnen mogen. Uit krantenberichten, advertenties en prentbriefkaarten blijkt dat Sprookjesstad “Lilliput” was opgezet als een echte stad, met een raadhuis en een postkantoor, winkels en huizen en bewoners met allerlei beroepen en bezigheden. In totaal waren er 40 lilliputters bij betrokken. De kleine mensen gaven ook voorstellingen met circus- en variétéacts. Volgens De Gelderlander waren vooral de “kunstrijderessen” op hun dwergpaardjes een groot succes. De stad was dagelijks tot 11 uur ’s avonds geopend, zodat de Nijmegenaren er ook na werktijd een bezoek aan konden brengen. Men kon in “Lilliput” blijkbaar enkele uren aangenaam beziggehouden worden. De toegangsprijs was met 50 cent voor volwassenen en 30 cent voor kinderen in de crisistijd wel aan de hoge kant. Op prentbriefkaarten wordt het gezelschap Schaefer’s Sprookjesstad “Lilliput” genoemd., maar ook wel Schaefers Wonder-Midgets, Chaffer’s Wonder Midgets en Maerchenstadt Liliput Schaefer’s Liliputaner. Blijkbaar werd de naam aangepast aan het land waar men zich bevond. Op sommige kaarten ziet men op gebouwen teksten staan, bijvoorbeeld “Conditorei” en (links) Een door “Schaefer’s Lilliputaner” uitgegeven prentbriefkaart, nummer 223a, gedrukt bij de Lübecker Lichtdruck Anst. Schmidt & Gebr.Böttger in Lübeck. Poststempel Arnhem 17 april 1933

(rechts) Een waarschijnlijk Engelse kaart, geen uitgever vermeld. Niet gelopen VDP-Bulletin 91, januari 2007

13

Een door “Schaefer’s Lilliputaner” uitgegeven prentbriefkaart, nummer 223a, gedrukt bij de Lübecker Lichtdruck Anst. Schmidt & Gebr. Böttger in Lübeck. Verstuurd op 17 april 1933 uit Arnhem met stempeling Musus Sacrum.

“Konfitüren”, maar ook “Postkantoor” en “Hotel het Witte Paard”. Het lijkt erop dat de kleine mensen oorspronkelijk uit Duitsland kwamen; de naam Schaefer en de bouwstijl van de huisjes doen erg Duits aan. Waarschijnlijk maakten ze gedurende de zomermaanden tournees en betrokken ze ’s winters hun winterverblijf. Er bestaat namelijk een kaart waarop te zien is dat de Sprookjesstad duidelijk in een grote hal opgesteld is. Het gezelschap van Schaefer was niet de enige groep kleine mensen die door Europa trok. Bij het zoeken naar prentbriefkaarten over dit onderwerp kwam ik bijvoorbeeld ook kaarten tegen van Schneider’s Lilliputterstad en Revue en La Troupe des Lilliputiens “Katia”, die optrad in het Casino in Parijs. Ik vond zelfs een Russische kaart zonder scheidingslijn op de adreszijde, die blijkbaar van vóór 1905 dateert, toen die scheidslijn ingevoerd werd. Sommige van die kaarten zijn voorzien van herinneringsstempels, soms zelfs met de naam van een “Postmeister” erin, maar meestal zijn dit geen postale stempels. De Nederlandse stempels uit 1933 en 1937 zijn dat duidelijk wel. De tournee van 1933 bracht het gezelschap achtereenvolgens ook naar Nijmegen, Den Haag, Utrecht, Haarlem, Alkmaar, Amsterdam (opnieuw), Enschedé, Maastricht, Heerlen, Groningen (links) Schaefer’s Lilliput Revue: The Warner Sisters. Nummer 261. (onder) Een stempel uit Haarlem van het type dat in 1937 werd gebruikt. De kaart is een eigen uitgave van Schaefer’s Sprookjesstad Lilliput. Dit is een kaart voor de Nederlandse markt.

14


Les Colibries, Troupe Royal de Liliput. Treinstempel Düsseldorf 13 april 1907.

en Rotterdam. In al deze plaatsen zijn speciale poststempels gebruikt. Het Haarlemse stempel staat afgedrukt op een prentbriefkaart waarop The Warner Sisters te zien zijn, twee vrouwelijke artiesten uit Schaefers gezelschap. In 1937 volgde in elk geval een tweede Nederlandse tournee, waarin achtereenvolgens Amsterdam. Arnhem, Eindhoven, Den Haag, Haarlem, Den Helder, Leiden en Breda bezocht werden. Het Nederlandsch Maandblad voor Philatelie meldt in april 1937: “In de van 5 tot 14 maart in het R.A.I.-gebouw te Amsterdam aanwezige Sprookjesstad Lilliput is een brievenbus geplaatst. De stukken in deze brievenbus gepost Een brochure van Schneider’s Lilliputters, Sprookjesstad worden voorzien van een afdruk van een bijen Revue. zonderen poststempel, vermeldende behalve den datum van terpostbezorging, ‘Schaefer’s Sprookjesstad’ ”. Diezelfde brievenbus werd in de andere plaatsen gebruikt. En aan poststukken met afdrukken uit Arnhem, Eindhoven en Den Haag is te zien dat stempelverzamelaars de weg naar de Sprookjesstad wisten te vinden. Alle stempels uit deze periode (1937) zijn van het model en type dat we onderaan pagina 14 in dit artikel al zagen. De stempels uit 1933 zijn eenvoudiger en rond. Jaques Rutten


15

De geschiedenis van Mecki

Lodewijk van Duuren In 1938 treedt in de animatie-poppenfilm “de wedloop tussen de haas en de egel” voor het eerst de egel Mecki op. Een naam heeft de egel echter dan nog niet. Het is een film van Ferdinand Diehl (1901-1983) en zijn broers Hermann Diehl (1906-1983) en Paul Diehl. Hermann is de schepper van de kunstzinnige figuren en Ferdinand is de regisseur en animator. De naam Mecki krijgt deze egel pas in 1949 van Prof. Eduard Rudolph Rhein (1900-1993). Deze uitvinder en schrijver is van 1946 tot 1963 chef-redacteur van het programmablad Hör Zu, in het begin alleen voor radio en later ook voor televisie (zie afb.3). Mecki wordt vanaf 1949 de mascotte van het tijdschrift. In het tijdschrift verschijnt ook een strip van Mecki, waar de tekenaars Reinhold Escher (1905-1994), Prof. Wilhelm Petersen (1900-1987) en Heinz Ludwig (1906-1970) aan meewerken. De laatste tekenaar, die van 1963-1966 de strip tekende, is mogelijk de tekenaar van Mecki op het prentbriefkaartenzakje, waarop aan de rechterzijde de signatuur H staat (afb.1). Ook geeft het blad boeken met zijn avonturen uit. Verdere bekendheid krijgt Mecki door de poppen van de bekende firma Steiff, die in 1951 van de firma Diehl de licentie voor het vervaardigen van Mecki-poppen kreeg.

Afb.1 Prentbriefkaartzakje met Mecki

Maar ook de prentbriefkaarten hebben bijgedragen aan de populariteit van Mecki. Al voor de tweede wereldoorlog zijn er zwartwit kaarten van dit egeltje verschenen. In de jaren 50 (poststempels van 1956-1958) zijn er zwart-wit fotokaarten uitgegeven door Verlag August Gunkel in Düsseldorf. De tekst op de deelstreep is Copyright by DIEHL-FILM MÜNCHEN – Printed in Germany. Linksboven op de achterzijde staat de tekst: aus den Filmen der Gebrüder Diehl und Redaktionsigel van “Hör Zu!”. Onder de deelstreep staat het logo van Agfa (afb.2). Later verschijnen de Mecki-kaarten in kleur. Zij hebben nog wel de tekst op de deelstreep Copyright by DIEHLFILM, MÜNCHEN, maar een uitgever wordt niet altijd vermeld (afb.3).

In 1957 adverteren de Gebr. van Rijkom met de volgende tekst: “Aangemoedigd door het grote sukses in het buitenland hebben wij besloten een nederlandse uitgave te vervaardigen van de bekende MECKI-figuren. MECKI-kaarten als echte fotokaarten op formaat 10 ½ x 15 cm, zijn thans in 12 verschillende dessins ook in Nederland verschenen.”. De fotokaarten van Van Rijkom hebben op de deelstreep de tekst: Copyright by Diehl-Film – Uitgave v/h Gebr. van Rijkom. De achterzijde, die in bruine kleur is uitgevoerd, lijkt heel veel op de Duitse kaarten van Gunkel, alleen heeft de naam Mecki geen vlekje achter zijn naam. De kaarten zijn genummerd in het postzegelvakje. In mijn collectie heeft de kaart met nummer VR1 de volgende tekst 16


Afb.2 Achterzijde prentbriefkaart August Gunkel

op de voorzijde: geen beter leven dan een goed leven en de kaart met nummer VR 35: “een gelukkige familie” (afb.4). Deze fotokaarten dateren uit dezelfde tijd als de Duitse fotokaarten. Het is mij niet bekend hoeveel van deze kaarten Van Rijkom uiteindelijk heeft uitgegeven, maar gezien het nummer VR 35 kunnen het drie series met in totaal 36 kaarten geweest zijn.

Afb.3 Prentbriefkaart Mecki in kleur

Afb.4 Fotokaart Gebr. v/h van Rijkom VDP-Bulletin 91, januari 2007

17

De Wereldbibliotheek en prentbriefkaarten.

Lambert Hermkens In 1955 verscheen het boek “Een dampkring van cultuur. De premie-uitgaven van de Wereldbibliotheek-Vereniging 1925-1986”, geschreven door Niek Miedema, met 288 pagina’s tekst en afbeeldingen, veelal in kleur. Ik kocht mijn exemplaar op een tweedehands boekenmarkt maar het boek schijnt ook nog rechtstreeks bij de uitgever besteld te kunnen worden. In 1925 werd op initiatief van Leo Simons de Wereldbibliotheek-Vereniging (WBV) opgericht, met in eerste instantie de bedoeling leden kortingen te verlenen op uitgaven van de uitgeverij “Wereldbibliotheek”. Deze vereniging kende ledenvergaderingen, reizende boekententoonstellingen, culturele avonden, een exlibris-kring en bovenal speciale geschenk(premies)uitgaven die de leden verscheidene malen per jaar kregen toegezonden. Tussen 1925 en 1986 werden 233 van dergelijk geschenk-uitgaven vervaardigd. Het kon een novelle zijn, een dichtbundel, een tekening/houtdruk, een roman, een mapje met kunstprentbriefkaarten of een bundel korte verhalen. In het eerder genoemde boek worden alle 233 uitgebreid beschreven en afgebeeld. Verzamelaars van deze premie-uitgaven gebruiken dan ook dit boek als ze bijvoorbeeld op boekenmarkten op zoek zijn naar nog ontbrekende exemplaren. Voor de verzamelaar van prentbriefkaarten beschrijf ik hierna kort de negen mapjes met kaarten die onderdeel uitmaken van de 233 geschenk-uitgaven. Nummer 3. Tweede premie 1926, oplage onbekend, één envelop, bevattende 20 prentbriefkaarten (10x15). Crème papier bedrukt in zwart-bruin. Het betreft reproducties van kunstwerken (o.a. Albrecht Dürer, Michel Angelo, Auguste Rodin en twee anonieme kunstenaars). Nummer 5. Tweede premie 1927, oplage onbekend, één envelop bevattende 20 prentbriefkaarten, wit papier bedrukt in zwart. Het betreft reproducties van kunstwerken (o.a. Vincent van Gogh, Frans Hals, Dirk Nijland, A. Derkzen van Angeren, voorts een afbeelding van een onbekende Nederlandse kunstenaar).

Nummer 3: het mapje

18


Nummer 7. Tweede premie 1928, oplage onbekend, één envelop bevattende 20 prentbriefkaarten, wit papier bedrukt in zwart. Het betreft reproducties van kunstwerken (o.a. Sandro Botticelli, Vincent van Gogh, Jozef Israëls, Rembrandt, Leonardo da Vinci, voorts een afbeelding van een Christusfiguur en een granieten beeldje). Nummer 9. Tweede premie 1929, oplage onbekend, één envelop bevattende 20 prentbriefkaarten, wit papier bedrukt in zwart. Het betreft reproducties van kunstwerken (o.a. Vincent van Gogh, H.J. Haverman, George Rueter, Claus Sluter, tevens afbeeldingen van gebeeldhouwde hoofden van de kathedraal van Reims en een Madonna uit de Notre Dame Parijs). Nummer 11. Tweede premie 1930, oplage onbekend, één envelop bevattende 20 prentbriefkaarten, wit papier bedrukt in zwart. Het betreft reproducties van kunstwerken (o.a. B.J. Blommers, Donatello, Kandinsky, Jan van Scorel en tevens twee andere afbeeldingen). Nummer 13. Tweede premie 1931, oplage onbekend, één envelop bevattende 20 prentbriefkaarten, crème papier bedrukt in donkerbruin. Het betreft reproducties van kunstwerken (o.a. Hans Holbein, Hans Memling, Dirk Santpoort, Puvis de Chevannes). Nummer 15. Tweede premie 1932, oplage onbekend. Een envelop van lichtcrèmepapier, bedrukt in zwart en bevat 16 prentbriefkaarten, eveneens van lichtcrème papier bedrukt in zwart met 15 verschillende houtsneden van de Belgische kunstenaar Victor Stuyvaert. Dezelfde houtsneden zijn als illustratie opgenomen in het boek “Een schoone en wonderlijke historie van den Zwaanridder die per schip te Nijmegen kwam, geleid door een zwaan uit het land van Rijsel”, naar een oud volksverhaal en opnieuw verteld door Johan Vorrink. Nummer 17. Tweede premie 1933, oplage onbekend. Een envelop van lichtcrème papier bedrukt in zwart, bevattende 16 prentbriefkaarten van wit papier bedrukt in zwart met afbeeldingen van houtsneden van Albrecht Dürer “De passie van Christus”.

Nummer 15: het mapje


19

Nummer 15: Voor- en achterzijde van één van de kaarten

Nummer 126. Pinksterpremie 1956, oplage onbekend. Bijzonderheden: een envelop van wit papier, bedrukt in bruin op voorkant, bevattende 12 prentbriefkaarten van (10x15) wit papier bedrukt in zwart. Alle afbeeldingen zijn werken, etsen en tekeningen van Rembrandt. Bij elkaar zo’n 164 prentbriefkaarten en ik moet bekennen slechts drie van deze negen mapjes te bezitten en altijd op zoek te zijn!

Nummer 126: het mapje en één van de kaarten 20


Mapjes en series In 1983 droeg Gerd Arntz zijn complete grafische oeuvre over aan het Haags Gemeentemuseum. In datzelfde jaar werd een mapje uitgegeven, getiteld “Dodendans 1950” met 12 linoleumsneden. Gerd Arntz

Hij werd op 11 december 1900 in het Duitse plaatsje Remscheid geboren. Tot 1921 studeerde hij aan de Kunstschool van L. van Kunowski in Düsseldorf en maakte zijneerste houtsneden. In 1924 ontstond een hechte vriendschap met de groep kunstenars rond Franz W.Seiwert en Heinrich Hoerle. In 1929 werd Arntz aangesteld als grafische leider van het door Dr. Otto Neurath (socioloog) opgerichte Gesellschafts- und Wirtschaftsmuseum (GeWiMu) te Wenen. In deze functie bepaalde hij in belangrijke mate de vormgeving van de zogenaamde “Weense methode voor beeldstatistiek”. In 1934 wijkt hij samen met Otto Neurath uit naar Den Haag na de Schutzbund-opstand in Wenen. Hij wordt medewerker van de Stichting voor Beeldpaedagogie, als voortzetting van het GeWiMu. In zijn vrije tijd maakt hij politieke prenten onder het pseudoniem “A. Dubois”. In 1940 wordt de Nederlandse Stichting voor Statistiek opgericht, waaraan Arntz tot 1965 verbonden blijft als grafisch leider. Bij de ontwikkeling van de beeldtaal als massa-communicatiemiddel was zijn invloed onmiskenbaar en is nog steeds zichtbaar in de pictografie van bijvoorbeeld de Nederlandse Spoorwegen. Zijn politiek links-radicale visie is weergegeven in vele hout- en linoleumsneden in strakke, zeer herkenbare zwartwitbeelden. Op bijna 88-jarige leeftijd overleed hij in Den Haag. Dodendans 1950 Het opmerkelijke van de twaalf linoleumsneden is, dat de afzonderlijke delen van oorspronkelijk 21 x 30 cm naadloos op elkaar aansluiten en een zeer krachtig totaalbeeld geven van de rampspoed, die de mens kan overkomen. Het is belangrijk het ontwerp in zijn tijd te plaatsen. Gerd Arntz begon ermee in 1949 en voltooide het in 1950. Het was de tijd van de Korea-oorlog en de mogelijkheid voor het inzetten van de atoombom was reëel aanwezig. Hoe deze de gehele maatschappij als een apocalyptische storm dreigt weg te vegen was de aanleiding voor het ontstaan van deze “memento mori”. Het mapje met 12 kaarten is vormgegeven door de bekende Haagse grafisch ontwerper Donald Janssen, giun kio in samenwerking met Norma van Rees. De afzonderlijke kaarten - laat staan het mapje - ben ik nog nooit op een beurs tegengekomen. Het zou vallen in de rubriek grootformaat kunstkaarten. Naar mijn mening wordt het gekoesterd door degenen die het bezitten en terecht is het daarmee geworden tot een topper van de moderne prentbriefkaart. R. Klompmaker VDP-Bulletin 91, januari 2007

21

1. Dans der Naties

2. In de Stad

3. Op het Dorp

4. De geleerden

5. De kunstenaars

6. De employés

22


7. De regeerders

8. De handelaren

9. De arbeiders

10. In de lucht

11. Op de aarde

12. In het water


23

24


Jiddisje teksten op prentbriefkaarten, deel II

Dr C. Naaktgeboren De eerste helft van dit artikel verscheen in Bulletin nummer 90 met een inleiding over de Jiddisje taal en voorbeelden van Joodse nieuwjaarskaarten met Jiddisje teksten. In dit deel zullen ook andere onderwerpen aan de orde komen. Op de website van de Stichting Jiddisj (www. grinemedine.nl) zijn alle 42 kaarten (nummers in dit artikel tussen haakjes) afgebeeld. V. Romantiek Kaarten met een romantische tekst, waarin een jonge man zijn genegenheid voor een meisje uit, komen vrij veel voor. We zullen er enkele de revue laten passeren. Afb.13 (27) Een engel houdt een weegschaal op met geld op de ene schaal en een bruidegom op de andere. Deze blijkt ruimschoots tegen het geld op te wegen. Op de ene schaal een som geld, op de andere een bruidegom. - zeg, o mooi lief meisje, wat je zou willen nemen Afb.13

Afb.14

Afb.14 (30) Een meisje steekt een bloem in het knoopsgat van de revers van haar geliefde. De romantische scène is door Goldberg fraai en natuurlijk getroffen. Daarmee overtreft hij de naar mijn mening weinig smaakvolle Amerikaanse kaarten. En ik schenk je dit bloempje, wat wensen voor jou er bij?Een goudomzoomde hemel, een leven mooi en vrij… VI. Diverse onderwerpen In deze rubriek wil ik de lezer kennis laten maken met enkele kaarten, die geen verband houden met nieuwjaarswensen, maar waarin wel romantiek of tragiek tot uiting gebracht wordt in de anonieme gedichten. Afb.15 (32) Een echtpaar loopt voor de ossen, die een ploeg trekken. De man draagt de VDP-Bulletin 91, januari 2007

25

lange stok, die dient om de ossen te dirigeren en de vrouw draagt een baby in de armen. De kaart is uitgegeven door Williamsburg in New York.

Afb.15

Het gelukkige paar. De wereld mag draaien of stilstaan, dat is niet zeer duidelijk… en wilt u weten wat geluk is. Wel, mensen, kom dan hier naar toe! Afb.15A. Deze kaart kwam met enkele andere pas na afsluiting van het manuscript in mijn bezit en het nummer komt dus niet op de website voor. Kaarten met Jiddisje humor zijn niet veel gemaakt, maar ze blijken wel te bestaan. De ontwerper, Menachem Birnbaum heeft er een aantal gemaakt. Hier dan een voorbeeld. Een jood (rechts) wil zich tot het christendom bekeren en spreekt met een Rus (die met zijn bolhoed meer op een Engelsman lijkt) over zijn voornemen. Mendel Sjmendrik (de naam drukt uit dat hij een schaamteloze parvenu is) (die zich wil laten dopen): Zeg mij, ik vraag u, Iwan Iwanowitsj, wat moet ik aantrekken bij de ceremonie? Iwan Iwanowitsj:

Afb.15A

Dat kan ik u toch niet zeggen. Bij ONS komt men altijd in de luiers!

Afb.16

Afb.16 (33) Een jonge vrouw rust aan de rand van het veld even uit van het werk op het land. De kaart is getiteld: “Rusttijd”. Kom, windje, jij stille, kom toch, windje, jij koele, beadem en streel mij, verfris me, maak mijn minuut van rust zoet voor me! 26


Afb.17

Afb.17 (35) Een vrouw drijft tussen wrakhout en touwen in de onstuimige zee. Het gedicht verwoordt de noodkreet van de schipbreukelinge, die sterke associaties met Jona oproept. Na de storm. In het midden van de zee verheffen zich de golven, verheffen zich en vallen neer met wit boosaardig schuim. Behoed mij, behoed mij goede engel zoals een moeder haar kind in doodsnood. Leid mij door de zwarte oervloed!.. Afb.18 (36) Bij een portret van een jonge vrouw met hoofddoek staat: Hunkering. In mijn jeugd droomde ik en nog angstiger wordt mijn blik. Ach, de dromen zijn verdwenen en nog altijd is het geluk ver weg.

Afb.18

Afb.19 Afb.20

Afb.19 (37) Bij een ander portret van een jonge vrouw staat eveneens een gedicht. In de G boven het gedicht vermoed ik Goldberg te herkennen. Zowel de afbeelding als het gedicht zijn heel mooi. De kaart is in Warschau uitgegeven. Vertwijfeling. Gemarteld door verdriet, vermoord is ieder verlangen in mijn borst en de (levens)lust is uit leven en liefde als een droom verdwenen… VII. Revolutie en catastrofe Afb.20 (39) In 1897 werd in Rusland de “algemeiner yidisher arbeterbund in Lite, Poyln un Rusland“ (= Algemene Joodse Arbeidersbond in Litauen, Polen en Rusland) opgericht. De Bund streefde naar een goed georganiseerd joods leven op socialistische grondslag. Men was voorstander van het spreken van Jiddisj en verzette zich tegen het zionisme. Tijdens de pogroms van 1881-1882 waren er al zelfVDP-Bulletin 91, januari 2007

27

verdedigingsgroepen in verschillende steden met een grote joodse bevolking ontstaan. Onder Czaar Nicolaas II zette minister Plehwe aan tot pogroms omdat de vrijheidsbeweging volgens hem joden werk was. Er bestond in 1905 een zelfverdedigingsorganisatie in 42 steden. Bij de bloedig neergeslagen eerste Russische revolutie werden veel joden gedood. Awraham Reisen heeft in 1908 in zijn stuk “der revoloetsioner” (= de revolutionair) het beeld geschetst van een jonge joodse man die diep teleurgesteld is omdat de revolutie in 1905 niet geslaagd was. De kaart toont in medaillons de portretten van drie tijdens de revolutie van 1905 omgekomen vrijheidsstrijders. De tekst op de kaart is tweetalig, namelijk Russisch en Jiddisj. De leden van de zelfverdediging van de Bund in Tsjoernaf Gedood op 25-26 april 1905 in Troianov. Onder de medaillons staan de namen: F. Garwitz, J. Brodski, A. Fleisjer. Links onder staat in het Russisch dat de kaart is uitgegeven door de joodse Bund in 1905. VIII. Kaarten met handgeschreven informatie in het Jiddisj Afb.21. (42) Een kaart van een cabaretière met een Jiddisje tekst doet ten onrechte vermoeden, dat het om een joodse artieste gaat. Klara Jung was in het begin van de 20ste eeuw razend populair, maar hoorde niet bij de Jiddisje cultuur. Desondanks is een strofe uit haar repertoire in het Jiddisj vertaald en op de kaart gedrukt, wat wijst op een opening van de Oost-Europese joodse wereld naar het Westen en de seculiere cultuur. Naar de kokkin ben ik gekropen… Men heeft mij de benen flink gebroken,

“ ’s Nachts”. Klara Jung (“Püpchen”).

De operetteschlager: „Püpchen, du bist mein Augenstern, Püpchen, ich hab’ dich ja so gern…..“ was een alom bekend liedje, waaraan de artieste haar kunstenaarsnaam ontleende. Tot zover de voorstelling van de kaart, die overigens niet in verband staat met de aan de andere kant erop geschreven mededeling. De kaart is uit Warschau verzonden en gedateerd Warsawa 28 lipca 1914. Allereerst geef ik de transcriptie van de tekst, die in vergroting is afgedrukt en voorzien van een nummering links van de regels (afb.21a).

Afb.21 Afb.21a

28


Warsawa 28 lipca 1914 1. Liber fraind Adolf ich ken aich mitthejlen 2. dos ich habe ajer kartel erhalten in* mit fiel * = oen 3. fergenigen gelezen foen wos ihr bet mir* az ich * moet zijn: mich 4. zol aich thoen dos gefelikejt az ich zol zich ze5. hen mit ajer fraind Sjkap* ken ich aich mit- * eigennaam? 6. thejlen dos ich habe em* etliche teg ab- * = im 7. gewart in* ich habem nisjt getrofen nor * = oen 8. nechten bin ich waiter dort gewen hot mir 9. der kelner gezogt a* er iz haint gewen * = az 10. in* az er wet haint aweg foren wi** * in = oen; ** = ws. woe 11. er iz aweg geforen ot* er mir nisjt gezog** * = hot; ** = gezogt 12. wail er wejst nisjt lieber fraind filaicht wet ihr 13. mir genen* thoen dos gefelikejt wail * moet zijn: kenen; in dos wendzich** ** = wintsik? 14. ales wos ich arbejt noch haint nisjt az ihr zolt mir 15. sjiken dos bisel getsaigt* wail ohn dem * = getsaig getsaigt ken ich 16. doch nisjt gehen arbejten sjraibt mir wos ihr macht oich ajer 17. liebe froi in* ir maksele** in* wi es derget * = oen; ** kleine Max aich haint tsi es 18. iz sjoin haint arbeit farhan in 19. Pariz 20. in* wos ihr sjraibt mir tsi ich zeh zich mit BN * = oen 21. ken ich aich sjraiben az jeden tog zi fort sjoin bald noch Amerike * niet goed leesbaar 22. in Warsje gehn patroelen in di gasen men iz gegan23. gen dem sjabes mit dem fahn oin* di dzelne gas** * moet zijn: oif;** Ulica Dzielna 24. ich gris aich mit ajer froi in* dem * = oen 25. kind foen tifen hartsen 26. bite bald antwort De bovenstaande transcriptie is ook op de website te vinden met enkele opmerkingen over de aard van het gebruikte Jiddisj. Op deze details zal ik in dit artikel niet nader ingaan. De kaart is uit Warschau verzonden en gedateerd ‘Warszawa 28 lipca 1914’. De afzender, Leon Schmidt, schrijft naar Abraham Pryves in Parijs. Leon Schmidt heeft een keurig Latijns handschrift, en ook zijn Jiddisj ziet er netjes uit. De spelling en de woordkeus zijn ietwat ‘daitsjmerisj’ (d.w.z.: leunen enigszins tegen het Duits aan), hetgeen in die tijd deftig werd gevonden (zoals ook blijkt uit veel teksten op de besproken kaarten). In de spelling schemert ook de Poolse uitspraak van het Jiddisj door. Leon Schmidt bevestigt zijn vriend Abraham Pryves (die hij aanspreekt met Adolf) de ontvangst van zijn kaart en schrijft dat hij die met genoegen heeft gelezen. Op Pryves’ verzoek heeft hij geprobeerd contact te leggen met een vriend van hem. Hij heeft de betreffende persoon echter niet getroffen, en van een kelner gehoord dat de man er wel is geweest, maar weer is weggegaan, waarheen weet de kelner niet. Schmidt vraagt zijn vriend in Parijs vervolgens of die hem het genoegen kan doen hem wat gereedschap te sturen. Hij heeft nog steeds geen werk, en zonder gereedschap kan hij eigenlijk niet werken. Met gereedschap bedoelt hij waarschijnlijk geld. Dan vraagt hij hoe het met de geadresseerde gaat, met zijn vrouw en met VDP-Bulletin 91, januari 2007

29

hun zoontje, de kleine Max. En of er in Parijs werk te vinden is. Hij antwoordt, vermoedelijk op een vraag van Pryves, dat hij BN zal ontmoeten en dat zij op het punt staat naar Amerika te vertrekken. Het schrift wordt steeds kleiner en onduidelijker, vooral tegen het eind als hij de kaart vol heeft en langs het adres nog enkele regels in elkaar priegelt. Het ontcijferen van de laatste regels loont echter de moeite. Hij schrijft dat er in Warschau demonstraties met vlaggen waren en dat er in de straten werd gepatrouilleerd. Nu blijkt de datering van groot belang te zijn. Is de kaart geschreven vóór augustus 1914, dan betekent het dat het om patrouilles van Russische soldaten en om socialistische demonstraties gaat. Als de kaart in de herfst is geschreven, zou men moeten denken aan Duitse soldaten en Poolse demonstraties. Het verlossende woord komt van de datering, 28 lipca, want lipiec is Pools voor ‘juli’. Het verzoek om geld is stellig het hoofdmotief, maar het is ingebed in vriendelijke woorden en interessante mededelingen. Men valt nu eenmaal niet met de deur in huis. Wellicht vraagt men zich af waarom hij geen brief heeft geschreven en die in een envelop heeft gedaan. Het gebruik van prentbriefkaarten was echter zeer gebruikelijk in die tijd. Het posttarief voor een kaart was lager dan dat voor een brief. En dat was in die tijd voor zeer veel mensen een goede reden om van prentbriefkaarten gebruik te maken. Afb.22. Een bijzonder portret. Onlangs vond ik een prachtige kaart van twee zeer chique geklede dames, kennelijk gefotografeerd in het atelier van een fotograaf (afb.22). Het gebeurt niet zo vaak, dat je een op briefkaartpapier afgedrukte foto in handen krijgt, die ook nog eens uitvoerige informatie over de voorstelling bevat. De foto is volgens een op de adreszijde (afb.22a) geplaatst stempel vervaardigd door de fotograaf Londynska, gevestigd in Warschau aan de Theaterplatz 9. Hij geeft aan dat hij met elektriciteit werkt. Dat was klaarblijkelijk vermeldenswaard in de tijd van het ontstaan van deze foto. Er bestond vroeger ook gaslichtpapier voor fotografisch werk. Hij was kennelijk in staat goede momentopnamen te maken als we de regel onder de naam: “Elektro Momentaina Fotografja” goed interpreteren. De opname is genummerd (4184) om het glasplaatnegatief terug te kunnen vinden voor eventuele nabestellingen. Op de achterkant van de kaart staat File “Fashions-Old” , wat er op wijst dat de kaart ongetwijfeld eens in de collectie van een verzamelaar van modekaarten was ingedeeld. De Engelse tekst van drie regels is een eerste aanzet van de vertaling van de Jiddisje tekst op de kaart. Deze tekst luidt als volgt in transcriptie en Nederlandse vertaling (de regels zijn weer genummerd):

Afb.22a

Afb.22 30


1. Dos iz tsweie 2. sjwester Chawe 3. oen Rifke 4. Noedelman 5. foen Warsje 6. Poilin. 7. fotegrafirt 8. in jahr 1908 9. oisgefit zich 10. di e zein in 11. zakzesjen garten 12. ich beht zeir 13. tsoerik tsoe schike dos 14. bilt oif dem 15. adres

Dit zijn (de) twee zusters Eva en Rebekka Noedelman uit Warschau Polen. gefotografeerd in (het) jaar 1908 in groot tenue gestoken het was/is in (de) Saksische tuin. Ik vraag dringend (lett. zeer) terug te sturen de foto naar het adres

Mr E. Goldman 164 Fox Street Bronx

Het valt op dat de spelling van namen en enkele andere woorden afwijkt van de thans geldende regels, maar dat was aan het begin van de 20ste eeuw heel gewoon. Veel gebouwen in Warschau, die in de oorlog vernield zijn, zijn na de Tweede Wereldoorlog niet meer herbouwd. Dat geldt zeker voor de zogenaamde Saksische As. In deze prachtige wijk lag vroeger onder meer het Saksische Plein, dat na 1918 Pilsudski Plein heette en van 1939 tot 1945 Adolf Hitler Plein. Na de oorlog werd het omgedoopt in Plein van de Overwinning. Er waren verschillende paleizen en parken in de Saksische As, waarvan ik alleen de Saksische Tuin noem omdat die op de kaart wordt genoemd als de plaats waar de foto is gemaakt. Tijdens de oorlog (1944) ging dit park met zijn plantencollecties en zijn Orangerie in vlammen op. Het theater en de Orangerie werden niet herbouwd. Dat op de kaart staat dat de foto in de Saksische Tuin is gemaakt sluit niet uit dat de foto in het atelier van de fotograaf is opgenomen. Dat atelier was aan de Theaterplatz gevestigd, dus in de Saksische Tuin. En zo zijn we met de tekst op de kaart en de informatie over het oude Warschau op Internet heel wat te weten gekomen over deze fraaie kaart, maar wie de zusters Noedelman overigens waren, weet ik nog steeds niet.


31

Toentertijd 44 De Tabaksveilingen in Frascati te Amsterdam: De grote zaal is gevuld met handelaren van diverse nationaliteiten.: Amerikanen, Engelsen, Duitsers. Aan de randen zijn kleine nissen opgetrokken waarin de handelaren zitten. Iedereen komt in beweging als de veilingmeester zich bevindt op de “kansel” Hij opent de briefjes met biedingen en wijst partijen toe, nadat hij een luide gongslag heeft laten horen. De handelaar aan wie de partij is toegewezen wordt bestormd door de kleinere verkopers om een gedeelte van de gekochte partij over te nemen. Het spel van loven en bieden begint, het is een leven van jewelste. Voordat de tabak in Frascati (de Nes) is heeft het een lange reis afgelegd: Van Nederlands Indie zijn de balen eerst per ossenkar of met een prauw naar een haven vervoerd, waar vandaan de KPM (Koninklijke Pakketvaart Maatschappij) gedurende een wekenlange zeetocht het vervoer verder verzorgde. Amsterdam was aan het begin van de twintigste eeuw de tabaksmarkt van de wereld. Het product werd opgeslagen in de vemen.

Van de bruinrode fotokaart zelf is helaas heel weinig te vertellen, ze geeft een prachtig beeld van het interieur van het klassieke veilinggebouw, de tabaksbladeren liggen uitgestald op de tafels, de voor het merendeel sigarenrokende kooplui staan met hun biedboekjes in het gelid en aller ogen zijn gericht op de fotograaf, die op een verhoging staat. Links aan de “kansel” hangt een bord met de woorden: “De monsters zijn tot 10.00 uur uitsluitend voor Mr. Makelaars te zien”. Handgeschreven in krulleters achter op de kaart: Mr. H Pijnenburg, en Tabac, Amsterdam.

32


De stoomtram in Zuid Oost Drenthe In 1897 begon het. De Dedemsvaartse Stoomtramweg Maatschappij had de opzet het veengebied te ontsluiten. Een probleem vormde de provinciegrens! De DSM stootte op Drentse ondernemers die op hun beurt ook doende waren lijntjes aan te leggen onder de naam: EDS (Eerste Drentsche Stoomtramweg Maatschappij). Het zou tot 1933 duren voordat deze maatschappijen uit nood fuseerden. Bij de bevolking was het vervoermiddel zeer populair wat als gevolg had dat er winst werd gemaakt. De eerste wereldoorlog temperde het enthousiasme: er ontstond gebrek aan materialen (bovendien stegen de prijzen van kolen en olie) en aan mankracht. Ook verscheen de eerste vrachtauto en de eerste bus, weliswaar nog primitief en sporadisch maar toch…. En vergeet ook de opkomst van de fiets niet! Omstreeks 1930 was er geen houden meer aan en verdrongen deze vervoermiddelen de stoomtram. Of men sneller van de ene plaats in de andere was dan voorheen valt te betwijfelen, ook de bus reed niet sneller dan 40-50 km per uur. De investering was echter minder, er hoefden geen rails te worden aangelegd. Wel werd het spoor nog een tijdje gebruikt voor goederenvervoer (soms aangevuld met een personenvoertuig), maar ook hieraan kwam een einde, op het ene traject eerder dan op het andere. Omdat in 1940 praktisch alle autobussen en vrachtauto’s gevorderd werden, werd er op een enkel lijntje nog gespoord. Ondanks het feit dat de pers niet altijd even positief schreef over het spoor was het opheffen van deze lijntjes toch voor menigeen een stukje verdriet. Zo maakte een Drentse dit lied: En daor gung ‘e dan Wi hebt hum naokeken met traonen in d’ogen Zo graag zagen wi die olde stoomtram op kolen Deur oes mooie Drenthe dolen. Langs de darpen, bos- en heidevelden. Hi liet oes niet vaak in de steek, dat was mar zelden Veull hef e metmaakt op de Drentse lijn En de mensen vunden dat altied fijn


33

De drie ansichtkaarten: Het tramstation van Coevorden: Dit station vormt het startpunt voor de reis van Coevorden naar Ter Apel. Maar op dit plaatje staat de tram in de richting van Lutten in Overijssel, dus in de richting van de genabuurde provincie. De Drenten(EDS) en de Overijsselaren (DSM) lieten elkaar niet veel ruimte, op een bepaald traject liepen zelfs twee spoortjes naast elkaar…Deze kaart biedt overigens een vredig beeld. Rechts op de ansicht staan de beambten, links een groep reizigers. En achter het linker raam van het stationsgebouw zit de echtgenote van de stationschef met een van haar kinderen. De kaart is een Vivat-uitgave, nummer 2867 en is niet postaal verzonden.

34


Groeten uit Nieuw-Weerdinge is uitgegeven door J Groeneveld (zonder verdere plaats-bepaling) en is in 1929 afgestempeld in Nieuw-Weerdinge Kruisdiep. De kaart wordt vanuit deze plaats, die aan de lijn Coevorden-Ter Apel ligt, verzonden naar een jongejuffer J. Bos-klopper te Borne door een familie van dezelfde naam. De afbeelding is door haar eenvoud aantrekkelijk. Een grote stapel planken ligt vlak naast een royaal winkelwoonhuis met een fraaie gevel. Er zijn bijna geen mensen, dus ook nauwelijks passagiers waar een tram het toch van moet hebben. Ook wordt er nauwelijks op de fotograaf gelet. De ene die in de lens kijkt is een passagier (een militair?) Dit zou kunnen wijzen op de periode 1914-1918 toen veel jonge Nederlanders gelegerd waren langs onze ooster- en zuidergrenzen ter bewaking van onze neutraliteit .Helemaal rechts staat een meisje. De anderen regelen nog wat zaakjes voordat de tram vertrekt, want de volgende zal pas over drie uur komen! Tenslotte de tramhalte Stoter, ook in Nieuw-Weerdinge, een fotokaart met stokstijve mensen bij de uitspanning tevens tramhalte. Duidelijk is op deze fotokaart te zien dat ook hier het tramlijntje vlak langs een van de vele wateren is aangelegd die door dit zuidoostelijk Drents veengebied liepen. Het overige verkeer had er dan zo min mogelijk last van. Het nadeel voor de tram was dat deze niet al te hard moest rijden, want mocht deze van de rails af geraken, dan was de ellende niet te overzien. Grote ongelukken vermeldt de historie niet, wel kwam in 1930 een big onder de tram, deze werd vermorzeld… De ansichtkaart is niet postaal verzonden en dateert uiteraard van na 1905, het lijntje werd immers pas in 1909 geopend. Joop Sybrandi, Enschede.


35

Notulen algemene ledenvergadering VDP 9 december 2006 Er waren 12 leden verhinderd met kennisgeving en 43 leden hebben de ledenvergadering bezocht. 1

Opening De voorzitter zet de traditie voort door de vergadering te openen met een praatje over het weer. Verleden jaar was het ook al zo’n prachtige dag, maar de vergaderdatum was dan ook vroeger.Mariel Peñaloza Moreno, gepromoveerd op het proefschrift: “Papers with Memory” zal na de pauze een lezing houden. Voorts vraagt de voorzitter een moment van stilte naar aanleiding van het overlijden van dhr. Orij.

2

Bestuursmededelingen en correspondentie Geen.

3

Notulen ledenvergadering 22 april 2006 De notulen van de vergadering worden, zowel inhoudelijk als tekstueel, met algemene stemmen goedgekeurd.

4

Evaluatie 14e VDP Festival 16 september 2006 Het was zoals gewoonlijk een prettig Festival. Het bezoekers aantal was praktisch gelijk aan dat van vorig jaar. Het Festival is door 70 leden, 30 vrijwilligers en 206 bezoekers bezocht. Dhr. A.H. van Haaften meldt dat uit de enquête is gebleken, dat de flyer veel invloed op de bezoekers heeft gehad. Dat het Festival al jarenlang in Barneveld wordt gehouden heeft effect op ons ledenbestand: na Amsterdam, Den Haag en Rotterdam komt Barneveld op de vierde plaats qua aantal VDP-leden. De voorzitter bedankt alle mensen die zich hebben ingezet om dit Festival te laten slagen.

5

Evaluatie 18e Freecarddag 5 november 2006. Ook deze dag werd druk bezocht. Er waren veel verzamelaars en de sfeer was goed. Dhr. A.H. van Haaften vroeg de vergadering of er interesse was om in Lent weer een Freecardbeurs te organiseren. Waar positief op gereageerd werd. (noot redactie: de datum is vastgesteld op 20 januari 2007)

6

Begroting 2007 en vaststelling contributie 2007 De penningmeester doet verslag en meldt een meevaller van € 300,- op de begroting, omdat de Veluwehal goedkoper uitviel. Het positieve saldo zal hierdoor op ca. € 1500,- uitkomen. Het bestuur doet de vergadering het voorstel om het lidmaatschap voor leden te verhogen tot € 25,- en voor bedrijven tot € 37,50. De vergadering gaat hiermee met algemene stemmen akkoord. (3 leden hebben schriftelijk gestemd)

7

Bestuursverkiezingen. De voorzitter mevr. E. Dijkstra en de penningmeester dhr. L. Zijlmans zijn aftredend en stellen zich herkiesbaar en worden per acclamatie herkozen. De voorzitter bedankt de vergadering voor het gestelde vertrouwen. Uit de vergadering kwam de opmerking dat de voorzitter en de penningmeester nooit gelijktijdig mogen aftreden, dit vanwege de continuïteit van de vereniging. Het bestuur zal deze opmerking meenemen voor de volgende bestuursvergadering.

36


8

Voortgang VDP Voor het 25 jarig bestaan van de vereniging zijn 2 activiteiten gepland, tw. een receptie op 10 maart 2007 (evt. met een ledenvergadering) en een jubileum boek. Dhr. S. van Blokland en dhr. H. Nieuwenhof zijn druk bezig met het samenstellen van dit boek. Het boek zal gratis aan de leden aangeboden worden. Het restant zal voor een nog vast te stellen prijs verkocht worden. Het boek zal met een oplage van 600 stuks gedrukt worden. Voor een eventuele andere vergaderlocatie werden offertes aangevraagd en het bestuur heeft geen goed alternatief kunnen vinden voor de locatie in Amersfoort. Echter, enkele leden deelden mede dat er gratis parkeerplaatsen zijn in de directe omgeving van de locatie te Amersfoort. In de volgende ledenvergadering zal hierover meer bekend zijn. Het bestuur zegde toe bij de uitnodiging voor de volgende ledenvergadering een plattegrond van het gebied met de verschillende parkeerplaatsen mee te sturen. Dhr. L. Zijlmans is bezig een uitgave te maken over 25 jaar DAF-automobielen en probeert hiervoor sponsorgelden te genereren. Februari 1958 was de eerste presentatie van de DAFautomobiel. Vanwege de drukke periode t.g.v. het jubileumjaar is de datum van uitgave onbekend. Het bestuur heeft de intentie om voor Kerst 2006 de Index (op de VDP-Bulletins) voor de leden klaar te hebben. Deze zal dan van de VDP website te downloaden zijn.

8a Rondvraag (ingelast) Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur heeft een boekje met prentbriefkaarten over volksvermaak en volksgebruiken uitgegeven. Dit boekje is verkrijgbaar (voor 15 dec. 2006) door € 10,- over te maken met vermelding van naam en adres. De items “kaart v.d. maand” en “gastenboek” zullen meer aandacht krijgen. Doch, ook daarvoor zal tijd vrijgemaakt moeten worden. 9

Sluiting Einde formele gedeelte van de vergadering om 12.30 uur.

9a Papers with memory, an ethnology of the Prentbriefkaart (ingelast) Dr Mariel Peñaloza Moreno presenteerde haar onderzoek naar de verschillende betekenissen van de Prentbriefkaart. Met dit onderzoek promoveerde zij aan de Universiteit van Amsterdam. De aanwezigen stelden haar verhaal zeer op prijs. 10 Veiling. Wederom was er de gebruikelijke veiling van de door leden ter beschikking gestelde kavels. De opbrengst kwam geheel ten goede aan de verenigingskas.

Hans Muller, Amsterdam, 10 december 2006.


37

ONDERLINGE CONTACTEN Ten behoeve van de vele nieuwe VDP-leden het advies vooral het januarinummer van het VDP Bulletin goed te bewaren, omdat de gratis annonces alleen in dit nummer worden opgenomen. Leden, die in de loop van het jaar toetreden, krijgen de VDP Bulletins, die dat jaar verschenen zijn, ook, omdat het verenigingsjaar gelijk is aan het kalenderjaar. Dit betekent, dat het best voor kan komen, dat U in de loop van een jaar benaderd wordt over Uw annonce. Het bestuur van de VDP is niet verantwoordelijk voor eventuele geschillen, welke voortkomen uit de onderlinge contacten. Wij rekenen erop, dat deze verlopen met inachtneming van de gebruikelijke fatsoensnormen. Reageer dan ook zo snel mogelijk (ook als deze negatief is), stuur nooit ongevraagd originele kaarten en maak goede afspraken, die ook nagekomen worden.

ALBERS, maniakaal verzamelaar VAN DEVENTER prentbriefkaarten, heeft bovendien grote interesse in vroegere Deventer pr.br.krtn.-uitgevers & -winkels. adres: Zwolseweg 297, 7412 AJ Deventer, tel.: 0570-611106 e-mail: [email protected] Mijn verzamelgebied: Rotterdam en onbekende d.w.z. ongelokaliseerde fotokaarten van Nederlandse steden en dorpen alsmede panden met herkenbare opschriften, maar geen familie- en groepsportretten, boerderijen, landschappen, optochten e.d. Ik heb een site met honderden nog niet en al wel opgeloste fotokaarten, welke zijn te ruil en soms ook te koop, te vinden met www.wieweetwaar.photosite.com Zeker het bezoeken waard. Verder ben ik permanent op zoek naar kwalitatief hoog- en verzamelwaardige kaarten uit heel Nederland, ook inkoop van grote partijen en complete verzamelingen. Arnold Tak, Waddinxveen [email protected] Te koop/ruil gevraagd: oude prentbriefkaarten van Culemborg, Hei- en Boeicop, Tricht. Tevens verzamelwaardige kaarten van Asch, Beesd, Beusichem, Buren, Buurmalsen, Ravenswaay en Zoelmond. Zwier van der Schagt, Van Limburg Stirumstraat 70, 4102 HC Culemborg, telefoon 0345-514446. Vele topografische ruilkaarten van Nederland en diverse thema´s aanwezig. “Carnaval” op prentbriefkaarten met werken van schilders, beeldhouwers, tekenaars, dichters, illustrators, fotografen en hobby´isten uit binnen- en buitenland. Chr. Janssen, Plateel 21, 6596 GJ Milsbeek, tel: 0485-518439. Gevraagd: ansichtkaarten Rotterdam (uitgever J.G. Vlieger) en bijzondere oude kaarten Rotterdam (volksleven, markten, e.d.), Eersel (en andere dorpen Kempen) en kaarten uitgegeven door Vivat. Piet Roos, Den Daal 7, 5521 HC Eersel, Email: [email protected] Twee verzamelingen Boomerang- en Ad-Post-kaarten te koop. Tevens meer dan 14.000 dubbele v.a. 1994, ook “voorlopers”. Info 020-6832738. Te koop danwel te ruil aangeboden: zeer vele gratis reclamekaarten tot het jaar 2001 van Boomerang, AD-Post en EDGAR. Voor beginnende verzamelaars een goede start. Bent u geïnteresseerd stuur dan uw mancolijsten. A.K.H. Adriaeans, Doorvaartstraat 19, 6441 AR Brunssum, 045-5251090. Hans Muller verzamelt niet alleen Amsterdam en Randdorpen maar ook Amsterdamse uitgevers zoals: Brouwer & de Veer; Herz; Buurman-de Haas; Vivat; Lintveld en Camphuysen. Reacties graag naar: Muller. H.H., Langswater 64, 1069 TR, Amsterdam, [email protected] of: 020-6104111.

38


Arthur F. Krüger Na het eerste Krügerartikel in bulletin 89, met de stedenlijst en met Amsterdam, kregen we veel reacties. Na het tweede Krügerartikel in VDP-Bulletin 90 met vier provinciehoofdsteden en Eindhoven en Nijmegen hoopten we weer op veel reacties. Maar het liep anders. Misschien was het een beetje te veel, en juist die laatste twee plaatsen waren nagenoeg compleet; een enkele ontbrekende kaart. We komen nu met slechts één lijst, waar nog wel het een en ander aan ontbreekt: Rotterdam. Maar laten we eerst een paar aspecten van juist Eindhoven en Nijmegen bespreken. Dit zijn goede voorbeelden van steden met dubbele nummers, die wij in de stedenlijst met een * aangeven. Eindhoven (006 of 1006) Van de nummers 5, 7 en 9 zijn later nieuwe opnames, soms een andere plek, uitgegeven door weer Muva. Wellicht zijn er meer nummers. De nummers 22, 24 en 25 komen ook twee keer voor (Sleding en Muva) en wij denken nummer 23 ook. Sleding ontbreekt hier! De Muva kaarten dragen nog een extra nummer: 96, 98, 97, 95; andere plaatjes, andere uitvoering achterzijde en zonder Krügerlogo en een paar millimeter groter. Hierbij tweemaal een afbeelding van nummer 775/28 (Maastricht, St. Servaaskerk): de Sledingversie met en de Muvaversie zonder Krügerlogo en de laatste met wat ik noem “Zwitserse” belijning (dat is het halve lijntje bovenaan).

De St.Servaaskerk in Maastricht dragen nummer 775/28. Links de versie van Sleding, rechts MUVA. Verzameling Jan Spoorenberg.

Nijmegen (736) Hier vonden we een dubbele reeks. De latere reeks, met andere afbeeldingen en titels, heeft de nummers 18 t/m 27. Jacques Rutten vond de ontbrekende nummers 21 en 24. Waarom die dubbelnummeringen? Ze hadden ook nummer 41 t/m 48 kunnen krijgen bijvoorbeeld…. Valkenburg (997) Bij de hogere nummers van Valkenburg, tussen 101 en 160, zien we een achttal kaarten met de kenmerkende belijning van VITA NOVA! Dat staat er niet op, maar we baseren ons op een doos vol Vita Nova, waar het vaak wel op staat. Al deze kaarten, ook wat herdrukken van lage nummer en andere plaatsen zoals Alkmaar en Egmond, zijn dus niet door Krüger gedrukt, maar wel voorzien van de bekende Krügernummering! Weer terug naar onze voorbeelden Eindhoven en Nijmegen: je zou dus mogelijk die dubbele nummers (of een deel daarvan) kunnen toeschrijven aan een voor ons nog onbekende drukker. En dit moet dan gebeurd zijn nadat men bij Krüger vanuit Caracas niet meer leveren kon. Het wordt echt wel tijd iemand te vinden, die hier duidelijkheid over geven kan…. Komen we bij een toelichting op de uitlijsting van Rotterdam. Rotterdam (971) We zien een vrij compacte lijst van klein formaat kaarten tot nummer 31 (met 7 manco’s) en dan houdt het op…. Ja, bij 50 staan (enkele) 21 x 9,5 cm kaarten (Frans meldt nog nummer 86). VDP-Bulletin 91, januari 2007

39

Uitlijsting Rotterdam (971)

x

x x x

32- 49 51- 54 56- 85 87-100

x

x 40

H H H H H H

Lijnbaan Centraal Station Coolsingel Boulevard Coolsingel Boulevard Gezicht op het Centrum Havengezicht

k k

H Gezicht op het Centrum H Havengezicht

k k k k k k k

H H H H H H V

k k, s

Havengezicht Lijnbaan Maasbruggen Luchthaven Rotterdam Monum. “Mei 1940-Verwoeste Stad” Euromast

V Euromast H D.Rotterdam H.A.L

k k k k k k k k b b g s s s s

H H H H H H H H H V V H H H H

Beijerlandselaan Zuidplein Strevelsweg Groene Hilledijk De Slinge Pleinweg ss.Statendam H.A.L.

s s

H Stadhuisplein (avond) V Euromast

Centraal station Euromast s.s. Statendam “Erasmus” Spido Havendienst Beursplein Lijnbaan Lijnbaan


[1] [2]

M

Sp

K

K K K K

[Boten op voorgrond] [4 afb + W]

K K

[1]

K K K K

[2]

K

[3 afb.+ W.+ Vlaggen]

[Bloemenmanden]

K K K K K K

K

Sp Sp Sp Sp Sp

Sp Sp Sp

Sp Sp Vd

Sp Sp Sp Sp Sp Sp Sp Sp

Sp

Sp Sp

C.J. Smout

k k k k k k

Vr&D

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 50 55 86 101 102 103 104 105 106 107 108

Opmerkingen (niet vermeld op de kaart)

Spanjersberg

Opschrift op de kaart

Krüger Muva Sleding

Hor. / Vert.

x

Formaat

x

Uitgever

Nummer

Manco nummers

Manconummers Formaat k = klein (9x14 cm) De lijst is gesorteerd op nummer. Manconummers zijn de nummers die we nog niet kennen. Als in s = standaard (10,5 x 15 cm) de kolom manconummer een kruisje staat, kennen we dat nummer (nog) niet. Om de lijst korter te maken slaan we grote ‘gaten’ in de nummering over. De overgeslagen (onbekende) nummers b = breed (9,5 x 21 cm) x = extragroot (13,5 x 19,5 cm) staan dan vermeld in de kolom ‘manconummers’ bij het eerstvolgende weer wel bekende nummer, bijvoorbeeld manconummers 32-49 bij nummer 50.

Rotterdam, Stationsplein. Uitgave C.J. Smout, Rotterdam, nummer 971.372.

Pas bij 101 begint een reeks grootformaat (10,5 x 15 cm = standaard A6) en bij 165 houdt het weer op….! Bij 300 gaan we weer verder tot 443; voorlopig de hoogste. Daar ontbreekt ook wel wat (soms 10 of meer) maar dat kan ingevuld worden. Die grote “gaten”….? Die zijn gewoon overgeslagen, denken wij. Wij hopen natuurlijk dat U deze ongeveer 100 titels kunt aanvullen. Ik had bij de namen van helpers in het vorige bulletin de “knop van het licht” overgeslagen; ik bedoel Simon van Blokland. En ik noem nu geen namen, maar dank wel allen.

Frans ten Bookum Anielewiczsingel 47 1069 NE Amsterdam tel. 020-6195903

Henk Voskuilen Onderlangs 53 B 1097 ZM Amsterdam tel. 020-6930951

Rotterdam, Maasbruggen, Krüger, nummer 971/14. Niet gelopen. VDP-Bulletin 91, januari 2007

41

x

x

x 127-129

x x

x x

x x 152-154

x 162-164 166-240 242-300 x 42

H Stadhuisplein

s

H Parkhaven

s s s s s s s s

H H H H H H H H

s s s

H Groeten uit H H Groeten uit

[4 afb + W] [6 afb + W] [3 afb]

s s s s s

H V H H H

[4 afb]

s

H Van Brienenoordbrug

S Sp

s s s s

H H H V

S Sp

s

V Monument Mei 1940 Verwoeste Stad

s s s s

H V H H

s

H Panorama met Euromast

s s s s s

H V H H H

Havengezicht Euromast Groothandelsgebouw De Doelen Coolsingel

s s s s s

H H H H H

van Brieneoordbrug Groeten uit

C.J. Smout

s



109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 155 156 157 158 159 160 161 165 241 301 302


Vr&D

Spanjerberg

Hor./Vert.

Formaat

x

Nummer

Manco nummer

Uitgever

K Sp

Panorama met Dijkzigt Ziekenhuis s.s. Statendam H.A.L. Weena Centraal Station Groeten uit (avond) door de Rotterdamse Havens Panorama met Euromast Panorama met Euromast

Euromast Fontein Hofplein en Stadhuis Lijnbaan Hoogstraat met St Laurenstoren

K K K [3 afb + W] [5 afb] [1] [2]

Sp

S

K

Sp Sp Sp Sp Sp

K

Sp Sp

[bloemenmanden, boom]

Sp

Gezicht op Hilton Hotel Stadhuis Havengezicht “Monsieur Jacques”

Maasbruggen “De Boeg” Van Brienenoordbrug Maasbruggen

Schouwburgplein met lijnbaan Van Brienenoordbrug


Sp

Sp Sp

Vd

S Sp Sp Sp

[luchtopname] [luchtopname] K

Sp S Sp S S Sp Sp Sp

[bij avond]

[8 afb + W] [5 afb + Matroos]

Vd

K K

Sp M

CjS

x 318-320 323-326

x 334-335 337-338 x x 344-345 348-352 354-356 358-361 x 365-370 373-380 382-384 386-391 393-395 397-403 405-406 410-417 420-438 440-441 444-999

H H H V H H

Fontein Hofplein en Stadhuis Centraal Station Centraal Station Mei 1940 Verwoeste Stad Metro Metrostation Maashaven

s s s

H Stadhuis H Metrostation Zuidplein H Groeten uit

s s s s s s s s

H H H V V H H H

s s s

H Groeten uit H Groeten uit H Lijnbaan met Oude Poort

s

H Coolsingel

s s s s s s

H H H H H H

s s s s s s s s s s s s s s s s

H H H V H H H H H H H H H H V H

M M M M M M

[1] [2]

[8 afb]

Havengezicht Lijnbaan Oud-Delfts Haven (oud Delftshaven) Schouwburgplein Grote- of S.t Laurenskerk Gezicht o/d stad m/h monum. “De Boeg” Gezicht op de St. Laurenskerk Groeten uit [7 afb + W]

M K

C.J. Smout

s s s s s s

Vr&D

303 304 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 321 322 327 328 329 330 331 332 333 336 339 340 341 342 343 346 347 353 357 362 363 364 371 372 381 385 392 396 404 407 408 409 418 419 439 442 443


Spanjerberg



Hor./Vert.

x

Formaat

305-307

Nummer

Manco nummer

Uitgever

Sp

S

Sp

M Sp

K

S Sp

K

S

[8 afb + W] [6afb + W]

S

Sp Sp Sp

K

Havengezicht met Euromast Panorama met Dijkzichtziekenhuis De Doelen Coolsingel Coolsingel

Stadhuis Stationsplein Hofplein Spido Willemsplein Haven Gezicht vanaf Euromast op de Maas Aelbrechtskolk Binnenvaartcentrum Coolsingel Gezicht vanaf Euro mast op de Maas 10,5 cm Havengezicht Havengezicht Willemsbrug Coolsingel met fontein Hofplein Stadhuisplein


S

[9 afb]

K K

Sp Sp

S

[16 afb]

CjS

S M S

CjS CjS Sp

Sp S

CjS CjS CjS CjS CjS CjS CjS

43

Beursagenda nr.91 De aankondigingen in deze beursagenda zijn gratis. Echter de gegevens zijn voor verantwoordelijkheid van de desbetreffende organisatie (zie laatste kolom). Indien een beurs niet - of niet correct - vermeld is in deze agenda, meld het dan aan de redactie van het VDP Bulletin.

6 13-14 20 27

17 24

4 10 17-18 31

Januari 2007 Akersloot, Hotel Akersloot, a.d. afrit Akersloot Utrecht, Grote Veemarkthal, Sartreweg nabij “Berenkuil” Grote Internationale Verzamelmarkt (9:30-17:00 uur) Lent (bij Nijmegen), Sporthal “de Spil”, Laauwikstraat 5, Freecardruilbeurs, 09:00-15:00 uur Zutphen, Hanzehof, Coehoornsingel 1 (N.S.) Ansichtkaartenfestival Februari 2007 Barneveld, Veluwehal, Marktstraat (centrum) Utrecht, Zalencentrum “Maresca”, Veemarkthallen, Sartreweg Maart 2007 Berkel-Enschot, 17 Int. Verzamelbeurs Ansichtkaarten, Cultureel Centrum “de Schalm”, Eikenbosch 1 (10:00-16:00) Feestelijke receptie ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de VDP met presentatie van het jubileumboek Utrecht, Grote Veemarkthal, Sartreweg nabij “Berenkuil” Grote Internationale Verzamelmarkt (9:30-17:00 uur) Bunnik, Mercurehotel Bunnik, A12 afrit 19 Ansichtkaartenfestival e

NVVP Verzamelend Nederland VDP NVVP

NVVP Verz. Nederland

Th. Brekelmans VDP Verzamelend Nederland NVVP

April 2007 14+15 22 28

Utrecht, Verzamelaarsjaarbeurs CULEMBORG, 19e Nederlandse Freecarddag Partycentrum “De Lantaarn”, Grote Kerkstraat 13 Etten-Leur, ’t Turfschip, Lange Brugstraat 63

5 12 19

Mei 2007 Barneveld, Veluwehal, Marktstraat (centrum) Waalwijk, Hotel Waalwijk, Burg. van der Klokkenlaan 55 Naaldwijk, De Kandelaar, Dijkweg 19, centrum

Beursinformatie vindt u ook op de VDP website : www.prentbriefkaarten.info Telefoonnummers: NVVP, Gerard van Duyn: 06 - 12277769 De Verzamelaar (Gelderland) J. Bugter: 026 - 4456195 Verzamelend Nederland, Frits Spee: 0317 - 614760 of 06 - 12918888 Th. Brekelmans: 013-5332834, e-mail: [email protected] Verzamelaars Jaarbeurs: 030 - 2952743 Han Ruyters (“Groeten Uit”) 030 - 2 343 343 Philip van den Bosch 033 - 2773097 Eric Christiaens, tel: 0032 2 426 55 88, e-mail: [email protected]

44


Jaarbeurs VDP NVVP

NVVP NVVP NVVP

Voor leden Voor niet-leden Geschiedenis van de Nederlandse Prentbriefkaart Deel I (1871-1900) € 11,-- € 13,50 Deel IIa (1900-1918) € 13,50 € 18,-Deel IIb (1900-1918) € 13,50 € 18,-Deel IIIa (1918-1945) € 13,50 € 18,-Deel IIIb (1918-1945) € 13,50 € 18,-Deel IVa (vanaf 1946) € 13,50 € 18,-Deel IVb (vanaf 1946) € 13,50 € 18,-Deel IVc (vanaf 1946) € 13,50 € 18,-Deel IVa t/m IVc (3 delen) € 34,-- € 45,-Compleet deel I t/m IVc (8 delen) € 90,-- € 118,- Encyclopedie van de Nederlandse Prentbriefkaart Deel I A t/m M (losbladig in ringband) € 25,-- € 31,-Deel II N t/m Z (losbladig in ringband) € 25,-- € 31,- Handleiding voor de beginnende verzamelaar € 4,50 € 5,50 Afleveringen Uitgevers Vivat € 7,-- € 9,-Vlieger Rotterdam € 7,-- € 9,-Nauta 1-1000 € 6,-- € 8,-Herz € 7,-- € 9,-Brouwer en de Veer (2e herziene druk) € 7,-- € 9,-Kotting /(A.Ost) € 12,50 € 16,-Buurman de Haas € 7,-- € 9,-La Rivière & Voorhoeve € 9,-- € 11,-Knackstedt & Näther randversieringen € 9,-- € 11,-Prentbriefkaarten van A’dam uitgeg. door Camphuysen/Lintvelt € 4,-- € 5,- Thematische onderwerpen & Illustrators De Muinck & Co € 4,50 € 6,-De Prentbriefkaarten van Jan Toorop € 7,-- € 9,-IPA Amsterdam (1959-1987) € 7,-- € 9,-Bokkenwagens op prentbriefkaarten € 9,-- € 11,-De prentbriefkaarten van Rie Cramer € 12,50 € 15,-Inleiding in de wereld van de Joodse prentbriefkaart € 10,-- € 12,50 De prentbriefkaarten van Henriëtte Willebeek Le Mair € 10,-- € 12,50 Nederlandse Illustrators van Prentbriefkaarten € 28,-- € 34,- Moderne kaarten Deel 1 Gratis kaarten 1993-1994 € 11,-- € 13,50 Deel 2 Gratis kaarten 1994-1995 € 13,50 € 17,-Deel 3 Gratis kaarten 1995-1996 € 14,50 € 18,-Deel 4 Gratis kaarten 1996-1997 € 16,-- € 20,50 Deel 5 Gratis kaarten 1997-1998 € 13,50 € 18,-Thematische Index en Verzamelaarslijst 1993-1998 € 6,-- € 8,-Deel 6 Gratis kaarten 1998-1999 € 13,50 € 18,-Deel 7 Gratis kaarten 1999-2000 € 13,50 € 18,-Deel 8 Gratis kaarten 2000-2001 € 13,50 € 18,-Deel 9 Gratis kaarten 2001-2002 € 13,50 € 18,-Deel 10 Gratis kaarten 2002-2003 € 13,50 € 18,-Deel 11 Nederlandse Freecardcatalogus 2003 € 17,50 € 22,-Deel 12 Nederlandse Freecardcatalogus 2004 € 19,50 € 24,-Deel 13 Nederlandse Freecardcatalogus 2005 € 18,50 € 23,- Oude nrs. VDP Bulletin Vanaf nr.19 per stuk (nrs.23, 47 en 51 uitverkocht) € 2,40 € 3,50 Losse VDP ringband € 7,75 € 10,- U kunt bestellen door betaling van het verschuldigde bedrag op girorekening 2147118 ten name van Penningmeester V.D.P, Drunen met vermelding van de gewenste uitgave(n).

nr. 91 k w a r t a a l u i t g a v e v i e r e n t w i n t i g s t e j a a r g a n g n r. 1 JA N U A R I

Recommend Documents