nr 3 26e jaargang september 2003 in dit nummer: Kraamsuites en gezinsgerichte zorg

nr

3

26e jaargang september 2003

in dit nummer:

Kraamsuites en gezinsgerichte zorg

Handvest Kind en Ziekenhuis Het recht op een optimale medische behandeling is ook voor kinderen een fundamenteel recht 1 KINDEREN worden niet in een ziekenhuis opgenomen als de zorg die zij nodig hebben thuis, in dagbehandeling of poliklinisch kan worden verleend. 2 KINDEREN hebben het recht hun ouders of verzorgers altijd bij zich te hebben. 3 OUDERS wordt accommodatie en de mogelijkheid tot overnachting naast het kind aangeboden zonder dat daar kosten voor in rekening worden gebracht. OUDERS worden geholpen en gestimuleerd bij het kind te blijven en deel te nemen aan de verzorging en verpleging van het kind. 4 KINDEREN en OUDERS hebben recht op informatie. De informatie wordt aangepast aan leeftijd en bevattingsvermogen van het kind. Maatregelen worden genomen om pijn, lichamelijk ongemak en emotionele spanningen te verlichten. 5 KINDEREN EN OUDERS hebben recht op alle informatie die noodzakelijk is voor het geven van toestemming voor onderzoeken, ingrepen en behandelingen. KINDEREN worden beschermd tegen overbodige behandelingen en onderzoeken en tegen oneigenlijk gebruik van persoonlijke gegevens. 6 KINDEREN worden in het ziekenhuis gehuisvest en verzorgd samen met kinderen in dezelfde leeftijds-en/of ontwikkelingsfase. KINDEREN worden niet samen met volwassenen verpleegd. Er bestaat geen leeftijdsgrens voor bezoekers. 7 KINDEREN hebben recht op mogelijkheden om te spelen, zich te vermaken en onderwijs te genieten al naar gelang hun leeftijd en lichamelijke conditie. Kinderen hebben recht op verblijf in een stimulerende, veilige omgeving waar voldoende toezicht is en die berekend is op kinderen van alle leeftijdscategorieën. 8 KINDEREN worden behandeld en verzorgd door medisch, verpleegkundig en ander personeel dat speciaal voor de zorg aan kinderen is opgeleid. Het beschikt over de kennis en de ervaring die nodig zijn om ook aan de emotionele eisen van het kind en het gezin tegemoet te komen. 9 KINDEREN hebben recht op verzorging en behandeling door zoveel mogelijk dezelfde personen, die onderling optimaal samenwerken.

10 KINDEREN hebben het recht met tact en begrip te worden benaderd en behandeld. Hun privacy wordt te allen tijde gerespecteerd.

67 Gezinsgerichte zorg 68 René Peters: ' Je maakt een kunstfout als je nu nog een traditionele kraamafdeling bouwt' 70 Vraaggerichte zorgverlening

Uitgave van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis. Verschijnt in maart, juni, september en december. De vereniging heeft tot doel: het bevorderen van het welzijn van het kind vóór, tijdens en na een opname in het ziekenhuis.

COLOFON Het tijdschrift KIND EN ZIEKENHUIS wordt vier maal per jaar toegestuurd aan de leden van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis. Losse nummers kosten €7,50 per stuk en kunnen worden besteld door het verschuldigde bedrag over te maken naar girorekening 104806 ten name van Kind en Ziekenhuis, Dordrecht, onder vermelding van de jaargang en het nummer.

76 Gezinsgerichte zorg en kraamsuites 83 Nieuwbouw vraagt om herziening zorgproces

88 Single room maternity care een veelbelovend systeem 90 Betere kwaliteit wereldwijd

Redactie M. van Bergen-Rodts Mr. I. Harkema-Dun T. Kolman M. van Loon-van Bovene Drs. M. Overbosch-Kamerbeek

94 Certificaat borstvoeding

Eindredactie Van Rosendaal Tekstprodukties, Laqueuille (Fr.)

Adres redactie Korte Kalkhaven 9 3311 JM Dordrecht Telefoon: 078-6146361 E-mail: [email protected]

Druk Pasmans Offsetdrukkerij BV, Den Haag Ontwerp omslag: Jan A. Veenman © Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis ISSN: 0169-7072

KIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

66 en 96 Berichten 96 In de media 98 Boeken 100 Contactadressen Het tijdschrift KIND EN ZIEKENHUIS is een uitgave onder verantwoordelijkheid van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis. Het is een middel om de standpunten van de vereniging uit te dragen en haar doelstellingen te verwezenlijken. In samenhang daarmee wordt in het blad ook in bredere zin aandacht besteed aan onderwerpen die met 'kind en ziekenhuis' verband houden. Met name voor bijdragen van derden geldt, dat deze niet noodzakelijkerwijs het standpunt van de vereniging vertolken of dat de vereniging het met de strekking eens is. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, gekopieerd of vertaald zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Citeren van korte passages is toegestaan met juiste vermelding van bron, auteur en paginanummer. Bij overname ontvangt de redactie graag een exemplaar van het medium waarin het overgenomen artikel is geplaatst. Op foto's berust doorgaans copyright; ook voor het overnemen hiervan is schriftelijke toestemming van de uitgever nodig. Correspondentie inzake overname of reproduktie richten aan: Redactie Kind en Ziekenhuis, Korte Kalkhaven 9, 3311 JM Dordrecht.

5

VERENIGING Landelijke Vereniging

KIND EN ZIEKENHUIS

Landelijk Bureau Korte Kalkhaven 9 3311 JM Dordrecht tel. 078-614 63 61 E-mail: kind.en.ziekenhuis @ worldonline.nl M. van Bergen-Rodts, directeur T. Kolman C. Hilhorst Bestuur Mr. I. Harkema-Dun, voorzitter W. Molenaar, secretaris F. van de Putte, penningmeester A. van Bergen Postbank 6131073 ten name van Kind en Ziekenhuis te Dordrecht Bank 13.46.21.417 ten name van Kind en Ziekenhuis te Dordrecht Website www .kindenziekenhuis. nl Lidmaatschap Het lidmaatschap van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis staat open voor iedereen die zich voelt aangesproken door de doelstelling van de vereniging. Aanmelding kan gebeuren: *schriftelijk of telefonisch bij het Landelijk Bureau van de vereniging; *door het insturen van het Aanmeldingsformulier dat elders in dit tijdschrift is afgedrukt. Leden ontvangen vier keer per jaar het tijdschrift Kind en ziekenhuis, de kwartaaluitgave van de vereniging. De contributie bedraagt minimaal € 27,27 per jaar. Het verenigingsjaar loopt van 1 oktober tot en met 30 september. Bij toetreding in de loop van het verenigingsjaar is de volledige contributie verschuldigd. In dat geval ontvangen nieuwe leden alsnog de in dat verenigingsjaar reeds verschenen nummers van het tijdschrift Kind en ziekenhuis. Opzeggingen schriftelijk tot drie maanden voor het einde van het verenigingsjaar. Donateurschap Voor wie de vereniging moreel en financieel wil steunen bestaat de mogelijkheid zich als donateur aan te melden. Donateurs dragen jaarlijks een bedrag naar eigen keuze bij, met een minimum voor bedrijven van € 45,45 en voor particulieren van € 6,82.

6

Tragedie in Roemenië

Ziekenhuis Hilversum komt zusterziekenhuis te hulp In Roemeense ziekenhuizen komt het regelmatig voor dat moeders er hun pasgeboren baby achterlaten omdat zij bang zijn wegens geldgebrek niet goed voor het kind te kunnen zorgen. De kinderen komen vervolgens in overvolle kindertehuizen terecht. Aan deze tragiek kan iets worden gedaan door in de ziekenhuizen de moeders en hun baby's langer bij elkaar te laten zijn zodat de band tussen moeder en kind wordt versterkt. Daarvoor zijn evenwel rooming-in kamers nodig waar moeder en kind enige tijd na de bevalling samen kunnen verblijven. Het Ziekenhuis Hilversum zamelt geld in om in het ziekenhuis in Rimnicu Sarat een aantal van dergelijke kamers te kunnen inrichten. Het Hilversumse ziekenhuis spant zich al sinds 1998 in om het 'zuster'-ziekenhuis in Rimnicu Sarat te helpen. Elk jaar gaat er een transport met nog goed bruikbare apparatuur en materiaal van Hilversum naar Rimnicu Sarat en ook wordt jaarlijks geld ingezameld dat wordt gebruikt om de voorzieningen in het Roemeense ziekenhuis uit te breiden of te verbeteren. De huidige actie heeft tot doel het zusterziekenhuis aan een aantal nieuwe couveuses te helpen en er een aantal verblijfskamers voor moeders en baby's in te richten. Tijdens twee onlangs gehouden 'Roemeniè-dagen' werd daarvoor in

het Ziekenhuis Hilversum onder medewerkers, patiënten en bezoekers € 800.- ingezameld. Wie het Ziekenhuis Hilversum bij deze actie wil helpen, kan geld storten op bankrekening 469846321 of girorekening 3169369 onder vermelding van 'Rooming-in Roemenië'. Bron:

Ziekenhuis Hilversum Magazine (mei 2003).

Symposium Kathedraal der Techniek Dit jaar bestaat de afdeling Intensive care kinderen van het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) in Utrecht 25 jaar. Ter gelegenheid daarvan wordt een symposium gehouden onder de titel 'Kinder-Intensive Care: Kathedraal der Techniek'. Kernthema van dit symposium is de vraag wat de gevolgen zijn van de geavanceerde technologische ontwikkelingen zoals die bij uitstek op de afdeling intensive care in praktijk worden gebracht, in het bijzonder op de intensive care voor kinderen. Het zal worden bezien vanuit de medische en verpleegkundige beroepsgroep, maar ook vanuit de ethiek, de wetenschapsfilosofie en het gezondheidsrecht. Het symposium wordt gehouden op 31 oktober in het Golden Tulip Hotel Figi in Zeist. Voor meer informatie: telefoon 030-2504235.

Schenking en testament Indien u het werk van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis wilt steunen, kunt u een schenking aan de vereniging doen of de vereniging in uw testament opnemen. Daar de vereniging is aangemerkt (bij beschikking van 2 mei 1980) als rechtspersoon welke uitsluitend of nagenoeg uitsluitend een algemeen belang beoogt (als bedoeld in artikel 24, lid 4 van de Successiewet), is voor haar bij verkrijgingen krachtens schenking danwel krachtens erfrecht een verlaagd fiscaal tarief van toepassing. Bovendien gelden voor 2003 de volgende vrijstellingen: * wat het successierecht betreft tot een bedrag van € 8.284,--; * wat het schenkingsrecht betreft tot een bedrag van € 4.143,—.


THEMA

Gezinsgerichte zorg

Vorige nummer In het vorige nummer van Kind en ziekenhuis (Pasgeborenen, juni 2003) is eveneens aandacht besteed aan de onderwerpen 'kraamsuites' en 'gezinsgerichte zorg op de kraamafdelingen'. Dat gebeurde met de artikelen • Hechting, het belang van een goede start • Kraamvrouwen en hun baby samen op de kinderafdeling • Bevallen in een suite. Gezinsgerichte kraamzorg in het ziekenhuis • Pijnbestrijding bij de gezonde pasgeborene • NIDCAP: zorg die uitgaat van het gedrag van de pasgeborene •Jobrotation loopt vooruit op komst 'moeder en kind'-unit Het nummer kan nog worden besteld, telefonisch bij het landelijk bureau van de vereniging Kind en Ziekenhuis (078-6146361) of per e-mail

Gezinsgerichte zorg is bij uitstek patiëntgericht. In dit themanummer wordt toegelicht wat er precies moet worden verstaan onder gezinsgerichte zorg op de afdeling verloskunde van een ziekenhuis. In het kort komt het erop neer dat in het ziekenhuis het prille gezin alle kansen wordt geboden om een nieuwe eenheid te worden. Daarbij wordt de kring van naasten om het gezin heen zoveel als de kraamvrouw wil, betrokken bij alles wat zich in het ziekenhuis rondom de bevalling en de periode daarna afspeelt. Op dit moment is de verloskundige zorg in de Nederlandse ziekenhuizen nagenoeg overal nog organisatie- in plaats van patiëntgericht. De komende jaren doet zich echter in veel ziekenhuizen een prachtige gelegenheid voor om de zorg rondom moeder en kind gezinsgericht te organiseren. Van de 83 ziekenhuizen die reageerden op een vragenlijst van de vereniging Kind en Ziekenhuis over hun bouwkundige voorzieningen met betrekking tot de kraamafdeling, bleken er twintig plannen te maken voor verbouw of zelfs nieuwbouw. Een aantal ziekenhuizen is doende een zogenoemd moeder- en kindcentrum op te zetten, waar de kinderafdeling en de verlosafdeling organisatorisch en bouwkundig een eenheid vormen. De praktijk leert dat bij ver- of nieuwbouw vaak onbewust de oude afdeling opnieuw wordt gebouwd, maar dan groter, gerieflijker en aantrekkelijker. Ziekenhuizen die gezinsgericht willen gaan werken, doen er goed aan het roer radicaal om te gooien. Gezinsgerichte zorg gaat onder andere uit van het beginsel, dat de kraamvrouw voor, tijdens en na de bevalling in een en dezelfde kamer verblijft, dat na de geboorte het kind continu bij haar is en dat de kamer door haar en de overige gezinsleden gedurende het verblijf in het ziekenhuis als hun 'thuis' kan worden beschouwd. Deze benadering is gediend met een speciaal bouwkundig concept. De vertrouwde verloskamers verdwijnen, maar het ziekenhuis krijgt er een reeks van 'geboortekamers' of kraamsuites voor terug. En dat niet alleen: zij winnen er waarschijnlijk veel tevreden klanten mee. Het eerste ziekenhuis dat deze omslag al heeft gemaakt, is het Diakonessenhuis Utrecht en Zeist, dat onlangs op de locatie Utrecht de eerste afdeling met kraamsuites in gebruik nam. Weldra zal het Kennemer Gasthuis in Haarlem volgen. Beide instellingen hadden vergevorderde bouwplannen voor een min of meer traditionele opzet, maar brachten vervolgens de moed op alsnog te kiezen voor kraamsuites en begonnen helemaal van voren af aan met een nieuw ontwerp. De ommezwaai lukte omdat de artsen, verpleegkundigen en directies een eensgezinde visie hadden op wat goede patiëntenzorg moest inhouden. Het concept van de kraamsuites paste naadloos binnen die visie. René Peters, de voormalig directeur van het Kennemer Gasthuis en vice-voorzitter van de NVZ vereniging van ziekenhuizen, stelt in een interview in dit themanummer over het hoe en waarom van kraamsuites: 'Je maakt een kunstfout als je nu nog een traditionele kraamafdeling bouwt'. Wat moeten de ziekenhuizen die geen bouwplannen hebben? Om het eenvoudig te zeggen: zij zouden in elk geval kunnen beginnen met na te gaan welke elementen van gezinsgerichte zorg zij nu al kunnen invoeren. De eerste stap zou kunnen zijn om alle baby's in het ziekenhuis dag en nacht bij hun moeder te laten en het verpleegkundig en medisch handelen te richten op het versterken van de twee-eenheid moeder en kind. Door stapsgewijs om te schakelen, kunnen verpleegkundigen, verloskundigen en artsen op de 'traditionele' afdelingen zich gaandeweg een gezinsgerichte attitude en werkwijze eigen maken. Daarmee kunnen zij straks, als het ook bij hen tot nieuwbouw of verbouw komt, probleemloos overstappen naar een nieuwe of vernieuwde afdeling met optimale gezinsgerichte zorg.

Redactie

(kind.en. ziekenhuis @ worldonline.nl).


7

THEMA

RENE PETERS OVER KRAAMSUITES

'Je maakt een kunstfout als je nu nog een traditionele kraamafdeling bouwt' Hoe moet een patiëntvriendelijke kraamafdeling eruit zien? Zoals we dat gewend zijn met verschillende verloskamers en meerbedskamers - of is iets beters mogelijk? Ja, het kan zeer zeker beter, vindt mr. René Peters, arts, vice-voorzitter van de NVZ vereniging van ziekenhuizen, voorzitter NIAZ, het Nederlands instituut voor accreditatie van ziekenhuizen en tot voor kort directeur patiëntenzorg van het Kennemer Gasthuis in Haarlem. In dat ziekenhuis worden binnenkort kraamsuites in gebruik genomen. Een pleidooi voor een andere manier van bevallen in het ziekenhuis. Mr. René Peters: 'Mijn eerste contact met kraamsuites had ik een jaar of tien geleden, toen ik op reis was in de Verenigde Staten. Ik maak dan graag van de gelegenheid gebruik een ziekenhuis te bezoeken en zo kwam ik in een ziekenhuis single room maternity units tegen. Vrouwen verbleven daar voor, tijdens en na hun bevalling in een eenpersoons kamer, er werd niet gesjouwd met moeders en kinderen. Bovendien zag het er allemaal heel gezellig uit. Ik vond het meteen een heel goed idee. Teruggekomen in Nederland kon ik alleen niets met dat idee doen, want het ziekenhuis waar ik toen directeur was, had net een splinternieuw, klassiek verloskamercomplex gekregen. Dat kon niet meer worden verspijkerd. Maar toen ik later in Haarlem ging werken, speelde daar een bouwen renovatietraject en dat was mijn kans. Ik heb de discussie aangezwengeld: kunnen wij de verloskundige zorg anders inrichten? De bouwers kregen meteen lichtjes in de ogen bij het idee van kraamsuites, die vielen er direct voor. Bij de zorgverleners lag dat ingewikkelder. Zij vonden

8

Annelies van Lonkhuyzen het op zich een goed idee, zij zagen wel dat het zou leiden tot meer rust en intimiteit rond het geboorteproces, maar zij zagen ook de verandering in de eigen werkwijze die nodig zou zijn. Elke verandering geeft onbekendheid en onzekerheid. En de gezondheidszorg is onveilig werk, professionals zijn constant bezig risico's te vermijden. Op de meest onverwachte momenten kan er iets fout gaan. Professionals hebben daarom een begrijpelijke behoefte aan veiligheid: een omgeving waarin je blindelings kunt handelen, een werkwijze die je kunt dromen.'

Rommeltje 'Na een korte periode van oriëntatie zijn de betrokken zorgverleners uit zichzelf omgegaan, zij durfden het aan. Zij zeiden: 'Alles afwegende is deze benadering zoveel beter, dat moeten we gewoon doen'. Kraam-

suites zijn in de eerste plaats bedoeld om de zorg meer patiëntvriendelijk in te richten. Het geboorteproces is in 98 procent van de gevallen iets heel gelukkigs en plezierigs, een intiem gebeuren van het gezin. Uit studies blijkt - maar dat kun je ook intuïtief aanvoelen - dat het belangrijk is dat het nieuwe wereldburgertje meteen aan dat gezin wordt gehecht. Daar moetje de zorg omheen organiseren, op een manier die ruimte laat om waar nodig in te grijpen. Wat we in Westerse landen hebben gedaan - met de beste bedoelingen - is van de ziekenhuisbevalling een vrij fabrieksmatig gebeuren maken. Een zwangere vrouw doet op een soort lopende band haar bevalling: zij wordt misschien eerst opgenomen op de kraamafdeling, gaat dan naar de weeënkamer, als zij voldoende ontsluiting heeft gaat zij naar de verloskamer en na de bevalling gaat zij weer terug op transport naar de kraamafdeling. Als het kind geboren is, gebeuren daar ook weer allerlei logistieke dingen mee. Veel mensen, veel drukte. Alles bij elkaar vind ik het eigenlijk een rommeltje, dat gesjouw is niet nodig en niet


THEMA het begin een visie hebt op wat je wilt. Bij ons hebben vrouwen die na de bevalling een tijdje moeten blijven en plaats moeten maken voor een volgende patiënt, straks kans dat zij naar een twee- of vierpersoonskamer moeten. Als je nieuw bouwt, moet het mogelijk zijn om voor eenpersoonskamers te kiezen, zodat moeder, kind en gezin ook dan ongestoord samen kunnen zijn.'

On-verzinnen

RENE PETERS ...humaniseren van de zorg...

goed. De kraamsuite is een stap naar het humaniseren van de zorg. Moeders blijven op één plaats, later met hun baby, en de zorgverlening vindt daar plaats. Het is zonder meer betere patiëntenzorg.'

Flexibiliteit 'Toen eenmaal was besloten dat de kraamsuites er zouden komen, konden wij een vliegende start maken. In het Utrechtse Diakonessenhuis -de eerste plaats in ons land waar kraamsuites zijn gerealiseerd - was namelijk al veel voorwerk gedaan, er was bijvoorbeeld berekend hoeveel kamers je nodig hebt en hoe het zit met eventuele extra kosten. Want je bent er als directie natuurlijk voor alle aspecten van de bedrijfsvoering, ook voor de financiële. Je kunt niet iedereen in de watten gaan leggen zonder te letten op de kosten. Maar financieel zijn er geen belemmeringen voor de aanleg van kraamsuites. Je investeringen zijn wel wat anders, want in plaats van vijf of zes verloskameruitrustingen aan te schaffen, schaf je er tussen de twaalf en achttien aan. Maar die investering is op de totale exploitatiekosten uiterst klein, bijna te verwaarlozen. De kosten van exploitatie zijn ongeveer hetzelfde als bij het klassieke model, je kunt daarop mogelijk zelfs besparen: minder schoonmaaktijd, minder


tijd voor het rondsjouwen met patiënten en voor het overdragen. Er is nog een bedrijfskundig argument voor kraamsuites: het geeft meer flexibiliteit. Verloskunde gaat met pieken en dalen en als je plotseling een babyboompje krijgt, heb je bij dit model veel meer verloskamers tot je beschikking. Het ideaal - moeder en kind blijven op één kamer -sneuvelt dan helaas wel even, maar het alternatief - wij kunnen niet helpen, probeer een ander ziekenhuis -is zeker niet beter.'

Ondubbelzinnig 'Ziekenhuizen die een kraamafdeling bouwen, hebben gewoon geen reden om niet over te stappen op kraamsuites. Naar mijn mening maak je een kunstfout als je nu nog een traditionele kraamafdeling inricht. De balans van voor- en nadelen is ondubbelzinnig: dat moet je niet meer doen. Aan mensen die al aan het plannen maken zijn, zou ik willen zeggen: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Bij ons in Haarlem was ook de kraamafdeling al ontworpen en een nieuw ontwerp maken kostte natuurlijk geld. Toch hebben wij die keuze gemaakt en daar kunnen veel mensen nog lang plezier van hebben. Het beste resultaat haal je natuurlijk als je alles nieuw kunt bouwen en vanaf

'De komst van kraamsuites zal de komende jaren de nodige gevolgen hebben. De kraamsuite is een andere werkomgeving dan wij gewend zijn en dat vraagt van de medewerkers een andere manier van werken. De taakverdeling zal moeten veranderen. Dat hoeft geen enkel probleem te zijn, want vakgebieden ontwikkelen zich hoe dan ook wel. Vanuit het concept van de kraamsuite lijkt het me logisch dat in de toekomst de aparte verpleegkundige functies gaan verdwijnen en dat er één verpleegkundige komt die het hele proces begeleidt. De meeste verpleegkundigen zullen dat alleen maar leuk vinden: het maakt het werk afwisselender en zij kunnen mensen langer begeleiden. Een andere verandering zou wat mij betreft kunnen zitten in de samenwerking met verloskundigen. Bij die beroepsgroep is de ziekenhuisangst groot, zij zien de ziekenhuisbevalling als bedreiging voor de - terecht gekoesterde -thuisbevalling. Die angst is niet nodig: het ziekenhuis is helemaal niet geïnteresseerd in extra bevallingen, maar in continuïteit van de zorg. Want als de verloskundigen het werk niet meer aankunnen, komen die vrouwen terecht in het ziekenhuis. Verloskundigen en ziekenhuis kunnen bekijken hoe zij met elkaar de vrouwen die gaan bevallen, zo goed mogelijk kunnen begeleiden. Samen zoeken naar steeds betere oplossingen, daar gaat het om. We hebben het allemaal verzonnen en dus kunnen we het ook weer on-verzinnen.' Annelies van Lonkhuyzen is freelance journalist.

9

THEMA

Vraaggerichte zorgverlening AAN KRAAMVROUW, KIND EN GEZIN J.D.M. Wagemaker In augustus dit jaar nam het Diakonessenhuis Utrecht en Zeist achttien kraamsuites in gebruik. Het was de afronding van een project dat drieëneenhalf jaar duurde en dat tot doel had de twee afdelingen verloskunde en gynaecologie en de twee kinderafdelingen op de locatie Utrecht te integreren. Met de ingebruikname

70

van de suites introduceerde het ziekenhuis tegelijk een nieuw model van zorgverlening, het in Amerika al veel toegepaste systeem van Single Room Maternity Care, gebaseerd op de visie van de Family Centered Maternity Care ofwel de gezinsgerichte zorg rondom de bevalling en het kraambed.

Aanbodgerichte zorg De Nederlandse ziekenhuiszorg wordt nog grotendeels gekenmerkt

door een aanbodgerichte in plaats van een vraaggerichte organisatie. De zorg gaat weliswaar naar de patiënt uit, maar faciliteiten en randvoorwaarden beantwoorden niet aan de zorgvraag van de individuele patiënt. De dagelijkse zorgverlening wordt veelal bepaald door de ideeën die de zorgverleners (medische, verpleegkundige en ondersteunende diensten) hebben over de 'kwaliteit van zorg' en niet door de behoeften van de patiënt. De patiënt van van-


THEMA

Een kijkje achter de schermen van het project 'Integratie zorgbedrijf kraam/kinder Diakonessenhuis Utrecht en Zeist'

daag is echter kritischer dan voorheen, weet vaak vrij goed welke zorg zij nodig heeft en verwacht ook dat zij betrokken wordt bij de besluiten die hierover worden genomen. Het is een uitdaging voor de hulpverlener om daadwerkelijk de zorgvraag te horen en te beantwoorden. Van oudsher vindt de zorg aan de (aanstaande) moeder en kind in het ziekenhuis in Nederland plaats binnen een afdeling die is opgebouwd uit verschillende ruimtes, zoals de verloskamer, de babykamer, de re-animatiekamer en de kraamkamers. Conform dit concept waren eind 2000 in het Diakonessenhuis Utrecht en Zeist de bouwtekeningen klaar voor een nieuwe 'kraamafdeling' met zeven verloskamers, KIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

weeënkamer, twintig kraambedden, een babykamer, een reanimatiekamer en vijfendertig obstetrische en gynaecologische bedden. Met het oog op het belang van moeder en kind was in deze opzet de afdeling neonatologie achter de kraamafdeling geplaatst. Het type zorgverlening dat hier zou worden toegepast, laat zich beschrijven als 'patiëntgericht verplegen in

teamverband'. Dit bekende systeem van zorgverlening kent echter in de praktijk veel knelpunten, die wij als zorgverleners ook onderkenden maar waar we geen passend antwoord op hadden. Ook de verschillende kwaliteitssystemen met verbetertrajecten op onderdelen bieden hiervoor geen soulaas. • Voor de verschillende fases van de bevalling worden diverse ruimtes 71

THEMA

gebruikt. Dit leidt ertoe dat de kraamvrouw minimaal twee keer, maar regelmatig meerdere keren, naar een andere kamer en een ander bed moet worden verhuisd. Dit gaat gepaard met de nodige onrust voor de moeder (en het kind). Het betekent vaak ook een verplaatsing naar een andere unit, wat leidt tot extra overdrachten en voor de kraamvrouw tot nieuwe gezichten aan haar bed. Hierover worden de meeste klachten van patiënten ontvangen. • Met de extra overdrachten gaat niet alleen tijd verloren, er is ook altijd wat verlies aan informatie. De wisseling van zorgverleners brengt het risico mee dat er belangrijke observaties verloren gaan. Ook lijdt de eenduidigheid van de informatie aan de kraamvrouw en haar partner hieronder, wat een grotere onzekerheid tot gevolg heeft. • Er bestaat een grote behoefte aan privacy bij de kraamvrouw. Voor

72

de geboorte heeft zij rust en tijd nodig om zich op de komende gebeurtenis voor te bereiden. Na de geboorte is er een grote behoefte

hoefte bestaat aan de aanwezigheid van de partner en eventueel andere gezinsleden. Binnen de traditionele verloskundeafdelingen zijn hiervoor onvoldoende faciliteiten. • De fluctuaties in het patiëntenaanbod zijn groot; in ons ziekenhuis varieert De vrouw die bevalt het aantal bevallingen van nul tot en haar naasten krijgen er twaalf per dag. Een vast aantal vereen nieuwe relatie bij, met loskamers, zoals gebruikelijke is, biedt onvoldoende flexibiliteit om nieuwe verantwoordelijkpiekdrukte op te vangen. heden. Het uitgangspunt •De complexiteit van de zorg is sterk van de 'kraamzorg waarbij toegenomen. Diverse categorieën patiënten kunnen niet anders dan op het gezin centraal staat' is eenpersoonskamers verpleegd worden, waarbij de aanwezigheid van de de erkenning van deze partner op ongeregelde tijden of nieuwe relaties en versoms 24 uur per dag gewenst is. Ook antwoordelijkheden. in die gevallen ontbreken veelal de faciliteiten daartoe. • Binnen de afdelingen is, mede doordat de kraamvrouwen op tweeaan privacy en rust om te kunnen en vierpersoonskamers verwennen aan het nieuwe kindje en om de borstvoeding een goede start te kunnen geven. Grote beKIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

THEMA

blijven, rooming-in van de baby een discussiepunt in plaats van een normale zaak. Op de meerpersoonskamers is 's nachts het huilen van de baby van een ander een grote belasting voor de aanwezige kraamvrouwen. Veelal worden huilende baby's daarom in de babykamer gelegd.

Vraaggerichte zorg De laatste jaren is er veel geschreven over de Family Centered Maternity Care, een visie op zorgverlenen die in de Verenigde Staten opgang heeft gemaakt en die staat voor vraaggerichte zorg aan de (aanstaande) moeder, haar kind en haar gezin. Het gaat hierbij om niet minder dan een andere manier van denken en werken bij de zorg rondom de bevalling en het kraambed in een ziekenhuis. Het zijn niet meer de ideeën van de zorgverleners zoals artsen, verpleegkundigen en anderen die dienen als uitgangspunt van de zorg; centraal staan de (aanstaanKIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

de) moeder en haar gezin, die ook grotendeels bepalen op welke manier de zorgverlening vorm krijgt. Dit geldt niet alleen voor de medische en verpleegkundige zorg, maar ook voor de ondersteunende diensten zoals de voedingsdienst en de afdeling schoonmaak. De geboorte van een baby zorgt voor een ingrijpende verandering in de bestaande situatie van een gezin. De vrouw die bevalt en haar naasten krijgen er een nieuwe relatie bij, met nieuwe verantwoordelijkheden zowel naar elkaar als naar de baby en de omgeving van het gezin. Het uitgangspunt van de 'kraamzorg waarbij het gezin centraal staat' is de erkenning van deze nieuwe relaties en verantwoordelijkheden. De wijze waarop het begrip 'gezin' wordt ingevuld, is afhankelijk van de (aanstaande) moeders. De een heeft een sociaal netwerk, de ander niet, de een bevalt met familie om zich heen waar de ander alleen bevalt en de leeftijd van de moeder

verschilt van zestien tot over de veertig jaar. In de ene cultuur is het normaal dat de vader bij de bevalling aanwezig is, in de andere niet; de ene vrouw is getrouwd, de ander ongetrouwd, een derde is lesbienne en heeft een vrouw als partner. Kortom, het gezinsmodel is niet eenduidig maar kent veel vormen. Bij de gezinsgerichte zorg wordt gestreefd naar een goede gezondheid voor alle gezinsleden, individueel en als groep. Een belangrijke voorwaarde daartoe is het creëren van een gezonde en veilige omgeving die leidt tot een sociaal en emotioneel gezonde uitgangssituatie, een basis waaraan de ouder(s) vertrouwen in de zorg en in de opvoeding van het kind kunnen ontlenen. Het is de kunst voor de zorgverleners om vraaggerichte zorg te bieden in alle mogelijke gezinssituaties, daarbij rekening houdend met de individualiteit van de vrouw en met respect voor haar definitie van het begrip 'gezin'.

73

THEMA In het ziekenhuis dat vraaggerichte zorg biedt, staan dus de psychische, sociale en lichamelijke zorgvragen van de vrouw centraal. Voor de praktijk betekent dit, dat de kraamvrouw en haar gezinsleden worden betrokken bij de besluitvorming en planning en dat het zorgteam zorg draagt voor de begeleiding en de training van de vrouw en haar gezin. Het gezin wordt beschouwd als eenheid en de leden ervan worden gewoonlijk gedurende het verblijf in het ziekenhuis niet van elkaar gescheiden.

Eén kamer Een belangrijk onderdeel van de gezinsgerichte kraamzorg is dan ook (het systeem van de) Single Room Maternity Care, een concept waarbij de totale zorg rondom de bevalling en gedurende de kraamperiode in het ziekenhuis plaatsvindt in één en dezelfde kamer, de zogenoemde kraamsuite. Dit model is ontwikkeld vanuit de gedachte dat zowel moeders als baby's er baat bij hebben als zij de eerste uren en dagen na de geboorte niet van elkaar gescheiden worden en dat het gehele gezin de begeleiding dient te krijgen die nodig is om de dagelijkse routine weer op te kunnen pakken. De totale zorgverlening en alle faciliteiten zijn georganiseerd rondom de (aanstaande) moeder, haar kind en de partner. Kraamsuites bieden zoveel als mogelijk is een huiselijke omgeving, zowel wat betreft de inrichting als de wijze waarop de zorg wordt verleend. De meubels en de kleuren van de stoffering zijn die van een normale woon-/slaapkamer en de zorgverlening is er volledig geïntegreerd. Dat laatste wil zeggen dat alle aspecten die te maken hebben met de bevalling - van het inzetten van de weeën tot het moment waarop moeder en kind naar huis gaan - in de suite plaatsvinden. Moeder en kind hoeven niet te 'verhuizen' van de verloskamer naar de kraamafdeling en de baby blijft bij de moeder. Artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners komen naar moeder en kind toe.

74

Waar mogelijk wordt de zorg verleend door een en dezelfde persoon. Daarbij wordt rekening gehouden met de complexiteit van de zorgvraag van de kraamvrouw en het gezin in relatie tot de andere patiënten op de afdeling. Door het personele team op te bouwen door middel van functiedifferentiatie wordt ernaar gestreefd een maximale flexibiliteit te bereiken bij de personele inzet in antwoord op de specifieke zorgvraag. De medewerkers (zorg en facilitair) werken als team samen en worden erin getraind 'over de muur van de eigen discipline' heen op de zorgvraag van de kraamvrouw en haar gezin te anticiperen. Alle medische voorzieningen zijn standaard in de kraamsuite aanwezig, weggewerkt in wandmeubels

Als de (aanstaande) moeder onder de zorg van de eigen verloskundige of huisarts staat, wordt de bevalling ook door deze begeleid. Bij medische indicatie wordt de bevalling begeleid door de gynaecoloog.

die naar behoeven geopend of gesloten kunnen zijn. Na de bevalling gaan de deuren weer dicht en wordt de verrijdbare apparatuur weer verwijderd. Indien het nodig mocht zijn, is het mogelijk ter plaatse een reanimatie van de pasgeboren baby uit te voeren. Na de bevalling blijft er een knusse kamer over waar de kraamvrouw en haar gezinsleden rustig kunnen bijkomen en kunnen napraten. Desgewenst kan de partner bij de moeder en het kind in de kraamsuite blijven slapen en bezoek is, afhankelijk van de wens van de moeder, vrij om te komen. Het spreekt vanzelf dat bevallen in de kraamsuite alleen mogelijk is als dit medisch verantwoord is. Het is

niet mogelijk in de suite ingrepen te verrichten die onder narcose op de operatieafdeling dienen te gebeuren, zoals een keizersnede. Als de (aanstaande) moeder onder de zorg van de eigen verloskundige of huisarts staat, wordt de bevalling ook door deze begeleid. Bij medische indicatie wordt de bevalling begeleid door de gynaecoloog.

Kansen Het werken op de verloskundeafdelingen vanuit 'de zorg waarin patiënt en diens gezin centraal staan' biedt een aantal kansen. •Het aantal klachten met betrekking tot de privacy van de kraamvrouw zal afnemen wanneer de beschikbare ruimte zo is ingedeeld dat kan worden ingespeeld op de toenemende behoefte aan individuele zorg en waarbij de partner direct betrokken is. •De zelfzorg met behulp van de partner neemt toe waardoor tevens een betere gezinssituatie ontstaat, met binding tussen moeder en kind. Dit gegeven is van belang als basis voor de kwaliteit van de opvoeding. Een goede binding tussen moeder en kind is ook een basisvoorwaarde om de kans van slagen van het geven van borstvoeding te vergroten. •De kraamvrouw hoeft niet verplaatst te worden naar een andere kamer. Dit leidt tot aanzienlijk minder overdrachtsmomenten en bijgevolg tot minder of geen verlies van klinische observaties. •Het verblijf in een eenpersoonskamer van opname tot ontslag betekent dat er minder kruisinfecties voorkomen omdat de kraamvrouw de kamer niet deelt met een andere kraamvrouw. •De rust die de aanstaande moeder in de kraamsuite kan worden geboden, terwijl zij de voor haar belangrijkste familieleden om zich heen heeft, bevordert een ontspannen sfeer rondom de bevalling. Hierdoor zal er minder behoefte zijn aan medische ingrepen bij bevallingen die niet vorderen als gevolg van spanningen. Bijgevolg wordt het kind bij de geboorte niet


THEMA

onnodig getraumatiseerd of zal het geen medische behandeling nodig hebben.

Van scepsis naar gedrevenheid Bij het project tot integratie van het zorgbedrijf kraam/kinder in het Diakonessenhuis Utrecht en Zeist werd aanvankelijk uitgegaan van de traditionele benadering van de kraamzorg. Toen wij door een vertegenwoordiger van het bedrijf Hill-Rom attent werden gemaakt op de Family Centered Maternity Care was onze eerste reactie er een van grote scepsis. Dat veranderde na een presentatie over deze vorm van kraamzorg, een bezichtiging van de kraamsuite die in het Groene Hart Ziekenhuis te Gouda was ingericht en een bezoek aan twee ziekenhuizen in Amerika. De reserve verdween en daarvoor in de plaats kwamen gedrevenheid, enthousiasme en motivatie om in het belang van de patiënt deze nieuwe vorm van zorgverlening ook bij ons te introduceren. De tekeningen die nog uitgingen van het traditionele concept, gingen de kast in en werden vervangen door geheel nieuwe. Om ervaring op te doen met het systeem van Single Room Maternity


Care werd in september 2002 een kraamsuite ingericht waarmee kon worden 'proefgedraaid'. Zo konden we ontdekken wat er wel en niet werkte en wat moest worden aangepast voor de definitieve kraamsuites. De werkgroep 'pilot kraamsuite' hield zich intussen bezig met het ontwikkelen van de nieuwe vorm van zorgverlening. Een discussiegroep die bestond uit medewerkers van het facilitair bedrijf en de beide kraamafdelingen werkte een probleemanalyse uit, die resulteerde in een adviesnotitie met als doelstelling dat 'de patiënt de zorg als geheel ervaart'. De introductie van de pilot kraamsuite, is een belangrijke stap geweest in het integratieproces en de implementatie van de nieuwe zorgvisie. In augustus 2003 zijn de nieuwe afdelingen geopend, met achttien kraamsuites en zesendertig 'flexibele' bedden in een vleugel op de vierde verdieping van de locatie Utrecht. Op de vijfde verdieping bevinden zich de Kinderafdeling, de afdeling Neonatologie en de Kinderdagbehandeling. Ook daar zijn faciliteiten gekomen om ouders en eventuele andere gezinsleden vrij te

kunnen ontvangen. Het verblijf van moeder en kind op een kraamsuite is gemiddeld 48 uur, waarna zij meestal naar huis mogen. Wanneer zij langer in het ziekenhuis moeten blijven en de kraamsuite nodig is voor andere aanstaande moeders, dan worden zij alsnog overgeplaatst naar de rlex-afdeling. Dit is een meer klinische afdeling met één-, twee- en vierpersoons kamers die gebruikt kunnen worden als zich op de afdeling verloskunde een piek aandient. Deze gang van zaken gaat in tegen het principe van het verblijf op de kraamsuite 'van opname tot ontslag'. Hierbij moet echter worden aangetekend dat wij zorg bieden binnen de beschikbare gelden en middelen. Verloskunde kenmerkt zich door een grote fluctuatie in het aantal opnamen. Ook hier zul je als organisatie rekening mee moeten houden. Ons ziekenhuis doet dit door aan de kraamsuites een flex-afdeling toe te voegen om een piekbelasting op te vangen. Jacobien Wagemaker is kinderver-pleegkundige en projectleider 'integratie zorgbedrijf kraam/kinder Diakonessenhuis Utrecht en Zeist'.

75

THEMA

MOEDER EN KIND ALS TWEE-EENHEID

M. van Bergen

Gezinsgerichte zorg 76


THEMA

De term gezinsgerichte zorg is op het eerste gezicht enigszins misleidend. Waar zou gezinsgerichte zorg zich anders op richten dan op het gezin? In de kern van de zaak echter gaat het bij deze zorgvisie eerder om het kind als deel van het gezin dan om het gezin als geheel. Waar bijkomt dat het traditionele begrip 'gezin1 staan voor een reeks van andere vormen van samenleven.

en kraamsuites KIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

Gezinsgerichte zorg is de vertaling van het Amerikaanse begrip 'family-centred care', een visie op zorg die ook in de Nederlandse ziekenhuizen zijn toepassingen begint te krijgen. Dat is met name het geval op de kinderafdelingen. Hoewel de formulering anders doet vermoeden, staat in deze benadering het kind als patiënt centraal. Vanwaar dan toch de nadruk op 'gezin'? Om te bereiken dat een kind naar lichaam en geest gezond volwassen wordt, is het letterlijk van levensbelang dat het mensen om zich heen heeft die van hem houden en voor hem willen zorgen. In de eerste plaats kan dan worden gedacht aan de ouders, van wie kan worden aangenomen dat zij in essentie van hun kinderen houden, hen willen grootbrengen en bereid zijn hun kinderen bij te staan. Voor de meeste ouders gaat dit inderdaad op, tegelijk leert de realiteit dat het vaak niet vanzelf verloopt. Soms zijn er situaties of gebeuren er dingen waardoor ouders onmachtig zijn om goed voor hun kind te zor77

THEMA

In 1987 presenteerde de surgeon general, de hoogste ambtenaar op het gebied van de volksgezondheid in de Verenigde Staten van Amerika, een rapport met betrekking tot kinderen met complexe gezondheidsproblemen. Het bevatte een plan om de kwaliteit van de zorg aan kinderen te verbeteren op basis van family-centred care, aan welke zorgvisie het stuk ook zijn naam ontleende. Kernpunten van de aanpak die in het rapport werd bepleit, waren: 1. erkenning van de centrale rol van het gezin in het leven van een kind;

gen. Soms raken ouders van zieke of gehandicapte kinderen zo overbelast dat zij noodgedwongen kiezen de zorg aan anderen over te laten. Soms gaat het vlak na de geboorte al mis. Artsen en verpleegkundigen die gezinsgericht werken, streven ernaar stelselmatig en consequent de zorgverlenende rol van ouders te beschermen en te ondersteunen. Gezinsgerichte zorg beoogt de eigen kracht van de ouders te versterken en hun gevoel van eigenwaarde te vergroten. Daarbij is de aandacht niet uitsluitend op de ouders gericht, maar ook op de mensen in een ruimere kring om het kind en de ouders heen: andere gezinsleden, naaste familie, vrienden. Het doel daarvan is voor het kind een extra vangnet te scheppen en voor ouders de mogelijkheid te vergroten om voor emotionele en praktische steun op anderen te kunnen terugvallen. In de praktijk betekent dit, dat gedurende het verblijf van het kind in het ziekenhuis de intimi of naasten van het gezin als bezoekers worden verwelkomd, bij de dagelijkse verzorging worden betrokken en (als dat door de moeder wordt gewenst) ook worden geïnstrueerd om later thuis verpleegkundige handelingen te kunnen verrichten. Essentieel is dat allereerst wordt nagegaan wie door de ouder(s) als naasten worden beschouwd. Gezinnen of andere vor-

78

Centrale rol voor gezin 2. ondersteuning van het gezin in zijn zorg verlenende rol; 3. erkenning van en respect voor de eigenheid van elk gezin of andere vorm van samenleven; 4. verstrekken van alle informatie aan ouders op een ondersteunende en bij het ontwikkelingsniveau van de ouders passende wijze; respect voor keuzes die

men van samenleven kunnen in deze tijd zeer gevarieerd van samenstelling zijn. Bij gezinsgerichte zorg staat respect voor elke vorm van samenleven voorop. Dat wil zeggen dat niet uitsluitend wordt uitgegaan van traditionele gezinspatronen, maar van een diversiteit aan gezinssamenstellingen, achtergronden, familiestructuren, normen en waarden.

Gezinsgerichte kraamzorg In het buitenland, vooral in de Verenigde Staten, is de gezinsgerichte zorg al jaren geleden ook in de verloskunde geïntroduceerd. De grote voorvechtster ervan in de VS, en inmiddels wereldwijd erkend als de deskundige bij uitstek, is Celeste Phillips. Zij begon haar carrière in 1954 als verpleegkundige op de verlosafdeling van het Hollywood Presbytarian Hospital in Los Angeles. Nadat zij een reeks aanvullende opleidingen had gevolgd en een universitaire graad (nursing science) had behaald, wijdde zij zich bijna een leven lang aan het verbeteren van de omstandigheden van de perinatale zorg. Sinds 1988 is zij directeur van Phillips+Fenwick, een Amerikaans organisatieadviesbureau dat gespecialiseerd is in het begeleiden van de ontwikkeling, de implementatie en de uitvoering van eigentijdse verloskundige concepten in ziekenhuizen.

ouders maken; 5. bevorderen van normale leefpatronen thuis, in het ziekenhuis en in de gemeenschap; 6. bevorderen van partnerschap tussen ouders en professionele hulpverleners; aanmoedigen en bevorderen van lotgenotencontact; 7. opneming in het zorgplan van de behoeften die te maken hebben met de lichamelijke, verstandelijke en emotionele ontwikkeling van kinderen en adolescenten; 8. samenwerking tussen de verschillende disciplines en echelons in de gezondheidszorg.

Phillips heeft het concept van gezinsgerichte zorg, het sterk maken van de mensen om een kind heen, in de verloskunde handen en voeten gegeven. Zij wist het te vertalen in een verpleegsysteem en in praktische organisatiemodellen en ontwikkelde daarnaast ideeën voor bouwkundige faciliteiten waarmee het verpleegsysteem concreet gestalte kon krijgen. Wat dat laatste betreft spreekt het meest tot de verbeelding het systeem van de single room maternity care, inmiddels ook in Nederland bekend door de kraamsuites. Ook bij gezinsgerichte kraamzorg staat in wezen het kind, de pasgeborene, centraal. Om het kind optimale kansen te geven voor het ontwikkelen van een hechte band met ouders en andere gezinsleden worden moeder en kind niet van elkaar gescheiden. Ook de vader of degene die deze rol op zich neemt, kan bij de moeder en de baby blijven.

Overgang Volgens Celeste Phillips, in een artikel dat zij samen met Elaine Zwelling schreef1, brengt een beval-

1. Zwelling, Elaine en Celeste R, Phillips. Family-Centered Maternity Care in The New Millennium: is it Real or is it Imagined? Journal of Perinatal and Neonatal Nursing, december 2001.


THEMA ling, hoewel het gaat om een normale en meestal blijde gebeurtenis, een grote verandering teweeg in het leven van man en vrouw. De geboorte van een kind is een overgang tussen twee levensfasen: die waarin men als alleenstaande of deel van een paar alleen verantwoording schuldig is aan zichzelf of aan elkaar en die waarin men geheel verantwoordelijk is voor een kind. Om deze overgang goed te laten verlopen moet een gezin zeker in deze periode van onzekerheden niet uit elkaar worden gehaald. De nadruk ligt op het leveren van veilige en kwalitatief goede zorg op een wijze die de band tussen gezinsleden verstevigt. Dit kan worden bereikt door ontvankelijk te zijn ten aanzien van de gebruiken, normen en waarden die kenmerkend zijn voor de cultuur, de etnische groep of de religie van de moeder. Tot het gezin worden gerekend de personen die door de kraamvrouw worden genoemd als steunpilaren van het gezin, ongeacht of zij biologisch gezien familie zijn. Gezinsgerichte kraamzorg voorziet volgens Zwelling en Phillips in een nieuwe benadering van de relatie tussen de verpleegkundigen enerzijds en de kraamvrouw en haar gezin anderzijds. In het gezinsgerichte verpleegmodel worden moeder en kind gezien als een twee-eenheid en worden beiden gedurende de tijd dat zij in het ziekenhuis verblijven, verpleegd door dezelfde verpleegkundige. Deze verpleegkundige fungeert als een rolmodel voor de moeder en de andere gezinsleden en verzorgt het kind altijd in de nabijheid van de moeder. Hij of zij maakt de moeder (en de vader en eventuele andere gezinsleden) al coachend vertrouwd met de zorg voor het kind tot het moment dat zij voldoende zelfvertrouwen heeft (hebben) om het kind zelf te verzorgen. In het artikel van Zwelling en Phillips worden tien uitgangspunten van gezinsgerichte zorg onderscheiden, 'thema's' die kunnen bijdragen aan positieve veranderingen in de kraamzorg voor zover die nog traditioneel gericht is (zie 'Uitgangspunten' hiernaast).


Uitgangspunten 1. Het

baren van een kind wordt beschouwd als een gezonde gebeurtenis en niet als een ziekte. De zorg in het ziekenhuis blijft erop gericht de barensweeën, de geboorte, de postnatale zorg en de zorg voor de pasgeborene te zien als een normale maar belangrijke gebeurtenis in het leven, die gepaard gaat met dynamische, emotionele, sociale en lichamelijke veranderingen.

2. Prenatale zorg wordt toegesneden op de individuele psychosociale, lichamelijke en spirituele behoeften, het ontwikkelingsniveau en de culturele achtergrond van de kraamvrouw en haar gezin. 3. De perinatale voorlichting is laagdrempelig en coachend en bereidt het gezin voor op actieve betrokkenheid bij het gehele proces dat leidt tot goed ouderschap. De voorlichting omvat begrijpelijke informatie over conceptie, zwangerschap, geboorte en ouderschap. 4. Het ziekenhuis helpt, door het geven van informatie, het gezin om weloverwogen keuzes te maken betreffende de gewenste zorg tijdens de zwangerschap, de barensweeën, de geboorte, de postnatale periode en de zorg voor de pasgeborene. Het ziekenhuis streeft ernaar extra begeleiding te verlenen, daar waar deze wordt verlangd. 5. De vader en eventuele andere naasten die door de moeder worden gekozen, worden actief betrokken bij de perinatale voorlichting, de bevalling, de postnatale zorg en de zorg voor de pasgeborene.

6. Als de moeder dat wenst, zijn de naasten welkom gedurende de gehele periode dat zij in het ziekenhuis verblijft, ook tijdens het geboorteproces. 7. Vanaf het moment dat zij met weeën in het ziekenhuis arriveert tot het moment dat zij na de geboorte het ziekenhuis verlaat, verblijft de moeder in dezelfde kamer. De geboorte vindt in dezelfde kamer plaats, tenzij een keizersnede noodzakelijk is. De pasgeborene blijft bij de moeder op de kamer en wordt verzorgd door dezelfde verpleegkundigen die ook voor de moeder zorgen, tenzij het kind op een afdeling intensive care moet worden verpleegd. 8. Moeders zijn de eerstaangewezenen om voor hun baby zorgen. Zodra moeders daartoe in staat zijn, verandert de rol van de verpleegkundige van zorgverlener in die van ondersteuner, die de moeder helpt om zelf voor haar baby te zorgen. Ook andere gezinsleden die voor de baby willen zorgen, kunnen rekenen op advies en ondersteuning van de verpleegkundige. 9. De verpleegkundige heeft zowel de zorg voor de moeder als voor het kind, ook als het kind kortdurend is gescheiden van de moeder. 10. Ouders hebben te allen tijde toegang tot hun kind indien dit op de neonatale intensive care unit verblijft en worden, voor zover de conditie van hun kind dit toelaat, betrokken bij de zorg.

79

THEMA

Pijnbestrijding In het Evergreen Hospital Me-dical Centre in Kikland (VS, Washington) wordt samen met de kraamvrouw en eventueel haar naasten op schrift een plan opgesteld voor de zorg en begeleiding rondom de bevalling en het verblijf in het ziekenhuis. In het plan wordt vastgelegd wat de wensen van de betrokkenen zijn met betrekking tot de pijnbestrijding (al of niet epiduraal anesthesie tijdens de bevalling, relaxatietechnieken). Ook worden er de religieuze, culturele of familietradities rondom de geboorte in opgenomen. De zorgverleners respecteren de keuzes van het gezin. Website: www. evergreenhealthcare. org> family maternity center. CELESTE PHILLIPS ... babykamers overbodig...

Kraamsuites Een praktische uitwerking van gezinsgerichte kraamzorg is het systeem van de single room maternity care, waarbij de zorg aan moeder en kind samen wordt verleend in een eenpersoons kamer. Het idee werd in 1970 geïntroduceerd in Zuid-Afrika, waar het bekendheid kreeg onder de naam single unit delivery system of SUDS . Het werd ontwikkeld als uitvloeisel van de discussie waarin enerzijds de bevalling thuis werd verdedigd als de enige manier voor een 'natuurlijke' geboorte en anderzijds werd gepleit voor de bevalling in het ziekenhuis als de enige manier om een ' veilige' geboorte te garanderen. De SUDS-kamers waren zo ontworpen dat zij bij elke eventualiteit rondom de geboorte dienst konden doen, met uitzondering van een keizersnede. De moeders en de baby's bleven er echter maar tot twee uur na de bevalling, waarna zij verhuisden naar de kraamafdeling.2

2. Janssen, P.A., M.C. Klein, S.J. Harris e.a. Single room Maternity Care and cliënt sa-tisfaction. Birth 27:4 2000.

80

Celeste Phillips maakte kennis met het SUDS-systeem toen een gynaecoloog uit Zuid-Afrika kwam werken in het ziekenhuis waaraan zij als verpleegkundige was verbonden. Het SUDS systeem was in zekere zin een antwoord op de toenemende druk van vrouwenorganisaties die zich verzetten tegen de medicalise-ring van de bevallingen in de Verenigde Staten. Daar kwam bij dat onderzoek intussen had aangetoond dat het scheiden van de moeder en haar pasgeborene negatieve effecten had op de binding tussen moeder en kind. In het artikel samen met Zwelling schetst zij hoe in de Verenigde Staten de traditionele kraamzorg zich moeizaam ontwikkelde in de richting van een nieuwe opzet: de verpleging van moeder en kind samen terwijl zij gedurende het gehele verblijf in het ziekenhuis bij elkaar blijven en waarbij ook de partner van de kraamvrouw en andere naasten welkom zijn. In 2002 werd single room maternity care toegepast in zevenhonderd Amerikaanse ziekenhuizen. Enkele

maanden

geleden

was

Celeste Phillips in Nederland, waar zij voor een publiek van verpleegkundigen, gynaecologen en anderen betrokken bij de ontwikkeling van (bouw-) en zorgconcepten sprak over de voordelen en valkuilen van de single room maternity care. Zij deed dit op uitnodiging van Hill-Rom, leverancier van onder andere bedden en andere voorzieningen voor kraamsuites. Celeste Phillips zou Celeste Phillips niet zijn geweest, als zij bij die gelegenheid niet een aantal veelzeggende uitspraken zou hebben gedaan. Eén daarvan was dat op een afdeling waar volgens het systeem van de single room maternity care wordt gewerkt, babykamers overbodig zijn. Een ruimte voor een of twee wiegjes annex de teampost van de verpleegkundige, waar de verpleegkundige vanachter haar bureau direct toezicht op kan houden, is voldoende. Een van haar oneliners was, dat succes bij het doorvoeren van veranderingen in de kraamzorg 'voor tachtig procent bestaat uit mensen en voor twintig procent uit de gebouwde omgeving'. In diezelfde geest hield zij haar gehoor voor, dat 'het geheim niet zit in de


THEMA

kamers, maar in de zorg die wordt verleend'. Aan de hand van tal van voorbeelden illustreerde ze wat gezinsgerichte zorg inhoudt - en wat beslist niet. Zo schetste zij uitvoerig de meerwaarde van het toewijzen van een eerstverantwoordelijk verpleegkundige aan moeder en kind. Deze verpleegkundige begeleidt de moeder ook tijdens de weeën en gedurende de bevalling. Daardoor ontstaat al heel gauw een band die het mogelijk maakt onervaren moeders in de korte tijd dat zij in het ziekenhuis verblijven te coachen en te ad-


viseren bij de verzorging van hun kind. Daartegenover noemde zij als voorbeeld de houding van sommige kinderartsen die onderschrijven dat het belangrijk is de moeder en haar pasgeborene niet van elkaar te scheiden maar die erop staan het kind desondanks in een afzonderlijke ruimte te onderzoeken. Het kind wordt bij de moeder weggehaald en de kinderarts neemt niet de gelegenheid te baat om de moeder iets over haar baby te leren terwijl hij het kind nakijkt. Zij verhaalde ook van een prachtig gebouwde afdeling met kraamsuites, maar waar zij de artsen

en verpleegkundigen er wel op moest wijzen dat zij geacht werden te kloppen voor zij een suite binnengingen omdat de ruimte nu immers aan het gezin toebehoorde. Volgens Phillips gaat het vaak om voor de hand liggende maatregelen, die toch een wereld van verschil kunnen uitmaken. Zij noemde een (Amerikaans) ziekenhuis waar het ontbijt niet 's morgens wordt aangereikt door een ziekenhuismedewerker maar door de partner van de kraamvrouw wordt opgehaald aan een ontbijtbuffet dat, zoals in een hotel, gedurende een bepaalde pe-

81

THEMA

Moeders bij hun baby op de kinderafdeling Het Mesos Medisch Centrum in Utrecht is een van de ziekenhuizen waar een geïntegreerde moeder-kindafdeling zal worden opgezet. Vooruitlopend daarop kunnen moeders van een te vroeg geboren baby of een baby met gezondheidsproblemen nu al bij het kind op de kinderafdeling blijven. Tot een paar maanden geleden moesten zij achterblijven op de kraamafdeling. De kinderarts Hester van Wieringen, is blij met de nieuwe voorziening: 'Bij kinderen die vanuit huis worden opgenomen, blijft bijna altijd één van de ouders slapen. Dat is in alle ziekenhuizen mogelijk. Bij pasgeborenen daarentegen is dat niet gebruikelijk. En dat is vreemd want moeder en kind vormen niet alleen tijdens de zwangerschap maar ook na de geboorte een eenheid. Verbreken van die eenheid is voor de ouders erg jammer en bovendien niet bevorderlijk voor het op gang komen van de borstvoeding. In sommige gevallen geeft een scheiding tus-

riode klaarstaat. De kraamvrouw en haar partner bepalen zelf wat zij willen eten. Het bleek dat er niet meer of niet minder werd gegeten dan bij het traditionele uitreiken, maar het bespaarde wel mankracht en dus ook geld. Er wordt ook flink geld bespaard, aldus Phillips, als de kraamvrouw niet herhaaldelijk wordt verhuisd maar gedurende de opname steeds in dezelfde ruimte verblijft. Het overbrengen van de ene naar de andere ruimte vergt de inzet van personeel en brengt met zich mee dat de verlaten ruimte steeds weer opnieuw moet worden schoongemaakt. In de Amerikaanse ziekenhuizen is met elke verplaatsing van een kraamvrouw een bedrag van 140 dollar gemoeid. Op de vraag wat verpleegkundigen zouden moeten doen als de moeder rust nodig had en de baby huilde, adviseerde zij de (onervaren) moeder

82

sen kraamvrouw en haar baby op termijn zelfs problemen: veel huilen of voedingsproblemen bij het kind, of een moeder die erg negatief over zichzelf denkt'. Voorlopig komen alleen kraamvrouwen van baby's van 36 weken of ouder in aanmerking voor verblijf op de kinderafdeling. Moeders van te vroeg geboren baby's die intensieve zorg nodig hebben, kunnen niet van de logeermogelijkheid gebruik maken. Van Wieringen: 'Wel kunnen de moeders van langdurig opgenomen vroeg geboren baby's vlak voor het ontslag van het kind een aantal dagen bij ons 'inroomen'. De fase van de intensive zorg is dan voorbij. De moeder kan tijdens die afrondende dagen helemaal vertrouwd raken met de dagelijkse zorg voor haar kind, zodat de overgang naar huis gemakkelijker is.'

Succesvolle gezinsgerichte zorg houdt heel wat meer in dan het bouwen van kraamsuites en het aanpassen van de werkmethoden. Het betekent niets minder dan een verandering van de cultuur, zodanig dat de twee-eenheid moeder en kind op de eerste plaats komt te staan en de organisatie zich voegt naar de keuzes die het gezin maakt. Het belangrijkste element bij het omschakelen van een traditioneel verloskundig zorgsysteem naar een gezinsgericht model is de visie en de houding van alle zorgverleners. Zolang gynaecologen, verloskundigen, verpleegkundigen en kinderartsen zich niet samen tot doel stellen kwalitatief goede en veilige zorg te verlenen op een wijze die bijdraagt aan het naar elkaar toegroeien van ouders en kinderen, zal gezinsgerichte zorg een illusie blijven. Margreet van Bergen is directeur van het landelijk bureau van de vereniging Kind en Ziekenhuis.

Ontleend aan: Mesos Journaal, uitgave van de Antonius Mesos Groep, juni 2003.

Baby's op internet te vertellen dat de baby een signaal uitzendt om aandacht te vragen, in plaats van haar te 'redden' door de baby naar de babykamer te brengen. Ervaren verpleegkundigen kunnen ter plekke de moeder voordoen hoe de baby kan worden getroost. Lukt dit de moeder ook, dan zal het haar zelfvertrouwen doen toenemen. Kraamsuites, zo hield zij haar gehoor voor, nemen niet meer ruimte in dan een traditionele afdeling. Voor een kamer is 22 tot 25 vierkante meter nodig, waar tegenover staat dat er geen ruimte hoeft te worden gereserveerd voor verloskamers, weeënkamer, reanimatieruimte en babykamer.

Ziekenhuiscultuur Volgens Celeste Phillips is uit de ervaringen die tot nu toe met de gezinsgerichte kraamzorg zijn opgedaan, een aantal lessen te trekken.

Het Portland Hospital for Woman and Children in Londen presenteert op zijn website de foto's van de baby's die er pas zijn geboren. Het ziekenhuis biedt op die manier familieleden, vrienden en kennissen van het gezin waar ook ter wereld de mogelijkheid om via het internet al kort na de geboorte kennis te maken met de nieuwe wereldburger. Bij de foto's worden gegevens vermeld als de voornaam van de baby, de datum en het tijdstip van de geboorte, het gewicht en de lengte van het kind. Van de moeder wordt alleen de voornaam vermeld, van de familienaam alleen de eerste letter. Ouders die daar de voorkeur aan geven, kunnen ervoor kiezen dat de foto en de gegevens alleen kunnen worden opgeroepen via een speciale code, die zij slechts aan mensen van hun keus bekend maken. Website: www.theportlandhospital.com> WebBabies.asp. KIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

THEMA

In een middelgroot ziekenhuis in de Amerikaanse staat Pennsylvania werd een traditionele kraamafdeling veranderd in een afdeling met kraamsuites waar gezinsgericht werd gewerkt. Het hele proces duurde een jaar.

Nieuwbouw vraagt om herziening zorgproces VERANDERINGEN KOMEN NIET AANGEWAAID In Nederland hebben veel ziekenhuizen op dit moment plannen om hun kraamafdeling te verbouwen. Dat bleek uit de antwoorden op een vragenlijst die de vereniging Kind en Ziekenhuis in het voorjaar aan honderd algemene ziekenhuizen met een kraamafdeling zond. Op een enkele locatie wordt zelfs nieuw gebouwd. Dat betekent dat er de koKIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

mende jaren reële kansen zijn om tegelijk met het in gebruik nemen van de vernieuwde of nieuwe afdeling ook veranderingen in de zorg in te voeren. Ver- of nieuwbouw vergt het vermogen om verder te kijken dan de dag van vandaag. Het vraagt een duidelijke visie op de ontwikkelingen in de zorg en opent de mogelijkheid om met elan een nieuwe

start te maken. Veranderingen komen echter niet aangewaaid, daar moet hard aan worden gewerkt. Wat er allemaal bij een veranderingsproces komt kijken en hoe ingrijpend zo'n proces kan zijn wordt uitvoerig beschreven in een artikel in The American Journal of Maternal/Child Nursing, waarin Denise 83

THEMA Ecenroad en Elaine Zwelling verslag doen van het veranderingsproces dat plaats vond in het Good Samaritan Hospital in Lebanon in de Amerikaanse staat Pennsylvania.1 De verpleegkundigen daar vonden zelf dat zij een goed en modern zorgsysteem hadden. Naast een gewone verloskamer hadden ze immers al twee 'birthing rooms' waar aanstaande moeders met weeën werden opgenomen en pas een paar uur na de bevalling werden overgeplaatst naar een van de dertien verpleegka-mers. Een van de aanleidingen om van een min of meer traditionele kraamafdeling een kraamafdeling te maken met kraamsuites was de noodzaak tot nieuwbouw en het stijgend aantal klachten van de kraamvrouwen over het gebrek aan privacy. Het streven was iedere kraamvrouw zoveel mogelijk een eigen kamer te geven, maar als het druk was moesten meerdere vrouwen een kamer delen. Een andere reden was het ongenoegen over de onevenredige verdeling van de werkdruk. Soms waren de verpleegkundigen die bij de bevallingen assisteerden overbelast en was het op de verpleegafdeling rustig, soms was het net andersom. Daarbij kwam nog de noodzaak om meer kosteneffectief te gaan werken en ook speelden concurrentieover-wegingen een rol.

Op werkbezoek Het ziekenhuis huurde voor hulp en advies een bureau in dat ervaring had met het ontwerpen van klinieken en afdelingen waar single room maternity care werd toegepast en waarvan de consultants gespecialiseerd waren in het implementeren van gezinsgerichte kraamzorg. Er werd een speciale task farce samengesteld waarin de medisch directeur, een verpleegkundig manager, een gespecialiseerde verpleegkundige en de hoofden van de vakgroepen

1. A Joumey to Family-Centered Maternity Care. Door D. Ecenroad en E. Zwelling. The American Journal of Maternal/Child Nursing, juli/augustus 2000.

84

kindergeneeskunde, obstetrie, en anesthesiologie zitting hadden, plus een deskundige op het gebied van marketing. Vervolgens gingen acht personen onder wie zes verpleegkundigen op werkbezoek naar het Mercy Hospital in Cincinnati (Ohio),

Behalve het maken en uitwerken van bouwplannen moest er ook een nieuwe visie op de zorg worden ontwikkeld.

waar het adviesbureau eerder had geassisteerd bij het invoeren van het gezinsgerichte zorgconcept. 'Het was duidelijk dat de overgang van de bestaande werkwijze naar een meer gezinsgericht model ingrijpende veranderingen met zich zou meebrengen,' aldus Ecenroad en Zwelling. Zij beschrijven stap voor stap het veranderingsproces, dat volgens planning een jaar zou duren. Zij vertellen hoe het de verpleegkundigen van het Good Samaritan Hospital tijdens een vergadering met hun collega's van het Mercy Hospital pas goed duidelijk werd wat gezinsgerichte zorg werkelijk inhield. Zij beseften dat de zij tot dan toe vooral organisatiegericht gewerkt hadden en allerminst patiëntgericht. De staf van het Mercy Hospital bracht de verpleegkundigen van het Good Samaritan Hospital veel meer bij dan

alleen de principes van gezinsgerichte zorg. Opvallend was de collegialiteit en de teamgeest die er in het Mercy heersten. Een aantal van de verpleegkundigen daar had zich ook individueel nog gespecialiseerd door het behalen van certificaten op het gebied van zwangerschapsvoorlichting, rouwverwerking en lactatie-kunde. De verpleegkundigen van het Good Samaritan Hospital gingen op werkbezoek naar het Mercy Hospital om een idee te krijgen van een afdeling met kraamsuites en kwamen naar huis met een compleet nieuwe visie op de verpleegkundige zorg voor de zwangere moeder en het nieuwe gezin. Natuurlijk legden zij hun collega's ook een aantal zaken voor die in het eigen ziekenhuis als hete hangijzers werden gezien. Als de aanstaande moeder kon bepalen wie er bij de geboorte aanwezig mochten zijn, hoe moesten de verpleegkundigen dan omgaan met de mensen die de artsen en henzelf wellicht voor de voeten liepen en hoe met eventueel aanwezige kinderen en tieners? De collega's van het Mercy konden hun duidelijk maken dat zij niet van zichzelf moesten uitgaan en dit niet als een ongemak voor zichzelf moesten zien, maar dat zij zich moesten beschouwen als een deel van het team dat de aanstaande moeder terzijde stond bij haar life event, haar bevalling die zoveel mogelijk volgens haar wensen plaats vond. Op de vraag hoe zij stonden tegenover het maken van video's van de bevalling en de eventuele juridische consequenties daarvan, was het antwoord: 'Als je je professioneel opstelt en doet wat correct en veilig is, waarom zou dat dan problemen geven? Alle mijlpalen in het leven van een kind worden met een camera vastgelegd, dus waarom ook de geboorte niet als de ouders dat willen.'

Strategie Na het werkbezoek werd de doelstelling van het project verbreed. Men realiseerde zich dat er behalve het maken en uitwerken van bouwplannen ook een nieuwe visie op de zorg moest worden ontwikkeld en


THEMA dat er een geheel nieuw zorgsysteem moest worden ingevoerd. Om dat een optimale kans van slagen te geven, werd besloten een veranderingsstrategie te volgen die zich in het bedrijfsleven had bewezen en die bestond uit het volgen van acht opeenvolgende stappen. 1. Maak duidelijk dat er een absolute noodzaak is om tot verandering te komen. 2. Formeer een gezaghebbende stuurgroep van mensen die voorstander zijn van de vernieuwingen en die een visie en een strategie kunnen ontwikkelen waarmee het gestelde doel kan worden bereikt. 3. Ontwikkel de visie en stel deze vast. 4. Draag de visie op anderen over door een voorbeeldfunctie in te nemen voor zover het gaat om gedragsverandering. 5. Stel anderen in staat conform de nieuwe inzichten te handelen door obstakels die verandering in de weg zitten, weg te nemen; stimuleer het nemen van risico's en het ontwikkelen van onconventionele ideeën en activiteiten bij het invoeren van vernieuwende maatregelen en werkmethoden. 6. Plan acties die op de korte termijn effect hebben, maak de resultaten van de veranderingen zichtbaar en beloon degenen die de veranderingen tot stand brachten. 7. Veranker de veranderingen die op korte termijn tot stand komen en ga verder met het invoeren van veranderingen. 8. Laat het verband zien tussen de veranderingen en het succes van de onderneming

Nascholen Inmiddels was het adviesbureau aan de slag gegaan. Het had een scholingsplan gemaakt, dat neerkwam op een intensieve nascholing van zo'n 65 uur. Die uren werden voor het grootste deel ingeroosterd in de normale werktijden, de extra uren kregen de verpleegkundigen uitbetaald. Soms werd een scholingssessie twee keer gegeven als niet alle


verpleegkundigen er tegelijk aan konden deelnemen omdat de afdeling moest blijven functioneren. Om de verpleegkundigen die de bijeenkomsten bijwoonden te vervangen, werden ook wel deeltijdwerkers ingezet. De thema's die op de bijeenkomsten werden behandeld, waren 1. gezinsgerichte kraamzorg - theorie en praktijk; 2. theorie en praktijk van de zorg voor moeder en kind in een gezinsgerichte omgeving; 3. veranderingsstrategieën: positieve communicatie op de werkplek; 4. teamvorming in een gezinsgerichte omgeving; 5. niet-farmacologische pijnbestrij-

Door het management werd niets voorgeschreven. De verpleegkundigen mochten zelf veranderingen invoeren in een door hen zelf te bepalen tempo.

gestimuleerd om hun baby's zolang zij wilden bij zich te houden, de vaders werden betrokken bij het bevallingsproces, de bezoekuren waren verruimd en iedereen mocht de baby vasthouden als de moeder dat goed vond. De consultants konden echter duidelijk maken dat de regels die in het ziekenhuis werden gehanteerd, verre van gezinsgericht waren. Er werd een lijst samengesteld van de minder sterke punten. Het viel de cursisten niet mee om toe te geven dat zij - een taakgerichte werkverdeling toepasten; - de baby's na de geboorte in een warme wieg legden in plaats van bij de moeder; - de baby's niet in de kamer van de moeder verzorgden; - lieten blijken dat zij bezoek hinderlijk vonden; - strikte bezoekuren hanteerden; - het maken van video-opnamen van de bevalling slechts schoorvoetend toestonden; - teksten op de afdeling hadden opgeprikt met de nodige geboden en verboden; - de kraamvrouw en haar gezin te weinig privacy boden; - de moeders geen keuze lieten over de vorm van pijnbestrijding; - zelf bepaalden welke zorg moest worden verleend en ook het schema daarvoor vaststelden; - baby's met borstvoeding in de babykamer bij voedden; enzovoort, enzovoort.

Moeilijke tijd

dingsmethoden en creatieve oplossingen voor steun tijdens het barings-proces (een driedaagse studiebijeenkomst). De bijscholing moest de verpleegkundigen in staat stellen om vanuit de nieuw verworven kennis te handelen. Dat was nog niet zo eenvoudig, omdat het merendeel van hen ervan overtuigd was dat zij al kwalitatief goede en patiëntgerichte zorg boden. De moeders werden immers

De consultants gaven duidelijke richtlijnen hoe in een gezinsgericht zorgmodel aan de behoeften van moeder, baby en gezin moest worden voldaan. De bestaande wetenschappelijke litteratuur over hechting en gezinsrelaties konden de verpleegkundigen ook niet langer blijven negeren. Overigens werd door het management niets voorgeschreven. De verpleegkundigen mochten zelf veranderingen invoeren in een door hen zelf te bepalen tempo. De verpleegkundigen die het Mercy Hospital hadden bezocht, begonnen de werkwijzen die zij daar hadden

85

THEMA gezien, in hun eigen ziekenhuis vorm te geven, andere probeerden in praktijk te brengen wat zij tijdens de studiebijeenkomsten hadden geleerd. De afdeling maakte een moeilijke tijd door. De positief gestemde verpleegkundigen zetten de toon voor de nieuwe werkwijze en lieten moeders en baby's zoveel mogelijk bij elkaar blijven, anderen echter bleven de baby's naar de babykamer brengen. Bij de verpleegkundige leiding was er begrip voor de weerstand tegen de veranderingen, maar tegelijk werd het uiteindelijke doel niet uit het oog verloren en werd het invoeren van veranderingen gestimuleerd. Een positieve stimulans vormde een onderzoek onder de vrouwen die kort daarvoor een baby hadden gekregen. Als onderdeel van een goede nazorg was het al normale praktijk dat de moeders drie dagen na de dag van de geboorte werden gebeld met de vraag hoe het met haar en de baby ging. In het kader van het onderzoek kregen zij nu ook de vraag voorgelegd hoe zij het gevonden zouden hebben als de baby steeds bij hen op de kamer zou zijn gebleven. Ook werd gevraagd hoe zij de manier van werken en de niet-farmacologische steun tijdens het bevallingsproces hadden ervaren. Er werden 259 vrouwen bij het onderzoek betrokken. Van hen oordeelden er 249 (96 procent) positief over de gezinsgerichte zorg. Deze resultaten werden op de verpleegaf-deling opgehangen zodat iedereen er kennis van kon nemen. Sommige stafleden vonden het bemoedigend te lezen dat de kraamvrouwen het prettig hadden gevonden als zij voor gezinsgerichte zorg hadden kunnen kiezen. Anderen voelden zich bedreigd doordat er ook kraamvrouwen waren die hadden aangegeven boos te zijn omdat hun nog geen gezinsgerichte zorg was aangeboden. Er waren verpleegkundigen die zich door het onderzoek buitengesloten voelden omdat zij de nieuwe opvattingen over zorg niet deelden. Over het geheel genomen zorgde het onderzoek echter voor een positief effect. Lang-

86

zaam maar zeker gingen meer en meer verpleegkundigen flexibele zorg bieden die gezinsgericht was. Een aantal verpleegkundigen bleef zich negatief opstellen en de sfeer op de werkplek bleef gespannen. Sommigen meenden dat als zij de collega's die tegen waren maar eens konden laten zien hoe de moeders de gezinsgerichte zorg apprecieerden, dit voor zichzelf zou spreken.

Anderen voelden zich gesterkt door de studiebijeenkomsten van het adviesbureau. Er waren er echter ook die het idee hadden dat zij zich moesten aanpassen als ze hun baan wilden houden en die daar dan ook naar handelden.

Artsen Duidelijk werd, dat ieder mens veranderingen in zijn eigen tempo acKIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

THEMA werden de nieuwe opvattingen algemeen verwelkomd en geaccepteerd en keerde de rust terug. De nieuw afdeling in de inmiddels gereed gekomen nieuwbouw maakte het toepassen van de talrijke nieuwigheden gemakkelijker. De verpleegkundigen konden gebruik maken van de nieuwe mogelijkheden om de barensweeën te verlichten, zoals het jacuzzibad en de douches. De baby's bleven nu bij hun moeder op de kamer. Vaders konden aanwezig zijn wanneer zij maar wilden en konden ook blijven slapen. Bezoek was welkom, waarbij de moeders de duur ervan bepaalden. Iedereen was blij met de gezellige aankleding van de afdeling en ingenomen met het comfort en de privacy die elk gezin dat binnenkwam nu kon worden geboden. Volgens het artikel waren de artsen niet meteen overtuigd van de voordelen van het systeem. Bezoeken aan andere ziekenhuizen en scholingsbijeenkomsten moesten hen over de streep trekken. Met name de kinderartsen die de kinderen aan het bed van de moeder moesten onderzoeken, bleven lange tijd afwijzend en bezochten ook de scholingsbijeenkomsten niet. De tevredenheids-onderzoeken spraken echter voor zich en de toename van het aantal patiënten deed de rest.

Sterker

cepteert. Sommigen springen er gelijk in, terwijl anderen de kat uit de boom kijken en meer tijd nodig hebben om alles te verwerken. Voorop gaan de verkenners, dan volgt een voorzichtige middengroep en tenslotte komen de treuzelaars en een enkele hekkensluiter. Het beleid was erop gericht iedereen zijn eigen tempo te laten. Uiteindelijk had het samenwerken


Het resultaat van het gehele project is, dat het ziekenhuis nu beschikt over een nieuwe afdeling met een up-to-date zorgsysteem dat steun biedt aan moeders, hun baby's en de rest van het gezin, in een klimaat dat door hen, blijkens hun reacties, ten zeerste wordt gewaardeerd. De nieuwe omgeving samen met het nieuwe zorgmodel geven ook de verpleegkundigen zelf veel voldoening in het werk en een trots gevoel over wat ze nu te bieden in commissies, het maken van de hebben. Door hun verpleegkundig verhuisplannen en het ontwerpen van handelen ter discussie te stellen, zijn een nieuwe afdeling, het praten over zij sterker geworden. het medicatiesysteem en het ontwikkelen van beleidsplannen en procedures tot gevolgd dat de medewerkers van de afdeling steeds meer een eenheid werden. Op een positieve manier werden zij ertoe gedwongen samen te werken aan een gezamenlijk doel. Na Vertaling en bewerking: Marthe verloop van tijd van Loon-van Bovene. 87

THEMA B. Wertz

Single room maternity care een veelbelovend systeem Het concept van de single room maternity care (SRMC) houdt in dat een aanstaande moeder wordt opgenomen op een eenpersoons kamer, waar voor de geboorte en zo nodig tot twee dagen daarna alle zorg wordt geboden die zij en haar baby nodig hebben. Alle benodigdheden hiervoor zijn in één ruimte (kraamsuite) aanwezig: bed, douche en toilet, reanimatietafel, commode, con-troleapparatuur, wieg, bed voor de partner, tv, koelkastje, gemakkelijke (schommel-)stoel en wat al niet meer. De kraamvrouw bepaalt in grote mate hoe en wat er zal gebeuren: de wijze van bevallen (bed, kruk), wie er tijdens de bevalling aanwezig zijn, het bezoek na de bevalling, dit alles binnen de kaders van wat medisch verantwoord is. Binnen 48 uur na de bevalling, soms iets later, zal het gezin de ruimte verlaten. Op verzoek van de redactie van Kind en ziekenhuis zet ik hieronder een aantal voor- en nadelen van de SRMC op een rij vanuit mijn optiek als zorgcoördinator in een groot algemeen ziekenhuis. Het is mijns inziens evident dat er vrijwel uitsluitend voordelen aan dit zorgsysteem te onderkennen zijn.

de 'luxe' is naar persoonlijke behoeften aan te passen. - Er kan zorg van een 'hoger' niveau worden geboden en er zijn minder overplaatsingen naar elders. - Rooming-in: het kind blijft dag en nacht bij de moeder. - Moeder en kind hebben een goede mogelijkheid om elkaar in de ziekenhuisomgeving te leren kennen. - Goede mogelijkheid voor de moeder om de moederrol op zich te nemen.. - Betere en intensievere coaching van (onervaren) moeders ten aanzien van de verzorging van de baby en van de borstvoeding. - Zelfverzekerdheid en zelfredzaamheid van de moeder (het gezin) worden bevorderd. - Ruimte voor het ontwikkelen van een eigen voeding – slaap – waak – ritme van moeder en kind. - Moeder heeft betere mogelijkheid om tot rust te komen en te reageren op haar eigen kind. - Minder kans op kruisinfecties. - Meer persoonlijke aandacht. - De continuïteit van zorg wordt bevorderd. - De kwaliteitsstandaarden kunnen beter worden gehandhaafd en er kunnen hogere kwaliteitsstandaarden worden bereikt..

Voor de patiënt/cliënt

- Er wordt specifiek op de patiënt afgestemde zorg geboden. - Er kan meer rekening worden gehouden met de wensen en noden van de patiënt. - De patiënt heeft meer privacy en meer zelfbeschikking; de omgeving is huiselijker, vertrouwder; er zijn minder personele wisselingen en er is een kwalitatief betere zorgomgeving (alles bij de hand);

88

Voor de verpleegkundigen

- Holistische benadering van de patiënt. - Het werk is veelzijdiger; men is bezig met kraamzorg, ontslag, opname, bevalling. - Er wordt meer gevraagd van de eigen organisatorische kwaliteiten. - Meer arbeidsvreugde door individuelere zorgverlening. - Er wordt een grotere inzet met

betrekking tot de vakbekwaamheid gevraagd. - Meer verantwoordelijkheden ten aanzien van de verleende zorg. - Noodzaak tot her- en bijscholing. - Kennis en verpleegkundige methodiek worden bevorderd en vergroot. - Verantwoordelijkheden ten aanzien van zorg en instructie worden duidelijker. - Gunstig effect op verpleegkundig werkklimaat en werkomstandigheden. - Verhoogde persoonlijke inbreng mogelijk in de zelfzorg van de patiënt. - Betere communicatie tussen de patiënt en de zorgaanbieder (verpleegkundigen, artsen). - Meer continuïteit van zorg. - Betere planning van zorg: efficiëntere en effectievere zorgverlening. - Grotere waardering door de zorgvragers. KIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

THEMA Voor de artsen

- Het zal wat meer moeite kosten de patiënt te vinden. - Grotere noodzaak om een gynaecoloog per dag uit te plannen voor 'zaal werk'. - Meer service naar de patiënt toe, betere mogelijkheden tot gesprek (slecht nieuws of van andere strekking). - Meer individuelere benadering van de patiënt. - Betere en meer behandelingsmogelijkheden (medium care). Voor het ziekenhuis

- Er wordt patiëntvriendelijke en individueel aanpasbare zorg geboden. - Het ziekenhuis zal zich beter en meer kunnen profileren als een ziekenhuis waar de patiënt centraal staat en waar zorg van niveau geleverd wordt. - Profilering als teaching hospital, door de moderne wijze waarop de patiënt wordt benaderd en de mogelijkheid tot specialisatie in de medium care.

- Mogelijkheid tot het behalen van commercieel voordeel met betrekking tot de omgevingsluxe die individueel aangepast kan worden aan de patiënt (hotelfaciliteiten, tv, video en audioapparatuur, Bit-apparatuur, bar/koelkast). - Het vergt een grote eenmalige investering (kraamsuites met bewakingsapparatuur, verrijdbare randapparatuur). - De personele begroting hoeft niet hoger te zijn dan in een normale setting (kraampersoneel en ver-loskamerpersoneel), afhankelijk van de huidige werkwijze op de afdeling en de mate waarin sprake is van functiedifferentiatie. - Effectiever en efficiënter gebruik van ruimte en materiaal, door betere doorstroom. - De binding met de omgeving (het thuisgevoel binnen de ziekenhuismuren) wordt versterkt.

Bart Wertz is als zorgcoördinator werkzaam op de afdelling obstetrie in het Albert Schweitzer Ziekenhuis in Dordrecht. KIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

Informatiemateriaal Kind en Ziekenhuis 1,93 1,16

Opname in het ziekenhuis - Amandelen - Trommelvliesbuisjes - Samen - Per stuk

€ €

100 stuks folder Opname in het ziekenhuis 100 stuks folder Keelamandelen 100 stuks folder Trommelvliesbuisjes

€ 19,09 € 19,09 € 19,09

Kind en Ziekenhuis, verenigingsbrochure - Per stuk - 100 stuks

€ €

0,78 7,80

Welk ziekenhuis kiest u? (zevende druk)

€

6,00

Jaap de Aap in het ziekenhuis

€

4,55

Je kind in het ziekenhuis, wat kun je als ouder doen

€

4,55

Videoband Als je kind naar het ziekenhuis moet...'

€ 68,16

Mijn ziekenhuisboek Per doos van 60 stuks

€ 3,75 € 90,91

Wandplaat 'Het ziekenhuis', in koker in envelop (gevouwen)

€ €

Ziekenhuisgeheugenspel: Kijk.... ziek

€ 11,36

Checklist GOED BEST BETER Kwaliteit van zorg voor kinderen in algemene ziekenhuizen

€ 20,00

Checklist DAGVERPLEGING Kwaliteit van zorg voor kinderen die een operatie in dagverpleging ondergaan

€ 20,00

Affiche 'Kinderen in het ziekenhuis hebben hun ouders nodig' - 1 affiche in envelop (gevouwen) - 1 affiche in koker - 10 affiches in koker

€ 3,00 € 5,00 € 15,00

Brochure 'Kinderen, hun ouders en patiëntenrechten'

€

Brochure European Association for Children in Hospital (EACH). The Each Charter & Annotations

€

8,18 4,55

2,95 2,50

Alle prijzen inclusief verzendkosten, tenzij anders vermeld.

Bestelwijze - Het verschuldigde bedrag overmaken naar girorekening 104806 ten name van Kind en Ziekenhuis te Dordrecht onder vermelding van het gewenste materiaal en naam en adres van degene aan wie het moet worden gestuurd. - Schriftelijk bij Kind en Ziekenhuis, Korte Kalkhaven 9, 3311 JM Dordrecht met bij sluiting van het verschuldigde bedrag in postzegels van € 0,39.

89

KWALITEIT

Betere kwaliteit wereldwijd HET CHILD FRIENDLY HEALTHCARE INITIATIVE Onder auspiciën van UNICEF en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ging een aantal jaren geleden een wereldwijde campagne van start om het geven van borstvoeding te bevorderen, het zogenoemde Baby Friendly Hospital Initiative. In vervolg daarop is de afgelopen tweeëneenhalf jaar een proefproject uitgevoerd om de fysieke, psychische en emotionele zorg aan kinderen en hun gezinnen te verbeteren, het Child Friendly Healthcare Initiative (CFHI). Doel ervan was, voortbouwend op het succes van het Baby Friendly Hospital Initiative, methoden te ontwikkelen om zorgverleners te helpen de zorg die zij

90

A. Clarke en dr. S. Nicholson

bieden aan kinderen en hun gezinnen te verbeteren. Daartoe werden standaarden ontwikkeld, die alle aspecten van de zorgverlening dekken en die kunnen worden toegepast voor alle kinderen waar dan ook in de wereld.

De levensomstandigheden van kinderen en de gezinnen waartoe zij behoren, vertonen wereldwijd gezien grote verschillen. Toch hebben alle ouders met elkaar gemeen dat zij hopen dat hun kinderen gezond en veilig zullen opgroeien. De bezorgdheid en angst als een kind ziek is, zijn voor een gezin in Oeganda niet anders dan voor een gezin in Nederland, het Verenigd Koninkrijk of Pakistan. Op dezelfde manier geldt dat kinderen en ouders zich over en weer ellendig voelen als zij van elkaar gescheiden zijn, in het bijzonder als het kind ziek is. Gewoonlijk zijn het de ouders die hun kind het beste kennen, althans KIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

KWALITEIT beter dan een zorgverlener die het kind nog nooit eerder heeft ontmoet. Dat het belangrijk is de ouders bij de zorg voor hun zieke kind te betrekken, lijkt dan ook evident. Het is voorts niet overdreven te veronderstellen dat een kind ook onder die omstandigheden bij zijn ouders wil blijven. Ouders en verzorgers hebben duidelijk een vitale rol in de zorg en de behandeling die hun kind krijgt.

attitudes, kennis en praktijk. Er zijn zoveel zaken die onnodig angst, pijn en lijden veroorzaken en die kunnen worden verbeterd zonder dat daar geld mee gemoeid is - alleen al een verandering in de opstelling van de zorgverleners en een beter gebruik van wat er aan middelen beschikbaar is, zouden tot grote verbeteringen kunnen leiden.

Verdrag

Het proefproject had tot doel zorgverleners te helpen om de zorg die zij geven te verbeteren. Als het beste middel daartoe is in het project echter het noodzakelijkerwijs inschakelen van de ouders en verzorgers als gelijkwaardige partners in de zorg naar voren geschoven en benadrukt. Het gebruik maken van de kennis van de ouders en hun deelname aan de zorg voor hun kinderen zijn een essentieel element in elk onderdeel van het programma dat werd ontwikkeld. Voor sommige van de landen waar er in het kader van het proefproject met het programma is gewerkt, ging het om een geheel nieuw concept dat tot enkele ingrijpende veranderingen heeft geleid. In landen waar de zorg al beter is dan in de meeste andere, had het een verdere verbetering van de zorg tot gevolg. Met het proefproject is, met de medewerking van ouders, kinderen en zorgverleners, ervaring opgedaan in zes landen. Dat waren Oeganda, Kosovo, het Verenigd Koninkrijk, Moldavië, Pakistan en Bosnië. In deze landen is het programma toegepast op tal van verschillende aspecten van zorgverlening. De volgende voorbeelden laten slechts enkele van de resultaten tot nu toe zien, in het bijzonder wat betreft de baat die ouders en verzorgers bij bepaalde veranderingen hadden.

Ouders Het ontwikkelen van een programma dat overal ter wereld op gelijke wijze bruikbaar en relevant is, is een hele uitdaging. Om dit te bereiken zijn de standaarden die het team van het CFHI ontwikkelde, gebaseerd op de artikelen van het VN-verdrag inzake de rechten van het kind (1989), zoals dit door de meeste landen is geratificeerd. Inhoudelijk zijn de standaarden dan ook gelijk aan die welke worden ondersteund door organisaties die zich inspannen voor het welbevinden van kinderen, zoals bijvoorbeeld EACH, de Europese paraplu voor organisaties als Kind en Ziekenhuis. De standaarden zijn stuk voor stuk omschrijvingen van de basale gezondheidszorg waar kinderen en gezinnen, waar dan ook in de wereld, recht op hebben en die zij mogen verwachten. Zelfs als de interpretatie lokaal zou verschillen, de principes die aan de standaarden ten grondslag liggen, hebben algemene en wereldwijde geldigheid.

Praktisch Er bestaan al heel wat verdragen en standaarden met betrekking tot de zorg aan kinderen. Het probleem is hoe het effectief kan komen tot de veranderingen en verbeteringen die nodig zijn. Om die reden heeft een belangrijk deel van het proefproject bestaan uit het ontwikkelen van praktische en effectieve wegen om zorgverleners in staat te stellen de verbeteringen te bewerkstelligen die nodig zijn. Aangezien de aanwezige middelen in de wereld zo verschillend zijn en zo'n groot deel van de wereld arm is, heeft het CFHI zich vooral gericht op het verbeteren van


Pakistan In Pakistan maken de traditionele sociale hiërarchieën en de vooringenomen opstelling van sommige zorgverleners dat veel ouders van niets weten en 'analfabeten' zijn, het voor gezinnen erg moeilijk om de informatie te krijgen die zij nodig

hebben om beslissingen te kunnen nemen of daarin deel te nemen. Ouders en verzorgers zijn vaak bang om uiting te geven aan hun bezorgdheid of om te klagen, uit angst dat de zorg voor hun kind daaronder zal lijden. Onder de garantie van vertrouwelijkheid die het programma alle deelnemers bood, werden in het kader van het proefproject waarschijnlijk voor het eerst de echte meningen van ouders, kinderen en familieleden gehoord. Dit was een hele schok voor het ziekenhuis waar het programma werd toegepast. De zorgverleners waren echt van mening dat zij hun best deden voor de kinderen die aan hun zorg waren toevertrouwd en hadden zich nooit gerealiseerd dat ouders daar anders over konden denken. Het resultaat was dat er een kleine commissie is gevormd met daarin vertegenwoordigers van de verpleegkundige, medische en administratieve staf én, het meest belangrijke en voor het eerst in de geschiedenis van het ziekenhuis, ook met een vertegenwoordiger van de ouders. De commissie komt regelmatig bijeen om te praten over de vraag hoe de zorg kan worden verbeterd en om eenvoudige verbeteringen voor te bereiden en te bevorderen. Om er voor te zorgen dat alle inzichten gelijke aandacht krijgen, geldt als regel dat alle leden van de commissie met hetzelfde respect worden behandeld. Het is een kleine maar veelbetekenende stap en een waarvan het team van het CFHI hoopt, dat het op langere termijn de kinderen en de gezinnen ten goede zal komen.

Kosovo In Kosovo werd het, zoals in veel delen van Oost-Europa, ouders maar zelden toegestaan bij hun kind in het ziekenhuis te blijven. Dat leidde tot veel onnodig verdriet bij ouders en kinderen. Inmiddels is dit langzaam aan het veranderen en wordt het moeders steeds meer toegestaan bij hun kind te blijven (jammer genoeg de vaders nog niet.) De ouders worden echter nog steeds niet geïnformeerd over de situatie van hun kind

91

KWALITEIT

Standaarden van het CFHI Instellingen, organisaties en individuele werkers in de gezondheidszorg hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid om op te komen voor kinderen en om angst, ongerustheid en lijden bij kinderen en hun gezinsleden te verminderen. Zij doen dit door te handelen naar de volgende standaarden. Standaard 1 Kinderen worden alleen op een locatie of in een instelling voor gezondheidszorg gehouden als dit in hun belang is. (VN-verdrag inzake de rechten van het kind, artikelen 9,24,25, 3) Standaard 2 Kinderen wordt de beste behandeling en zorg geboden die mogelijk zijn. (VN-verdrag, artikelen 2,6,23,24, 37) Standaard 3 Kinderen wordt zorg geboden die veilig is, in een veilige en schone omgeving. (VN-verdrag, artikel 3) Standaard 4 Kinderen wordt zorg geboden die kind- en gezinsgericht is. (VN-verdrag, artikelen 5, 9, 14,37) Standaard 5 Kinderen en hun ouders/verzorgers worden consequent en volledig geïnformeerd en worden betrokken in alle beslissingen. (VN-verdrag, artikelen 9, 12,13,17) Standaard 6 Kinderen wordt gelijke toegang geboden tot de gezondheidszorg. Zij worden behandeld als individuen zonder te worden gediscrimineerd en hun wordt privacy, waardigheid, respect en vertrouwelijkheid geboden in overeenstemming met hun cultuur en ontwikkelingsniveau. (VN-verdrag, artikelen 2,7,8, 9,16,23,27,29,37) Standaard 7 Het lichamelijk (pijn) en geestelijk lijden en ongemak van kinderen wordt erkend, herkend en verlicht. (VN-verdrag, artikel 19) Standaard 8 Kinderen wordt adequate spoedeisende hulp geboden. (VN-verdrag, artikelen 6, 24) Standaard 9 Kinderen worden in staat gesteld te spelen en onderwijs te krijgen (VN-verdrag, artikelen 6,28,29, 31) Standaard 10 Kwetsbare en mishandelde kinderen worden beschermd en ondersteund. (VN-verdrag, artikelen 3,11,19,21,20,25, 32,33,34,35, 36, 37,39) Standaard 11 De gezondheid van kinderen wordt bewaakt en bevorderd. (VN-verdrag, artikelen 6,17,23,24,33) Standaard 12 Borstvoeding wordt ondersteund en er wordt naar gestreefd dat kinderen de best mogelijke voeding krijgen. (VN-verdrag, artikelen 3,24,26, 27)

92

en kunnen ook niet meebeslissen over de zorg die het kind krijgt. Een goed voorbeeld van hoe het in de praktijk gaat, is de dagelijkse 'ronde' over de afdeling tijdens welke dokters en verpleegkundigen de kinderen onderzoeken en beslissingen nemen over hun behandeling. Voor de ronde begint, worden de moeders gemaand de kinderafdeling te verlaten tot de dokters klaar zijn. Het leidt tot veel onnodig verdriet bij de moeders en de kinderen, er blijkt ook uit dat de grote kennis bij de moeders van haar kinderen door de zorgverleners niet naar waarde wordt geschat en dat de moeders ook niet meebeslissen. Ook in het ziekenhuis waar het team van het CFHI aan het werk kon gaan, werd deze gang van zaken nooit ter discussie gesteld. Een paar dokters en verpleegkundigen realiseerden zich wel dat het niet erg in het belang was van de kinderen en de ouders, en ook niet voor zichzelf, maar voelden zich niet in staat het 'systeem' te veranderen. Het team kon de staf voorbeelden laten zien van de manier waarop het 'ronde lopen' in verschillende andere landen gebeurt. Ook wist het over te brengen wat de gevoelens en opvattingen van de ouders zijn ten aanzien van de bestaande praktijk. Dit leidde tot een verandering in de houding van de zorgverleners, in feite een verbetering in de zorg die alle partijen ten goede kwam en waarmee geen kosten waren gemoeid. Als nu de dokters en verpleegkundigen de kinderen onderzoeken, blijven de moeders bij de kinderen. Zij ervaren minder spanningen en hebben meer kans om bij de zorg te worden betrokken. Het is nog niet perfect - het veranderen van gewoonten die al lange tijd bestaan, vergt tijd maar het is een begin.

Oeganda In Oeganda werd het programma van het CFHI toegepast in vier zeer van elkaar verschillende afdelingen van een groot ziekenhuis. Eén daarvan was de afdeling voor speciale zorg voor premature en zieke pasgeboren baby's. In het ziekenhuis wer-


KWALITEIT den jaarlijks meer dan veertienduizend baby's geboren en veel van hen waren ziek. De afdeling was chaotisch en kende een groot aantal sterfgevallen. Er leken zoveel problemen te zijn, dat de artsen en verpleegkundigen zich eronder bedolven voelden en niet wisten waar zij moesten beginnen om de situatie te verbeteren. De staf was gedemoraliseerd, de ouders waren zeer ongelukkig en werden niet ondersteund. Zij mochten maar zelden op de afdeling komen om bij hun baby's te zijn. Als het wel mocht, voelden zij zich niet welkom en werden zij niet geholpen om voor hun baby te zorgen. Met de hulp van het programma van het CFHI zijn er veel veranderingen tot stand gekomen en heeft de afdeling een geheel nieuw aanzien gekregen. Het lukte de artsen en verpleegkundigen om kleine en eenvoudige maar effectieve manieren te vinden om de zorg die zij geven, te verbeteren. De inzichten van de moeders hadden hier een groot aandeel in en hielpen de zorgverleners zich te realiseren welke grote bijdrage ouders aan de zorg kunnen leveren als hun daartoe de kans wordt geboden en wat de voordelen zijn als er met hen wordt samengewerkt. Nu komen moeders bij hun kinderen op bezoek wanneer zij dat wensen. Zij worden aangemoedigd om te blijven en voelen zich, naar eigen zeggen, ook welkom. De artsen en verpleegkundigen wordt nu geleerd de moeders met respect te behandelen en hen naar waarde te schatten als partners in de zorg. Dit gebeurt vanuit het perspectief dat de ouders daar recht op hebben, maar ook omdat de oudere zorgverleners erkennen dat de moeder blijkbaar de beste en veiligste verzorger voor het kind is. Niet alleen dat de houding van de staf aan het veranderen is, op de wanden van de afdelingen hangen nu ook teksten die laten weten dat de moeders welkom zijn en waarmee ook bepaalde informatie wordt gegeven. Doordat naar de mening van de moeders werd geluisterd, zijn ook andere dingen veranderd, weliswaar kleinigheden misschien, maar in de


beleving van de moeders zaken die een groot verschil uitmaken. Zo waren voorheen veel moeders bang dat hun kind infecties zou oplopen omdat de afdeling zo vuil was en artsen en verpleegkundigen maar zelden hun handen wasten. Nu is de afdeling veel schoner, is er zeep beschikbaar voor het wassen van de handen en worden ouders aangemoedigd artsen en verpleegkundigen te vragen of zij hun handen hebben gewassen voor zij de baby aanraken. Een ander punt dat bijdroeg tot het ongenoegen van de moeders was het gebrek aan privacy op de afdeling. Een paar eenvoudige schermen hebben gezorgd voor een aanzienlijke verbetering. De afdeling is een veel prettiger ruimte om in te verblijven geworden en de moeders met wie wij spraken toen wij een vervolgbezoek aan het ziekenhuis brachten, voelden zich er een stuk beter op hun plaats dan voor de invoering van de veranderingen het geval was. Ook voelden de zorgverleners zich gelukkiger in hun werk. Zij waren trots op de veranderingen die zij tot stand hadden gebracht en schepten er plezier in nauwer met de moeders samen te werken. Zij erkenden dat het niveau van de zorg die de baby's kregen, nu veel beter was dankzij de nieuwe benadering waarin de ouders als partners werden beschouwd. De veranderingen die werden doorgevoerd, kostten geen geld. Er was alleen een wijziging nodig in de opstelling van de zorgverleners en een aanpassing van de manier waarop menselijke en materiële middelen werden georganiseerd. De afdeling is door het ziekenhuis als een 'mo-del'-afdeling aangeprezen, in de hoop dat andere afdelingen dit voorbeeld zullen volgen.

Beste zorg In het kader van het Child Friendly Healthcare Initiative is een reeks van methoden en 'gereedschappen' ontwikkeld waarmee de zorg die zieke kinderen wordt geboden, kan worden verbeterd en onnodige pijn, angst en lijden van kinderen en gezinnen kunnen worden verminderd.

Zij kunnen worden gebruikt (en zijn al gebruikt) om tal van aspecten van de zorg te verbeteren, van het voorschrijven van medicijnen en het geven van gecompliceerde klinische zorg tot en met pijnbestrijding, goede voeding en spel. Zij zijn erop gericht alle partijen op gelijke wijze te betrekken in het nemen van beslissingen, het oplossen van problemen en het zoeken naar de beste zorg, afgestemd op de werkelijke behoeften van de kinderen en de gezinnen. Hoewel de proef nu is afgelopen, hopen we dat het proces van verandering zal doorgaan en dat de verbeteringen die zijn bereikt, lang stand zullen houden. In enkele gevallen hebben we al gezien hoe het effect van het CFHI zich uitbreidde naar andere gebieden van zorg, tot profijt van meer kinderen en gezinnen. De methoden en richtlijnen die werden ontwikkeld, zijn op allerlei manieren op schrift vastgelegd ter publicatie. Zij zullen binnenkort in boekvorm beschikbaar komen. Vanuit veel delen van de wereld is belangstelling voor het CFHI getoond, zowel door rijke als door arme landen, en we hopen dat het in de toekomst nog voor veel andere van nut zal zijn.

Andrew Clarke is verpleegkundig projectadviseur van het CFHI. Hij is als kinderverpleegkundige werkzaam voor Sure Start and Burnley Pendle & Rossendale Primary Care Trust, England. E- mail: santiandrew@madasafish. com. Dr. Sue Nicholson, kinderarts, is directeur van het proefproject. E-mail: [email protected]. Het Child Friendly Healthcare Initiative werd als proefproject uitgevoerd door Child Advocacy International, met steun van UNICEF UK, de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en hetRoyal College of Paediatrics and Child Health (UK). Het proefproject werd financieel mogelijk gemaakt door het Community Fund (UK) en door UNICEF UK.

Vertaling: Ben van Rosendaal.

93

KWALITEIT

A. de Reede

Certificaat borstvoeding GEEF MOEDERS ZELFVERTROUWEN

Ziekenhuizen kunnen zich onderscheiden door het Unicef-certificaat Zorg voor Borstvoeding te behalen. Een doelbewust beleid op het gebied van borstvoeding bevordert de kwaliteit van de zorg die moeder en kind wordt geboden.

Sinds 1996 werkt de stichting Zorg voor Borstvoeding in Nederland aan de uitvoering van een internationaal programma van Unicef, dat tot doel heeft het geven van borstvoeding te bevorderen. Zij richt zich daarbij met name op de ziekenhuizen. De oorspronkelijke naam van het programma is dan ook Baby Friendly Hospital Initiative (BFHI). Het programma voorziet erin dat ziekenhuizen door aan bepaalde voorwaarden te voldoen het certificaat Zorg voor Borstvoeding kunnen behalen. Tot nu toe is het certificaat toegekend aan de kraamafdelingen van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis in Amsterdam, het UMC St. Radboud in Nijmegen en het Rijnstate Ziekenhuis in Arnhem. Bij het streekziekenhuis Coevorden-Hardenberg heeft zowel de kraamafdeling als de kinderafdeling het certificaat behaald. Het Havenziekenhuis in Rotterdam, dat als eerste Nederlandse ziekenhuis het certificaat kreeg toegekend, heeft onlangs de afdeling verloskunde moeten sluiten. Overigens beperkt de stichting zich bij haar activiteiten niet alleen tot de ziekenhuizen. Omdat lang niet alle baby's in ons land de eerste week van hun leven in het ziekenhuis doorbrengen, richt zij zich ook op de kraamzorg.

Beleid De kraamafdelingen in ons land zijn volop in beweging. Er wordt nagedacht over kraamkamers die een vriendelijker uitstraling hebben dan de verloskamers, zogenoemde single maternity rooms, waar bijvoorbeeld de partners mogen blijven overnachten. Bij de fusie van twee ziekenhuizen ontstaat regelmatig op

94

één locatie een moeder-kindcentrum, waarmee de afstand tussen de kinderafdeling en de kraamafdeling wordt verminderd en de zorg vriendelijker wordt gemaakt. Die aandacht voor de bijzondere periode van de geboorte van een baby is ook terug te vinden in de toenemende belangstelling voor borstvoeding. Steeds meer ouders weten dat moedermelk voor hun kind echt de beste keus is. Kunstmatige voeding is nu eenmaal niet meer dan een zorgvuldige imitatie, waarvan het weliswaar goed is dat erop kan worden terugvallen als dat nodig is maar die nooit een volwaardige vervanging kan bieden. Zo'n tachtig procent van de aanstaande moeders in ons land besluit borstvoeding te gaan geven. Ook in de gezondheidszorg is borstvoeding inmiddels een onderwerp waarover gesproken wordt. In veel ziekenhuizen is een werkgroep Borstvoeding opgericht, samengesteld uit vertegenwoordigers van meerdere disciplines en vaak ook met extramurale deelnemers: verloskundigen, kraamzorgorganisaties, de thuiszorg, huisartsen. De voordelen van deze samenwerking springen in het oog: er is een grotere consistentie in de advisering en de overgang van de zorg in het ziekenhuis naar de zorg in de eerste lijn verloopt er beter door. 'Ketenzorg' voorkomt dat ouders tegenstrijdige adviezen krijgen. Tegelijk blijkt het voor de verschillende organisaties die zich met de zorg voor moeder en kind bezighouden, niet altijd gemakkelijk in de praktijk vorm te geven aan een eigen beleid op dit terrein. Kraamafdelingen zien zich, net als de extramu-


KWALITEIT rale organisaties, gesteld voor nogal wat vragen ten aanzien van de eigen werkwijze. Het gaat dan om vragen als: - hoe is ons borstvoedingsbeleid eigenlijk; - is iedereen het ermee eens en ervan op de hoogte; - is iedereen ook voldoende geschoold om dat beleid in praktijk te brengen; - wat doen we aan prenatale voorlichting; wie vertelt wat en wanneer; - zorgen we na de bevalling voor rust en huid-op-huidcontact tussen moeder en kind; - hebben we allemaal de basisvaardigheden goed in de vingers: helpen aanleggen, de signalen van de pasgeborene leren begrijpen; - staat bevorderen van het zelfvertrouwen van de moeders bovenaan of bestaat de neiging om een en ander even handig over te nemen; - zijn de gegevens van de borstvoedingorganisaties in de regio bekend en worden ze altijd aan moeders doorgeven? Om borstvoeding geven weer gemakkelijk en vanzelfsprekend te maken, is een antwoord nodig op dit soort vragen. De tien vuistregels die Unicef formuleerde om borstvoeding tot een succes te maken (zie kader), vormen een goede basis om tot nieuw beleid te maken, maar daarbij is de vraag: waar te beginnen?

Tien vuistregels De tien vuistregels die Unicef ontwikkelde voor het welslagen van borstvoeding. Alle instellingen voor moeder- en kindzorg dienen er zorg voor te dragen 1. dat zij een borstvoedingsbeleid op papier hebben, dat standaard bekend wordt gemaakt aan alle betrokken medewerkers 2. dat alle betrokken medewerkers de vaardigheden aanleren, die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van dat beleid 3. dat alle zwangere vrouwen worden voorgelicht over de voordelen en de praktijk van borstvoeding geven 4. dat moeders binnen een uur na de geboorte van hun kind worden geholpen met borstvoeding geven 5. dat aan vrouwen wordt uitgelegd hoe ze hun baby moeten aanleggen en hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder moet worden gescheiden 6. dat pasgeborenen geen andere voeding dan borstvoeding krijgen, noch extra vocht, tenzij op medische indicatie 7. dat moeder en kind dag en nacht bij elkaar op een kamer mogen blijven 8. dat borstvoeding op verzoek wordt nagestreefd 9. dat aan pasgeborenen die borstvoeding krijgen geen speen of fopspeen wordt gegeven 10. dat er borstvoedingsbegeleidingsgroepen kunnen worden gevormd en dat vrouwen bij het beëindigen van de zorg naar deze groepen worden verwezen.

Ondersteuning De stichting Zorg voor Borstvoeding heeft allerlei producten ontwikkeld om de implementatie van een borstvoedingsbeleid op de kraamafdeling en de kinderafdeling te ondersteunen. Daartoe behoren een beknopte informatiefolder over de certificering, een vragenlijst voor interne beoordeling, een beschrijving van de criteria waaraan een instelling moet voldoen om voor het certificaat in aanmerking te komen en een model plan-van-aanpak. Dit laatste omvat een uitgebreid stappenplan en een aantal praktische bijlagen, zoals een vragenlijst voor aanstaande ouders, een evaluatiefor-


mulier voor cliënten en een 0-meting voor de kennis van de medewerkers. De ervaring leert dat verpleegkundigen altijd moeten worden bijgeschoold op het gebied van de begeleiding bij borstvoeding. Dat is niet omdat het onderwerp borstvoeding zo bijzonder ingewikkeld is, maar komt doordat er, jammer genoeg, in de reguliere opleidingen vaak te

weinig aandacht aan wordt besteed. De bijscholing kost tijd en geld, maar heeft het grote voordeel dat medewerkers met elkaar op één lijn komen en gemotiveerd raken om zich daadwerkelijk met borstvoeding bezig te houden. Het is nu eenmaal iets dat ze bij hun werk dagelijks tegenkomen. Zoals gemeld zijn er op dit moment vier ziekenhuizen in Nederland die zich met een Unicef-certificaat Zorg voor Borstvoeding onderscheiden. Daarmee blijft de certificering in de ziekenhuizen achter bij die in de kraamzorg. Hoopgevend is dat in veel andere ziekenhuizen de voorbereidingen om op termijn voor certificering in aanmerking te kunnen komen, in gang zijn gezet. Adrienne de Reede is directeur van de stichting Zorg voor Borstvoeding. Meer informatie over de activiteiten van de stichting is te vinden op haar website (www.zvb.borstvoeding.nl).

95

BERICHTEN

Zeggenschap in wetenschap Op 7 november 2003 opent de Week Chronisch Zieken 2003 met een zogenoemde publieksdag over het thema 'Zeggenschap in wetenschap'. Wetenschappelijk onderzoek naar chronische ziekten gebeurt vaak nog buiten patiënten en cliënten om. Op deze dag kunnen chronisch zieken en gehandicapten aan wetenschappers laten weten welke problemen en vragen voor hen belangrijk zijn. Onderzoekers reageren hierop en vertellen wat zij als wetenschapper kunnen bijdragen en wat de meest recente inzichten zijn. Voor de ochtend staan drie niet aan een specifieke ziekte gebonden onderwerpen op het programma: co-morbiditeit (het hebben van meer dan één ziekte tegelijk), mantelzorg en de vaak moeizame weg van diagnose naar therapie, 's Middags komen meer specifieke onderwerpen zoals depressie, pijn, moeheid, diabetes, reuma, CVA, multiple sclerose en de communicatie tussen arts en patiënt aan de orde. De publieksdag richt zich op chronisch zieken, gehandicapten en zorgverleners zelf, alsmede op professionele zorgverleners, onderzoekers, onderzoeksorganisaties en beleidsmakers. Voor meer informatie: telefoon 071-5275292, 070-3495244 en 070-3495225.

Handleiding voor medewerkers over borstvoeding Verschenen is de vierde, herziene, druk van 'Borstvoeding, een handleiding voor medewerkers', een gezamenlijke uitgave van Kraamzorg Delfland, het Vlietland Ziekenhuis en Thuiszorg Nieuwe Waterweg-Noord. De handleiding vormt de basis van het borstvoedingsbeleid van deze instellingen en is erop gericht de medewerkers in staat te stellen ouders te informeren, te begelei96

den en te ondersteunen bij het hele proces van borstvoeding vanuit eenduidige richtlijnen. De uitgave, compleet met werkprotocollen, is nu ook voor andere zorginstellingen beschikbaar en kan worden besteld via de website van Kraamzorg Delftland (www.kraamzorg-delfland.nl). De prijs is € 9,50. Voor meer informatie: Kraamzorg Delfland, Henny Smets Keursten telefoon 06-24822928 of Cora van den Berge-Grootendorst, telefoon 06-52508340.

Prof. dr. Connie Schrander

Vroege diagnose van groot belang Voor kinderen met ontwikkelingsstoornissen is vroege genetische diagnostiek van groot belang, niet alleen als voorwaarde voor een juist behandeling en zorg, maar ook om een voorspelling te kunnen doen over het verloop van een syndroom of ontwikkelingsstoornis. Dit betoogde mevrouw prof. dr. Connie Th.R.M. Schrander-Stumpel in haar oratie ter gelegenheid van de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar klinische genetica aan de medische faculteit van de Universiteit van Maastricht. Prof. Schrander is de eerste vrouwelijke hoogleraar in de klinische genetica in Nederland. In haar oratie onder de titel 'Zeldzame aandoeningen in klinisch genetisch perspectief benadrukte zij het recht van ieder kind met een ontwikkelingsstoornis op een diagnose. Deze is van groot belang voor ouders en begeleiders, ook als het gaat om genetisch onderzoek bij zogenaamde onbehandelbare aandoeningen. Het vroegtijdig stellen van de diagnose is voorwaarde voor de juiste (medische) zorg en verhoogt de kwaliteit van leven. Zij pleitte voor multidisciplinaire samenwerking tussen klinisch genetici, kinderartsen en andere medisch specialisten om zo vroeg mogelijk de juiste diagnose te kunnen stellen.

In de media Opmerkelijke zaken uit de wereld van 'het kind en het ziekenhuis', ontleend aan de media.

Samenwerking Web, het personeelsorgaan van het

Ziekenhuis Zeeuws-Vlaanderen, bericht in de uitgave van juli 2003 over een voor Nederland unieke samenwerking tussen huisartsen en verloskundigen enerzijds en vrouwenartsen van het ziekenhuis anderzijds. Het Verloskundig Samenwerkingsverband, dat officieel is bekrachtigd met de handtekeningen van alle partijen, heef tot doel 'de continuïteit en de kwaliteit van de complete verloskundige zorg, nu en in de toekomst te

waarborgen en de 24-uurs beschikbaarheid van verloskundige zorg te garanderen voor de Zeeuws-Vlaamse bevolking.' Volgens het bericht blijven in de samenwerking de meeste huisartsen verloskundig actief en bieden de verloskundigen in nauwe samenwerking met huisartsen en vrouwenartsen verloskundige zorg in de eerste en de tweede lijn. Het Ziekenhuis Zeeuws-Vlaanderen heeft zeven verloskundigen aangesteld die de KIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

MEDIA vrouwenartsen ondersteunen op de verloskamers en tijdens de spreekuren indien specialistische verloskundige zorg geïndiceerd is. Als een zwangere vrouw een huisarts heeft die geen verloskundige zorg verleent, kan zij een beroep doen op de verloskundigen van het ziekenhuis. De periodieke controles en de bevalling vinden dan plaats in het ziekenhuis, terwijl de nazorg, als de vrouw weer thuis is, wordt verleend door de huisarts. Bij de totstandkoming van de samenwerking heeft OZ Zorgverzekeringen een grote inbreng gehad. Web: 'Vanwege de dringende noodzaak van deze voorziening zullen verzekeraars de eigen bijdrage voor het poliklinisch bevallen in het ziekenhuis laten vervallen. Dit geldt zowel voor een bevalling bij de verloskundige als bij de huisarts'.

Checklist De afdeling kinderoncologie van het Emma kinderziekenhuis AMC heeft een checklist ontwikkeld voor een effectieve informatieoverdracht, zo valt te lezen in het Tijdschrift voor Verpleegkundigen (2003, nr. 6). Als een kind wordt opgenomen op de afdeling kinderoncologie staat de diagnose vaak al binnen enkele dagen vast. De behandeling wordt zo snel mogelijk daarna ingezet. In korte tijd moeten ouders en kind veel informatie verwerken. Ook zijn zij op het moment van opname meestal diep onder de indruk van wat hen overkomt. Het is niet handig hen dan ineens te confronteren met een overmacht aan informatie. Het is beter hen geleidelijk, verspreid over enkele dagen, te vertellen wat zij moeten weten. Dit betekent echter, dat er meer verpleegkundigen en artsen bij zijn betrokken, wat het risico inhoudt dat de een voor de ander denkt dat bepaalde informatie al is verstrekt terwijl dat niet het geval is. Dit wordt voorkomen met de nu ontworpen checklist, waarop een onderwerp wordt afgevinkt als het afdoende met de ouders en het kind is behandeld. De checklist, die in het dossier van de patiënt wordt bewaard, bestaat uit twee delen: de oncologiKIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

sche informatie en de patiënten- en oudervoorlichting bij opname. De checklist is door de verpleegkundigen van de afdeling oncologie ontwikkeld. Eén van de redenen daarvoor was, dat zij zelf bij herhaling hadden geconstateerd hoe weinig structuur er zat in de informatievoorziening zoals die gebeurde. Bij het samenstellen van de checklist is van begin af aan rekening gehouden met de situatie van allochtone kinderen en hun ouders. Een verpleegkundige van de afdeling die in het tijdschrift aan het woord komt: 'Een van de eerste items op de checklist betreft de taal. Welke taal spreekt het kind - Surinaamse, Marokkaanse en Turkse kinderen uit Amsterdam spreken heel goed Nederlands - en wat spreken de ouders? Als een van hen geen Nederlands spreekt, schakelen wij een tolk in. We vragen natuurlijk eerst of de ouders daarmee akkoord gaan. Als zij aarzelen of een familielid aanbieden, stellen wij heel duidelijk dat wij zelf de voorkeur geven aan een tolk. We hebben namelijk de ervaring dat tolkende familieleden de neiging hebben hun zieke familielid of de ouders te beschermen tegen slecht nieuws.'

de intensive care neonatologie effect heeft op het voorkomen van infecties. Zo meldt het Engelse Cochrane Collaboration Consumer Network op zijn website in een bericht dat is gedateerd op 21 juli 2003. Infecties vormen een belangrijke doodsoorzaak bij kwetsbare baby's op een afdeling intensive care neonatologie. Ziekenhuizen hanteren verschillende manieren om het ontstaan en de verspreiding van infecties op deze afdelingen tegen te gaan. Zorgvuldig handenwassen is daar een voorbeeld van. In een aantal ziekenhuizen wordt ouders, bezoekers en stafleden gevraagd overschotten te dragen, sommige andere zijn daar al weer van afgestapt. Het Cochrane Collaboration Consumer Network onderzoekt de effectiviteit van medische handelingen, procedures en medicijnen en doet daarvan verslag op zijn website. Het onderzoek naar de effectiviteit van het dragen van overschorten en witte jassen had betrekking op acht ziekenhuizen en bijna vierduizend baby's. Niet alleen dat er geen bewijs werd gevonden dat het kledingvoorschrift leidt tot minder infecties, in het bericht over dit resultaat meldt het netwerk ook dat er evenmin andere voordelen van konden worden vastgesteld. Voor meer informatie: www.cochraneconsumer.com

Overschorten Er is geen bewijs gevonden dat het routinematig dragen van overschorten of witte jassen door ouders, bezoekers en verplegend personeel op

97

BOEKEN

Lucas en de slaapdokter

BOEKEN onder redactie van

Marie-José Overbosch

In 'Lucas en de slaapdokter', een groot formaat prentenboek, wordt de 5-jarige Lucas in dagbehandeling geopereerd voor 'buisjes in zijn oor'. Het boek, dat is uitgegeven op initiatief van het AZ Sint-Lucas in Gent en het AZ Volkskliniek, is bedoeld om ouders en kinderen vertrouwd te maken met anesthesie en de gebruiken in de operatiekamer van een ziekenhuis. In het boek wordt onder andere vermeld dat een kind dat een operatie moet ondergaan, vanaf middernacht tot aan de ingreep volkomen nuchter moet zijn. Dat wordt zelfs 'van levensbelang' genoemd. Dit is een achterhaald standpunt. Onderzoek heeft aangetoond dat het vaak beter is een kind tot enkele uren voor de operatie nog heldere vloeistoffen te laten drinken. Met name dankzij het hoofdstuk Bijsluiter, met tips en aanvullende informatie voor ouders, is het boek een goed hulpmiddel om een kind voor te bereiden op operatie en anesthesie. Op de afbeeldingen is iedereen nogal glimlachend aanwezig, maar het advies in het hoofdstuk voor de ouders om eerlijk te zijn over pijn en ongemak, compenseert dat. De adviezen maken 'Lucas en de slaapdokter' tot een goed boek en dat het om een Belgische uitgave gaat, is geen beletsel voor gebruik in Nederland. Voor kinderen tot een jaar of zeven. Het informatieve hoofdstuk Bijsluiter is behalve voor ouders ook bruikbaar voor oudere kinderen. MJO Boonen, Stefan en Birgitte Vangehuchten. Lucas en de slaapdokter. Met illustraties van Pauline Oud. Amsterdam-Hasselt, Mo-zaiek Clavis, 2003. Prijs: € 12,50. ISBN 90 6822 968.0.

Van alles wat meenemen Met 'Van alles wat meenemen' willen de auteurs een aantal onderzoeken toegankelijk maken voor een

breder publiek, met name voor studenten en professionals die werken met ouders en kinderen. De basis voor deze publicatie is het wetenschappelijk onderzoek dat is gedaan naar de opvoeding in Nederlandse, Turkse, Marokkaanse, Surinaams Creoolse, Chinese en Somlische gezinnen en een vergelijkende studie van deze groeperingen. De onderzoeken betreffen 'gewone' gezinnen waar zich geen speciale problemen voordoen. Ziekenhuizen krijgen steeds meer

98 KIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER

BOEKEN allochtone patiënten op de kinderafdeling. Meer kennis van en begrip voor de gewoonten van buitenlandse gezinnen kan verpleegkundigen helpen in de omgang met de patiëntjes en hun familie. Docenten zouden de inhoud van dit boek bij de opleiding van verpleegkundigen kunnen betrekken. MJO Van Keulen, Anke en Annemiek van Beurden. Van alles wat meenemen. Opvoedingsstijlen in multicultureel Nederland. Bussum, Coutinho, 2002. Met titellijst van romans over het leven in multicultureel Nederland, websites en adressen. Prijs: € 19,50. ISBN 90 6283 305 5.

Feest op de vuurpijl 'Feest op de vuurpijl' is in opdracht geschreven ter gelegenheid van

het 25-jarig bestaan van een Jenaplanschool. Het is een boek met een vrolijk en ongecompliceerd verhaal over een schoolklas die een groot feest voorbereidt. Een klasgenootje ligt in het ziekenhuis en kan er onmogelijk bij zijn. De andere leerlingen stellen alles in het werk om een oplossing te vinden en toch samen met de zieke vriendin feest te kunnen vieren. En dat lukt, het feest is voor iedereen. Zo'n saamhorige sfeer in de klas wens je elk ziek kind toe. Het boekje is geschikt om voor te lezen aan 5- en 6-jarigen en om zelf te lezen voor kinderen tot een jaar of 10. MJO Sonnemans, Gerard. Feest op de vuurpijl. Met illustraties van Thomas Coltof. Amsterdam, Sjaloom, 2002. Prijs: € 9,95. ISBN 90 6249 427 7.

Leerboek specialistische kinderverpleegkunde Het Leerboek specialistische kinderverpleegkunde is het vervolg op het Basisboek Kinderverpleegkunde. Het gaat nader in op de beperkingen en mogelijkheden van kinderen met gedrags-en ontwikkelingsproblemen en kinderen met een handicap. Het is bedoeld voor hulpverleners die werken op kinderafdelingen, in organisaties in de jeugdgezondheidszorg of die anderszins te maken hebben met deze zorgcatego-rie. Het leerboek is zeer breed opgezet en bevat uitstekende bijdragen van specialisten-auteurs. Kennis van en begrip voor de speciale zorg die sommige kinderen behoeven, is een voorwaarde voor goede verpleegkundige zorg. Het is goed om in dit boek te lezen dat verpleegkundigen bij de zorg en de verzorging van kinderen gebruik dienen te maken van de ervaring en kundigheid van de ouders. Meestal zijn leerboeken louter op de somatiek gericht. Uit deze uitgave blijkt, dat er meer aandacht KIND EN ZIEKENHUIS SEPTEMBER 2003

Heeft u binnenkort iets te vieren? Een verjaardag, een bruiloft, een jubileum op het werk? Of misschien wel het zoveel-jarig bestaan van uw bedrijf, instelling of vereniging? Bij een feest horen cadeaus. De vraag wat zij als geschenk willen hebben, stelt mensen nogal eens voor een probleem: zij weten niets, zij hebben alles al, het hoeft voor hen niet zo nodig of zij vinden in hun hart dat het geld wel beter kan worden besteed. Een probate oplossing is dan om 'een envelop voor Kind en Ziekenhuis' te vragen. Dat is voor iedereen leuk. Voor uw gasten om te geven, voor u (en de vereniging) om te krijgen.

Laat Kind en Ziekenhuis uw feest meevieren. Giro 6131073 komt voor de emotionele, non-verbale uitingen en niet-lichamelijke aspecten van de patiënt. MJO Mulder, Jan en Adri Westmaas (Onder redactie van). Leerboek specialistische kinderverpleegkunde. Gedragsproblemen en handicaps. Maarssen, Elsevier Gezondheidszorg, 2002. Prijs: € 39,75. ISBN 90 352

De doelstellingen van Kind en Ziekenhuis staan omschreven in een brochure. Op verzoek doen wij u graag een aantal exemplaren daarvan toekomen.

99

WERKGROEPEN

AMERSFOORT Mw. M. Visser, Fluitekamp 137, 3828 WL Hoogland, tel. 033-4803068.

GOUDA Mw. A.van Bergen, Merel 52, 2411 KP Bodegraven, tel. 0172-611504.

SCHIEDAM, VLAARD., MAASSLUIS Mw. A. van der Vliet, Julianalaan 16, 3135 JJ Vlaardingen, tel. 010-4349858.

AMSTERDAM Mw. M. van Loon, Werengouw 23, 1024 NL Amsterdam, tel. 020-6363712.

HELMOND/DEURNE Mw. A.C.P. van Noordwijk, Helmondseweg 29, 5735 RA Aarle-Rixtel, tel. 0492-383491.

SNEEK Mw. van der Vegt, it Mediel 10, 8628 EV Goënga, tel. 0515-423135.

BERGEN OP ZOOM en ROOSENDAAL Mw. T. van Opstal, Canadalaan 6, 4631 NVHoogerheide, tel. 0164-612168.

HENGELO Mw. B. Gröbe, Laan van Preston 6, 7607 PV Almelo, tel. 0546-812476.

TILBURG/W AALWIJK Mw. R. van Hees, Ravensbeek 7, 5032 AV Tilburg, tel. 013-4634106.

BREDA Mw. J. Verheyde, Wilderen 124, 4817 VH Breda, tel. 076-5812823.

's-HERTOGENBOSCH Mw. M. van Oirschot, Kattenbosch 45, 5243 SG Rosmalen, tel. 073-5214484.

VENRAY Anita Houwen, St. Jansstraat 13a, 5964 AA Horst, tel. 077-3984530.

DEVENTER Mw. H. de Graaf, Meerkoet 16, 7423 CK Deventer, tel. 0570-655135.

LEEUWARDEN Mw. A. Tigchelaar, Felixwei 53, 9051 KG Stiens, tel. 058-2572086.

WEST-FRIESLAND Mw. R. Pronk, Robijn 15, 1625 RW Hoorn, tel. 0229-244416.

DOKKUM Mw. C. Dijkstra, Kennemareed 8, 9147 BT Hantum, tel. 0519-571623.

MEPPEL Mw. I. Zwiers, Brandemaat 68, 7943 EX Meppel, tel. 0522-263959.

YERSEKE Mw. J. Goeman-de Jager, Jolstraat 19, 4401 JC Yerseke, tel. 0113-573181.

DORDRECHT Mw. E. Hekking, Toutenburg 107, 3328WN Dordrecht, tel. 078-6177712.

NOORDOOSTPOLDER en URK Mw. W.J. Smit, Noorderveld 8, 8307 DS Ens, tel. 0527-251903.

ZWOLLE Mw. L. Stoltenborg, Rosengaardeweg 13, 7722 PT Dalfsen, tel. 0529-432839.

EINDHOVEN Mw. M. Frima, Koekoeklaan 14, 5613 AJ Eindhoven, tel. 040-2450147.

NIJMEGEN Mw. A.C.M. Noordzij, Lijsterbeshof 11, 6581 PT Malden, tel. 024-3880545.

EMMEN Mw. H.C. Stenger-Ekens, Ronerbrink 13, 7812 LT Emmen, tel. 0591-641347.

ROERMOND Mw. A. Piëtte, Burg. Joostenlaan 33, 6042 ES Roermond, tel. 0475-324527.

100


Tijdschrift Kind en Ziekenhuis Jaargang 13 -1990

Jaargang 21-1998

Nr. 1 - Chronisch ziek II Nr. 2 - Voorbereiden 1 Nr. 3 - Voorbereiden 2 Nr. 4 - Zieke zuigelingen

Nr. 1 - Spoedeisende hulp 2 Nr. 2 - Sedatie Nr. 3 - Hete hangijzers 3 (huilbaby' s,veiligheid, voorlichting, nuchter blijven, ouderparticipatie rondom narcose) Nr. 4 - Begeleiding van ouders van chronisch zieke kinderen

Jaargang 14 -1991 Nr. 1 - Rechten van kind en ouder Nr. 2 - Dagverpleging en kinderen Nr. 3 - Vroeggeborenen: beslissen over leven of sterven Nr. 4 - Communicatie - Aansprakelijkheid - Vrije artsenkeuze en second opinion Jaargang 15 -1992 Nr. 1 - Klachten - Ouderbriefje bij narcose Nr. 2 - Kwaliteit 1 Nr. 3 - Ouders Nr. 4 - Kwaliteit 2: adolescenten Jaargang 16 -1993 Nr. 1 - Kwaliteit 3: zuigelingen Nr. 2 - Levensbedreigend Nr. 3 - Ouderparticipatie Nr. 4 - Oren en horen/Trommelvliesbuisjes Jaargang 17 -1994 Nr. 1 - Kwaliteit 4: buitenlandse kinderen Nr. 2 - Emoties Nr. 3 - Partners: ouders en hulpverleners Nr. 4 - Stress Jaargang 18 -1995 Nr. 1 - Operaties Nr. 2 - Narcose Nr. 3 - Extra kwetsbaar 1 (kinderen met kanker, aids, leverziekten, nierziekten, autistische kinderen, meervoudig gehandicapte kinderen Nr. 4 - Extra kwetsbaar 2 (adolescenten met een aangeboren hartafwijking, met een leverziekte, kinderen met een voedselovergevoeligheid, met MBD of AD(H)D, dove kinderen) Jaargang 19 -1996 Nr. 1 - Hete hangijzers (veiligheid,pijn, nuchter blijven) Nr. 2 - Intensieve zorg Nr. 3 - Kwaliteit: dagverpleging Nr. 4 - Thuis Jaargang 20-1997 Nr. 1 - Hete hangijzers 2 (trommelvliesbuisjes, onderwijs, besnijding, klachten) Nr. 2 - Ondersteuning Nr. 3 - Schoolkinderen Nr. 4 - Spoedeisende hulp 1

Jaargang 22-1999 Nr. 1 - Bouwen en inrichten 1 Nr. 2 - Bouwen en inrichten 2 Nr. 3 - Eerste hulp bij kindermishandeling Nr. 4-Zichtop2000 Jaargang 23-2000 Nr. 1 - Ouders als teamgenoten Nr. 2 - Zeldzame aandoeningen Nr. 3 - Brochures voor ouders Nr. 4 - Isolatie Jaargang 24 - 2001 Nr. 1 - Verstandelijk gehandicapte kinderen in het ziekenhuis Nr. 2 - Vakbekwaamheid Nr. 3 - Brochures dagverpleging Nr. 4 - Klachten Jaargang 25 - 2002 Nr. 1 - Pedagogische zorg Nr. 2 - Extra kwetsbaar 3 (kinderen met een anusatresie, slokdarmafsluiting, Erbse parese, stofwisselingsziekte) Nr. 3 - Multidisciplinaire teams Nr. 4 - Kind en Ziekenhuis 25 jaar. Handvest met annotaties. VNverdrag inzake de rechten van het kind Jaargang 26 - 2003 Nr. 1 - Good practice Nr. 2 - Pasgeborenen Nr. 3 - Kraamsuites en gezinsgerichte zorg

Kosten per themanummer Jaargang 8 t/m jaargang 13 Vanaf jaargang 14

€ 6,00 € 7 ,50

Bestelwijze Het verschuldigde bedrag overmaken naar giro 104806 ten name van Kind en Ziekenhuis te Dordrecht onder vermelding van jaargang, nummer en thema van het tijdschrift. Indien nodig ook vermelden ter attentie van wie toezending dient te gebeuren. *Overdruk van de thema-artikelen (tijdschrift is uitverkocht).

LANDELIJKE VERENIGING KIND EN ZIEKENHUIS

AANMELDINGSFORMULIER

ONDERGETEKENDE: Naam ............................................................. (Fam/Hr/Mw/Instelling) Adres ....................................................................................................... Postcode en woonplaats .......................................................................... Functie of hoedanigheid .......................................................................... Geeft zich op als LID van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis en draagt als contributie bij €.............................. (minimaal € 27,27 per verenigingsjaar).

Datum .......................

Handtekening ...................................

Leden van de Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis ontvangen 4x per jaar het tijdschrift KIND EN ZIEKENHUIS. Het verenigingsjaar loopt van 1 oktober tot en met 30 september. Opzeggingen schriftelijk, tot drie maanden voor het einde van het verenigingsjaar. Ten behoeve van de contributiebetaling wordt een acceptgirokaart toegezonden.

Gaarne volledig ingevuld en ondertekend retourneren aan: Landelijke Vereniging Kind en Ziekenhuis Korte Kalkhaven 9 3311 JM Dordrecht

nr 3 26e jaargang september 2003 in dit nummer: Kraamsuites en gezinsgerichte zorg

Recommend Documents