NOTA KULIAH BBM3402 MINGGU KE-8 DAN 9 Hlm. 81-89 KAEDAH MENGEJA JAWI Terdapat 10 kaedah mengeja Jawi iaitu kaedah mengeja kata ulang, diftong, geluncuran, gelinciran, glotis, homograf, kata pinjaman bahasa Arab, kata pinjaman bahasa Inggeris, kata berimbuhan dan kata gabungan. 6.1 KAEDAH DIFTONG Dalam sistem ejaan Jawi terdapat tiga bentuk diftong yang digunakan iaitu /ai/, /au/ dan /oi/. Dengan adanya sistem ejaan Jawi baru, kegelisahan para pengguna dapat diselesaikan. Sebelum ini, sistem mengeja bagi beberapa perkataan Jawi disamaeja, contohnya pada perkataan-perkataan berikut: Ejaan Baru
i.
Ejaan Lama
Bakau
ì×bi@
Baku
ì×bi@
Engkau
ìØËa@
Engku
ìØËa@
Gulai
ïÛì™@
Guli
ïÛì™@
Petai
Ï@
Peti
Ï@
Diftong /ai/
Bagi mengeja perkataan yang menggunakan diftong ini hendaklah ditambah alif sebelum huruf ya, seperti: Akai
ðb×a@
Abai
ðbia@
Balai
ðübi@
Bagai
ðb™bi@
Cabai
ðbib@
Capai
ðbÏb@
Gadai
ða…b™@
Gulai
ðüì™@
Hurai
ða‰ìç@
Intai
ðbnäía@
Julai
ðüìu@
Juntai
ðbnãìu@
Kecai
ðb‚×@
Keldai
ða†Ü×@
Lampai
ðbÐßü@
Lebai
ðbjÛ@
Mempelai
ðýо@
Pantai
ðbnäÏ@
Petai
ðbnÏ@
Raptai
ðbnω@
Relai
ðü‰@
Salai
ðüb@
Sampai
ðbÐ@
Tapai
ðbÏbm@
Tupai
ðbÏìm@
Dawai
ðaëa…@
Duai
ðaë…@
Helai
ðýç@
Inai
ðbäía@
Lantai
ðbnäÛ@
Longlai
ðýËìÛ@
Nilai
ðýîã@
Perangai
ðbËaŠÏ@
Piawai
ðaëbîÏ@
Rawai
ðaëa‰@
Rumpai
ðbÐßë‰@
Sampai
ðbÐ@
Selesai
ðbÜ@
Urai
ða‰ëa@
ii. Diftong /au/ Bagi mengeja perkataan yang menggunakan diftong ini pula hendaklah di tambah alif sebelum huruf wau seperti: Atau
ëbma@
Bakau
ëb×bi@
Cengkau
ëbØÌî@
Danau
ëbãa…@
Enau
ëbãa@
Gurau
ëa‰ì™@
Jangkau
ëbØÌu@
Kacau
ëbb×@
Malau
ëübß@
Pulau
ëüìÏ@
Ranjau
ëb¬‰@
Saudara
a‰a…ì@
Surau
ëa‰ì@
Taulan
åÛëbm@
Walau
ëüaë@
Wau
ëaë@
6.2 BUNYI GLOTIS Semua perkataan bahasa Melayu yang diakhiri dengan hentian glotal akan dieja dengan menggunakan huruf qaf. Adik
Õí…a@
Baik
Õíõbi@
Cabik
Õîib@
Daik
Õíõa…@
Emak
Õßa@
Gagak
Õ™b™@
Herdik
Õí…Šç@
Jentik
Õînäu@
Itik
Õînía@
Kolek
ÕîÛì×@
Lantik
Õînãü@
Manik
Õîãbß@
Pokok
Öì×ìÏ@
Pelik
ÕîÜÏ@
Rokok
Öì×ë‰@
Sauk
Öëõb@
Takik
Õî×bm@
Usik
Õîëa@
MENGEJA DARIPADA HURUF-HURUF TERTENTU Ada beberapa huruf Jawi yang mempunyai kaedah tersendiri apabila huruf itu dimasukkan bagi mengeja sesuatu perkataan, misalnya huruf dal, hamzah, ta dan alif. 6.3.1 HURUF DAL Terdapat beberapa kaedah bagi mengeja huruf dal ini, iaitu dal sebagai /de/, dal sebagai kata depan, dal sebagai kata perbuatan dan dal dalam
3) اه.
hukum aha ( i.
ii.
Huruf dal asal yang berbunyi /de/, seperti: Dengan
åË…@
Dekat
o×…@
Debar
Ši…
Huruf dal sebagai kata depan atau awalan, seperti:
iii.
iv.
Di bawah
êëbi…@
Di dalam
a……@
Di gedung
Î놙…@
Di halaman
åßýç…@
Di jalan
åÛbu…
Huruf dal dalam hukum ha – aha, seperti: Dahulu
ìÛìç…@
Dahaga
ābç…
Huruf dal sebagai kata kerja, seperti: Diambil
Ýîjßc…@
Dibuang
Îaìi…@
Dicangkul
ÞìØÌ…@
Didaki
ï×a……@
Digari
ð‰b™…@
Dihukum
âìØy…@
Dijual
Þaìu…@
Dikupas
Ïì×…@
Dilempar
ŠÐàîÛ…@
Dimakan
å×bß…@
Dipahat
oçbÏ…
Dirasa
÷a‰…@
Disiram
â…@
Dituang
Îaìm…@
Diungkit
oîØËëc…@
Diwakaf
ﻗﻒë…
6.3.2 HURUF HAMZAH Dalam tulisan Jawi huruf Hamzah banyak mengambil alih huruf vokal, seperti alif, ya dan wau. i.
ii.
iii.
iv.
Hamzah sebagai ganti alif , seperti: Setiausaha
bèëõbîn@
Ong
Îëõ@
Ng
Îõ
Hamzah sebagai ganti wau , seperti: Kuih
éíõì×@
Buih
éíõìi
Hamzah dipakai pada perkataan yang bermula dengan huruf dal, kaf dan sin yang diikuti dengan vokal seperti: Di atas
mc…@
Seekor
‰ìØíd@
Keaslian
´Ü•d×@
Hamzah berfungsi sebagai vokal e (taling) dan vokal i, seperti:
Eh
éíg
Inn
åíg p,ñ)
6.3.3 HURUF TA (
Ada dua jenis ta yang digunakan dalam tulisan Jawi, iaitu ta panjang
p) dan ta bulat (ñ). Ta panjang terdapat pada perkataan Melayu atau
(
Inggeris, sementara ta bulat digunakan pada istilah Arab, seperti: Niat
ﻧﻴﺔ
Net
oîã@
Akhirat
ﺍﺧﲑﺓ
Alit
oîÛa@
Berkat
ﺑﺮﻛﺖ
Belat
oÜi@
Fatihah
ﻓﺎﲢﺔ
Eksport
p‰ìÐØía@
Fidyah
ﻓﺪﻳﺔ
Format
ﻓﻮﺭﻣﺖ
Hadrat
ﺣﻀﺮﺓ
Hangat
oËbç@
Istiadat
ﺍﺳﺘﻌﺎﺩﺕ
Ikut
pìØía@
Iradat
ﺍﺭﺍﺩﺓ
Jabat
oibu@
Qamat
ﻗﺎﻣﺔ
Jimat
oàîu@
Isyarat
ﺍﺷﺎﺭﺕ
Kadet
oí…b×@
Istirahat
ﺍﺳﺘﺮﺍﺣﺔ
Kabinet
oîäîib×@
Ibadat
ﻋﺒﺎﺩﺓ
Lambat
oj½@
Ibarat
ﻋﺒﺎﺭﺕ
Laut
pëõü@
Kaabah
ﻛﻌﺒﺔ
Majistret
oíîubß@
Malaikat
ﻣﻼﺋﻜﺔ
Maklumat
oßìÜÈß@
Rakaat
ﺭﻛﻌﺔ
Pasport
p‰ìÐÏ@
Riwayat
ﺭﻭﺍﻳﺖ
Sawit
oíëb@
Rukyah
ﺭﻭﺀﻳﺔ
Semat
o@
Syariat
ﺷﺮﻳﻌﺔ
Susut
pìì@
Tabiat
ﻃﺒﻴﻌﺔ
Ulat
oÛëa@
Tarekat
ﻃﺮﻳﻘﺖ
Volt
pëú@
6.3.4 PENULISAN HURUF ALIF DI AKHIR KATA Jika kita meneliti sistem tulisan Jawi sekarang, masalah penggunaan huruf alif perlu dititikberatkan. Huruf alif kadangkala dihidupkan, kadangkala dimatikan atau ditiadakan dan pada ketika tertentu pula huruf alif dipindahkan ke belakang. Alif mempunyai sifat yang beraneka ragam. Di bawah ini diterangkan beberapa hukum yang berkaitan dengan penggunaan alif. i.
Penggunaan alif pada suku kata akhir terbuka Angsa
bËa@
Cipta
bnÐî@
Ela
ýía@
Haloba
biìÜç@
Juara
a‰aìu@
Lena
bäîÛ@
Nusa
bìã@
Roda
a…ë‰@
Bendera
aŠí†äi@
ii.
Dosa
bë…@
Gempa
bÐà™@
Istimewa
aìîàînía@
Kuda
a…ì×@
Mertua
aìmŠß@
Piala
übîÏ@
Sula
üì@
Waspada
a…bÐë
Pengguguran alif pada suku kata akhir terbuka Angka
ÙËa@
Cuaca
„aì@
Kaya
ðb×@
Istana
æbnía@
Jaya
ðbu@
Kaca
„b×@
Laga
āü@
Mata
pbß@
Nama
âbã@
Raba
la‰@
Raja
xa‰@
iii.
Saka
Úb@
Taja
bubm@
Baca
„bi@
Duka
Úë…@
Haba
lbç@
Jana
æbu@
Jelata
pýu@
Laba
lü@
Leka
ÙîÛ@
Mereka
ÙíŠß@
Paduka
Úë†Ï@
Raga
āa‰@
Saja
xb@
Sasa
÷b@
Tapa
Òbm@
Utama
âbmëa@
Wacana
æbaë@
Penyembunyian alif pada suku kata akhir tertutup Adab
l…a@
Balak
ÕÛbi@
Dendam
â†ã…@
Formal
ﻓﻮﺭﻣﻞ
Hinggap
ÑšÌîç@
Jantan
³äu@
Lambak
Õj½@
Pakat
o×bÏ@
Umpan
åÐßëa@
Acar
Ša@
Curah
ê‰ì@
Demam
áß…@
Gagal
Ý™b™@
Ingkar
ŠØÌía@
Kolam
ì×@
Onak
Õãëa@
Tukar
Š×ìm@
Waja
xaë@
Ziarah
ñ‰bí‹
6.3.5 HURUF-HURUF BERBUNYI KE ATAS HALUS /e/ Semua huruf Jawi boleh berbunyi sendiri tanpa bantuan huruf saksi iaitu bunyi ke atas halus. Misalnya, huruf alif selain berbunyi /a/ seperti dalam perkataan anak, ia juga boleh berbunyi /e/ seperti dalam perkataan emak. Sungguhpun begitu 20 huruf sahaja lazim digunakan:
Alif /e/ emak
@ @Õßa@–@a
Ba /be/ betul
@ @Þìni@M@l
Ta /te/ telur
@ @䓆m@M@p
Sa /se/ selasa
t@ﺛﻼM@@ﺙ
Jim /je/ jemu
@ @ìº@M@x
Ca /ce/ cerah
êŠ@M@„
Dal /de/ dekat
o×…@M@…@
Ra /re/ resah
é‰@M@ @‰@
Sin /se/ senang
Íä@M@÷@
Nga /nge/ ngeri
ðŠË@M@ @Î@
Pa /pe/ petang
ÍnÏ@M@Ò@
Qaf /ke/ kedah
†Ó@M@ @Ö
Kaf /ke/ keras
÷Š×@M@ @Ú@
Ga /ge/ gelap
ÑÜ™@M@ @ā@
Lam /le/ lemas
½@M@Þ@
Mim /me/ menang
Íäß@M@â@
Nun /ne/ negeri
ðŠšã@M@ @æ@
Wau /we/ wewenang
Íãëë@M@ë@
Ha /he/ helang
ÍÜç@M@ê@
Nya /nye/ nyenyak
Õrq@M@ @t@
6.3.6 SISTEM MENULIS KATA DASAR TIGA SUKU KATA Kata seumpama ini boleh dibahagikan kepada dua iaitu: i.
ii.
Kata dasar yang berdiri bebas seperti: Angkara
a‰bØËa@
Cemburu
ë‰ìj¼@
Fantasi
ﻓﻨﺘﺎﺳﻲ
Ibadat
ñ…bjÇ
Jejaka
Úbvu@
Balairung
ÎëŠíübi@
Dahaga
ābç…@
Gembala
übjà™@
Halaman
åßýç@
Kemudi
ð…ìà×@
Mamalia
bîÛbßbß@
Opera
aŠÏëa@
Taklimat
òàîÜÈm@
Umpama
âbÐßëa@
Kata-kata yang terbina dengan menerima penambahan pada kata dasar dua suku kata, seperti:
Acara
a‰ba@
Cendekiawan
æëbî׆ä@
Empangan
åÌÐßa@
Idealisme
óàîÛbí†ía@
Kurungan
åËë‰ì×@
Mayapada
a…bÏbíbß@
Orientalis
îÛbnäî÷í‰ëa@
Qiamullail
ÝîÜÛa@âbîÓ@
Belajar
Šuýi@
Dermasiswa
aìîb߉…@
Fikiran
ﻓﻴﻜﲑﻥ
Kebajikan
åÔîubj×@
Jambangan
åÌjº@
Larutan
åmë‰ü@
Nasionalisme
óàîÛbãìîbã@
Pendakwaraya
ða‰aìdžäÏ@
Radioaktif
ﺭﺍﺩﻳﻮﺍﻛﺘﻴﻒ
Temujanji
ïväuì·
