non-stop in beweging Jaarverslag 2008 > Een jaar vol beweging > 15 opmerkelijke momenten > Aanpakken heeft resultaat

non-stop in beweging Jaarverslag

2008

> Een jaar vol beweging > 15 opmerkelijke momenten > Aanpakken heeft resultaat

ProRail / Jaarverslag 2008

1

Jaarverslag ProRail 2008

non-stop in beweging

2

Het moment van Frans van Dommelen in 2008 24 november 2008, 10.30 uur

Spannende finale na razendsnelle HSL-aansluiting Burgemeester Gerd Leers pleitte er hartgrondig voor: een snellere verbinding tussen Maastricht en Brussel. ProRail wilde graag. Alleen waren er nogal wat technische uitdagingen. Zoals de rem in de Belgische HSL-trein. Die veroorzaakte storingen in de Nederlandse beveiliging. Toch kwam de verbinding er. In een razendsnel tempo. Bouwmanager Frans van Dommelen: “We hebben de spoorinfrastructuur op een aantal punten aangepast. Dat moest natuurlijk uitvoerig worden getest.

Normaal duurt het vrijgavetraject, als alle testdocumenten er zijn, ongeveer een jaar. Nu acht weken! Dankzij een hele goede samenwerking. Met de Belgen, NS, NS Hispeed, ProRail, IVW, Arcadis, de lokale overheid. Toch bleef het tot het einde spannend. In de nacht van 23 op 24 november waren de laatste testen. Om 5 uur ‘s ochtends waren die klaar en kon ik zo door naar de persconferentie. Die was diezelfde ochtend op het provinciehuis. Gelukkig had ik goed nieuws: het is uitstekend gegaan.”

3

Kerncijfers 2008

(in miljoenen euro’s)

2008

2007

1.464

1.330

Exploitatie Bedrijfsopbrengsten

– 1.463

– 1.300

Bedrijfsresultaat

1

30

Resultaat na belastingen

0

0

Bedrijfslasten

Vermogen

18.101

18.193

Eigen vermogen

4.126

4.857

Langlopende schulden

1.855

1.971

16.251

16.336

540

573

Balanstotaal

Activa Materiële vaste activa Jaarafschrijvingen

1.023

858

Investeringsbijdragen

929

792

(in absolute aantallen)

2008

2007

Aantal medewerkers (gemiddeld)

3.220

2.903

Aantal fte’s (gemiddeld)

3.049

2.747

Bruto-investeringen

Medewerkers

4


(in absolute aantallen)

2008

2007

Kwantiteiten

2.896

2.896

waarvan enkelsporig

915

915

waarvan meersporig

1.981

1.981

netlengte geëlektrificeerd

2.195

2.195

Totale spoorlengte (in km)

6.830

6.830

91

104

7.508

7.488

138

126

Overwegen

2.696

2.720

waarvan beveiligd

2.059

2.066

11.337

10.882

387

386

1.654

1.736

Beweegbare bruggen

76

86

Tunnels 4

13

12

Tonkilometers (in miljarden per jaar)

52

51

waarvan personen

37

36

waarvan goederen

15

15

Treinkilometers (in miljoenen per jaar)

145

143

waarvan personen

131

129

waarvan goederen

13

13

1

1

Aantal klanten (spoorwegondernemingen)

36

35

waarvan personen

10

10

waarvan goederen

15

15

waarvan overig (aannemers/museumlijnen)

11

10

Netlengte in exploitatie (in km)

waarvan vervangen in boekjaar Wissels waarvan vervangen in boekjaar

Seinen 1 Stations 2 Stationsoppervlakte (in duizenden m ) 2

3

waarvan overig (aannemers/testritten)

1 H et vergelijkend cijfer (het aantal seinen 2007) is aangepast voor het aantal seinen zonder typeaanduiding. Deze werden tot en met 2007 niet meegeteld. 2 Het aantal stations is in 2008 toegenomen door ingebruikname van station Amsterdam Holendrecht. 3 H et vergelijkend cijfer (het aantal duizenden m2 stationsoppervlakte 2007) is aangepast als gevolg van verfijning van de object-registratie. Voorpleinen worden in 2008 niet langer meegeteld. 4 De toename van het aantal tunnels betreft de HSL dive-under.


5

Inhoud

4 6 10 13

Kerncijfers Inhoud Voorwoord Verslag van de Directie

Momenten

2

Frans van Dommelen

8

Rob Merrienboer

16

Wim Roelofs

14

In beweging

24

Corine Boon

21

Klanten, omgeving en samenleving

30

Cees de Vries

27

Prestaties

36

Gert van den Heuvel

44 Marja van Minnen, Hans Kanaar en

41

De organisatie

47

Governance en managementcontrol

52

Financieel verslag

50

Henk Wind

58

Dank en waardering

56

Pierre Eerkens

64

Bas Leers

68

Jos Steinen en Ger Vroemen

59 66

6

Bericht van de Raad van Commissarissen Personalia

71 72

Jaarrekening 2008

73

Exploitatierekening 2008

74

Kasstroomoverzicht

75

Toelichting op balans en exploitatierekening

101

Niet in de balans opgenomen verplichtingen

07 1 08 1

Resultaatsbestemming

109

Accountantsverklaring

Balans per 31 december 2008

Overige gegevens


Lidwien Prinssen-de Pater

82

Nicole Vroomans

92

Marc Unger

104

Eric Thieme

110

Jeanette van der Kruk


7

8

Het moment van Rob van Merrienboer in 2008 22 november 2008, 16.40 uur

Niemand meer op z’n eilandje

Rob van Merrienboer werkt bij het Operationeel Controle Centrum Rail (OCCR). Als er wat mis gaat op het spoor, komt hij in actie. In november kantelde een kalktrein. Juist toen – bij wijze van proef – ProRail en de vervoerders fysiek bij elkaar zaten op het OCCR. En Rob weet het zeker: het blijft niet bij een proef. "Als je bij elkaar zit, is de communicatie veel makkelijker. Je weet sneller of je hetzelfde beeld van de situatie hebt.

Normaal heb je alleen telefonisch contact. En door een telefoon zeg je makkelijker ‘nee’ dan wanneer je elkaar in de ogen kijkt. En toen die omgevallen kalktrein. Wij en de vervoerders, we gingen er gelijk samen tegenaan. Je voelde de chemie ontstaan, iedereen wilde het oplossen. Niemand zat meer op z’n eilandje. Tuurlijk, het was een rotongeluk. Maar het was óók een goede ervaring. En het bewijs van een geslaagde proef.”

9

Voorwoord

Nederland heeft het drukst bereden spoor van de Europese Unie. Het aantal reizigers zal alleen maar toenemen in de toekomst. Nederland in beweging houden is een uitdaging die ProRail graag aangaat. Als netwerkmanager van het spoor heeft ProRail één belangrijke ambitie: dienstverlener zijn voor onze klanten. Voor de vervoerders en hun klanten (de reizigers en de verladers), voor omwonenden en regionale overheden, voor ieder die op zijn eigen wijze in zijn dagelijks leven en werken van de Nederlandse railinfrastructuur afhankelijk is. In 2008 heeft ProRail belangrijke stappen gezet in de ontwikkeling van zijn positie als dienstverlener met de kernopdracht: Nederland non-stop in beweging en bereikbaar houden.

In al onze dagelijkse activiteiten willen wij betere prestaties leveren én blijven leren van onze ervaringen. ProRail is een lerende organisatie. We willen en moeten beter presteren: de output van onze werkprocessen, de robuustheid van onze ICT, de samenwerking met opdrachtgevers, klanten en infra-partners, de resultaten van aanbestedingen. Voortdurend zoeken we naar mogelijkheden om kwaliteit te verbeteren. Door monitoring, door insourcing, door interactie en samenwerking.

Het spoor wordt steeds meer gezien als een essentiële en vanzelfsprekende nutsvoorziening. Net als water uit de kraan en stroom uit het stopcontact. Het moet gewoon werken en veilig zijn.

ProRail werkt continu aan verbetering van de railinfrastructuur. Zo werd eind 2008 in de Hanzelijn de tunnel geopend die de oost- en de westoever van het Drontermeer met elkaar verbindt. De Zeeuwse Lijn werd vernieuwd, waarbij ProRail een innovatieve onderhoudsaanpak heeft toegepast.

In 2008 heeft ProRail meer grip gekregen op de bedrijfsprocessen, wat leidde tot een stijgende lijn in de prestaties. Met de dienstregeling 2008 kwamen er ongeveer 200.000 ritten bij, daarmee nam het aantal treinritten toe van 2,6 miljoen in 2006 naar 3 miljoen in 2008. Er waren minder verstoringen op het spoor te melden. De beschikbaarheid van het spoor werd groter, de stations werden schoner, en de veiligheid op en rond het spoor nam toe. Het vertrouwen van de samenleving in de dienstverlening van ProRail is gegroeid.

Bij station Best heeft ProRail, in sneltreinvaart, de perrons verlengd, zodat ook lange intercitytreinen een extra stop kunnen maken. Daarvoor moest ook de bovenleiding worden aangepast. Een extra stop in Best was nodig om het fileleed te verminderen, dat wordt veroorzaakt door werkzaamheden aan de A2. Door auto en trein niet als concurrenten te zien, maar elkaar juist te laten aanvullen, is hier mobiliteitswinst behaald. Op 9 april 2008 zijn de verlengde perrons in gebruik genomen.

In al onze dagelijkse activiteiten willen wij betere prestaties leveren én blijven leren van onze ervaringen.

10


In 2008 is ProRail samen met NS en de goederenvervoerders begonnen met het actieplan Ruimte op de Rails: het uitbouwen van een vernieuwend en excellent presterend railnetwerk dat de komende twaalf jaar zo’n vijftig procent meer treinverkeer mogelijk moet maken. ProRail realiseert zich daarbij dat dit niet alleen een kwestie is van hoogwaardige technische kennis en innovatief vermogen, we moeten ook oog hebben voor de impact op omgeving en samenleving. ProRail is een bedrijf van professionals. Daarom hebben we geïnvesteerd in nieuwe vormen van interne kennisoverdracht. Met het oog op de verwachte behoefte aan nieuwe medewerkers is de arbeidsmarktcommunicatie aangescherpt. Ons jaarlijkse tevredenheidsonderzoek onder de medewerkers had een positief resultaat. In 2009 gaat ProRail door op de lijn die in 2008 is ingezet: voortdurend verbeteren van operational excellence, hoogfrequent spoorgebruik mogelijk maken, meer ruimte bieden aan het goederenvervoer, meer maatwerk bieden in de regio en het publieke belang dienen op een efficiënte manier. Wij staan er voor om de plannen niet alleen te realiseren, maar daar waar zinnig en mogelijk ze ook te versnellen ten opzichte van het Beheerplan 2009-2020. Die versnelling is nodig voor de vitaliteit van de (spoor)bouwsector en ook goed voor de klanten van ProRail. De samenleving wil meer van ons, en de samenleving wil het beter. Nederland wil non-stop in beweging blijven. ProRail maakt dat mogelijk. Utrecht, 16 april 2009

namens de Directie van ProRail B.V. Bert Klerk, president-directeur


11

12


Verslag van de Directie


13

In beweging

In 2008 heeft ProRail zijn klanten beter bediend. Daardoor heeft de samenleving meer vertrouwen in ProRail gekregen én hogere verwachtingen. In 2008 is ook een start gemaakt met een verdere ontwikkeling van de Nederlandse railinfrastructuur aan de hand van vijf speerpunten.

Wat onze klanten willen De wensen van reizigers In 2008 hebben opnieuw meer mensen voor de trein gekozen. Meer mensen die allemaal goed bediend willen worden. Als je op het station aankomt, moet de trein klaarstaan – of net het station binnenrijden – , de trein die je comfortabel van A naar B brengt. Overstappen is ok, maar dan wel echt overstappen en niet wachten op een tochtig perron, de tolerantie van reizigers voor vertragingen neemt af. En dat station moet natuurlijk schoon en veilig zijn, een aangename omgeving die zich voegt naar de wensen van de haastige reiziger. Een transfervoorziening waar trein, bus, tram, metro en taxi verregaand geïntegreerd zijn.

De wensen van verladers Ook de verladers kozen in 2008 opnieuw vaker voor het spoor. Dat is een maatschappelijk gewenste ontwikkeling, want meer vracht over het spoor betekent minder vrachtwagens op de weg, wat op zijn beurt leidt tot minder files en minder CO2-uitstoot. Een spoor dat complementair wil zijn aan vrachtvervoer over weg en water, biedt goede transfermogelijkheden voor vracht, is betrouwbaar en voorspelbaar. Dat stelt hoge eisen aan de vervoerders en aan de railinfrastructuur waarvan zij gebruikmaken en die ProRail beheert en ontwikkelt.

14


De regio en de omwonenden Het spoor moet Nederland bereikbaar maken en zo bijdragen aan de economische ontwikkeling van alle regio’s van het land. Veel spoor betekent ook: veel mensen die langs het spoor wonen en werken, die gebruikmaken van spoorwegovergangen. De sleutelwoorden zijn hier: beperken van geluidhinder en zorgen voor veiligheid op overwegen. ProRail heeft ook hier een belangrijke uitdaging.

De vervoerders, onze directe klanten Vervoerders staan voor de uitdaging de wensen van hun klanten te realiseren. De vervoerders maken daarbij gebruik van de railinfrastructuur die ProRail beheert en ontwikkelt. De vervoerders zijn de directe klanten van ProRail. Op dit moment heeft ProRail tien personenvervoerders en vijftien goederenvervoerders als klant. Daarnaast zijn er elf andere partijen, zoals aannemers, die over het spoor mogen rijden. Die vervoerders willen niet allemaal hetzelfde. NS wil treinpaden in een vast patroon terwijl regionale personenvervoerders infra-capaciteit op maat willen. Goederenvervoerders daarentegen willen flexibiliteit en lastminutepaden, waarbij ze willen doorrijden zonder te stoppen. Tot slot hebben ook investerende overheden verschillende wensen. De één wil van het spoor een lightrailachtige verbinding maken die de binnenstad ingaat, de ander wil meer stations en een derde wil vooral een betere inpassing van het spoor in het stedelijke gebied.

Kortom: de verscheidenheid in de wensen van onze klanten maakt een gedifferentieerd aanbod in de producten en diensten van ProRail noodzakelijk. Dat geldt dan niet alleen voor de verschillende personen- en goederenvervoerders. Ook de vervoersautoriteiten, de verladers, de lokale en regionale publieke en private partners en de reizigers hebben steeds meer uiteenlopende wensen en behoeften. ProRail heeft op dit vlak belangrijke stappen gezet en resultaten geboekt in 2008. Hierover meer in het hoofdstuk Klanten, omgeving en samenleving.

Aanpakken heeft resultaat Meer reizigersen meer goederenvervoer; met de dienstregeling 2008 alleen al kwamen er ongeveer 200.000 ritten bij. Daarmee is het aantal treinritten toegenomen: van 2,6 miljoen in 2006 naar 3,0 miljoen in 2008, naar 3,1 miljoen – zo is de verwachting – in 2009. Maar, meer ritten betekent meer onderhoud en dat onderhoud vraagt weer meer capaciteit. ProRail wordt hier voor een praktisch dilemma gesteld. Een dilemma dat ingrijpt in onze organisatie en processen, en dat ProRail in 2008 heeft opgepakt. In 2008 heeft ProRail meer grip gekregen op de eigen bedrijfsprocessen, waardoor we slimmer en flexibeler onze werkzaamheden kunnen inplannen. ProRail heeft het aantal storingen teruggedrongen, we repareren sneller en we hebben minder tijd nodig voor onderhoud. Dit heeft geleid

Groei en recessie In het vierde kwartaal van 2008 is een terugval in het goederenvervoer vastgesteld. Naar verwachting zal deze daling zich in 2009 ook uitbreiden naar het reizigersvervoer. De komende jaren wordt duidelijk wat dit betekent voor de groei op de lange termijn. De economische recessie kan leiden tot een omslag in de groei-trends en dus tot een noodzaak onze doelen bij te stellen.

tot een hogere beschikbaarheid en betrouwbaarheid van het spoor en tot minder verstoringen voor onze klanten. De cijfers in het hoofdstuk over onze prestaties laten het zien. Sinds december 2008 wordt het spoor grotendeels alleen nog met videoschouwtreinen geïnspecteerd. Deze treinen rijden tussen de andere treinen door en filmen het spoor en de wissels. De beelden worden op kantoor bekeken. De voordelen hiervan zijn de hogere arbeidsveiligheid (minder mensen in het spoor) en de toegenomen beschikbaarheid (het verstoort de dienstregeling praktisch niet). Ook is in 2008 begonnen met de landelijke invoering van de nieuwe mobiele werkplaats. Dit is een trein zonder bodem waarbinnen alle gereedschap voorhanden is, zodat onder optimale omstandigheden (zoals veilig en droog) aan het spoor kan worden gewerkt. Ook hier weer met minimale hinder voor het reguliere treinverkeer.

Optimale mix van slim benutten en meer infra Minister Eurlings van Verkeer en Waterstaat is in september 2008 akkoord gegaan met het plan Ruimte op de Rails van de gezamenlijke spoorsector: elke tien minuten een reizigerstrein en een groene golf voor de goederen op het spoor. Dit plan, dat een budget van 4,5 miljard euro heeft, gaat tot 2020 een jaarlijkse groei van 5% in het reizigersvervoer per spoor realiseren. Met Ruimte op de Rails wordt een systeemsprong op het spoor gerealiseerd. Het plan beoogt een optimale mix van aan de ene kant het uitbreiden van de infrastructuur waar nodig en aan de andere kant het slimmer plannen en organiseren van de treinenloop waar mogelijk. ProRail streeft ernaar het spoor en de dienstverlening naar een hoger niveau te brengen. Een niveau dat wordt gekenmerkt door meer ruimte voor groei, meer capaciteit, hogere frequenties, vernieuwende oplossingen en een betere dienstverlening op alle fronten: service, klantgerichtheid en samenwerking. Zo kan de meerwaarde en de concurrentiekracht van het spoor groter worden en het marktaandeel in de totale mobiliteit worden uitgebreid.


15

16

Het moment van Wim Roelofs in 2008 22 november 2008, 16.40 uur

De kick als alles dan weer rijdt

Wim Roelofs, manager Storingsherstel en Calamiteiten, kan genieten van dingen die mis gaan. Nou ja, van het proces dat daarna op gang komt. Mouwen opstropen, met vereende krachten de boel vlot trekken. In de omgevallen kalktrein bij Amsterdam Muiderpoort zag hij daarom direct een ‘geweldige klus’. “Een ravage! Op een kritische locatie. Het treinverkeer Amsterdam-Utrecht lag stil. Dan komt er wat in bewe-

ging hoor. De mensen ter plekke doen fantastisch werk. Ik stuur aan, hou het crisisplan in de gaten. Prachtig plan trouwens. De insteek was niet: hoe herstellen we de situatie van voor het ongeval? Maar: hoe krijgen we de treinen snel weer aan het rijden? Dan kijk je heel anders. Wat is technisch haalbaar? Welke spullen kunnen we snel krijgen? Dat bleek heel effectief: na een week reden alle treinen weer normaal. Zó snel, na zo‘n ravage – dat geeft een enorme kick.”

17

 Blokschakelaar van het systeem Beheerste Toelating

Innovatie en duurzaamheid Innovatie ProRail is steeds op zoek naar innovaties, die zorgen voor een betere verhouding tussen prijs en prestatie. Ze zorgen er ook voor dat ProRail zijn ambitieuze doelstellingen kan waarmaken. Elders in het jaarverslag zijn al enkele innovaties beschreven, zoals de videoschouwtrein. Hieronder volgt nog een aantal voorbeelden. RouteLint: TomTom voor machinisten RouteLint laat treinbestuurders schematisch zien wat er gebeurt op het spoor in de buurt van hun eigen trein: intakkende treinen, vooren achterliggers en eventueel het aantal vertragingsminuten. Machinisten kunnen dankzij RouteLint beter inspelen op wat er op het spoor gebeurt. Ze kunnen eerder zien of het zin heeft om te versnellen of te remmen en daardoor energiezuinig en punctueler rijden. RouteLint is eigenlijk een TomTom voor machinisten. Technische tests zijn in 2008 uitgevoerd en laten positieve resultaten zien. In 2009 wordt op het traject Den Haag-Venlo de exacte energiebesparing en punctualiteit gemeten. Beheerste Toelating met blokschakelaar: veilig werken zonder overlast In november 2008 heeft ProRail het systeem Beheerste Toelating met blokschakelaar geïntroduceerd. Hiermee kunnen sommige onderhoudswerkzaamheden aan het spoor sneller en efficiënter worden uitgevoerd, terwijl de treinen blijven rijden. Spoorwerkers kunnen veilig tussen twee treinen door werken, zonder dat de reizigers er last van hebben. Speciale schakelaars bedienen de seinen en zorgen ervoor dat er niet tegelijk gewerkt en gereden kan worden. Spoorwerkers vinden het prettig dat overdag kan worden gewerkt in plaats van ’s nachts. Treinreizigers hebben minder overlast, omdat het spoor minder vaak ‘buiten dienst’ hoeft. Daarnaast is het werk aan het spoor overdag goedkoper dan ‘s nachts. In juli 2009 besluit ProRail of het systeem landelijk wordt ingevoerd.

18


ProRail PrijsVraag: energieopwekking in middelpunt van de belangstelling Energie opwekken uit de voetstappen van reizigers op stations. Een slimme schakelaar die energieverlies bij het remmen van treinen halveert. Plannen voor grootschalige energiewinning langs het spoor. Deze drie ideeën werden genomineerd voor de ProRail PrijsVraag 2008. De finalisten kunnen hun idee concreet uitwerken en een plan maken voor een CO2-neutraal spoor tussen Utrecht en Den Haag. De uiteindelijke winnaar wordt in juni 2009 bekendgemaakt. Hij of zij mag het winnende idee samen met ProRail uitvoeren.

Duurzaamheid ProRail is zich bewust van de duurzaamheidsaspecten van het vervoer per spoor. Het spoor is een relatief duurzame vervoersmodaliteit. Omdat het treinverkeer verder zal groeien, is voortdurend innovatie nodig om de milieubelasting verder te beperken. In 2008 hebben we beleid geformuleerd om de duurzaamheid van de activiteiten van ProRail te verbeteren.

Ons waardevolle erfgoed In 2008 heeft de TU Delft een studie afgerond in opdracht van ProRail, NS en Bureau Spoorbouwmeester om te komen tot een inventarisatie van onze collectie bijzondere stationsgebouwen. Dit heeft geresulteerd in een zorgvuldige analyse van monumentale stationsgebouwen welke ProRail en NS willen behouden voor toekomstige generaties. Hierbij is ondermeer gekeken naar de verschillende architecten, spoorwegondernemingen en typen stations. Met het oog op de vele grote verbouwingen op de stations hebben ProRail en NS in 2008 eveneens een inventarisatie gemaakt van kunst op stations zoals historische plakkaten, beelden en wandschilderingen.

Hagedissen en hazelwormen op het spoor Tussen medio april en medio mei 2008 zijn beschermde hagedissen en hazelwormen die op het spoor in Maastricht leven, verplaatst naar een ander leefgebied in de directe omgeving van het spoor. Gespecialiseerde medewerkers van de stichting RAVON voerden de verplaatsing in opdracht van ProRail uit. Het verplaatsen van de dieren was nodig omdat ProRail het spoor tussen Maastricht en Lanaken gaat vernieuwen, zodat het daarna weer in gebruik kan worden genomen.

Ons beleid voorziet erin dat ProRail bij haar activiteiten rekening houdt met het maatschappelijk belang van het spoor. Het spoor moet concurrerend zijn en blijven, met andere vervoersmodaliteiten. Bij onze beslissingen stellen wij maatschappelijke belangen voorop bij het bepalen van de koers, handelen wij transparant en integer en zoeken wij de balans tussen people, planet en profit voor onze producten en de totstandkoming ervan.

passing van zonnepanelen, het scheiden van afval, het opvangen van regenwater, het gebruik van duurzame materialen en het toekomstbestendig bouwen van stations. • Aspecten van duurzaamheid laten meewegen bij aanbestedingen van bouwprojecten, zoals het Hanzelijncontract voor de bovenbouw tussen Lelystad en Hattem.

Om deze bewustwording vorm te geven, is in 2008 het programma Duurzaamheid gestart. In 2009 zijn we op weg naar het bewerkstelligen dat duurzaamheid een aantoonbaar en zo mogelijk integraal uitgangspunt wordt voor ons beleid en de toepassingen, en zichtbaar wordt in onze bedrijfsvoering en ons gedrag. De speerpunten zijn gericht op stations, energie, natuur en landschap en inkoop.

De komende jaren staat ProRail voor uitdagingen. We moeten ruimte op het spoor creëren om de groei van het personen- en goederenvervoer mogelijk te maken. We staan voor de opgave om meer te differentiëren naar soorten klanten, meer maatwerk te leveren en daarbij een hoge betrouwbaarheid en veiligheid te garanderen.

De activiteiten van het programma Duurzaamheid in 2008 waren: • Er is een scan uitgevoerd naar de duurzaamheid van de bedrijfsprocessen van ProRail. Met de scan is inzicht verkregen in de huidige status van duurzaamheid binnen ProRailprocessen en de mogelijkheden om dit te verbeteren. • Een natuur- en landschapsbeleid is vastgesteld, waarmee de negatieve effecten op natuur en landschap worden terugdrongen en nieuwe natuur- en landschapswaarden worden ontwikkeld. De ambitie van ProRail richt zich op vijf thema’s: - landschappelijke inpassing; - voorkomen van verstoring (door licht en geluid); - voorkomen van versnippering; - voorkomen van milieueffecten van onkruidbestrijding; - beheer en ontwikkeling van ‘eigen’ natuur en landschapswaarden. • In samenwerking met NS is een Energiebesparingsplan 2009-2010 opgesteld. • Het project ‘Ambities voor duurzame stations’ is gestart in samenwerking met NS. Voor zowel nieuwbouw als het beheer van stations is in 2008 gekeken naar manieren om dit op meer duurzame wijze te doen. Hierbij wordt gekeken naar een breed scala van maatregelen zoals toe-

Onze speerpunten

Om dit waar te maken, zal ProRail als publieke dienstverlener – nog meer dan tot nu toe – klantgericht en zakelijk moeten optreden. In 2008 zijn we aan de slag gegaan met vijf speerpunten. De resultaten hiervan worden doorvertaald in de werkprocessen, de bedrijfsvoering, de sturing en het strategisch plan tot 2015.

Operational excellence ProRail wil de dagelijkse prestaties op het spoor (24 uur per etmaal, zeven dagen per week) en op de stations voortdurend verbeteren. Hetzelfde geldt voor de kwaliteit en de voortgang van onze projecten en ons maatwerk. De groei in operational excellence die ProRail in 2008 heeft gerealiseerd, is op het niveau van prestatie-indicatoren zichtbaar gemaakt in het hoofdstuk Prestaties van dit jaarverslag: toenemende beschikbaarheid van het spoor, schonere stations, meer veiligheid op en rond het spoor.


19

 Vlnr: Udo Groen (ProRail), Aad Veenman (NS), Detlef Heydt (Belangenvereniging Rail Goederenvervoerders), Minister Camiel Eurlings, bij de presentatie Ruimte op de Rails.

Hoogfrequent spoorvervoer Met het actieplan Ruimte op de Rails zijn in 2008 de eerste stappen gezet in de richting van hoogfrequent spoor. Daarbij zal in de toekomst op vier corridors van het kernnet, waar NS over rijdt, elke tien minuten een trein vertrekken in elke richting. De capaciteit op het spoor kan daardoor ook met de helft toenemen en daarmee voldoen we ook aan de groeiende behoefte (aan mobiliteit) van de reizigers. Hoogfrequent spoor is op korte termijn al haalbaar, op voorwaarde dat we ons innovatief vermogen aanspreken en nieuwe vormen van samenwerking aangaan met alle betrokken partijen. In 2012 wil ProRail klaar zijn voor hoogfrequent spoor op enkele van de belangrijkste verbindingen in Nederland. In 2020 moeten de ambities volledig gerealiseerd zijn.

2008 een portaal ingericht waar wensen en vragen van onze klanten direct worden afgehandeld (zie ook het hoofdstuk Klanten, omgeving en samenleving).

Publiek belang, zakelijk gediend ProRail is een organisatie met een publieke taak. Bij de uitvoering van die taak zullen wij nog efficiënter te werk gaan. ProRail zal optreden als een goed rentmeester van het maatschappelijk kapitaal dat het spoor vertegenwoordigt. Daarnaast willen wij activiteiten ontwikkelen die waarde kunnen toevoegen aan onze kernactiviteiten. ProRail zal sturen op maatschappelijk rendement en op een efficiënte en financieel gezonde bedrijfsvoering. Resultaten en activiteiten van 2008 leest u in de volgende twee hoofdstukken.

Meer ruimte voor goederenvervoer ProRail wil meer ruimte, meer flexibiliteit en meer aanvullende diensten bieden aan het goederenvervoer. Dat doen we door een beter op het goederenvervoer toegesneden capaciteitsplanning (met onder andere toekomstvaste paden), door meer acquisitie bij vervoerders, verladers en sleutelopdrachtgevers, door intensief partnership met havenbedrijven en door meer aandacht voor spooraansluitingen. In 2008 is daartoe ook een directeur goederenvervoer benoemd.

Maatwerk voor de regio ProRail gaat beter reageren en anticiperen op wensen van regionale klanten en regionale overheden. Dat doen we door het contact met onze klanten te verbeteren, meer differentiatie in producten en diensten aan te brengen, en ons verkoop- en productieproces te stroomlijnen. Een belangrijke stap in de verbetering van de dienstverlening aan regionale klanten is gezet met de oprichting van multidisciplinaire teams en de toepassing van de nieuwe werkwijze voor alle lopende regionale projecten. Ook is in

20


Relined Met energienetbeheerder TenneT is ProRail de joint venture Relined aangegaan. TenneT heeft een eigen glasvezelnet langs de hoogspanningsmasten, ProRail heeft er een langs het spoor. Relined verhuurt de overcapaciteit van deze beide glasvezelnetten aan derden. Relined is een voorbeeld van de nieuwe aanpak van ProRail. In 2008 kon voor het eerst sinds de oprichting van Relined een volledig bezette vezelcapaciteit op kabels naar en binnen Amsterdam gemeld worden. Relined neemt daarmee in het grootste internet exchange centrum ter wereld, een prominente plaats in als leverancier van glasvezelverbindingen tussen datacenters.

Klanten, omgeving en samenleving

Een betere dienstverlening aan onze klanten, maatwerk en meer oog voor de omgeving. Ontwikkeling van onze medewerkers. En meer communicatie met de samenleving. Dat is wat we in 2008 hebben gerealiseerd.

Dienstverlening aan vervoerders

Slimmer plannen van onderhoud

ProRail wil de capaciteit van het spoor maximaliseren. Dat is in het belang van onze klanten. Tegelijkertijd is het zaak de beschikbare capaciteit zo goed mogelijk te verdelen, waarbij de verschillende spoorgebruikers concurrenten zijn. In 2008 heeft ProRail de capaciteitsverdeling succesvol laten verlopen. De schaarste zelf is ook aangepakt: door het onderhoud slimmer te plannen, door innovatieve contractering van onderaannemers en dankzij verschillende ICT-projecten. Voor 2009 zijn nog extra maatregelen voorbereid: het Operationeel Controle Centrum Rail en de insourcing activiteiten NedTrain PgV.

Met het groeiend aantal treinen neemt de onderhoudsbehoefte van het spoor toe, maar is tegelijkertijd minder tijd voor onderhoud beschikbaar. Daarnaast worden de maatschappelijke eisen voor beschikbaarheid steeds hoger: de reiziger wil gewoon geen last hebben van onderhoud. De goederenvervoerders ook niet, maar zij rijden juist vooral in de nacht. ProRail stelt op zijn beurt steeds zwaardere eisen aan de uitvoering van het spooronderhoud om de veiligheid van baanwerkers verder te verhogen. Tijd voor onderhoud zal altijd nodig zijn. ProRail wil onderhoud uitvoeren met zo min mogelijke hinder voor vervoerders.

Capaciteitsverdeling aan de onderhandelingstafel Op dit moment mogen 36 partijen gebruikmaken van het spoor: tien openbare personenvervoerders, vijftien commerciële goederenvervoerders en elf andere partijen, zoals aannemers. Hoezeer het ProRail ook is gelukt om de capaciteit van het spoor te laten toenemen, het blijft een schaars goed. Leidde die schaarste in voorgaande jaren nog tot spanning met de vervoerders, door te kiezen voor een intensief traject met de vervoerders – met veel ruimte voor consultatie – is het proces in 2008 voorspoedig verlopen. Bijna alle aanvragen konden worden gehonoreerd en problemen zijn opgelost in het verdelingsproces.

Allen aan de onderhandelingstafel Gebruikers van het spoor moeten jaarlijks capaciteit aanvragen bij ProRail. Dat geldt voor vervoerders maar ook voor ProRail zelf: we moeten ruimte hebben zodat onze aannemers aan het spoor kunnen werken in zogenoemde treinvrije perioden. Hoe dit werkt en wat de mogelijkheden zijn die ProRail biedt, staat in de jaarlijkse Netverklaring. Het verdelingsproces is ingericht als onderhandelingstafel. Aan deze tafel gaan alle partijen met capaciteitswensen met elkaar op zoek naar de optimale verdeling van capaciteit. Differentiatie naar tijd en plaats en het homogeniseren van rijtijden en frequenties spelen een belangrijke rol in dit proces. ProRail heeft in dit proces twee rollen: die van verdeler en die van aanvrager. Vervoerders die het niet eens zijn met de manier waarop ProRail de capaciteit verdeelt, kunnen de NMa vragen om hierover een uitspraak te doen.


21

ProRail werkt hierdoor steeds meer ‘s nachts aan het spoor, omdat dan de minste treinen rijden. Het werk is zo ingedeeld dat de goederentreinen en de NS-nachtnettreinen over één spoor kunnen blijven rijden. Nachtelijk onderhoud aan enkelsporige trajecten gebeurt per traject, in goed overleg tussen de regionale vervoerders, NS en ProRail. Ook probeert ProRail steeds meer onderhoud op een baanvak tegelijkertijd uit te voeren zodat de tijd dat treinen er niet kunnen rijden, zo optimaal mogelijk wordt benut.

Innovatieve inkoop ProRail heeft in 2008 een contract voor kleinschalig onderhoud voor het eerst in concurrentie op de markt gebracht. Uit de vijf meedingende partijen kwam ASSET Rail, een joint venture van Dura Vermeer, Imtech en ARCADIS, als beste uit de bus. De onderneming gaat het onderhoud doen in het gebied Gelre, dat een deel van de Achterhoek en het gebied rond Arnhem omvat. Kleinschalig onderhoud aan het spoor werd tot nu toe verdeeld onder de drie gecertificeerde aannemers. Door de komst van nieuwe partijen is nu ook hier, net als bij grootschalig onderhoud en vernieuwing van infrastructuur, sprake van marktwerking. ProRail zet deze vorm van marktwerking de komende jaren door, want dit leidt tot efficiency en doelmatige besteding van publieke gelden.

Operationeel Controle Centrum Rail (OCCR) Om de vervoersprestatie te optimaliseren, wil ProRail nauwer samenwerken met de vervoerders. Dit is vooral belangrijk als er iets aan de hand is op het spoor waardoor de treinenloop verstoord is. Samenwerking in elkaars fysieke nabijheid, met korte communicatielijnen en één gedeeld beeld van een situatie, leidt tot betere oplossingen in de bijsturing. In het OCCR is die samenwerking mogelijk. In 2008 is door ProRail en NS gewerkt aan de voorbereiding en heeft een aantal proeven plaatsgevonden. Vertegenwoordigers van de regionale- en goederenvervoerders zijn ook uitgenodigd om in dit centrum samen te werken. Naar verwachting heeft de komst van het OCCR, in de loop van

22


2009, een positieve invloed op de punctualiteit, klanttevredenheid, veiligheid en beschikbaarheid van het spoor.

Insourcing activiteiten NedTrain PgV Bij ongevallen en calamiteiten is het zaak om het spoor zo snel mogelijk weer vrij te maken en te zorgen dat de verschillende hulpdiensten goed hun werk kunnen doen. Toen NedTrain Productgroep Veiligheid (PgV) bekendmaakte met deze activiteiten te willen stoppen, stond ProRail voor de keus om een nieuwe partij te zoeken of de activiteiten te insourcen. ProRail heeft gekozen voor insourcing van deze activiteiten vanaf 2009.

Automatiseringsprojecten Informatie- en communicatietechnologie zijn onmisbare en vaak kritische factoren in onze infrastructuur en dienstverlening. Onze ICT moet voortdurend op het allerhoogste niveau presteren. Als cruciale systemen uitvallen, heeft dat een grote impact op de treindienst en leidt dat tot maatschappelijk onacceptabele effecten. In diverse projecten werken wij aan een robuustere ICTstructuur. Hierbij gaat het om organisatorische verbeteringen, technische verbeteringen en applicatievernieuwing.

Oog voor de omgeving De rol van regionale vervoersautoriteiten als opdrachtgever en klant van ProRail wordt in 2009 belangrijker. Hetzelfde gaat gelden voor decentrale overheden en vervoersautoriteiten in de Randstad. Voor de realisatie van hun openbaarvervoerprojecten kunnen zij kiezen tussen ProRail en andere marktpartijen. ProRail zal duidelijk zijn toegevoegde waarde moeten laten zien.

Blijf niet plakken op het spoor In de eerste week van september hebben ProRail en de spoorwegpolitie voorlichting gegeven aan kinderen die weer naar school gaan. In die week werden geen boetes uitgedeeld maar kauwgom. Boodschap: wachten voor dichte spoorbomen is een stuk ‘cooler’ dan stunten op het spoor.

Regionale loketten In 2008 is ProRail van start gegaan met regionale accountteams. Door tegelijkertijd enkele interne processen te vereenvoudigen, onder meer door de oprichting van een intaketeam ‘Offerte-Order-Oplevering’, zijn we beter in staat de regio’s snel en met maatwerk te bedienen. Dit regionale intaketeam heeft de interne regie over klantvragen. In overleg met de vervoerders zijn eind 2008 ongeveer veertien pilots gestart om deze werkwijze te toetsen. Momenteel werkt ProRail aan de vertramming van de lijn Zwolle-Kampen (in opdracht van de provincie Overijssel), de ontwikkeling van de Rijn-Gouwelijn (in opdracht van de provincie Zuid-Holland) en de ontwikkeling van de Hoekse Lijn (in opdracht van de stadsregio Rotterdam).

Samenwerking bij gebiedsontwikkeling en stationsontwikkeling Bij gebiedsontwikkeling en stationsontwikkeling werken we steeds meer voor en samen met lokale en regionale publieke partners. Het gaat daarbij om omgevingsprojecten en om de aanleg van tunnels, viaducten en overwegen. Publieke partners vinden het steeds belangrijker om afspraken te maken over onze prestaties en de oplevering van projecten. Wij worden aangesproken op het nakomen van deze afspraken. Ook willen ze vaker dat ProRail het financiële risico draagt. Voorbeeld van een regionaal maatwerkproject in 2008 is de brug in Maastricht. Voor de lokale omgeving is dit soort projecten van groot belang.

Overwegen en derdenstoringen: beter zicht op risico’s In 2009 moet het Risicomodel Overwegen meer inzicht geven in de relatie tussen de tijden dat drukke overwegen gesloten zijn en de toename van het risicogedrag van overweggebruikers. Dit model helpt bij het realiseren van de doelstelling om de sluitingsduur zo kort mogelijk te houden. Het Programma Verbeteren Veiligheid Overwegen (PVVO) loopt door. Het aantal dodelijke ongevallen op overwegen van negentien bleef gelijk ten opzichte van 2007. In veel gevallen ging het om oudere slachtoffers. ProRail is inmiddels met de ouderenbonden in overleg over preventie en voorlichting. Om het aantal dodelijke slachtoffers op of langs het spoor verder terug te dringen, plaatst ProRail ook in 2009 op risicolocaties hekwerken, camera’s en extra verlichting. In 2008 deden ProRail en de spoorwegpolitie verschillende controles bij spoorwegovergangen. Daarmee willen we het aantal ongelukken en bijna-ongelukken op overwegen verder terugbrengen. Bij een actie in april die op tientallen plekken werd uitgevoerd, deelden onze Buitengewoon Opsporingsambtenaren en de spoorwegpolitie boetes en vele waarschuwingen uit. Voetgangers moesten € 45 betalen voor het passeren van dichte spoorbomen. Automobilisten waren duurder uit, zij betaalden € 150 voor het zigzaggen.

Nieuwe regionale stations Meer dan vroeger fungeren stations als knooppunten in de stedelijke infrastructuur. ProRail speelt hier niet alleen op in met de ontwikkeling van grote stationsprojecten, maar ook met nieuwe stations op regionale lijnen. In samenwerking met lokale overheden werkten we in 2008 aan de ontwikkeling van diverse nieuwe regionale stations. De financiering gebeurt in veel gevallen deels door deze overheden zelf.


23

24

Het moment van Corine Boon in 2008 13 oktober 2008, 13.10 uur

Goede herinneringen aan bijzondere mensen Acht maal presenteerde ze het programma Spoor van Leven. Corine Boon – Goudkust, Gameville, Eigen Huis & Tuin – over haar ontmoetingen rond het spoor: “Elke aflevering was geweldig. Die fantastische toiletjuffrouw op Holland Spoor! En die gedreven storingsmonteur bij Utrecht. Of alle mensen die ik interviewde op straat. Ik kan er zo nóg een serie mee vullen. De meeste indruk? Die heeft toch Femke gemaakt. Ik ontmoette haar

op station Leiden. Ze heeft het syndroom van Usher. Haar zicht en gehoor worden steeds slechter. Ik ben met Femke door het station gelopen. Dat viel niet mee! Samen liepen we letterlijk tegen allerlei dingen aan. We zijn met ons verhaal naar ProRail gegaan. Die waren hartstikke blij met Femke's opmerkingen. Ze gebruiken ze om de toegankelijkheid op stations te verbeteren. Ja, ik denk best vaak aan Femke. Slecht zien, slecht horen, en tóch op pad gaan. Dat blijf ik bijzonder vinden.”

25

 Informatieavond voor omwonenden

De samenleving als stakeholder Het spoor is de buurman van bijna twee miljoen mensen. Mensen die dagelijks hinder kunnen ondervinden van het treinverkeer en het werk van ProRail. Denk aan de geluidoverlast van treinen en overwegbellen, aan bouwwerkzaamheden die ook ’s nachts doorgaan of aan spoorwegovergangen die lang dicht zijn. De relatie met onze omgeving is belangrijk, maar blijft kwetsbaar en krijgt daarom extra aandacht.

Van impact naar vertrouwen De activiteiten van ProRail kunnen grote impact hebben op het dagelijks leven van reizigers én omwonenden. Wij zijn ons daarvan bewust. Bij de afdeling Publiekscontacten komen jaarlijks zo’n 5.500 ideeën, vragen, signalen en klachten van reizigers en omwonenden binnen.

We proberen mensen zoveel mogelijk vooraf te informeren over activiteiten van ProRail. En als er iets mis gaat zetten wij alles op alles om snel en adequaat te reageren. Daarbij is een begripvolle menselijke houding van belang. En we proberen daadwerkelijk oplossingen te bieden. Wij hebben de medewerking van de mensen in de omgeving van het spoor en het begrip voor het ongemak van reizigers nodig. Zonder die medewerking en dat begrip zouden wij het werk aan het spoor niet goed kunnen uitvoeren.

Daarbij is een begripvolle menselijke houding van belang. Maar we proberen ook daadwerkelijk oplossingen te bieden.

26


Prestaties

ProRail presteert steeds beter. Dat hangt nauw samen met de verbetering van onze organisatie en beheersing van onze bedrijfsvoering. Vanaf 1 januari 2008 wordt ProRail door het ministerie van Verkeer en Waterstaat grotendeels gestuurd op output (geleverde prestaties) en niet meer op input (opgedragen activiteiten).

ProRail heeft met de vervoerders en het ministerie van Verkeer en Waterstaat afspraken gemaakt over deze prestaties en de vooraf te verstrekken financiële middelen die deze prestaties mogelijk moeten maken. Hierbij hoort ook de ontwikkeling van het dashboard waarmee gestuurd wordt op onze prestaties en op de invulling van onze zorgplicht. Dit sluit aan bij de aanbevelingen die zowel Holland Consulting Group1 als McKinsey2 deden naar aanleiding van audits, die deze partijen uitvoerden in opdracht van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Sturen op output betekent dat de manier waarop wij onze prestaties realiseren, onze eigen verantwoordelijkheid is. Hieronder een opsomming van de belangrijkste prestatieindicatoren met onze scores in 2008.

Dienstverlening Klanttevredenheid ProRail investeert in de verbetering van de klantgerichtheid. Het gaat daarbij om onze relaties met verschillende personen- en goederenvervoerders, maar ook met vervoersautoriteiten, lokale, regionale, publieke en private partners, én met de reizigers op punten waar onze zorgplicht hen direct raakt. Uit een steekproef in 2008 onder vijftien vervoerders bleek dat onze klanten nog niet tevreden zijn en meer en betere prestaties van ons willen. Klanten zagen ProRail nog voor-

1 H CG: toetsingsrapport ‘Kan ProRail op 1 januari 2008 op output sturen en gestuurd worden?’, 31 oktober 2007

namelijk als technisch specialist, maar ze verwachten meer van ProRail. Dit geldt vooral voor de regionale vervoerders en goederenvervoerders. Zij willen actief betrokken worden bij de samenwerking op het spoor. We zetten een nieuw klanttevredenheidsonderzoek 2009 op. Hoofdvragen: wat vinden onze klanten belangrijk? Wat kan ProRail doen om de tevredenheid bij onze klanten te verbeteren?

Outputsturing met behulp van Business Intelligence ProRail werkt continu aan het verbeteren van de sturing, beheersing en onderbouwing van kosten en prestaties. Als hulpmiddel heeft ProRail hiertoe een Business Intelligenceinstrument ontwikkeld. Nadat eerst gegevens uit diverse bronnen zijn verzameld en met elkaar in verband zijn gebracht, is een model ontwikkeld waarmee prognoses en scenario’s kunnen worden doorgerekend. Met dit Business Intelligence-instrument heeft ProRail in 2008 de derde prijs gewonnen als Slimste organisatie van Nederland 2008. De prijswinnaars zijn gekozen uit ruim 120 organisaties. Tot 1 januari 2008 lag de focus op de ontwikkeling van de systematiek en producten. Vanaf 1 januari 2008 ligt de focus op het gebruik van de producten. Zo wordt het instrument onder andere ingezet om een gedifferentieerd inzicht te krijgen in de opbrengsten, kosten en prestaties per spoorlijn, product en klant. Doel is om het mogelijk te maken om per spoorlijn te kunnen differentiëren in gevraagde kwaliteit en prijs (klantfocus).

2 McKinsey: rapport ‘Evaluatie voortgang Op de Rails’, 6 mei 2008


27

De eerste resultaten worden de eerste helft van 2009 verwacht. Naast dit onderzoek, dat het eerdere kwalitatieve onderzoek zal vervangen, zullen relatiemanagers, in persoonlijke gesprekken met klanten, de relatie het jaar door blijven monitoren. In 2012 wil ProRail met ruim voldoende tot goed worden gewaardeerd op het gebied van klanttevredenheid. Daarbij richten we ons vooral op differentiatie naar relevante klantgroepen. Het nakomen van afspraken en het one stop shop-principe krijgen bijzondere aandacht.

Verdeling capaciteit

lagere waarde betekent betere score 50%

6.000

In 2008 hebben Syntus, Veolia, Arriva en NS klachten ingediend bij de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), over het onderhoudsrooster. ProRail had dit rooster op enkele plaatsen in het land aangepast om te kunnen voldoen aan het Normenkader Veilig Werken.

Bij een analyse van de uitspraken van de NMa heeft ProRail gekeken naar de onderliggende punten waarop wij in het gelijk of ongelijk zijn gesteld. Bij de laatste is beoordeeld of sprake was van een discriminatoire dan wel niet-transparante verdeling. Die analagere waarde betekent betere score lyse leverde een resultaat op van 19%.

5.000

40%

4.900 4.000

30%

3.347

3.700

3.000 20%

20% 20%

19%

20%

10% 0%

0%

2007 norm

2008

2009

rrealisatie e

Geslaagde beroepen bij de NMa

28

Bezwaren: min

5.476


Overigens hebben alle partijen van deze gedingen geleerd. Over de capaciteitsverdeling voor de dienstregeling 2009 is dan ook geen enkel conflict aan de NMa voorgelegd.

2.000 aantallen

geslaagde beroepen tegen capaciteitsverdeling

ProRail verdeelt de gewenste capaciteit (de treinpaden) transparant en non-discriminatoir over de vervoerders. We streven ernaar zoveel mogelijk aanvragen te honoreren, waarbij 99,5% de ondergrens is. In 2008 is 99,8% van de aanvragen toegekend.

Of dit in 2009 lukt, is afhankelijk van een aantal ontwikkelingen: de groei van het aantal treinbewegingen, de toename van vervoer in de nachtelijke uren en het weekeinde, de verscherpte regelgeving voor veiligheid en de verminderde sociale acceptatie van nachtwerk bij aannemers. De inzet van innovatieve oplossingen zoals videoschouwtreinen, mobiele werkplaatsen en Beheerste Toelating draagt bij aan maatwerk bij het honoreren van de aanvragen.

Bijsturing: plus

1.000 0

2007 norm

2008 rrealisatie e

Onregelmatigheden in de rijweginstelling (ORI)

2009

Bij ongevallen, treinuitval of andere verstoringen van de dienstregeling is het nodig bij te sturen. Daarvoor zijn met de vervoerders scenario’s afgesproken. In 2008 heeft ProRail in 99% van de gevallen bijgestuurd conform de afgesproken bijsturingsscenario’s. Deze score is beter dan in het voorgaande jaar (98%) en ligt ook boven de norm voor 2008 (97%). Een

verdere verhoging naar 100% is niet wenselijk: in sommige gevallen is namelijk flexibiliteit nodig in de bijsturing.

De mate waarin dat gebeurt, bepaalt de prestatie op dit punt. In 2008 gebeurde dat in 98% van de gevallen. Dat is conform de norm en beter dan in 2007 (97%). De introductie van InfoPlus zal voor verdere verbetering zorgen. Met InfoPlus wordt de informatievoorziening gedigitaliseerd en komen er nieuwe informatieborden die meer gegevens bevatten.

Het aantal onregelmatigheden in de rijweginstelling (ORI’s) nam aanmerkelijk af: van 5.476 in 2007 naar 3.347 in 2008. De norm voor 2008 was 4.900. De verklaring voor deze verbetering is dat treindienstleiders scherper zijn gaan sturen op zogenoemde Te Verklaren Trein Afwijkingen. Dit zijn alle afwijkingen tussen de dienstregeling en de werkelijke treinuitvoering. Pas als deze afwijkingen een bepaalde omvang hebben, worden zij ORI’s. De scherpere sturing leidt tot een betere registratie én tot minder onregelmatigheden. We verwachten deze prestatieverbetering vast te kunnen houden. De norm voor 2009 is dan ook lager vastgesteld (3.700) dan die voor 2008.

Infrastructuur Beschikbaarheid spoor: plus Onze klanten konden in 2008 nog meer beschikken over het spoor. De niet-beschikbaarheid werd substantieel teruggebracht: van 0,60% in 2007 naar 0,38% in 2008. Verstoringen en onderhoud hadden minder impact op de treinenloop.

Informatievoorziening: plus

Het aantal verstoringen nam af. De tijd die nodig was om ze te herstellen (de zogenoemde functiehersteltijd), evenzo. Anders dan in 2007 waren er in 2008 geen grote verstoringen aan de infrastructuur. Dat is mede te danken aan de ICT-systemen van ProRail die het afgelopen jaar robuuster zijn gemaakt.

100%

% juist ingestelde CTA-bakken

99% 98%

98% 98%

98%

97%

97% 97% 96%

2007 norm

2008 rrealisatie e

Informatievoorziening conform afspraken

% waarin spoor beschikbaar is voor treindiensten

Centrale TreinAanwijzersborden (CTA’s) op de perrons moeten vijf minuten voor vertrek de juiste informatie aangeven.

100,00% 99,80%

99,62%

99,60% 99,40%

99,40%

99,43%

99,49%

99,20% 99,00% 99,00%

2009

2007 norm

2008

rrealisatie e

2009

Verschillende projecten zijn in de tijd verschoven, dit is van invloed geweest op de beschikbaarheid. Ook maakten we bij het onderhoud effectiever gebruik van buitendienststellingen: werkzaamheden werden met minder hinder voor reizigers uitgevoerd, of gebundeld in één buitendienststelling. De kwaliteit van de planning op dit punt is verbeterd ten opzichte van 2007; het verschil tussen geplande en daadwerkelijk gebruikte buitendienststellingen nam af.

Beschikbaarheid


29

30

Het moment van Cees de Vries in 2008 19 november 2008, 13.00 uur

Als Mitterrand en Thatcher in de kanaaltunnel ProRail bouwt aan een nieuwe verbinding tussen Lelystad en Zwolle. Deze Hanzelijn brengt het noorden en het noordoosten van Nederland een kwartier dichter bij de Randstad. Regiodirecteur Cees de Vries is trots: “In 2008 werd de Hanzelijn echt zichtbaar in het landschap. De brug over de IJssel, het zandlichaam, de tunnel onder het Drontermeer...overal zie je dat er wordt gewerkt. Die tunnel wordt gegraven van twee kanten, in het midden

ontmoeten ze elkaar. Het leek mij mooi als de commissarissen van Flevoland en Overijssel elkaar dan de hand zouden schudden. Zoals indertijd Mitterrand en Thatcher in de kanaaltunnel. We moesten lang wachten tot we wisten wanneer dat moment exact zou zijn, daarna hadden we binnen 2 uur de afspraak rond. Geweldig! En ja, dan loopt de ploeg uit Flevoland de ene kant de tunnel in, de ploeg uit Overijssel de andere kant. Dan dat klopje op de allerlaatste tunnelwand. Heel bijzonder.”

31

Meer goederen over spoor = minder files, minder CO2-emissie De maatschappelijke relevantie van de groei van het goederenvervoer per spoor is groot. Niet alleen wordt een bijdrage aan de aanpak van de fileproblematiek op de weg geleverd. Ook neemt de uitstoot van CO2 af, als minder goederen via de (snel)weg worden vervoerd.

Benutting spoor: gelijk

Reinheid en veiligheid stations: plus

In 2008 zijn meer treinkilometers gereden door een intensievere dienstregeling van personenvervoerders. Het aantal treinkilometers in het goederenvervoer is nagenoeg gelijk aan 2007, hoewel er een daling van 7% zichtbaar was in het vierde kwartaal van 2008. Deze daling heeft te maken met de moeilijke marktomstandigheden in het laatste kwartaal van 2008. Omdat tegelijkertijd het gemiddeld aantal kilometers spoor in 2008 is toegenomen – denk aan de nieuwe Sloelijn en aan het feit dat de uitbreiding op het traject Amsterdam-Utrecht over heel 2008 kon worden benut – bleef toch de benutting gelijk. ProRail werkt momenteel samen met andere partijen in de spoorsector aan het actieplan Ruimte op de Rails. Ook gaan wij de komende jaren de focus sterker richten op het goederenvervoer. Door beide programma’s zullen de benuttingsmogelijkheden in de toekomst significant verbeteren.

De reinheid van de stations was op orde in 2008. Opvallend is dat de reinheid op de grote stations lager wordt beoordeeld dan op de kleinere. Een oorzaak daarvan is dat op grotere stations vuil tussen de perrons moet worden opgeruimd tijdens buitendienststellingen die moeilijk te verkrijgen zijn.

95%

75 6 75,6 75,0

74,0 73,0

72,0

70,0

2007

2008

60% 55%

55%

55%

50% 50%

2007 norm

Benutting

55% 53%

2009

rrealisatie e

norm

65%

2008

re realisatie

Reinheid stations

% van waardering met een cijfer 7

75,8

76,0

70,0

In 2008 heeft ProRail activiteiten ontplooid op het gebied van antiterrorisme en security. Deze dragen ook bij aan de sociale veiligheid.

70% % van waardering met een cijfer > 7

aantallen treinkilometers per 24 uur per spoorkilometer

78,0

De sociale veiligheid scoorde zowel overdag als ’s avonds beter dan in 2007. Tussen verschillende typen stations zijn hier aanzienlijke verschillen. Grote stations scoren beter dan kleinere. Het cameratoezicht op de kleinere stations blijkt in de beleving van de reizigers geen volwaardig alternatief voor de aanwezigheid van personeel.

91% 90%

89%

85%

86%

86%

84% 80%

2007

2009 norm

2008

2009

re realisatie

Sociale veiligheid overdag

Tekstwijzigingen in tabellen

32


35 37 3 65

geslaagde beroepen tegen capaciteitsverdeling % waarin spoor beschikbaar is voor treindiensten is aangepast als gevolg van verfijning van de object-registratie Voetnoot invoegen na verschil tussen de: werkelijke (project-)kosten voor voorbereiding, administratie en

Een voorbeeld van toegankelijkheid We hebben liften op stations gebouwd zodat minder mobiele mensen makkelijker naar perrons kunnen komen. In 2008 zijn we begonnen met de liften op de stations Hilversum, Baarn, Alphen aan den Rijn en Schagen. De bouw hiervan gaat ook in 2009 door.

De komende jaren wordt hard gewerkt aan de nieuwbouw van enkele grote stations. Deze verbouwingen zouden op korte termijn de reinheid en de sociale veiligheid negatief kunnen beïnvloeden. Zodra de stations klaar zijn, zullen de prestaties echter naar verwachting beter zijn.

Toegankelijkheid stations: min ProRail maakt stations toegankelijker voor minder mobiele reizigers. Het programma Toegankelijkheid omvat het aanpakken van de perronhoogtes, het aanbrengen van liften en diverse kleine maatregelen zoals blindegeleidelijnen, dubbele trapleuningen, belichtingsmaatregelen en invalidetoiletten. Het programma Toegankelijkheid ligt achter op schema. Vooral het onderdeel Liften loopt achter. ProRail heeft met het ministerie van Verkeer en Waterstaat afgesproken om het programma in 2018 af te ronden in plaats van in 2030. De versnelling zit met name bij het onderdeel perronhoogtes.

100%

80%

60%

60%

58%

56% 55% 55%

50% 50%

2007 norm

2008

rrealisatie e

Sociale veiligheid ’s avonds

% gerealiseerde maatregelen

% van waardering met een cijfer 7

65%

70%

60%

40%

42%

Veiligheid Elke dag opnieuw zorgt ProRail ervoor dat het treinverkeer binnen de gestelde grenzen veiligheid blijft. We streven naar een score van nul bij botsingen, ontsporingen en arbeidsongevallen. Dit vereist dat wij alle veiligheidsrisico’s goed kennen en effectieve beheersmaatregelen treffen. Deze risicobeheersing is verankerd in onze dagelijkse bedrijfsvoering. Uit een internationale benchmark blijkt dat in Nederland het aantal ongevallen rondom en op het spoor relatief laag is. In 2008 is veel aandacht besteed aan het completeren van het veiligheids- en gezondheidsdossier dat online beschikbaar is voor opdrachtnemers. Deze vormen het vertrekpunt voor de veiligheids- en gezondheidsplannen die opdrachtnemers moeten opstellen. In 2008 besteedde ProRail meer aandacht aan de aanwezigheid en kwaliteit van deze plannen en aan de toetsing op naleving. In 2008 heeft de Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW) in een audit de effectieve werking van ons Veiligheid Management Systeem (VMS) vastgesteld. Ons VMS voldoet aan de eisen die de Europese Veiligheidsrichtlijn 2004/49/EG daaraan stelt. Namens de minister van Verkeer en Waterstaat heeft IVW ons in 2008 de vereiste veiligheidsvergunning verleend voor de maximale 56% 45% termijn van drie jaar.

42%

20% 0%

2009

2007 norm

2008

2009

re realisatie

Maatregelen toegankelijkheid

In het najaar van 2008 heeft de Raad van Bestuur een safety officer aangesteld. Deze adviseert de directie over de samenhang van het veiligheidsbeleid van ProRail en over de effectiviteit hiervan bij risicobeheersing in de praktijk. In 2006 zijn we het Veiligheid Verbeter Programma 2007-2008 gestart dat nu tot afronding is gekomen. Dat wil overigens niet zeggen dat daarmee de aandacht van ProRail voor veiligheid afneemt.

pag 21: sociale veiligheid avond + Maatregelen toeganProRail / Jaarverslag 2008 kelijkheid Samen 115 mm breed (mag ook 117) met links 12 mm

33

In 2008 is volgens de plan-do-check-act-cyclus de effectieve werking van het Veiligheid- en Milieu Management Systeem door de directie beoordeeld. Deze management review heeft verbeteracties opgeleverd die zijn geborgd in het jaarplan Veiligheid en Milieu 2009. Continue verbetering is zo onderdeel geworden van de managementcyclus.

Trein-treinbotsingen: min Het aantal trein-treinbotsingen liep iets op: van 12 in 2007 naar 14 in 2008. Met name de zijdelingse aanrijding tussen een Thalys en een intercity op 11 oktober 2008 bij Gouda haalde de publiciteit.

aangepast. Als een trein een rood sein dreigt te passeren, grijpt ATB Vv ook bij lagere snelheden automatisch in waarmee in de meeste gevallen een onterechte passage wordt voorkomen. In 2008 is ATB Vv al ingebouwd in 882 van de 1.064 seinen en in 650 van de 1.750 treininstallaties. De rest volgt in 2009. Naar verwachting neemt hierdoor het aantal zogenoemde StopTonendSein-passages in 2009 met 50 procent af ten opzichte van 2003, terwijl het risico van een STS-passage met 75 procent terugloopt. In 2008 hebben er in totaal 240 STS-passages plaatsgevonden, een daling van ongeveer 13% ten opzichte van 2007 en van 9% ten opzichte van het referentiejaar 2003. Dit zijn voorlopige cijfers van de Inspectie Verkeer en Waterstaat, waarbij een marge rond de 5% moet worden gehouden.

Het programma StopTonendSein-passages (STS-passages) is gericht op het voorkomen van rijden door rood sein. De verwachting is dat dit programma zal bijdragen aan een afname van de trein-treinbotsingen. Bij ruim 1.000 seinen installeert ProRail een verbeterde versie van de Automatische Treinbeïnvloeding (ATB Vv). Ook de treinen worden lagere waarde betekent betere score

Europese normering voor trein-treinbotsingen

Onder zwaargewonden wordt verstaan: mensen die langer dan 24 uur in het ziekenhuis moeten worden opgenomen. Pogingen tot suïcide tellen niet mee. In verband met de definitiewijziging zal de norm voor 2008 (20) niet meer te vergelijken zijn met de norm voor 2009 (3). Van de veertien botsingen in 2008 zouden er volgens de nieuwe definitie twee botsingen meetellen. In beide gevallen scoort 2008 dus beter dan de Europese norm.

20 20 15

14 12

aantal botsingen

Vanaf 2009 hanteert ProRail de Europese definitie voor treintreinbotsingen. Deze houdt in dat een botsing alleen wordt meegeteld als is voldaan aan één van de volgende voorwaarden: • de schade is meer dan € 150.000 en/of • er zijn doden of zwaargewonden bij betrokken.

25

10

5 3

0

2007 norm

2008

2009

re realisatie

Systeemveiligheid: botsingen trein-trein cijfers vanaf 2009 conform Europese normen

34


Benchmarking Benchmarking is een effectief middel om de eigen organisatie scherp te houden. In het eerste kwartaal van 2008 heeft ProRail een benchmark onder de Europese netwerkmanagers en Japan uitgevoerd waarin ook nadrukkelijk de prestaties zijn meegenomen. Uit de vergelijking blijkt dat ProRail één van de beter presterende netwerkmanagers van Europa is, met name op de gebieden beschikbaarheid, benutting en veiligheid. Door deze benchmarking krijgt ProRail een goed beeld van de gebieden waarop prestatieverbeteringen mogelijk zijn.

Ontsporingen: plus

Arbeidsveiligheid: plus

Het aantal ontsporingen nam af: van 69 in 2007 naar 64 in 2008. ProRail kan deze ontwikkeling overigens slechts voor een deel beïnvloeden. Veel ontsporingen vinden namelijk plaats bij rangeerbewegingen in gebieden die niet door ProRail worden beheerd. Onderzoek heeft aangetoond dat slechts in één geval een relatie bestond tussen een ontsporing en de staat van de infrastructuur.

Arbeidsveiligheid is de veiligheid van diegenen die in of in de nabijheid van het spoor werken, ongeacht de werkgever. ProRail streeft naar het terugbrengen van het aantal arbeidsveiligheidsincidenten tot nul.

ProRail zet zich er maximaal voor in om de prestaties te verbeteren. Hiervoor werken wij nauw samen met de vervoerders. In 2008 is daartoe overleg gestart met de vervoerders. Bij ontsporingen zet ProRail alles op alles om het treinverkeer zo snel mogelijk weer op gang te brengen. Zo was eind november 2008 een week na een ontsporing van een goederentrein weer volledig treinverkeer mogelijk rond Amsterdam. Door deze ontsporing werden vier van de zes sporen onbruikbaar. Dankzij inzet van de spooraannemers kwam het spoor weer snel beschikbaar. lagere waarde betekent betere score

De veiligheid van werknemers, die werkzaamheden aan het spoor uitvoeren, krijgt veel aandacht in de spoorbranche. In overleg met de Arbeidsinspectie en de Inspectie Verkeer en Waterstaat werken alle partijen samen aan het terugbrengen van de risico’s. Op dit gebied zijn in 2008 belangrijke vorderingen geboekt. Zo is een monitor ingevoerd om de gewenste afname van het werken in persoonlijke waarneming (PW) te kunnen volgen. Het percentage werken in PW nam af van 30% in 2007 tot 6,5% in 2008. Het werken met de ‘extra veiligheidsman’ is volledig uitgebannen. Daarnaast wordt niet meer gewerkt in de beveiligingsklasse PW in de nacht.

lagere waarde betekent betere score 10

80 69

70

64

8

60 60

6

40 30 20 10

5

0

2007 norm

2008

2009

re realisatie

aantal incidenten

aantal ontsporingen

50

4

2 3 0

0

2007 norm

2

2008

3

2009

re realisatie

Systeemveiligheid: ontsporingen

Arbeidsveiligheid: incidenten

cijfers vanaf 2009 conform Europese normen

cijfers vanaf 2009 conform Europese normen

Verdere invoering van innovaties, zoals de videoschouwtrein en de mobiele werkplaats, zal veilig werken aan het spoor bevorderen. In 2008 waren er twee ongevallen met baanwerkers. Het aantal bijna-aanrijdingen verdient onze aandacht. ProRail deed uitvoerig onderzoek naar de oorzaken en trof maatregelen. Voor een deel zijn dat gedrags- en bewustzijnsmaatregelen. Daarnaast is duidelijk dat grenzen moeten worden gesteld aan de complexiteit van een buitendienststelling. Dit kan weer gevolgen hebben voor het aantal werkzaamheden dat binnen één buitendienststelling kan worden uitgevoerd.


35

36

Het moment van Gert van den Heuvel in 2008 4 september 2008, 11.30 uur

Lekkere, dikke streep door 'concept'

Plannen maken is mooi. Vooral als je, zoals Gert van den Heuvel, Programmamanager Lange Termijn bent. En als je mag meewerken aan een ambitieus plan over betere benutting van de ruimte op het spoor? Waarvoor de minister 4,5 miljard euro op tafel legt? Dan heb je, aldus Gert, een ‘fantastische klus’. “In Ruimte op de rails staan onze ambities voor reizigersen goederenvervoer. Binnen 10 jaar moet op drukke lijnen elke tien minuten in elke richting een Intercity en een

Sprintertrein vertrekken. Tegelijk willen we meer ruimte en flexibiliteit voor goederenvervoerders. Een uitdaging, ja! Op 4 september ontving minister Eurlings het plan uit handen van ProRail, NS en de goederenvervoerders. Dat vond ik champagnewaardig. Dat deze partijen, ondanks soms tegengestelde belangen, het als hun gezamenlijk verhaal presenteerden. Dan weet je: dit gaat lukken. Ach, eigenlijk wist ik dat al een paar dagen eerder. Toen ik een lekkere dikke streep door ‘concept’ zette, en het definitieve plan naar de drukker bracht.”

37

 Commissarissen van de Koningin van Flevoland, de heer L. Verbeek (links) en van Overijssel, mr. G.J. Jansen (rechts) in de Drontermeertunnel

 Werkzaamheden Zeeuwse Lijn

Projecten Jaarlijks heeft ProRail meer dan 750 projecten tegelijkertijd in uitvoering. Ze variëren van de aanleg van een complete spoorlijn tot een tijdelijk perron. Projecten met als doel de uitbreiding van de capaciteit en de verbetering van de dienstverlening aan klanten.

Hanzelijn ProRail bouwt een nieuwe spoorlijn tussen Lelystad en Zwolle, de Hanzelijn. Vanaf december 2012 duurt een treinreis tussen beide steden dertig minuten. Het noorden en noordoosten van Nederland komen in reistijd een kwartier dichter bij de Randstad. Dronten en Kampen krijgen een nieuw station en station Lelystad wordt uitgebreid. Het tracé van de Hanzelijn is 50 kilometer en krijgt, behalve een tunnel onder het Drontermeer, een nieuwe brug over de IJssel tussen Hattem en Zwolle. De totale kosten voor de aanleg bedragen één miljard euro. De Commissarissen van de Koningin van de provincies Flevoland en Overijssel hebben op 19 november 2008 de tunnel die de oost- met de westoever van het Drontermeer verbindt, geopend. Deze tunnel is de eerste spoortunnel in Noord-Nederland.

Zeeuwse Lijn Tussen 22 maart en 22 april 2008 voerde ProRail een unieke operatie uit op de Zeeuwse Lijn: een buitendienststelling van 31 dagen. In die periode ging 50 van de 70 kilometer spoor op de schop. Ook vernieuwde ProRail 24 van de 35 overwegen, en zijn er 40.000 houten dwarsliggers vervangen door betonnen dwarsliggers. Betonnen dwarsliggers hebben een langere levensduur en beperken de geluidsoverlast. Verder plaatste ProRail 27.500 raildempers om het geluid te verminderen.

38


De onderhoudswerkzaamheden waren hard nodig: delen van het spoor waren aan het einde van hun levensduur. Voor de lange buitendienststelling werd gekozen om de hinder voor reizigers en vervoerders zo veel mogelijk te beperken. Een traditionele aanpak zou hebben geleid tot herhaalde buitendienststellingen gedurende een langere periode. Nu bleef de overlast tot één maand beperkt. ProRail en NS oogstten veel lof voor de organisatie en de klantenservice tijdens het werk. We gaan onderzoeken hoe en in welke situaties we deze aanpak vaker kunnen toepassen.

Sloelijn Op 6 oktober 2008 is de Sloelijn officieel geopend, conform de bijgestelde planning na de ontdekking van enkele bommen uit de Tweede Wereldoorlog. De aanleg van deze lijn was nodig om het toenemende goederenvervoer per trein in Zeeland ruimte te bieden. De Sloelijn is drie kilometer lang en ontlast de Zeeuwse woonkernen langs de ‘oude’ spoorlijn, die zes kilometer langer was en wordt afgebroken. ProRail schenkt de vrijkomende spoorstaven aan de Stoomtrein Goes-Borsele (SGB). Met die materialen kan de SGB haar museumlijnen verder opknappen.

Havenspoorlijn De Rotterdamse Havenspoorlijn is een 40 kilometer lange goederenspoorlijn tussen de emplacementen IJsselmonde/ Kijfhoek en Maasvlakte. De Havenspoorlijn is opgenomen in de Betuweroute. In 2008 is de Havenspoorlijn deels voorzien van 25kV bovenleidingsspanning en hebben we gewerkt aan de ERTMSbeveiliging voor de Havenspoorlijn. ERTMS is de nieuwe Europese standaard voor spoorbeveiliging. Nederland loopt voorop wat betreft die beveiliging.

 Station Amsterdam Bijlmer Arena

Grote stationsprojecten ProRail wil reizigers op de grote, internationaal georiënteerde stations het kwaliteitsniveau bieden dat ze daar verwachten. Daarom wordt gewerkt aan de vernieuwing van Amsterdam Centraal, Arnhem, Breda, Delft, Den Haag Centraal, Rotterdam Centraal en Utrecht Centraal. Dit zijn buitengewoon complexe bouwprojecten die een grote inzet en deskundigheid vereisen. Maar, het eindresultaat van de vernieuwing mag er straks zijn: bijzondere stationsgebouwen die voldoen aan de eisen van de moderne reiziger die op de stations het (inter)nationale netwerk gekoppeld vindt aan de regionale en lokale openbaar vervoersnetwerken. Daardoor ontstaan vervoersknooppunten waarlangs dagelijks honderdduizenden reizigers prettig en efficiënt hun bestemming kunnen bereiken. De metamorfose duurt tot 2014. Tijdens de verbouwingen blijft de ‘winkel’ open. Daarvoor zijn nauwe samenwerking en overleg met alle betrokkenen randvoorwaarden. In 2008 hebben we te maken gehad met een sterk gespannen marktsituatie in de aannemerij. Hierdoor is een aantal aanbestedingsprogramma’s voor de stations erg moeizaam verlopen. Sinds eind 2008 lijkt de spanning in de markt af te nemen.

De Bond van Nederlandse Architecten heeft in april het station Amsterdam Bijlmer Arena uitgeroepen tot het gebouw van het jaar 2008. In juni won dit station in Engeland een prestigieuze constructeursprijs. Eind september ontving Amsterdam Bijlmer Arena bovendien de Brunel Award, de hoogste onderscheiding voor outstanding design in railway. In Arnhem werd vooruitgang geboekt doordat de aanbesteding van de ov-terminal in twee delen werd opgesplitst, waardoor nu de eerste fase van de bouw kan worden aanbesteed: de realisatie van de nieuwe perrontunnel en een ondergrondse fietsenstalling. Ook in Delft was sprake van een succesvolle aanbesteding: de Combinatie Cromme Lijn VOF gaat de bouw realiseren van een spoortunnel van 2,3 kilometer, een ondergronds station en een parkeergarage langs de Spoorsingel. Voor het stationsproject voor Breda werd in 2008 een realisatieovereenkomst gesloten tussen de ontwikkelende partners: ProRail, de gemeente Breda en NS.

Transfervoorzieningen Goed functionerende, veilige, schone en toegankelijke stations met adequate voorzieningen zijn essentieel in de kwaliteitsbeleving van en de beeldvorming over het openbaar vervoer. ProRail wil daarom kwalitatief hoogwaardige transfervoorzieningen aanbieden, met voldoende capaciteit voor het groeiend aantal reizigers. Daarbij moet de kwaliteit van de voorzieningen aan de verwachtingen voldoen.

Dit zijn buitengewoon complexe bouwprojecten die een grote inzet en deskundigheid vereisen. Maar, het eindresultaat van de vernieuwing mag er straks zijn.


39

Twee resultaten van proefstation Leiden • Om het wachten op koude perrons te verzachten, zijn twee warmtezuilen geplaatst in december 2008. • Reizigers willen graag groen op het perron, blijkt uit onderzoek. Station Leiden heeft op verschillende plekken groen gekregen.

De komende jaren voeren wij een aantal programma’s uit om dit te realiseren. Toegankelijkheid voor minder mobiele reizigers is hierbij een belangrijk doel.

Proefstation Leiden ProRail en NS werken aan het station van de toekomst. We doen dit op het station Leiden Centraal, met ruim 85 duizend in- en uitstappers het vijfde station van Nederland. De klant beslist mee. Via de site www.mijnproefstation.nl en tijdens proeven op het station zelf kunnen reizigers hun voorkeuren laten blijken. De bruikbare uitkomsten en resultaten worden toegepast in andere stationsprojecten.

Camera’s op risicostations Samen met een aantal gemeenten heeft ProRail een bijdrage gekregen van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding voor het plaatsen van camera’s en uitleesinfrastructuur op zeven grote risicovolle stations. De uitvoering is tussen 2008 en 2011.

Ruimte voor de Fiets De fiets speelt een belangrijke rol in het zogenaamde vooren natransport van treinreizigers. In het kader van Ruimte voor de Fiets zijn tot nu toe vijftig fietsenstallingen aangepast. Voor 2009 staan er zes op de rol.

40


De organisatie

ProRail is bezig de omslag te maken van een organisatie die vooral intern gericht haar prestaties verbetert, naar een organisatie die zich van buiten naar binnen richt en denkt in klanten, markten, producten en prijzen. Met oog voor onze maatschappelijke rol.

Sturing In 2008 is de basis gelegd voor een nieuwe besturingssystematiek voor de organisatie. Daarin zal een operationele directie de Raad van Bestuur vervangen en wordt het klantbelang op het hoogste niveau behartigd. In de kern: kortere lijnen en directer grip op de operatie vanuit de directie. ProRail kan met dit besturingsmodel nog beter inspelen op de hoge eisen van de klanten en de samenleving: meer ruimte voor groei op het spoor, meer maatwerk, hogere klanttevredenheid en minder verstoringen. Vooruitlopend op de nieuwe besturing is één van de leden van de Raad van Bestuur per 1 juli 2008 teruggetreden. Eind 2008 heeft de Raad van Commissarissen ingestemd met het nieuwe besturingsmodel. Dit zal in 2009 geïmplementeerd worden.

Blijven presteren en leren in balans ProRail ontwikkelt zich tot een lerende organisatie. Ons doel is op alle terreinen van ons werk onze prestaties en resultaten voortdurend te verbeteren. Want – zo is onze overtuiging – dat is wat onze klanten van ons mogen en moeten verwachten. Daarom verdiepen we onze kennis van de operationele processen en leggen we die kennis steeds beter vast. We hebben oog en respect voor de technische expertise die in ons bedrijf nodig is om een excellente operatie te leveren. Zo zoeken we bijvoorbeeld mogelijke verstoringen van onze operationele processen actief op. Het inventariseren van deze risico’s zien we als kansen om te verbeteren en we vertalen dit naar geleerde lessen.

In het afgelopen jaar is deze lerende instelling meer en meer de standaardaanpak van ProRail geworden. We zien dat terug in het animo van werknemers om bij ProRail te werken: de positie van ProRail op de arbeidsmarkt is mede hierdoor fors aantrekkelijker geworden. Enkele voorbeelden: • ProRail ontwikkelt nieuwe randvoorwaarden bij aanbestedingen. Om te voorkomen dat we bij grote aanbestedingen met onverwachte meerkosten te maken krijgen, ontwikkelt ProRail een methode om partijen die meedingen in een aanbesteding te wijzen op niet reële prijsopgaven in hun aanbieding. Dat is niet vrijblijvend want de partij die uiteindelijk de opdracht binnenhaalt, doet op dat specifieke onderdeel afstand van de mogelijkheid om meerkosten in rekening te brengen bij de opdrachtgever. • De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in ICT-kennis binnen het bedrijf. Een goed voorbeeld is de ontwikkeling van het nieuwe Verkeersleidingssysteem in 2008. De kennis van het ontwerp is intern bij ProRail opgebouwd. De daadwerkelijke bouw van het systeem besteden we uit. • ProRail heeft op het punt van kostenbeheersing stappen gemaakt. Daarbij maken we gebruik van business analyses en benchmarks. Deze instrumenten helpen ook om de kostenbeheersing in de toekomst nog verder te verbeteren. Vanuit de wil en noodzaak om risico’s te beheersen is de kennis over de railinfrastructuur verder geïntensiveerd. Dit leidt tot verdere beheersing van prestaties en onderhoud van bijvoorbeeld wissels. ProRail is ervan overtuigd dat de kostenbeheersing en betrouwbaarheid van onze prestaties de komende jaren verder zullen verbeteren.


41

• Incidenten op het spoor worden onderzocht en besproken in bijeenkomsten met betrokkenen met als doel herhaling te voorkomen en om te leren van de gemaakte fouten. In de sessies wordt gewerkt aan een beter veiligheid- en milieucultuurniveau bij projecten. In de sessies wordt er lering getrokken uit voorgaande incidenten aan de hand van voorbeelden, er wordt gekeken naar de gemaakte fouten en wat men daar van kan leren. De deelnemers worden zich met name bewust van hun rol op het gebied van veiligheid en milieu in het geheel van de projecten. Ook worden in een maandelijkse nieuwsbrief de incidenten van die maand kort besproken. Deze nieuwsbrief bereikt een grotere groep medewerkers.

Werkgever voor professionals Bij ProRail werken professionals die zich betrokken voelen bij het bedrijfsresultaat. Jaarlijks doet ProRail onderzoek naar het sociale klimaat van de organisatie. De resultaten voor 2008 laten zien dat medewerkers zich zeer betrokken voelen bij ProRail en tevreden zijn over hun werk. Onze medewerkers zijn gemotiveerd, weten wat ze willen bereiken en zijn bereid om daar een extra stap voor te zetten. Daarmee ligt er een stevig fundament voor de toekomst die ons voor nieuwe uitdagingen plaatst.

Aantal medewerkers gegroeid In 2008 zijn ruim 500 nieuwe collega’s aan de slag gegaan. Door invulling van openstaande vacatures, het vervangen van inhuurkrachten door eigen medewerkers en door sommige werkzaamheden te insourcen is het personeelsbestand ten opzichte van 2007 toegenomen. De nieuwe

Sturingsmodel 2008

Raad van Bestuur

ProRail Planning & Control

Communicatie

Audit

HRM

Beheersconcessie Beheersplan

Informatiebeleid

Bedrijfsstrategie

Facilitaire Zaken

Capaciteitsmanagement

42


Inframanagement

Infraprojecten

Verkeersleiding

Spoorontwikkeling

ICT-Services

 Verkeersleiding

medewerkers zijn door hun collega’s goed opgevangen en ingewerkt. Uit onderzoek bleek dat 84% zich echt welkom voelde op de eerste werkdag.

75 medewerkers die al op inhuurbasis voor ProRail werkten.

In 2008 is de eerste landelijke wervings- en selectiecampagne voor treinverkeersleiders gehouden. Daarbij werd een compleet nieuwe manier van werving van deze groep gehanteerd. Met deze aanpak is de doorlooptijd van de werving en selectie voor treinverkeersleiders verkort van gemiddeld 70 naar 25 dagen. Van de 44 kandidaten die hieraan meededen, gingen 20 kandidaat-treinverkeersleiders met een aanbod voor een baan bij ProRail naar huis. Daarvan zijn er 19 daadwerkelijk bij ProRail in dienst gekomen.

ProRail streeft naar meer evenwicht in de man-vrouwverhouding binnen de personele bezetting. Bij ProRail is de verhouding 71% mannen en 29% vrouwen. Voor de Nederlandse beroepsbevolking is deze verhouding 55% mannen en 45% vrouwen. In de werving en selectie wordt daar met succes extra aandacht aan besteed. Het aandeel vrouwen binnen het totaal van nieuwe medewerkers is in 2008 gestegen naar 34%.

In 2008 hebben ruim 200 collega’s ProRail verlaten (7% van het vaste medewerkersbestand). Het uitstroompercentage binnen ProRail blijft in vergelijking met de arbeidsmarkt (12%) laag en ligt nu al vier jaar tussen de 5% en 7%. In 2008 zijn circa 650 vacatures vervuld. Van de vervulde vacatures zijn er bijna 150 ingevuld door ProRailmedewerkers (21%) en ruim 500 door nieuwe medewerkers waaronder

Verhouding man/vrouw

ProRail wil een aantrekkelijke werkgever zijn en blijven ProRail wil een aantrekkelijke werkgever zijn voor huidige en toekomstige medewerkers. Wij willen een klimaat scheppen waarin onze medewerkers worden gestimuleerd om hun creativiteit te ontplooien. Wie een goed idee heeft, krijgt bij ProRail de ruimte.

3.500 3.220 3.000

2.903 2.651

2.500

600 532

3.049

506

500

2.747

2.508 400 Aantal medewerkers

2.000 1.500

Aantal

1.000 500

2006

2007

2008

300

251

200

164

100

2006

Medewerkers (gemiddeld) M

IInstroom

FFte's (gemiddeld)

U Uitstroom

Ontwikkeling Gemiddelde Personele Bezetting

225 189

2007

2008

In- en uitstroom 2006 – 2008


43

44

Het moment van Marja, Hans en Lidwien in 2008 29 oktober 2008, 18.00 uur

Hektransplantaties voor goed gevoel

Utrecht, Buys Ballotstraat en Wolter Heukelslaan. De hekken langs het spoor uit 1872 blijken onveilig. De hekken zijn geen monument, dus vervanging is geen probleem. Nou ja, afgezien van de storm van protest die opsteekt onder buurtbewoners. Public Affairs-manager Marja van Minnen, communicatieadviseur Lidwien Prinssen-de Pater en bouwmanager Hans Kanaar slaan de handen ineen. Marja van Minnen:

Hans ‘s avonds overal in de bus lopen doen. Op die bijeenkomst waren we heel open: we gaan zoeken naar een oplossing. Maar dat kan alleen een oplossing zijn die óók veilig is. Eind november waren we er uit. De oude hekken blijven zoveel mogelijk staan. Wel passen we ‘hektransplantaties’ toe. Onveilige delen vervangen we door goede stukken van elders. Dat we dankzij de inspanning van velen zo’n mooi voorstel konden presenteren. Ja, dat gaf een goed gevoel”

“We hebben direct een inloopspreekuur georganiseerd. Lidwien had in no time 400 uitnodigingen klaar, die heeft

45

 Young ProRailers

ProRail biedt een marktconform pakket arbeidsvoorwaarden en meer dan gemiddelde mogelijkheden voor ontwikkeling en groei. We vinden het essentieel dat medewerkers op de goede plek zitten, hun talenten kunnen gebruiken en daarmee maximaal inzetbaar zijn. ProRail wil dat medewerkers zich bewust zijn van hun ambities en competenties. In dat verband is een employability scan ontwikkeld. Onze arbeidsmarktcommunicatie is in 2008 aangescherpt. Daarbij is de verbinding gelegd met de strategische speerpunten van ProRail. Het doel is ProRail te positioneren als een maatschappelijke onderneming en een proactieve, klantgerichte partner voor de aanpak van mobiliteitsvraagstukken. Jaarlijks doet het maandblad Management Team onderzoek naar de Top-500 van populaire bedrijven en instellingen op de Nederlandse markt. In het lijstje favoriete werkgevers is ProRail gestegen van de 177ste plaats in 2007 naar de 86ste plaats in 2008.

Spoorse kennis ontwikkelen en overdragen Kennis van het spoor is van levensbelang om toegevoegde waarde voor onze klanten te kunnen leveren. Het beleid van ProRail is erop gericht deze unieke kennis te delen en gezamenlijk verder te ontwikkelen. In 2008 is bij het maken van een opleidingsplan voor de plancoördinatoren ervoor gekozen om gebruik te maken van eigen kennis en expertise, in plaats van het inkopen van een externe opleiding. Deze manier van kennis delen en overdragen – namelijk door het inzetten van professionals uit de eigen organisatie – wordt nu op meerdere plaatsen in de organisatie toegepast.

46


Young ProRailers zetten zich in voor duurzaamheid Dertig ‘Young ProRailers’ zetten zich als enthousiaste ambassadeurs in voor een duurzame vervoers- en transportketen. Ze ontwikkelen en promoten ideeën voor duurzame transportmogelijkheden voor woon-werken goederenverkeer, zoals ‘het groene pad op‘ (hoe treinen comfortabeler én groener te maken), ‘duurzame geluidsschermen’, ‘walk for energy’ (hoe loopbewegingen van reizigers om te zetten in elektriciteit), ‘adopteer een leeg station’.

fraojecten

Governance en managementcontrol

Eerder in dit jaarverslag zijn de prestaties van ProRail beschreven, zowel de prestaties die we al geleverd hebben als de ambities voor de toekomst. Om onze ambities waar te maken hebben we gemotiveerde medewerkers nodig. In een grote organisatie als ProRail kunnen mensen alleen effectief met elkaar samenwerken als ieders rol voldoende duidelijk is. Dit vereist transparantie en heldere procedures.

Spoorwegwet en Concessiewet Per 1 januari 2005 zijn de Spoorwegwet en de Concessiewet van kracht geworden. Met deze wetgeving zijn de verCommunicatie houdingen in de spoorsector wettelijk vastgelegd. Het Rijk heeft de Beheerconcessie aan ProRail verleend tot 2015 en de Vervoerconcessie voor het zogenoemde Hoofdrailnet HRM aan NS ook tot 2015. Voor decentrale lijnen zijn vervoerconcessies aan verschillende vervoerders verleend door decentrale overheden. Het goederenvervoer is geliberaliseerd. De Bedrijfsstrategie relatie tussen beheerder en vervoerders is met deze wetgeving versterkt. Voor de uitvoering van de beheertaken krijgt ProRail inkomsten uit twee bronnen: de subsidie van het Rijk en de gebruiksvergoeding die de vervoerders betalen. De afspraken met het Rijk staan op hoofdlijnen in de Beheerconcessie en VerkeersICT-Services meer in detail in de Spoorjaarlijkse Beheerplannen van ProRail. In leiding ontwikkeling het Beheerplan wordt afgesproken welke prestaties ProRail de komende jaren gaat leveren met de beschikbare financiële middelen. Deze afspraken over onze prestaties komen tot stand op basis van intensief overleg met de vervoerders. De wetgeving is in 2008 geëvalueerd door de minister van Verkeer en Waterstaat, waaraan ProRail een actieve bijdrage heeft geleverd. Daarbij zijn de doeltreffendheid en de effectiviteit van de Spoorwegwet en de Concessiewet beoordeeld, inclusief de bijbehorende lagere regelgeving en instrumenten (onder andere de Vervoer- en Beheerconcessie). In het voorjaar 2009 komt het kabinet met een standpunt, waarin de mogelijke vervolgacties zijn opgenomen.

ProRail

Beheersconcessie Beheersplan

Toegangsovereenkomst

Toezichthouders NMa / IVW

Vervoerders

Vervoerconcessie Vervoerplan

EU Rijksoverheid

Corporate governance ProRail past de Nederlandse Corporate Governance Code van de commissie Tabaksblat toe met uitzondering van een aantal principes en best practice bepalingen. Hieronder zijn afwijkingen ten aanzien van deze principes en bepalingen toegelicht: • De bestaande arbeidscontracten met bestuurders worden gerespecteerd. Hierdoor worden de bepalingen in de code op het gebied van bestuur niet gehanteerd (zoals benoemingsduur, maximale vergoeding bij ontslag).


47

Keyrail De exploitatie van de Betuweroute wordt uitgevoerd door Keyrail binnen de Beheerconcessie van ProRail. Keyrail is een joint venture waarin ProRail een belang heeft van 50% en de Havenbedrijven Rotterdam en Amsterdam respectievelijk 35% en 15%.

• ProRail opereert als een maatschappelijke onderneming waarvan alle aandelen in handen zijn van de Staat. Hierdoor past ProRail een aantal principes en bepalingen behorend bij beursgenoteerde vennootschappen (zoals certificering van aandelen) of institutionele beleggers (zoals uitoefening stemrecht) niet toe. In het najaar 2008 zijn de statuten gewijzigd om deze in overeenstemming te brengen met de Code Tabaksblat en het staatsdeelnemingenbeleid.

Risicomanagement ProRail heeft haar systeem van risicomanagement opgezet aan de hand van het COSO-ERM model. Het ondernemingsrisicomanagement valt onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van ProRail en wordt uitgevoerd door het management en het overig personeel. De risicobeheersing binnen ProRail wordt ondersteund door een gedragscode voor het personeel die op de website is geplaatst.

Het systeem van risicomanagement Het risicomanagementsysteem is gericht op het beheersen van risico’s die de doelstellingen van ProRail kunnen bedreigen en bestaat naast de Veiligheid- en Milieu Management Systemen. Deze systemen en de hiermee samenhangende procedures geven meer specifiek voor deze onderwerpen invulling aan risicomanagement. Jaarlijks stelt ProRail de risico’s met Risk Self Assesments op strategisch en operationeel niveau vast. Daarnaast worden

risico’s op het gebied van financiële rapportage en het naleven van weten regelgeving vastgesteld en worden waar nodig aanvullende maatregelen genomen. De afdeling Audit toetst jaarlijks het risicomanagement om de effectiviteit van de processen en de systemen te waarborgen. Aan het eind van de risicomanagementcyclus wordt door het hoger management van de bedrijfseenheden en de directie een managementverklaring, een zogenaamd ‘in control verklaring’, ondertekend. Op basis van de uitgevoerde self-assessments, het stelsel van in control verklaringen, de interne audits en informatie uit andere bronnen is de Raad van Bestuur ervan overtuigd dat de risicobeheersing adequaat is opgezet en de risico’s in voldoende mate worden beheerst. Hierbij dient wel te worden bedacht dat aan een systeem van risicomanagement en risicobeheersing nooit absolute zekerheid kan worden ontleend. Aan ieder intern risicobeheerings- en controlesysteem zijn inherente beperkingen verbonden. Menselijke inschattingsfouten en vergissingen blijven altijd mogelijk. Bovendien kan nooit volledig worden uitgesloten dat de interne beheersingsmaatregelen worden omzeild door bijvoorbeeld het samenspannen van functionarissen. Zoals eerder opgemerkt worden jaarlijks de risico’s van ProRail door de Directieraad en de Raad van Bestuur vastgesteld. Hierbij wordt een breed scala aan mogelijke risico’s in de beschouwing betrokken. Onderstaand worden ter illustratie enkele van de soorten risico’s genoemd waar ProRail mee te maken heeft.

De communicatie met de stakeholders en het goed aansluiten van deze communicatie op de interne processen vormt een belangrijk aandachtspunt.

48


Technologische risico’s: in deze categorie valt qua ‘spoorse’ technologie de technologiesprong die de komende jaren gemaakt zal worden op het gebied van beveiligingssystemen. Ook kan binnen deze categorie gedacht worden aan de steeds grotere rol die ICT speelt in de bedrijfsprocessen van ProRail en de steeds hogere eisen die dit stelt aan de bedrijfszekerheid van deze systemen. Indien bovengenoemde risico’s onvoldoende worden beheerst zal het lastig worden voor ProRail om haar doelstellingen op het gebied van beschikbaarheid te halen. Marktrisico’s: in deze categorie vallen zowel de markt voor (spoor)bouwwerkzaamheden waarop ProRail de komende jaren een ambitieus pakket van werkzaamheden dient weg te zetten, als de arbeidsmarkt waarop ProRail een aantrekkelijke werkgever dient te blijven. Indien bovengenoemde risico’s onvoldoende worden beheerst zal het lastig worden voor ProRail om haar productieplanning te halen. Bestuurlijke risico’s: ProRail heeft te maken met veel stakeholders (onder andere regionale en lokale publieke partners). Met deze stakeholders wordt op diverse momenten en over diverse onderwerpen (met de vervoerders bijvoorbeeld over gebruiksvergoeding en toegangsovereenkomsten) gesproken. De communicatie met de stakeholders en het goed aansluiten van deze communicatie op de interne processen vormt een belangrijk aandachtspunt. Indien hieraan onvoldoende aandacht wordt besteed loopt ProRail het risico dat er ruis in de communicatie met externe stakeholders optreedt met imago-schade als mogelijk gevolg.


49

50

Het moment van Henk Wind in 2008 10 juli 2008, 15.00 uur

Treinen in Hilversum lopen gesmeerd

Station Hilversum heeft een nieuw perron, meer sporen en ook de Intercity stopt er weer. Iedereen blij. Behalve de omwonenden. Want zij hadden opeens veel last van booggeluid, het ‘geknerp’ van treinen in de bocht. Communicatiemanager Henk Wind: “Na de vernieuwing kregen we veel klachten over booggeluid. Toch bleef het geluid binnen de wettelijke normen. We konden moeilijk zeggen: sorry, maar helaas. Dus pakten we het anders aan. We hebben de klachten samen met

een aantal omwonenden onderzocht. Toen bleek dat het geluidsprobleem ontstond op twee wissels. En daarvoor hebben we een oplossing gevonden. Vlak vóór die wissels gaan we een smeerinstallatie plaatsen. Bij een naderende trein wordt er een heel klein beetje vet op de rails gespoten. Daardoor wordt het booggeluid minder. Met zoiets simpels kun je dus de leefomgeving van mensen verbeteren. Toen we de oplossing presenteerden aan de bewoners, was dat voor mij wel het moment van 2008.”

51

Financieel verslag

Ook op financieel terrein heeft ProRail het jaar 2008 licht positief kunnen afsluiten: het productievolume steeg, de planning en programmering van werkzaamheden zijn verbeterd en de efficiencytaakstellingen zijn nagenoeg of volledig behaald. Een positieve ontwikkeling in 2008 is de stijging van het productievolume met 19%. Deze is vooral toe te rekenen aan de vervangingsinvesteringen en het oplossen van infrastructurele knelpunten. In 2008 is een belangrijke stap gezet in de planning en programmering van werkzaamheden en uitgaven, in lijn met het advies van McKinsey en conform afspraken met het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Zo is het Beheerplan 2009 nu opgebouwd vanuit de daadwerkelijke productie en niet vanuit een financieringsbehoefte. Dit heeft bijvoorbeeld tot gevolg dat het structurele deel van de overloop 2007 (EUR 115 miljoen) kan worden aangewend voor reguliere financiering van 2009. Verder willen we de plannen niet alleen realiseren, maar, daar waar zinnig en mogelijk, ook versnellen ten opzichte van het Beheerplan. Die versnelling is nodig voor de vitaliteit van de (spoor-)bouwsector en ook goed voor de klanten van ProRail. De efficiencytaakstelling ‘aanbesteding exploitatie’ is in 2008 nagenoeg (voor 85%) behaald en de generieke taakstelling zelfs volledig. De efficiency op gebruiksvergoeding voor 2008 is niet behaald vanwege de inkomstenderving op het goederenvervoer. Behaalde aanbestedingsresultaten zijn voor een deel elders gebruikt ter dekking van meerwerk. Wel heeft ProRail een stringent beleid ingezet bij het sturen op meerwerk, zodat in de toekomst de vruchten van aanbestedingsresultaten in hun volle omvang kunnen worden geïncasseerd. Bij de doorkijk in het Beheerplan 2009 is er sprake van incidentele en structurele meevallers met betrekking tot de instandhouding van infrastructuur. Vooralsnog wordt hier prudent mee omgegaan en komend jaar zullen deze reeksen worden gehard door externe audits.

52


In 2007 is ProRail voor de materiële vaste activa overgestapt op waardering tegen vervangingswaarde. In 2008 is deze methodiek voor de bovenbouw verder gedetailleerd, met name door de fysieke objecten de activa-administratie aan elkaar te koppelen. Als resultaat daarvan is de waardering van de bovenbouw naar beneden bijgesteld met EUR 778 miljoen, zowel de prijs- als hoeveelheidscomponent. Na de verwerking van dit resultaat is een grotere mate van zekerheid over de huidige balanswaarde van de bovenbouw ontstaan. In 2009 wordt het professionaliseringsproces voortgezet door verdere detaillering van de tweedelijns registratie.

Bedrijfsresultaat Het bedrijfsresultaat (vóór verwerking van de mutatieegalisatiereserve en belastingen) bedraagt dit jaar EUR 1 miljoen. Het resultaat betreft het verschil tussen de verleende subsidie en de werkelijke kosten waarvoor subsidie is verleend en wordt in zijn geheel ten gunste van de egalisatiereserve (als onderdeel van de Overlopende passiva) gebracht. Het resultaat bestaat uit een aantal meevallers zoals hogere rentebaten (EUR 34 miljoen), gerealiseerde generieke taakstelling (EUR 14 miljoen) en gerealiseerde aanbestedingsresultaten (EUR 15 miljoen). ProRail heeft de doelstelling op aanbestedingen van EUR 18 miljoen niet volledig in de markt weten te realiseren. Daarnaast zijn er een aantal tegenvallers geweest, zoals een extra dotatie door de onderdekking op het AK1-resultaat (EUR 12 miljoen) en het niet meer activeren van de cor-

1 A K= Algemene Kosten: Het AK-resultaat betreft het verschil tussen de werkelijke (project-) kosten voor voorbereiding, administratie en toezicht (VAT) en de dekking van de overheid via een vast opslagpercentage op de bouwkosten.

1.500

Diverse bedrijfsopbrengsten

1.200 900

Gebruiksvergoeding vervoerders

600

Amortisatie investeringsbijdragen Bijdragen Rijksoverheid

300

2006

2007

2008

ontwikkeling bedrijfsopbrengsten (in miljoenen euro’s)

porate overheadcomponent in de interne tarieven (EUR 7 miljoen), een lagere gebruiksvergoeding door een latere ingangsdatum van de nieuwe tarieven 2008 en inkomstenderving op de ingroeiregeling van het goederenvervoer (EUR 13 miljoen), een correctie vrijval herwaardering 2007 (EUR 11 miljoen), meerwerk op bovenbouwvernieuwingsprojecten (EUR 6 miljoen), hogere kosten voor lonen en salarissen door indexatie (EUR 6 miljoen) en extra overdrachts-/mobilisatiekosten door het gunnen van een nieuw prestatiecontract aan een nieuwe procesaannemer (EUR 5 miljoen).

gedrukt wordt. Weliswaar worden de kosten van deze ingroeiregeling voor een deel door het ministerie van Verkeer en Waterstaat gedragen, maar deze bijdrage vergoedt niet de hele inkomstenderving. De netto inkomstenderving van ProRail (dus rekening houdend met de bijdrage van het ministerie) bedroeg in 2008 EUR 5 miljoen.

2008 EUR 1.464 miljoen. Dat is EUR 134 miljoen meer dan in 2007 (EUR 1.330 miljoen).

als overheidsfinanciering wordt beschouwd.

De totale bedrijfsopbrengsten omvatten, naast bovengenoemde bijdragen van de Rijksoverheid en de vergoeding van vervoerders, ook de amortisatie van de investeringsbijdragen en diverse bedrijfsopbrengsten.

35: ontwikkeling bedrijfsopbrengsten maat heb ik zelf al even snel aangepast,niet heel netjes... De amortisatie van investeringsbijdragen is in 2008 toegeBedrijfsopbrengsten nomen met EUR 46 miljoen tot EUR 292 miljoen doordat ik heb nog geen correcties doorgevoerd. De totale bedrijfsopbrengsten van ProRail bedroegen in vanaf 2008 de bovenbouwvernieuwing vanaf het jaar 1995 Hoogte is 47 mm, breedte is 160 mm.

De exploitatiebijdragen van de Rijksoverheid zijn toegenomen met EUR 45 miljoen van EUR 783 miljoen in 2007 naar EUR 828 miljoen in 2008. De toename is met name veroorzaakt door aanvullende beschikkingen voor de compensatie op het niet in rekening kunnen brengen van de extra kosten van het onderhoudsrooster tegen nacht/weekend tarief aan de vervoerders en extra kosten voor de aanleg van de Betuweroute. Naast de bijdrage van de Rijksoverheid financiert ProRail haar activiteiten voor een steeds groter deel uit de gebruiksvergoeding. De stijging van de gebruiksvergoeding in 2008 ten opzichte van 2007 bedraagt EUR 10 miljoen2. Hiervan is EUR 4 miljoen toe te schrijven aan een volumeeffect en EUR 6 miljoen aan een prijseffect. Met de goederenvervoerders is een ingroeiregeling voor de gebruiksvergoeding afgesproken waardoor het prijseffect 2 U it de cijfers in de jaarrekening blijkt een stijging van EUR 12 miljoen. Het verschil bedraagt EUR 2 miljoen en wordt veroorzaakt door de daling van de bijdrage van ProRail aan de refundregeling van NS (EUR 2 miljoen in 2008 tegenover EUR 4 miljoen in 2007). Deze bijdrage wordt gesaldeerd met de gebruiksvergoeding.

De diverse bedrijfsopbrengsten bestaan uit geactiveerde productie eigen bedrijf en overige bedrijfsopbrengsten. De geactiveerde productie eigen bedrijf nam fors toe van EUR 53 miljoen in 2007 naar EUR 81 miljoen in 2008. Deze toename hangt samen met de toegenomen werkzaamheden binnen ProRail voor de aanleg en instandhouding van het spoorwegnet en ondersteunende ICT projecten. Tegenover deze geactiveerde productie staan lonen, salarissen en sociale lasten.

Bedrijfslasten De bedrijfslasten bedroegen in 2008 EUR 1.463 miljoen. Dit is 12% meer dan in 2007 (EUR 1.300 miljoen). Het uitbesteed werk ad EUR 634 miljoen vormt de grootste post binnen de bedrijfslasten (43%). Binnen het uitbesteed werk heeft een verschuiving van de levensduurverlengende maatregelen plaatsgevonden van het grootschalig onderhoud naar het kleinschalig onderhoud. Daardoor nemen de kosten van het grootschalig onderhoud af en de kosten van het kleinschalig onderhoud toe. De kosten van het kleinschalig onderhoud namen verder nog toe door indexering van onderhoudscontracten met procesaannemers en de


53

Verdeling bedrijfslasten (in %)

2007

2008 5,2 %

Projectmatig onderhoud

4,6 % 7,1 %

8,6 %

Procesmatig onderhoud

11,5 %

12,0 % 3,1 % 25,4 %

Beheer

6,1 %

25,3 %

Lonen en sociale lasten Afschrijvingskosten

23,2 %

Overige lasten vaste activa

22,5 %

10,3 %

10,9 % 11,6 %

12,0 %

gunning van het contractgebied Gelre (volgens een nieuwe prestatiegeoriënteerde contractvorm) aan een nieuwe procesaannemer. Hierdoor waren er tijdens de overdracht- / mobilisatiefase dubbele kosten. Naast de toename van de kosten voor kleinschalig onderhoud zijn ook de kosten van beheer toegenomen met 14% ten opzichte van 2007. De oorzaak hiervan moet gezocht worden in de stijging van de kosten van het beheer van het GSM-R Netwerk (het communicatiesysteem tussen de verkeersleiding en de machinisten) vanwege een upgrade en de kosten van het ERTMS beveiligingssysteem, dat op de Betuweroute en de HSL-Zuid in gebruik is genomen. Om stijging van het productievolume te realiseren is het aantal fte’s toegenomen in 2008. Deze toename in fte’s was mede noodzakelijk om de activiteiten die eerst werden uitbesteed aan aannemers en ingenieursbureaus nu in eigen beheer uit te voeren (bijvoorbeeld bij de afdelingen bouwmanagement en railtechniek). Hierdoor zijn de bedrijfslasten voor lonen en salarissen en sociale lasten toegenomen met 11%. Daarnaast heeft de cao-verhoging van 2,75% tot hogere salariskosten geleid. In 2008 bedroegen de afschrijvingskosten en overige waardeveranderingen op materiële vaste activa EUR 629 miljoen en waren daarmee gering hoger dan in 2007 (EUR 613 miljoen). De toename is met name veroorzaakt door een aantal afboekingen op grotere projecten, zoals project IJzeren Rijn, de herinrichting van het ecoterrein bij de Sophiatunnel en project BB21 Ontwikkeling en Beveiliging ERTMS. De toename aan kosten door afboekingen werd deels gecompenseerd door lagere afschrijvingskosten uit hoofde van de waardeaanpassing op de bovenbouw activa. Ter dekking van het verschil tussen de afschrijvingskosten op basis van vervangingswaarde en de afschrijvingskosten op basis van historische uitgaafprijs staat de vrijval herwaarderingsreserve. De vrijval herwaarderingsreserve is in 2008 afgenomen tot EUR 211 miljoen (2007: EUR 271 miljoen) door de waardeaanpassing van de bovenbouw activa.

54


Overige bedrijfslasten Financiële baten en lasten

Investeringen en financiering De bruto-investeringen in vaste activa bedroegen in 2008 EUR 1.023 miljoen. Dit is 19% meer dan in 2007 (EUR 858 miljoen). Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft circa 89% van deze investeringen gefinancierd. Hiervan heeft EUR 126 miljoen betrekking op goederen-projecten (waarvan Betuweroute EUR 102 miljoen), EUR 346 miljoen op reizigersprojecten (waarvan BB 21e eeuw EUR 10 miljoen), EUR 330 miljoen op vervangingsinvesteringen (waarvan bovenbouwvernieuwing EUR 191 miljoen) en EUR 105 miljoen op het oplossen van infrastructurele knelpunten. Verder droegen lokale en regionale publieke partners en de NS Groep B.V. (via FENS) samen EUR 116 miljoen bij aan projecten. In 2008 is voor een bedrag van EUR 653 miljoen aan activa in gebruik genomen. Het betrof hier onder andere de projecten Betuweroute (de 25 kV elektrificatie van de Havenspoorlijn), Hilversum Larenseweg en de vernieuwde Sloelijn. Voor de overloop is er in 2007 een aantal verbetermaatregelen geformuleerd op basis van een analyse van de oorzaken van overloop van bovenbouwvernieuwing en grootschalig onderhoud. Alhoewel deze maatregelen in 2008 nog niet zichtbaar tot resultaat hebben geleid in het voorkomen van nieuwe overloop, zijn er wel enkele effecten te melden: • Waar in het verleden de overloop zich vooral in de tweede helft van het jaar manifesteerde, is in 2008 in het eerste kwartaal de prognose significant neerwaarts bijgesteld. In latere kwartalen resteerden kleinere prognoseaanpassingen. Hoewel dit geen verminderde overloop oplevert, is het wel een indicatie dat het realiseren van projecten inmiddels beter wordt beheerst. • Intern zijn productieplannen eerder overgedragen aan de afdeling die de projecten uitvoert. Het vervangingsplan fysieke infrastructuur 2009 is in maart 2008 overgedragen. Dit is een half jaar eerder dan het voorgaande

Verdeling financiering V&W (in miljoenen euro’s)

2007

2008 41

Reizigersprojecten

105

Goederenprojecten 272

187

336 191

Vervangingsinvesteringen BB 21e eeuw Betuweroute

65 17

99

32

102

24 10

139

jaar. Inmiddels is ook het bovenbouwvernieuwingsplan 2010 overgedragen. Hiermee is een randvoorwaarde ingevuld om de overloop te beperken. De verwachting is dat dit ook een bijdrage zal leveren aan het beperken van de overloop in 2009. Wij hebben in 2008 met het Beheerplan 2009-2020 een belangrijke stap gezet in de planning en programmering van werkzaamheden en uitgaven, in lijn met het advies van McKinsey. Het beheerplan is nu opgebouwd op basis van gevalideerde, daadwerkelijke productiereeksen en niet langer op basis van reeksen vanuit een financieringsbehoefte. Een beheerplan met reële productiereeksen maakt de relatie tussen kosten, prestaties en activiteiten direct zichtbaar en bestuurbaar. Wij staan er voor om de plannen niet alleen te realiseren, maar daar waar zinnig en mogelijk ze te versnellen ten opzichte van het Beheerplan 2009-2020. Wat we ons daarbij overigens ook realiseren, is dat de voor ons werkende (proces)aannemers geconfronteerd worden – in deze sowieso al lastige tijd – met lagere omzet, omdat wij effectiever en efficiënter kunnen werken. Over de vraag hoe daarmee om te gaan, heeft ProRail voorstellen in ontwikkeling. Hieronder schetsen we een beeld van de stand van zaken en de mogelijkheden tot versnelling voor een drietal categorieën: • Instandhouding/functiehandhaving: het gaat daarbij om onderhoud en vervangingsinvesteringen. In deze categorie is het van belang een gegeven prestatie te bereiken met de laagste kosten en bij de minste klanthinder (zoals uitgevallen treinen en vertraging). Dit zijn deels incidentele en deels jaarlijks terugkerende, structurele kosten, waarbij besparingen meerjarig doorwerken. Besparingen hier zijn dus een gezamenlijk belang. • Functieverbeteringen die via een programma worden gestuurd. Voorbeelden hiervan zijn: toegankelijkheid, nieuwe stations en fietsenstallingen. Hierbij geldt dat het altijd goed is als de functionaliteit eerder wordt geleverd. Met een programma wordt aangegeven dat projecten onderdeel uitmaken van een groot, samenhangend

Bovenbouwvernieuwingen Infrastructurele knelpunten

pakket en onderling verwisselbaar zijn. Het is bijvoorbeeld onmogelijk om alle geplande (voorzieningen op en rondom) stations tegelijk te bouwen. Leidraad voor ons handelen hierbij is dat als op de ene plek vertraging ontstaat, er op een andere plek versneld wordt. Indien meer engineering- en aannemerscapaciteit en/of meer geld beschikbaar is, kan binnen voorwaarden van maakbaarheid en aanvaardbare klanthinder versneld worden. Deze categorie biedt dus perspectieven voor een investeringsimpuls. • Grote enkelvoudige projecten, zoals de grote stationsprojecten en de Hanzelijn. Hierbij geldt dat tegenvallers in de planning (procedures, te hoge inschrijvingen bij aanbestedingen, uitlopende bestuurlijke processen en onderhandelingen) tot vertraging kunnen leiden. Net zoals bij categorie 2 dienen de voor deze projecten geoormerkte budgetten dan gereserveerd te blijven voor uitgaven op een later moment. Het kan hier direct om grote bedragen en ogenschijnlijk forse onderuitputting op de jaargrens gaan. Indien extra middelen beschikbaar komen, bijvoorbeeld als onderdeel van een investeringsimpuls, dan bieden deze projecten wanneer ze eenmaal in uitvoering zijn mogelijkheden tot extra investering. Dit komt omdat vaak het voorwerk al is verricht en er vervolgens op kwaliteit en/of functionaliteit is bezuinigd. Voorbeelden hiervan zijn: het in één keer viersporig aanleggen in plaats van via tweesporigheid faseren of verbetering van de kwaliteit van de stationsinrichting en OVfunctie.


55

56

Het moment van Pierre Eerkens in 2008 25 september 2008, 08.00 uur

Cabareteske roltrapcursus voor massaal toegestroomde pers Contractmanager Pierre Eerkens is verantwoordelijk voor het beheer van een groot aantal stations. Steeds zoekt hij naar manieren om ‘zijn’ reizigers beter te bedienen. Neem nou de doorstroom op de roltrappen. Vooral bij drukte kunnen mensen met haast niet langs de stilstaande menigte. Pierre: “Daarom zijn we in Amersfoort een proef gestart. Op de roltrappen zijn rode en groene voetjes bevestigd. Ze geven aan dat je rechts stilstaat, en links passeert. Op 25

september startte de proef. Marielle van de afdeling communicatie had een actrice geregeld. Die gaf een geweldige, cabareteske roltrapcursus. Het publiek had enorm veel plezier. Wij ook trouwens. Net als de pers, die massaal was toegestroomd. Negen cameraploegen, fotografen, radio, iedereen was enthousiast. De proef loopt nog in 2009. Dan gaan we beslissen wat we er mee doen. Tot nu toe zijn de reizigersreacties goed: 94% is positief! Kijk, denk ik dan, dáár doe ik het voor.”

57

Dank en waardering

We willen onze dank en waardering uitspreken naar de medewerkers van ProRail voor hun inzet en betrokkenheid. Daarnaast danken wij Anita Arts voor de prettige samenwerking in de afgelopen jaren. En tot slot bedanken wij vervoerders, aannemers, lokale en regionale publieke partners, Rijksoverheid en overige stakeholders voor de samenwerking. Utrecht, 16 april 2009

Directie ProRail B.V. Drs. B.J. Klerk, president-directeur

58


Bericht van de Raad van Commissarissen


59

Algemeen ProRail heeft zich in 2008 kunnen verheugen in een verbetering van de eigen performance en in een positieve ontwikkeling van het bestuurlijk-politieke klimaat rond de onderneming. In het bijzonder de relaties met vervoerders en regionale en lokale publieke partners zijn in belangrijke mate verbeterd, maar er is nog veel te doen. Het kabinet gaf daadwerkelijk vorm aan de groeidoelstelling van het openbaar vervoer en de ontvangst van de allengs betere operationele prestaties van de onderneming was bemoedigend. De Raad van Commissarissen constateert, dat het overgrote deel van de score op de performance indicatoren substantieel is verbeterd. De ontwikkeling van de onderneming, en met name de noodzaak om het tempo van investeringen te verhogen, noopte tot een diepgaande herziening van de strategie. De Raad van Commissarissen heeft in 2008 intensief overleg gevoerd met de bestuurders over de strategische invulling op hoofdlijnen van de transformatie van taakorganisatie tot een publieke dienstverlener in de vorm van een maatschappelijke onderneming. Deze transformatie bracht ook de noodzaak van een nieuw intern besturingsmodel. De Raad heeft zich een oordeel gevormd over de effecten die de nieuwe koers heeft op het bedrijf en is van mening dat het voorgestelde besturingsmodel meer slagkracht binnen ProRail kan opleveren. Tegelijk kan het model nog betere verbindingen met de cliëntèle bewerkstelligen: vervoerders, regionale en lokale publieke partners, als ook leveranciers en Rijksoverheid. De Raad vindt dat de aandacht voor innovatie niet ten koste mag gaan van de aandacht voor verdere optimalisering van de operationele prestaties van ProRail, en heeft ook op dit punt een positief gehoor gevonden bij de Raad van Bestuur. De Raad is positief gestemd over de ontwikkeling van het imago van ProRail en de ontwikkeling van de relatie van ProRail met haar klanten en het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Zij ziet hierin een constructieve bijdrage voor de evaluatie van de spoorwetgeving, die uiterlijk in 2011

60


moet leiden tot een uitspraak over het verlengen van de Beheerconcessie na 2015.

Zelfevaluatie De Raad van Commissarissen heeft zich over een aantal ‘governance’-vraagstukken gebogen en heeft de Raad van Bestuur met raad terzijde gestaan. Het is van belang dat de rechten en verantwoordelijkheden van de verschillende partijen, zoals Raad van Bestuur, Raad van Commissarissen, aandeelhouder en overige belanghebbenden, goed zijn verankerd in regels en procedures. In het najaar 2008 zijn de statuten gewijzigd door deze in overeenstemming te brengen met de Code Tabaksblat en het staatsdeelnemingenbeleid. Deze wijziging vormt de basis voor een ordelijk proces bij de (wettelijke) overgang naar een structuurvennootschap in september 2009. De toezichthouder die zich thans niet scherp buigt over de vraag van eigen effectiviteit miskent de tekenen van de tijd. De Raad van Commissarissen heeft zich dan ook wat dieper dan eerder gebogen over een aantal structurele aspecten en een drietal waarnemingen geregistreerd die aandacht behoeven: De Raad was al eerder niet tevreden over de effectiviteit van zijn verhouding tot externe toezichthouders van ProRail zoals de Algemene Rekenkamer, de Inspectie Verkeer en Waterstaat en het ministerie van Verkeer en Waterstaat in diens rol van Toezichthouder. In de Nederlandse governance-opvattingen is naar het oordeel van de Raad onvoldoende vastgelegd dat een externe toezichthouder bij het voorbereiden van toezicht logischerwijze een relatie ontwikkelt met de interne toezichthouder, al was het maar vanwege de doelstelling van doelmatigheid van het totale toezicht. De Raad steekt de hand in eigen boezem en zal in gevonden overeenstemming met de aandeelhouder extern contacten leggen teneinde hierin verbetering te brengen. De Raad van Commissarissen heeft voorts geconstateerd, dat het ministerie van Verkeer en Waterstaat in zijn rol van concessieverlener en bekostiger begrijpelijkerwijze in

de eerste plaats een relatie onderhoudt met de Raad van Bestuur van een staatsdeelneming. De Raad heeft geconstateerd dat het ministerie daarnaast de rol van aandeelhouder in de richting van de Raad van Commissarissen wel erg terughoudend invult. Voor het vervullen van de rol van intern toezichthouder is het voor de Raad van Commissarissen noodzakelijk de inzichten van de aandeelhouder op hoofdpunten te kennen. De Raad heeft bij de aandeelhouder een willig oor gevonden voor de wenselijkheid van gematigde intensivering van de relatie. Kern van het arrangement kan zijn, dat overleg tussen aandeelhouder en Raad van Commissarissen plaats vindt voor de statutair vereiste cyclische processen, in het bijzonder het jaarwerk, en daarnaast bij belangrijke niet cyclische beslissingen zoals wijziging van de strategie of een crisisinterventie. 2008 zal onder meer te boek komen te staan als het jaar waarin over de gehele linie het maatschappelijk vertrouwen in externe en interne toezichthouders sterk is gedaald. De Raad is zich bewust van het feit dat hij van nature niet over alle relevante informatie kan beschikken, en is van oordeel, dat hij in de gegroeide praktijk per definitie afhankelijk is van de wijze waarop en de mate waarin de Raad van Bestuur informatie verschaft. De nabije expertise van de externe accountant, de contacten met de ondernemingsraad, de systematisering van het auditing beleid en het jaarlijkse contact met het tweede echelon matigen de ernst van dit probleem. Juist nu er geen concrete klachten bestaan over het informatieverkeer tussen Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen, is het wenselijk dit vraagstuk conceptueel aan te pakken, ter wille van de kwaliteit van het toezicht, en in de diepte te analyseren welk type informatie naast de bestaande gewenst is.

Bijeenkomsten Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen heeft in 2008 zes maal met de Raad van Bestuur vergaderd. Voorafgaand aan elke vergadering vond overleg in eigen kring plaats. In 2008 waren twee commissarissen bij een tweetal vergaderingen niet aanwezig. Naast de reguliere vergaderingen heeft de voltallige Raad van Commissarissen op 17 april 2008 de Alge-

mene Vergadering van Aandeelhouders bijgewoond, waarin de aandeelhouder de jaarrekening over het verslagjaar 2007 heeft vastgesteld. Daarnaast heeft een extra aandeelhoudersvergadering plaatsgevonden op 2 mei 2008 waarin is gesproken over de topstructuur van ProRail. De Raad van Commissarissen heeft in september 2008 met de Raad van Bestuur een tweedaagse binnenlandse studiereis gemaakt. Er is een bezoek gebracht aan Keyrail, het Havenbedrijf Rotterdam, de NS en de verkeersleidingspost in Amsterdam. Daarnaast hebben de commissarissen en de bestuursleden een gesprek gehad met de directieraad van ProRail.

Samenstelling Het aantal leden van de Raad van Commissarissen is door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders vastgesteld op vijf. De Raad was gedurende het verslagjaar 2008 voltallig en de samenstelling is in het verslagjaar 2008 niet gewijzigd. Alle commissarissen zijn onafhankelijk, zoals bedoeld in de Nederlandse Corporate Governance Code.

Toezicht De Raad van Commissarissen heeft in 2008 onder meer aandacht besteed aan de personele samenstelling van de Raad van Bestuur, aan de uitwerking van aanvaarde concepten van governance, statutenwijziging, structuurregime, evaluatie van de spoorwegwet, staatsdeelnemingenbeleid, rapport van de commissie Ruding: PPS1 in de spoorsector, strategie: de nieuwe koers, en het nieuwe besturingsmodel. De Raad besprak na afloop van ieder kwartaal de kwartaalrapportages, inclusief de opzet en de kwaliteit hiervan. Daarnaast zijn diverse investeringsvoorstellen besproken. Tevens zijn het rapport van de accountant inclusief de specifieke risico’s en interne beheersingssystemen besproken, alsmede de jaarrekening. De Raad heeft zijn statutaire rol vervuld bij het afscheid van Anita Arts als lid van de Raad van Bestuur.

1 PPS: Publiek Private Samenwerking


61

Jaarrekening 2008 De Raad van Bestuur heeft de jaarrekening over 2008 inclu sief het verslag van de Directie per 16 april 2009 opgemaakt. De Raad van Commissarissen heeft op 16 april 2009 met de jaarrekening ingestemd. In aanwezigheid van de externe accountant, Ernst & Young Accountants, zijn zowel de jaarrekening over 2008 als de (financiële) kwartaalrapportages besproken. De jaarrekening is door Ernst & Young Accountants gecontroleerd en van een goedkeurende accountantsverklaring voorzien. Deze verklaring is te vinden op pagina 109 van dit verslag. De Raad van Commissarissen legt de jaarrekening voor aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en stelt de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor deze vast te stellen. Hierna kan deponering bij de Kamer van Koophandel plaatsvinden. De externe accountant kan over zijn accountantsverklaring omtrent de getrouwheid van de jaarrekening worden bevraagd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders.

Voor 2009 staan twee overleggen met de externe accountant gepland. Het eerste overleg is gericht op de jaarrekening 2008 en het daarbij behorende accountantsrapport. In het tweede overleg staat de jaarrekeningcontrole over het verslagjaar 2009 centraal.

Beloningsbeleid 2008

Remuneratiecommissie

De beloning1 van de Raad van Commissarissen bestaat uit een vaste, door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders c.q. minister van Verkeer en Waterstaat vastgestelde, jaarlijkse vergoeding en een vergoeding per vergadering voor de leden van het Audit Committee en de leden van de Remuneratiecommissie. ProRail heeft geen leningen verstrekt aan leden van de Raad van Commissarissen. In overeenstemming met de regels van behoorlijk bestuur is de beloning van de leden van Raad van Commissarissen niet afhankelijk van de prestaties van ProRail.

De Remuneratie-, Selectie- en Benoemingscommissie (‘Remuneratiecommissie’) is een vaste commissie van de Raad van Commissarissen en bestaat uit mevrouw ZuiderwijkJacobs (voorzitter) en de heren In ’t Veld en Kooijman. Deze commissie stelt het beloningsadvies voor de leden van de Raad van Bestuur op en legt dit ter goedkeuring voor aan de Raad van Commissarissen. De remuneratiecommissie is in 2008 één keer bijeengekomen. Besproken zijn de variabele beloning, de targets en het vaste salaris.

Audit Committee Het Committee bereidt onder meer de behandeling in de Raad van Commissarissen voor van te publiceren finan ciële cijfers. Het Audit Committee, bestaande uit de heren

1 H et overzicht van beloningen Raad van Commissarissen is opgenomen in de Toelichting op balans en exploitatierekening.

62

Broekhuizen (voorzitter), Den Dulk en In ‘t Veld, heeft in 2008 zes maal vergaderd in aanwezigheid van de voorzitter en/of een lid van de Raad van Bestuur, en de Financieel Directeur. De externe accountant Ernst & Young is twee maal aanwezig geweest bij deze vergaderingen. De belangrijkste onderwerpen waren onder meer de kwartaalrapportages, het financieel jaarverslag, de internationale benchmark, de doorontwikkeling van het prestatiedashboard, het structuurregime, de beheersing van (onder)aannemerscontracten door ProRail, de contractverlenging accountant E&Y, en het risicomanagement (COSO ERM). De resultaten van deze vergaderingen van het Audit Committee zijn in de vergaderingen van de Raad van Commissarissen besproken.


Procedure Conform de Corporate Governance Code stelt de Raad van Commissarissen, op advies van de Remuneratiecommissie, het Remuneratierapport op voor de Raad van Bestuur van ProRail. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders van ProRail stelt het Remuneratiebeleid vast. Binnen het vastgestelde remuneratiebeleid stelt de Raad van Commissarissen, wederom op advies van de Remuneratiecommissie, het vaste deel van het inkomen en het variabele deel van het

inkomen vast. Aan het begin van elk jaar komen de Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur een prestatiecontract overeen voor het variabele gedeelte. Dit contract bevat SMART-geformuleerde doelstellingen die binnen het lopende jaar gerealiseerd moeten worden. Nadat de Raad van Commissarissen de prestaties over het afgelopen jaar heeft beoordeeld, stelt hij vast in hoeverre de RvB-leden hun collectieve en individuele doelstellingen hebben gehaald. Tevens vindt er een toetsing plaats of de beide beloningselementen (vaste en variabele beloning) marktconform zijn. Algemeen Uitgangspunt voor ProRail met betrekking tot het arbeidsvoorwaardenbeleid is dat de primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden zich op een gemiddeld niveau ten opzichte van de markt bevinden en dat individuele ontwikkeling (opleiding) bovengemiddeld moet zijn. Met dit aanbod wil ProRail goed management kunnen aantrekken, behouden en ontwikkelen. Tevens moet dit beleid zowel de kortetermijn- als de langetermijndoelstellingen ondersteunen. Dit betekent dat het beloningsniveau vergelijkbaar moet zijn met andere, gelijksoortige Nederlandse ondernemingen. Opbouw remuneratiebeleid De Raad van Commissarissen beschouwt het vaste inkomen en het secundaire arbeidsvoorwaardenpakket als belangrijke onderdelen van het totale pakket. De prestaties van de organisatie zijn direct gekoppeld aan de beoordeling van de Raad van Bestuur en de variabele beloning ondersteunt dit. Het loongebouw is ingedeeld in de in schalen A tot en met E, waarbij de functiezwaarte op basis van Hay-indeling gewogen wordt. ProRail kent schalen met een minimum en maximum. Jaarlijkse indexering geschiedt op basis van marktontwikkeling, waarbij indexering op individuele basis plaatsvindt. Ten behoeve van een onderzoek naar de arbeidsmarkt positie van de directiefuncties is in 2007 de volgende referentiegroep gehanteerd. De geselecteerde referentiegroep ligt zo dicht mogelijk tegen de AWVN-referentiegroep aan die wij normaliter hanteren met betrekking tot arbeidsvoorwaardenvergelijking, en bestaat uit de volgende dertien bedrijven: Deerns Ingenieursbureau, Electrabel Neder-

land B.V., Essent N.V., Getronics Pink Roccade, Geveke, GTI Holding, Imtech, Nederlandse Spoorwegen, Royal Haskoning, Schiphol Groep, Stork, Tauw Beheer, Volker Wessels. Conclusie van dit onderzoek is: • Op basis van de benchmark mag worden geconcludeerd dat het door ProRail gevoerde remuneratiebeleid met betrekking tot directie- en staffuncties in de toplaag over het geheel gesproken niet in sterke mate afwijkt van de benchmarkbedrijven/organisaties. • Voor wat de vaste (primaire) beloning betreft, bevindt ProRail zich in de middenmoot van de markt in Nederland. Ten aanzien van de secundaire arbeidsvoorwaarden is er een zwaar accent op zekerheden. • De variabele beloning valt beduidend lager uit. Hier tekent zich de spanning met de referentiegroepen af, hetgeen een impact heeft op het totale inkomen. Een bijzondere opmerking is gemaakt over de zeer goede pensioenvoorziening die wij hebben. Hier onderscheiden wij ons ten opzichte van de markt. Bijzondere vergoedingen In 2008 heeft een eenmalige uitkering aan een voormalig bestuurder plaatsgevonden inzake de beëindiging van het bestuurderschap en dienstverband. De uitgangspunten voor deze regeling zijn in overeenstemming met de aandeelhouder vastgesteld en conform de kantonrechterformule.

Tot slot De Raad van Commissarissen heeft respect en waardering voor het resultaat in 2008 dat de medewerkers en de leden van de Raad van Bestuur hebben neergezet. De Raad spreekt hiervoor zijn erkentelijkheid uit. Utrecht, 16 april 2009

Raad van Commissarissen ProRail B.V. prof. dr. R.J. in ’t Veld, president-commissaris mr. E.H. Broekhuizen ir. W. den Dulk drs. W.E. Kooijman drs. C.J.G. Zuiderwijk-Jacobs


63

64

Het moment van Bas Leers in 2008 10 maart 2008, 14.00 uur

Prachtdeal met Blijdorp

Ten westen van diergaarde Blijdorp, net over het spoor, ligt een lap grond. Staatseigendom, ProRail beheert. Een beetje een gribus, hangplek voor junks en dealers. Dan doet Blijdorp ProRail een verzoek. Ze hebben quarantaineruimte nodig. Bas Leers, procesleider juridisch beheer, is meteen enthousiast. “Ik dacht: dit is dé gelegenheid om de relatie met onze buren te verbeteren. En met hulp van Remco, Henk en Do-

rien kwam er een overeenkomst: Blijdorp krijgt de grond in bruikleen. In ruil daarvoor houden ze de boel netjes. En een aantal keer per jaar mogen wij de dierentuin ‘gebruiken’. Voor vergaderingen, exposities of relatiebezoeken. De ondertekening van deze prachtdeal was op 10 maart, natuurlijk in Blijdorp. We kregen een rondleiding achter de schermen. Ongelooflijk interessant! Zo’n dierentuin is een hele inspirerende omgeving. Ik ben blij, dat we daar als ProRail nu een bijdrage aan leveren.”

65

Personalia Per 31 december 2008

Raad van Bestuur ProRail B.V. Conform de code Tabaksblat zijn alleen relevante nevenfuncties weergegeven.

drs. B.J. Klerk (1951)

Voorzitter (per 29 december 2004)

Nevenfuncties Voorzitter van Association of European Rail Infrastructure Managers Vice-voorzitter van Union Internationale des Chemins de Fer Adviserend bestuurslid van de European Railway Agency Lid Raad van Toezicht bij het Nederlands Spoorwegmuseum Lid Raad van Toezicht bij Stichting Railinfra Opleidingen

U. Groen (1964)

Lid (per 1 oktober 2005)

Nevenfuncties Commissaris bij Keyrail B.V. (Rotterdam) Commissaris bij Currence Holding B.V. (Amsterdam)

drs. J.C.H.G. Arts1 (1959)

Lid (per 29 december 2004)

Nevenfuncties Bestuurslid van het Spoorwegpensioenfonds Bestuurslid van ’atelier HSL’ Lid Raad van Toezicht bij Ziekenhuis Gelderse Vallei (Ede)

Directieraad ProRail B.V. drs. A.R. van Altena drs. A.J. Bauer ir. H.N. Bothof ir. P.E.M. Buck drs. E.P. Hus mr. K.J.G. Dosker drs. P. Kraaijeveld drs. J.G. Los drs. R. Mensink ir. J. Voppen

Directeur Bedrijfsstrategie Directeur Inframanagement Directeur ICT-Services Directeur Infraprojecten Directeur HRM a.i. (per 15 december 2008) Directeur Spoorontwikkeling Directeur Capaciteitsmanagement Directeur Verkeersleiding Directeur Communicatie Financieel Directeur a.i. (per 1 november 2008)

1 Mevr. Arts is per 1 juli 2008 teruggetreden als bestuurder van ProRail.

66


Raad van Commissarissen ProRail B.V. Conform de code Tabaksblat zijn alleen relevante nevenfuncties weergegeven.

prof. dr. R.J. in ’t Veld (1942)

President-commissaris (per 1 augustus 2000) Hoogleraar aan de Open Universiteit en de Universiteit Nederlandse Antillen Voorzitter van de Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek Lector Democratie aan de Hogeschool INHOLLAND Commissaris IBM Nederland Commissaris HSK Groep

mr. E.H. Broekhuizen (1947)

Commissaris (per 13 november 2000) Adviseur Raad van Bestuur van Academisch Medisch Centrum te Amsterdam

ir. W. den Dulk (1941)

Commissaris (per 1 augustus 2000) Zelfstandig adviseur Commissaris Borax Rotterdam N.V. Commissaris Stena Line B.V.

drs. W.E. Kooijman (1950)

Commissaris (per 21 februari 2007) Directeur Personeel & Organisatie KLM Bestuursvoorzitter NVP (Nederlandse Vereniging voor Personeelsmanagement & Organisatieontwikkeling)

drs. C.J.G. Zuiderwijk-Jacobs (1962)

Commissaris (per 1 juli 2001) Voorzitter Raad van Bestuur Tergooiziekenhuizen te Hilversum en Blaricum Commissaris bij LUBA Groep Lid Innovatieplatform Balkenende II Lid Zorg Innovatieplatform Klink Columnist Medisch Contact


67

68

Het moment van Jos Steinen en Ger Vroemen in 2008 12 december 2008, 03.20 uur

Hoofdrol in krimi met koperdief Wandelaars op het spoor. Betonblokken op de rails. Gestolen bouwmaterialen. Het kost jaarlijks handenvol geld. Gelukkig zijn er sinds 2007 de Buitengewoon Opsporingsambtenaren. Zij verhelpen en voorkomen deze ‘derdenstoringen’. Dat levert ProRail geweldige besparingen op. Twee van hen zijn Jos Steinen en Ger Vroemen. Ze houden van hun werk. Buiten, veel bewegen, werken aan een veiliger spoor. En soms ontzettend spannend. Jos: “Er verdwenen geregeld bij een spoorbrug bij Sittard ’s nachts koperen retourleidingen. 45, 50 kilo per keer, waarde 6 euro per kilo. Reken maar uit.” Ger “Dus wij nachtenlang posten. Niks. Gingen we een nachtje niet, was er gelijk weer koper verdwenen.” Jos “Toen is er een mobiele camera geplaatst. Die konden we met de laptop uitlezen. Konden we hèm in de gaten houden, hij ons niet.”

Ger “Ik zat in een auto met iemand van de spoorwegpolitie, Jos in een andere wagen. Zet ik de laptop aan. Zie ik op het scherm zo een koppie boven de brug uitsteken. Kijkt links, kijkt rechts, kruipt de brug op.” Jos “Wij horen in de portofoon Ger roepen ‘ik zie em!’. Ger ”Ik zag hem, op de laptop. Hij kruipt het spoor op en knippen maar. En ineens stond hij op. Was hij verdwenen.” Jos “Wij als een speer daar naar toe. Kwamen we daar: niets! Onder de brug, niets. Gelukkig had de regiopolitie een hondengeleider. Die vond de man meteen. Hij zat tóch onder de brug. Was door een heel klein gaatje gekropen. 40 cm ofzo. Daarom zagen we hem niet. Maar op heterdaad betrapt! Een stuk koperdraad en tang zaten nog in z‘n zakken.” Ger “En ik zie alles op die laptop. Alsof je naar een krimi zit te kijken. Alleen zaten we er nu zelf in.”

69

70


Jaarrekening 2008


71

Balans per 31 december 2008 31 december 2008

Bedragen in miljoenen euro's

31 december 2007

(vóór verwerking van het resultaat) Activa Vaste activa Materiële vaste activa

(1)

16.251

16.336

Financiële vaste activa

(2)

819

883 17.070

17.219

Vlottende activa Vorderingen

(3)

518

178

Liquide middelen

(4)

513

796

Totaal Activa

1.031

974

18.101

18.193

31 december 2008

31 december 2007

Passiva Eigen vermogen

(5)

4.126

4.857

Voorzieningen

(6)

184

175


(7)

1.855

1.971

Kortlopende schulden

(8)

166

82

Overlopende passiva

(9)

11.770

11.108

18.101

18.193

Totaal Passiva

72


Exploitatierekening 2008 2008

Bedragen in miljoenen euro's

Bijdragen

2007

(10)

Exploitatiebijdragen Rijksoverheid

828

783

Amortisatie investeringsbijdragen

292

246

Gebruiksvergoeding

219

207 1.339


1.236

(11)

Geactiveerde productie eigen bedrijf

81

53

Overige bedrijfsopbrengsten

44

41

Bedrijfsopbrengsten

Exploitatielasten

125

94

1.464

1.330

(12)

Kosten van uitbesteed werk

– 634

– 584

Lonen en salarissen

– 156

– 135

– 20

– 16

– 540

– 573

Sociale lasten Afschrijvingskosten Overige waardeveranderingen vaste activa Overige bedrijfslasten

Vrijval herwaarderingsreserve

Financiële baten en lasten

(13)

(14)

Bedrijfslasten

– 89

– 40

– 168

– 155

– 1.607

– 1.503

211

271 – 1.396

– 1.232

– 67

– 68

– 1.463

– 1.300

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor mutatie egalisatiereserve en belastingen

(15)

1

30

Mutatie egalisatiereserve

(16)

–1

– 30

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen

0

0

Belastingen

0

0

Resultaat na belastingen

0

0


73

Kasstroomoverzicht 2008 Bedragen in miljoenen euro's Resultaat uit bedrijfsuitoefening

2008

2007

0

0

Mutaties exploitatierekening Mutaties egalisatierereserve

1

30

Afschrijvingslast vaste activa

540

573

79

37

Niet-activeerbare investeringen/liquidatieresultaten (na aftrek investeringsbijdragen)

– 211

– 271

Oprenting voorzieningen / langlopende schulden

7

8

Disagio

3

3

Vrijval herwaarderingsreserve

Onttrekking voorzieningen Amortisatie investeringsbijdragen

–7

–6

– 292

– 246 120

128

Mutaties werkkapitaal

– 340

– 30


84

– 50

Overlopende passiva (kortlopend)

52

Vorderingen

Kasstroom uit operationele activiteiten

Bruto-investeringen materiële vaste activa Desinvesteringen materiële vaste activa Overige mutaties investeringen

– 84

104 – 858

10

3

– 41

– 22 – 1.054

– 877

929

792

Overige mutaties investeringsbijdragen

44

5

Uitbetaling RO (generieke taakstelling)

– 14

– 12

Uitbetaling RO (aanbestedingsresultaten)

– 18

– 15

Investeringsbijdragen

–2

–2

– 100

– 122

Onttrekkingen overlopende passiva

9

– 15

Dotatie voorzieningen (exclusief oprenting)

9

9

–2

–2

Uitbetaling RO (efficiency gebruiksvergoeding) Aflossing leningen (geen herfinanciering)

Mutatie langlopende schulden Kasstroom uit financieringsactiviteiten Totale kasstroom

855

638

– 283

– 135

Liquide middelen einde boekjaar

513

796

Liquide middelen begin boekjaar

796

931

Mutatie liquide middelen


– 24

– 1.023

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

74

56 – 204

– 283

– 135

Toelichting op de balans en exploitatierekening

Grondslagen voor de jaarrekening Algemeen De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW en met de Richtlijnen van de Raad voor de Jaarverslaggeving. De hierna uiteengezette grondslagen voor de financiële verslaggeving zijn consistent toegepast voor de gepresenteerde perioden in deze jaarrekening. Alle bedragen in de jaarrekening staan vermeld in miljoenen euro’s (EUR), tenzij anders vermeld.

Presentatie De opstelling van de verloopstaat materiële vaste activa wijkt af van de standaard indeling (artikel 366 lid 1 Titel 9 BW 2) teneinde een beter inzicht te geven en beter aan te sluiten bij de aard van het bedrijf conform artikel 362 lid 4 en artikel 363 lid 4 Titel 9 BW 2. Hiertoe is de onderverdeling van de verloopstaat materiële vaste activa uitgebreid. Daarnaast sluit de indeling beter aan bij de gehanteerde benamingen in de communicatie tussen ProRail en de Rijksoverheid.

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva en voor de resultaatbepaling Waardering Alle activa en passiva worden opgenomen tegen nominale waarde, tenzij anders vermeld. Baten en lasten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben, in zoverre dat ongerealiseerde winsten niet in aanmerking worden genomen en dat te verwachten verliezen worden verantwoord wanneer deze worden onderkend.

Materiële vaste activa Materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen actuele waarde, ingevuld door de vervangingswaarde onder aftrek van de over deze waarde op lineaire basis berekende afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen. Terreinen in de categorie Dragen, geleiden en doorsnijden en activa in de categorie Werken in constructie worden gewaardeerd tegen de aanschafwaarde. De vervangingswaarde van de materiële vaste activa wordt bepaald door de aanschafwaarde jaarlijks te indexeren op basis van CBS-gegevens. Onder de


75

aanschafwaarde wordt verstaan investeringsuitgaven die verband houden met het verkrijgen of vervaardigen van het activum, inclusief de kosten van de door eigen personeel verrichte werkzaamheden (geactiveerde productie eigen bedrijf). De algemene overheadkosten worden niet geactiveerd. In de aanschafwaarde wordt geen rente over investeringen tijdens de bouw begrepen. Indien de bedrijfswaarde lager is dan de vervangingswaarde, is de actuele waarde gelijk aan deze bedrijfswaarde (indirecte opbrengstwaarde). Indien besloten is de activa te verkopen, te slopen of over te dragen, is de actuele waarde gelijk aan de verwachte (directe) opbrengstwaarde. Bij een mutatie van de vervangingswaarde boven de historische uitgaafprijs wordt de mutatie verwerkt onder de herwaarderingsreserve binnen het eigen vermogen. Bij een mutatie van de vervangingswaarde onder de historische uitgaafprijs wordt de mutatie ten laste van de exploitatierekening gebracht. De afschrijvingen op basis van vervangingswaarde worden ten laste van de exploitatierekening gebracht als afschrijvingskosten. De ontvangen investeringsvergoeding van de Rijksoverheid is gebaseerd op de aanschafwaarde en wordt als jaaramortisatie verwerkt in de exploitatierekening naar voortgang van de afschrijving van de activa waarop de vergoeding betrekking heeft. Het verschil tussen de afschrijvingen op basis van vervangingswaarde en de afschrijvingen op basis van de historische uitgaafprijs wordt onttrokken aan de herwaarderings reserve ten gunste van de exploitatierekening. De categorie Dragen, geleiden en doorsnijden wordt gemiddeld in 38 jaar afgeschreven. De categorie Energie wordt gemiddeld in 45 jaar afgeschreven. De categorie Transfer wordt gemiddeld in 50 jaar afgeschreven. De categorie Beheersen en communicatie wordt gemiddeld in 14 jaar afgeschreven. De categorie Beveiligen wordt gemiddeld in 27 jaar afgeschreven. Op terreinen wordt niet afgeschreven. In de categorie Dragen, geleiden en doorsnijden zijn de activa tunnels en spoorbrug onderbouw opgenomen. Deze activa worden eveneens gewaardeerd tegen vervangingswaarde. De waarde van de activa tunnels is gesplitst in installaties (TTI) en de tunnel. Beide onderdelen hebben hun eigen levensduur. De aard van de activa tunnels en spoorbrug onderbouw is op twee punten beduidend afwijkend van de overige infrastructuur. Ten eerste kennen de activa tunnels en spoorbrug onderbouw een relatief lange levensduur en ten tweede heeft de omgeving op termijn vermoedelijk een relatief grote impact op de te nemen instandhoudingmaatregelen. In het geval van tunnels kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de nog onvoorziene configuratie van de bovengrondse infrastructuur. Het is derhalve niet zeker op welke wijze de activa tunnels en spoorbrug onderbouw daadwerkelijk vervangen gaan worden en het is moeilijk in te schatten tegen welke investering. In het vigerende instandhoudingbeleid wordt de instandhouding gewaarborgd via groot onderhoud, dat activeerbaar is conform de activeringsregels van ProRail. De door de Rijksoverheid gefinancierde investeringen worden als vaste activa geactiveerd, terwijl de ontvangen bijdragen als een overlopend passief worden gerubriceerd. Deze methode wordt ook toegepast op door derden gefinancierde investeringen, waarvan het economisch eigendom bij ProRail ligt. Financiering vindt plaats tegen aanschafwaarde.

76


Jaarlijks wordt onderzocht of er sprake is van een bijzondere waardevermindering van de materiële vaste activa. Indien deze indicatie aanwezig is, dan wordt de verwachte realiseerbare waarde van het actief bepaald. Indien deze waarde lager is dan de huidige boekwaarde, dan wordt het verschil ten laste van de exploitatierekening gebracht voor zover de gevormde herwaarderingsreserve voor dit actief niet toereikend is. De aard van de activa leidt ertoe dat de realiseerbare waarde veelal niet per actief kan worden bepaald. In deze gevallen wordt de realiseerbare waarde afgeleid van de kasstroomgenererende eenheid waartoe het actief behoort. Indien een bijzondere waardevermindering heeft plaatsgevonden, wordt jaarlijks nagegaan of er aanwijzingen bestaan of deze waardevermindering ten aanzien van de materiële vaste activa niet meer bestaat of is verminderd en derhalve moet worden teruggenomen. De verhoging mag niet verder gaan dan tot het bedrag van de boekwaarde van het actief dat op dat moment zou hebben gegolden, indien het bijzondere waardeverminderingsverlies niet zou zijn verantwoord. De verhoging van de boekwaarde (een terugneming van een bijzonder waardeverminderingsverlies) wordt onmiddellijk verantwoord als bate in de exploitatierekening tot de oorspronkelijke aanschafwaarde. Indien de verhoging de aanschafwaarde te boven gaat, zal dit deel ten gunste van een herwaarderingsreserve worden gebracht.

Financiële vaste activa De vorderingen op lange termijn worden opgenomen tegen de nominale waarde onder aftrek van een waardecorrectie voor mogelijke oninbaarheid. Het binnen een jaar te ontvangen deel van deze vorderingen wordt hier eveneens opgenomen. Niet-geconsolideerde deelnemingen waarin ProRail invloed van betekenis heeft, worden gewaardeerd op het betreffende aandeel in de netto-vermogenswaarde. Deelnemingen zijn gewaardeerd tegen nettovermogenswaarde, zoals deze blijkt uit de jaarrekening van de betreffende deelneming. ProRail is niet in staat de materiële vaste activa van haar deelnemingen te waarderen op de grondslagen die ProRail voor de eigen materiële vaste activa hanteert.

Vorderingen De vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde onder aftrek van een waardecorrectie voor mogelijke oninbaarheid. Onderhanden projecten die door derden worden gefinancierd en geen economisch eigendom worden van ProRail, zijn verantwoord onder de vorderingen. Deze projecten worden gewaardeerd tegen kostprijs, verminderd met de gefactureerde termijnennaar rato van de voortgang van het project. De kostprijs omvat alle uitgavendie rechtstreeks verband houden met specifieke projecten.

Voorzieningen Voorzieningen worden opgenomen voor in rechte afdwingbare of feitelijke verplichtingen van een onzekere omvang of met een onzeker tijdstip als gevolg van gebeurtenissenin het verleden. De voorzieningen hebben overwegend een meerjarigkarakter en worden opgenomen tegen contante waarde.


77

De voorziening derdenwerken heeft betrekking op afgekochte risico’s inzake de te verwachten verplichtingen die voortvloeien uit door derden betaalde werken.

Bijdragen Onder Bijdragen Rijksoverheid worden de van de Rijksoverheid verkregen middelen voor capaciteitsmanagement, verkeersleiding, onderhoud en kapitaallasten van het landelijke railnet verantwoord. De van de Rijksoverheid ontvangen vergoedingen voor aanleg van vaste activa en vervanging van de bovenbouw worden op de Bijdragen in mindering gebracht en gepresenteerd als Investeringsbijdragen in de Overlopende passiva. Naar rato van afschrijving op de activa, wordt de post Investeringsbijdragen geamortiseerd. De amortisatie wordt gepresenteerd als Amortisatie investeringsbijdragen in de exploitatierekening. De van spoorwegondernemingen geïnde vergoedingen voor gebruik van het landelijk railnet worden onder Gebruiksvergoeding verantwoord.

Diverse bedrijfsopbrengsten Onder Geactiveerde productie eigen bedrijf zijn opgenomen de door het eigen personeel verrichte werkzaamheden, die betrekking hebben op de vervaardiging van materiële vaste activa (investering), zoals voorbereiding en toezicht. Onder Overige bedrijfsopbrengsten zijn met name opbrengsten van de voor derden uitgevoerde werkzaamheden opgenomen.

Belastingen Vanaf 1 januari 2002 maakt ProRail B.V. samen met Railinfratrust B.V. deel uit van een fiscale eenheid voor de heffing van vennootschapsbelasting. Vanaf boekjaar 2006, met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2005, maakt ProRail B.V. samen met Railinfratrust B.V. tevens deel uit van een fiscale eenheid voor de heffing van omzetbelasting. Beide vennootschappen zijn volgens de standaardvoorwaarden hoofdelijk aansprakelijk voor de te betalen belasting van alle bij de fiscale eenheid betrokken vennootschappen.

Grondslagen voor het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode, waarbij onderscheid is gemaakt tussen de kasstromen uit operationele, investerings- en financieringsactiviteiten.

78


1

Vaste activa Materiële vaste activa

Dragen, geleiden en doorsnijden

Energie

Beheersen en communicatie

Beveiligen

Transfer

Werken in constructie

Totaal

Bruto vervangingswaarde

20.285

3.842

935

2.231

3.841

977

32.111

Cumulatieve afschrijvingen

– 8.839

– 2.531

– 568

– 1.322

– 2.515

0

– 15.775

Netto vervangingswaarde

11.446

1.311

367

909

1.326

977

16.336

– 778

0

0

0

0

0

– 778 1.023

Stand per 31 december 2007:

Aanpassing waardering bovenbouw Bruto-investeringen Ingebruikname Desinvestering (incl. cum. afschr.) Jaarafschrijving Herwaardering 2008

0

0

0

0

0

1.023

247

176

58

84

88

– 653

0

–7

–1

0

0

–2

– 79

– 89

– 319

– 50

– 58

– 60

– 53

0

– 540

212

17

4

13

12

0

258

202

2

– 10

6

– 151

–8

41

– 443

144

–6

43

– 106

283

– 85

Bruto vervangingswaarde

19.036

4.068

993

2.377

3.797

1.260

31.531

Cumulatieve afschrijvingen

– 8.033

– 2.613

– 632

– 1.425

– 2.577

0

– 15.280

Netto vervangingswaarde

11.003

1.455

361

952

1.220

1.260

16.251

Overige mutaties Totaal mutaties in 2008 Stand per 31 december 2008:

Categorieën Materiële vaste activa: Dragen, geleiden en doorsnijden: Dragen en geleiden bevat terreinen (7%), aardebaan (7%), ballastbed (10%), bovenbouw (25%), geluidsschermen (2%), bruggen (25%), tunnels (22%) en overwegen (2%); Energie: Toevoeren energie bevat de bovenleiding en draagconstructies (61%) en onderstations/voedingsinstallaties (39%); Beheersen en communicatie: Beheersen en sturen bevat de zogenaamde hard- en software van de systemen voor de aansturing van de treindienst (34%), telecommunicatienetwerken (56%), zoals GSM-R (‘GSM for Railways’), ATM (‘Asynchrone Transfer Mode’) en telecommunicatiekabels, en overige communicatieapparatuur (10%); Beveiligen: Beveiligen bevat baanvakbeveiliging, zoals detectiesystemen, seinen en treinbeïnvloedingsystemen; Transfer: Transfer bevat perrons inclusief overkappingen (43%), de toegang tot perrons, zoals roltrappen, liften, bruggen en tunnels (19%), het publieke aandeel in stationsgebouwen (25%) en fietsenstallingen (13%). Aanpassing waardering bovenbouw In 2007 is de initiële waardering voor de bovenbouw opgevoerd met het objectenen storingenregistratiesysteem als basis. De verlaging van EUR 778 miljoen in 2008 is het gevolg van een toegenomen betrouwbaarheid van de in de asset-registratie onderscheiden objecten wissels, spoorstaven, dwarsliggers, bevestigingsmaterialen en ballast en betere inzichten in de prijzen voor onderdelen van de assets. De aanpassing is, evenals de initiële herwaardering, gebaseerd op het product van de vervangingsprijzen en de hoeveelheden.


79

Bruto-investeringen De bruto-investeringen in vaste activa bedroegen in 2008 EUR 1.023 miljoen en is 19% meer dan in 2007 (EUR 858 miljoen). Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft circa 89% van de investeringen in 2008 gefinancierd. Hiervan heeft EUR 126 miljoen betrekking op goederenprojecten (waaronder EUR 102 miljoen voor de Betuweroute), EUR 346 miljoen op reizigersprojecten (waaronder EUR 10 miljoen voor Beter Benutten 21ste eeuw), EUR 330 miljoen op vervangingsinvesteringen (waaronder EUR 191 miljoen voor bovenbouwvernieuwing) en EUR 105 miljoen op het oplossen van infrastructurele knelpunten. Verder droegen lokale en regionale publieke partners (zoals provincies en gemeenten) en NS-Groep B.V. (FENS) samen EUR 116 miljoen bij aan projecten. Ingebruikname Ingebruiknames hebben plaatsgevonden bij de projecten Betuweroute (EUR 186 miljoen), Hilversum Larenseweg (EUR 33 miljoen), Sloelijn (EUR 28 miljoen), Randstadspoor (EUR 18 miljoen) en diverse kleinere projecten. In 2008 is van het project Betuweroute de 25kV-electrificatie van de Havensporen in gebruik genomen. Desinvesteringen De desinvesteringen bij de Werken in constructie worden met name veroorzaakt door afboekingen als gevolg van niet activeerbare investeringsuitgaven. Dit betreft onder andere project IJzeren Rijn (EUR 18 miljoen), project Betuweroute met name voor compensatie herinrichting eco-terrein bij de Sophiatunnel (EUR 10 miljoen), project BB 21 Ontwikkeling en Beveiliging ERTMS (EUR 6 miljoen) en project Amsterdam– Utrecht, met name voor kosten van metro-spoorwerk (EUR 4 miljoen). De hierop betrekking hebbende ontvangen investeringsbijdragen zijn vrijgevallen (zie hiervoor toelichting overlopende passiva). De desinvesteringen bij de materiële vaste activa betreffen boekwaardeverliezen. In 2008 zijn er veel activaobjecten uit de administratie verwijderd als gevolg van een opschoonactie vanuit het project activaregister (deelproject ‘koppelen’) De hierop betrekking hebbende ontvangen bijdragen zijn eveneens vrijgevallen (zie overlopende passiva). Herwaardering De herwaardering van de materiële vaste activa in 2008 is gebaseerd op de samengestelde indexcijfers van de CBS-maandstatistieken december 2008 over de periode september 2007 tot en met augustus 2008. Overige mutaties Onder overige mutaties zijn opgenomen overboekingen van categorieën activa welke geherrubriceerd zijn naar aanleiding van wijzigingen in de objectenstructuur, waaronder de groep perronviaducten (EUR 164 miljoen, waarvan EUR 113 miljoen voor perronviaduct Barendrecht). Deze groep is overgeheveld van de categorie transfer naar dragen, geleiden en doorsnijden. Bij overige mutaties bij de werken in constructie hebben overhevelingen plaats gevonden naar de post onderhanden werk (vorderingen) in verband met het economischeigendom van derden.

80


2

Financiële vaste activa

Disagio

Deel nemingen

Overige vorderingen

Totaal

Stand per 31 december 2007

6

1

876

883

toevoegingen

0

0

40

40

onttrekkingen

–3

0

– 101

– 104

3

1

815

819


Disagio Het disagio (het negatieve verschil tussen het van de geldgever ontvangen bedrag en de bij het aangaan van de lening als schuld erkende hoofdsom) is in 2003 ontstaanals gevolg van omzetting van de zogeheten Eurofima-leningen met N.V. NederlandseSpoorwegen en is ultimo 2008 groot EUR 2 miljoen (2007: EUR 6 miljoen). In 2009 vervalt het resterende saldo ad EUR 3 miljoen. Deelnemingen Onder Deelnemingen zijn de belangen in Relined B.V. en in Keyrail B.V. opgenomen. Relined B.V. heeft ten doel het optimaal uitnutten van capaciteit van glasvezel nettenen kabels voor data- en telecomactiviteiten. De vennootschap is statutair gevestigd in Utrecht en heeft een geplaatst aandelenkapitaal van EUR 18.000. ProRailB.V. neemt voor 50% deel in het eigen vermogen. De nettovermogenswaarde van Relined B.V. is per 31 december 2008 EUR 70.000. Keyrail B.V. heeft ten doel het beheren en exploiteren van de goederenspoorlijn tussen de Rotterdamse haven en de grens van Nederland en Duitsland. De vennootschap is statutair gevestigd te Rotterdam en heeft een geplaatst aandelenkapitaal van EUR 18.000. ProRail B.V. neemt voor 50% deel in het eigen vermogen. In 2006 heeft ProRail B.V. een eerste storting in het aandelenkapitaal van Keyrail B.V. gedaanter grootte van EUR 500.000. ProRail B.V. zal maximaal een kapitaal van EUR 13 miljoenbeschikbaar stellen. In de opstartfase waarin Keyrail B.V. zich momenteel bevindt, is in de overeenkomst tussen de Staat en de aandeelhouders van Keyrail B.V. afgesproken, dat de Staat een eventueel tekort in de exploitatie dekt. In 2007 en 2008 heeft Keyrail B.V. door scopeaanpassingen extra kosten gemaakt en deze zijn uit hoofde van de overeenkomst als vordering op ProRail opgenomen. Het resultaat van Keyrail B.V. is hierdoor uitgekomen op nihil. ProRail heeft deze extra kosten ad EUR 12 miljoen opgenomen als vordering op de Rijksoverheid. Overige vorderingen Overige vorderingen betreffen de aan ProRail B.V. toevertrouwde geldmiddelen overeenkomstig de Raamovereenkomst met de NS Groep B.V. (FENS). Deze gelden mogen alleen aangewend worden voor de met NS overeengekomen programma's tot en met 2010. De gelden zijn ultimo 2008 voornamelijk in deposito gegeven (EUR 811 miljoen tot en met het 1e kwartaal 2009). Op een separate BNG-bankrekening is EUR 1 miljoen (2007: EUR 1 miljoen) aanwezig. De declaratie over december ad EUR 3 miljoen (2007: EUR 15 miljoen) is in mindering gebracht op deze tegoeden. Als rentevordering over het 4de kwartaal 2008 staat EUR 6 miljoen (2007: EUR 6 miljoen) uit. Naar verwachting zal de onttrekking voor FENS in 2009 EUR 140 miljoen bedragen(zie ook Overlopende passiva).


81

82

Het moment van Nicole Vroomans in 2008 14 oktober 2008, 15.15 uur

Met tien blinden op de tast door het station ProRail wil toegankelijke stations voor alle reizigers. Ook voor blinden en slechtzienden. Daarom zoekt ProRail naar nieuwe hulpmiddelen. Een navigatiesysteem voor op je mobiel bijvoorbeeld (de ‘blindenTomTom’). Of braillebordjes, zodat je voelt naar welk perron een trap leidt. ProRail vroeg de achterban van Viziris, netwerkorganisatie van visueel beperkten, de innovaties te testen. Op Leiden Centraal, want daar werken ProRail en NS aan het station van de toekomst. Communicatieadviseur Nicole Vroomans:

“Ik zie het nog voor me: tien superenthousiaste blinden en slechtzienden die het station doorkruisen, wij in hun kielzog. Zo leerzaam! Opeens werd duidelijk in welke chaos we leven. En dat je daar als blinde maar je weg in moet vinden. Onze testreizigers waren heel positief over de navigatie en braillebordjes, maar ze wisten ook wat beter moest. Dus hun inzet maakt onze stations straks écht toegankelijker. En dat was nou precies de bedoeling.”

83

Vlottende activa

3

Vorderingen

Onderhanden werk in opdracht van derden Vorderingen op derden Vordering op de Rijksoverheid Vorderingen op Deelnemingen Vorderingen inzake omzetbelasting Overige vorderingen Overlopende activa Totaal

31 december 2008

31 december 2007

46

32

77

61

338

12

9

9

29

32

2

20

17

12

518

178

Bij de waardering van de Vorderingen is rekening gehouden met mogelijke oninbaarheidad EUR 12 miljoen (2007: EUR 12 miljoen). Onderhanden werk in opdracht van derden Onderhanden werk in opdracht van derden bestaat uit vorderingen op derden wegensuitgevoerde werken ad EUR 46 miljoen (2007: EUR 32 miljoen). 2008

2007

32

26

Kosten onderhanden opdrachten

111

95

Gedeclareerde bedragen

– 97

– 89

46

32

Specificatie onderhanden werk derden Stand per 1 januari

Stand per 31 december

Vorderingen op derden Het saldo vorderingen op derden is toegenomen met EUR 16 miljoen ten opzichte van 2007. Dit betreft uitsluitend vorderingen in het kader van handelsdebiteuren. Vordering op de Rijksoverheid De vordering op de Rijksoverheid betreft voornamelijk de nog niet uitgekeerde subsidiebeschikking 2008 ad EUR 235 miljoen vanwege de hoge voorfinanciering per ultimo 2007 (zie overlopende passiva). Verder zijn opgenomen een vordering inzake de Betuweroute fase 1 (EUR 12 miljoen) en een vordering inzake de subsidie Kapitaallastenen Onderhoud over januari 2009 (EUR 81 miljoen). Vorderingen op Deelnemingen De vorderingen op Deelnemingen bestaan uit een bedrag voor de nog te ontvangen bedragen ad EUR 6 miljoen (2007: EUR 5 miljoen) en een bedrag voor vooruitbetaalde bedragen ad EUR 3 miljoen (2007: EUR 4 miljoen). De nog te ontvangen bedragen bestaan uit aan Keyrail B.V. door te belasten detacheringkosten (EUR 5 miljoen) en voorschotbedragen aan Relined B.V. (EUR 1 miljoen). Het bedrag aan vooruit betaalde bedragen aan Deelnemingen bestaat uit het huren van het glasvezel kabelnet van Relined B.V. tot en met 2019.

84


Vorderingen inzake omzetbelasting De stand van de Vorderingen inzake omzetbelasting (EUR 29 miljoen) ligt iets onder het niveau van ultimo 2007 (EUR 32 miljoen). Het saldo ultimo 2008 betreft – evenals in 2007 – een BTW vordering over de maanden november en december. Overige vorderingen Het bedrag betreft met name het saldo van de nog te ontvangen gebruiksvergoeding over de maand december, onder aftrek van de reeds gefactureerde voorschotten. Overlopende activa Overlopende activa bestaan uit een bedrag voor de nog te ontvangen bedragen ad EUR 10 miljoen (2007: EUR 13 miljoen) en een bedrag voor vooruitbetaalde bedragen ad EUR 7 miljoen (2007: EUR 4 miljoen). De nog te ontvangen bedragen bestaan voornamelijk uit nog te ontvangen rente (EUR 2 miljoen) en nog te vorderen schades (EUR 6 miljoen). De post vooruitbetaalde bedragen bestaat met name uit vooruitbetaalde huren en een voorfinanciering in het kader van ‘Ruimte voor de fiets’.

4

Liquide middelen

Totaal banktegoeden

31 december 2008

31 december 2007

513

796

De gelden worden op een speciale rekening bij het ministerie van Financiën aangehouden conform de Comptabiliteitswet. Van deze gelden ad EUR 513 miljoen is EUR 310 miljoen uitgezet als daggeldlening (2007: EUR 710 miljoen). De daling van het saldo is veroorzaakt doordat de subsidiebeschikking 2008 voor 20% nog niet is uitbetaald (EUR 235 miljoen) en leningen zijn afgelost, die in 2009 worden geherfinancierd (EUR 100 miljoen). In de liquide middelen is een bedrag van EUR 2 miljoen (2007: EUR 2 miljoen) aan afgegeven garanties voor met name huurovereenkomsten begrepen. Tevens is een bedrag groot EUR 7 miljoen (2007: nihil) aangehouden op een separate bankrekening op grond van een overeenkomst tot bewaargeving. Over deze beide bedragen kan ProRail niet vrij beschikken.

5

Eigen Vermogen


Gestort Kapitaal

Agio

Herwaarde ringsreserve

Overige reserves

Onverdeeld resultaat

Totaal

0,02

136

4.716

5

-

4.857

-

-

– 778

-

-

– 778

Mutaties 2008:

258

Herwaardering vaste activa lopend boekjaar Aanpassing waardering bovenbouw Vrijval herwaarderingsreserve MVA Stand per 31 december 2008

258

-

-

– 211

-

-

– 211

0,02

136

3.985

5

0

4.126


85

Aandelenkapitaal Het maatschappelijke aandelenkapitaal bedraagt EUR 90.000 en is verdeeld in 200 aandelen van elk EUR 450. Het geplaatste en gestorte aandelenkapitaal bestaat uit 42 aandelen (2007: 42 aandelen) en bedraagt EUR 18.900 per 31 december 2008 (2007: EUR 18.900). De geplaatste en volgestorte aandelen zijn in handen van RailinfratrustB.V. Agio Agio is ontstaan door kapitaalstortingen op de uitgifte van aandelen boven de nominalewaarde. Herwaarderingsreserve De (wettelijke) herwaarderingsreserve bevat de ongerealiseerde herwaardering op de materiële vaste activa. Met name vanwege de sturing op life cycle management wordt met ingang van boekjaar 2007 de materiële vaste activa gewaardeerd tegen vervangingswaarde, met uitzondering van terreinen en de werken in constructie. Bij een stijging van de vervangingswaarde boven de historische uitgaafprijs wordt de mutatie verwerkt als herwaardering vaste activa lopend jaar onder de herwaarderingsreserve binnen het eigen vermogen. Het verschil tussen de afschrijvingen op basis van vervangingswaarde en de afschrijvingen op basis van historische uitgaafprijs wordt onttrokken aan de herwaarderingsreserve en als vrijval herwaarderingsreserve ten gunste van de exploitatierekening geboekt. Onverdeeld resultaat Onder het Onverdeeld resultaat zijn de jaarlijkse exploitatieresultaten verantwoord. In 2008 is een netto resultaat van EUR 0 miljoen (2007: EUR 0 miljoen) behaald.

6

Voorzieningen Derdenwerken


Totaal

Onderhoud

Vernieuwing

24

151

175

Toevoegingen

7

9

16

Onttrekkingen

–6

–1

–7


25

159

184

Voorziening derdenwerken De Voorziening derdenwerken betreft de voorziening voor Onderhoud en Vernieuwing van door derden betaalde werken. De toevoeging wordt gevormd uit van derdenontvangen afkoopsommen, inclusief de oprenting tegen 3,5% (2007: 4,4%) en jaarlijks ontvangen vergoedingen van derden. Ten aanzien van de onttrekkingen bij onderhoud wordt verondersteld, dat deze gelijk zijn aan de jaarlijkse inningen en oprenting over de gestorte afkoopsommen. Bij vernieuwing worden de onttrekkingen uitgevoerd op basis van feitelijke mutaties vanuit de projecten. De voorziening heeft een langlopend karakter.

86


7


Onderhandse leningen Verplichtingen Rijksoverheid (generieke taakstelling) NS Stations inzake transferruimten Totaal

31 december 2008

31 december 2007

1.814

1.914

14

28

27

29

1.855

1.971

Onderhandse leningen Onderhandse leningen bestaan uit een drietal categorieën langlopende leningen: het ministerie van Verkeer en Waterstaat (EUR 709 miljoen), het ministerie van Financiën (EUR 965 miljoen) en de institutionele beleggers (EUR 140 miljoen). De aflossingen bedroegen in 2008 EUR 100 miljoen (2007: EUR 122 miljoen). In 2009 wordt EUR 100 miljoen geherfinancierd. In de loop van 2009 wordt op onderhandse leningen EUR 166 miljoen afgelost. Specificatie onderhandse leningen 2% to 4% 4% tot 6% 6% tot 8% Totaal

< 1 jaar

1 - 5 jaar

> 5 jaar

Totaal

166

202

75

443

0

1.298

0

1.298

0

0

73

73

166

1.500

148

1.814

Verplichtingen Rijksoverheid (generieke taakstelling) De langlopende verplichting Rijksoverheid betreft een generieke taakstelling van oorspronkelijk EUR 96 miljoen, die ProRail met de overheid heeft afgesproken. Deze taakstelling vult ProRail in door verbetering van de efficiency en niet door vermindering van de te leveren functionaliteit en/of operationele prestaties. Deze verplichting betreft de periode tot en met 2009. Het gedeelte van de taakstelling tot en met 2006 is reeds betaald (EUR 56 miljoen). In 2007 en 2008 is de afgesproken efficiency van respectievelijk EUR 12 miljoen en EUR 14 miljoen ingevuld en door middel van de beschikkingen 2007 en 2008 ingehouden. Voor 2009 bedraagt de in te vullen taakstelling EUR 14 miljoen conform de eind 2003 overeengekomen meerjarenreeks. NS Stations inzake transferruimte Bij de verzelfstandigingoperatie van de N.V. Nederlandse Spoorwegen in 1994 is, naast de commerciële ruimtes, ook het juridisch eigendom van de stationstransfer aan NS Stations toegewezen. ProRail heeft echter het economisch eigendom van deze transferactiva. ProRail vergoedt de hieruit voortvloeiende schuld aan NS Stations over een periode van dertig jaar. In 2008 is ruim EUR 1 miljoen afgelost waarmee de schuldpositie ultimo 2008 op EUR 27 miljoen is uitgekomen. In 2009 wordt circa EUR 1 miljoen afgelost.


87

8


Leveranciers en handelscrediteuren Overige kortlopende schulden Totaal

31 december 2008

31 december 2007

156

72

10

10

166

82

De onder Kortlopende schulden opgenomen bedragen hebben een looptijd korter dan 1 jaar. Leveranciers en handelscrediteuren De toename van de schuld aan leveranciers en handelscrediteuren is veroorzaakt doordat in december 2008 meer facturen zijn ontvangen dan in december 2007 (8.400 facturen in december 2008 ten opzichte van 6.100 in december 2007). De geldwaarde van deze toename bedraagt EUR 84 miljoen (zie ook: Overlopende passiva(kortlopend)). Overige kortlopende schulden Onder de overige kortlopende schulden is onder meer de te betalen loonheffing over december 2008 ad EUR 8 miljoen (2007: EUR 7 miljoen) verantwoord.

9

Overlopende passiva

NS Groep NV inzake raamovereenkomst (FENS)

31 december 2008

31 december 2007

815

876

Bijdragen inzake stationsprojecten

16

6

Investeringsbijdragen (cumulatief)

10.320

9.639

– 52

– 32

Exploitatiebijdragen (cumulatief) Overlopende passiva (kortlopend) Totaal

671

619

11.770

11.108

NS Groep NV inzake raamovereenkomst (FENS) Op 20 december 2000 hebben NS-groep B.V. en het voormalige Railinfrabeheer B.V. een raamovereenkomst gesloten. Hiertoe heeft NS een eenmalige financiële bijdrage ad EUR 1.338 miljoen aan Railinfrabeheer B.V. overgemaakt. ProRail B.V. (rechtsopvolger van Railinfrabeheer B.V.) gebruikt deze bijdrage voor de mede door NS gewenstebeheerste toegang van de stations, de ontwikkeling van de OV-chipcard, de verbetering van de kwaliteit van de railinfrastructuur en de informatievoorziening op de stations. In 2008 is een bedrag van EUR 101 miljoen (2007: EUR 114 miljoen) gedeclareerd en een bedrag van EUR 40 miljoen (2007: EUR 37 miljoen) ontvangen aan rentebaten. Voor 2009 worden declaraties ter waarde van EUR 140 miljoen verwacht alsmede EUR 30 miljoen aan rentebaten. Bijdragen inzake stationsprojecten Van NS Poort is in 2008 een bedrag, groot EUR 18 miljoen, ontvangen voor de financiering van commerciële voorzieningen in stations nieuwe sleutelprojecten.

88


Hierop is in 2008 EUR 6 miljoen uitgegeven, waarmee het saldo op EUR 12 miljoen uitkomt. De totale bijdragen van NS Poort zullen EUR 113 miljoen bedragen (prijspeil 1 januari 2006). Van de gemeente Amsterdam is in 1998 een bedrag van EUR 25 miljoen ontvangen voor de (gedeeltelijke) financiering van het project Amsterdam-Bijlmer. Inclusief de bijgeboekte rente bedraagt het saldo op deze bijdrage ultimo 2008 EUR 4 miljoen (2007: EUR 5 miljoen). Investerings- en Exploitatiebijdragen Specificatie overheidsbijdragen

Investeringsbijdragen Rijksoverheid

Derden

Exploitatiebijdragen Totaal

Egalisatie-

Taakstelling

Risicoreserve

Totaal

reserve Stand per 31 december 2007

9.023

616

9.639

– 36

– 28

32

– 32

Ontvangen bijdragen

835

94

929

0

0

0

0

Desinvesteringen

– 51

– 13

– 64

0

0

0

0

– 212

– 16

– 228

0

0

0

0

48

-4

44

0

0

0

0

Mutatie lopend boekjaar

0

0

0

1

0

0

1

Gerealiseerde generieke taakstelling

0

0

0

– 14

14

0

0

Verrekende aanbestedingsmeevallers

0

0

0

– 18

0

0

– 18

Efficiency gebruiksvergoeding

0

0

0

–2

0

0

–2

Overige mutaties

0

0

0

–1

0

0

–1

9.643

677

10.320

– 70

– 14

32

– 52

Jaaramortisaties (vrijval) Overige waardeveranderingen


Ontvangen bijdragen De toevoegingen van de investeringsbijdragen betreffen de ontvangen bijdragen van de Rijksoverheid voor 2008 ad EUR 835 miljoen (2007: EUR 659 miljoen) en van m.n. gemeenten en provincies ad EUR 94 miljoen (2007: EUR 133 miljoen). Het aandeel waarover niet wordt afgeschreven heeft betrekking op terreinen en bedraagt ultimo 2008 EUR 568 miljoen (2007: EUR 510 miljoen exclusief bovenbouw). De afname wordt veroorzaakt door een correctie van terreinen naar aardebaan (EUR 50 miljoen). Het resterende verschil heeft betrekking op de activering van terreinen. Desinvesteringen en overige waardeveranderingen De desinvesteringen worden nagenoeg geheel veroorzaakt door de bij Werken in Constructie genoemde projecten (zie Materiële vaste activa). De overige waardeveranderingen hebben met name betrekking op de herrubri cering activa tunnel Best (EUR 46 miljoen). Jaaramortisaties De jaaramortisaties betreffen de vrijval ten gunste van de exploitatierekening van de ontvangen bijdragen. Deze staan tegenover de betreffende afschrijvingskosten van de objecten. Mutatie lopend boekjaar De mutatie lopend boekjaar ad EUR 1 miljoen betreft het verschil tussen de verleende subsidie 2008 en de werkelijke kosten waarvoor subsidie is verleend.


89

Gerealiseerde generieke taakstelling Deze post ad EUR 14 miljoen betreft de afgesproken generieke taakstelling, inclusief het ZBO-gedeelte, die in 2008 gerealiseerd is. Deze totale taakstelling is ingehouden door de Rijksoverheid bij het verlenen van de subsidiebeschikking (2007: EUR 12 miljoen) en derhalve afgeboekt van de post Verplichting Rijksoverheid onder de Langlopende schulden. Verrekende aanbestedingsmeevallers Dit zijn de afgesproken aanbestedingsmeevallers die door de Rijksoverheid zijn ingehouden bij het verlenen van de subsidiebeschikking (2007: EUR 15 miljoen). De gerealiseerde aanbestedingsmeevallers bedragen daarentegen EUR 15 miljoen in 2008 (2007: EUR 7 miljoen). Het verschil komt tot uitdrukking in het resultaat. Efficiency gebruiksvergoeding Deze post betreft de bijdrage aan de financiering van de alternatieve gebruiksvergoedingsystematiek voor de goederenvervoerders. De totale bijdrage bedraagt EUR 10 miljoen en is gelijkmatig verdeeld over de jaren 2007 tot en met 2011. Overlopende passiva (kortlopend) Overlopende passiva (kortlopend) ad EUR 671 miljoen bestaan enerzijds uit gelden van de Rijksoverheid, zoals overloop van de in 2008 ontvangen exploitatiebijdragen naar 2009 ad EUR 55 miljoen (2007: EUR 39 miljoen), voorfinanciering van investeringen (zoals tweede fase Herstelplan Spoor, leenfaciliteit, VALYS, hotspots) ad EUR 200 miljoen (2007: EUR 315 miljoen) en vooruit ontvangen subsidie Kapitaal lasten en Onderhoud 2009 ad EUR 196 miljoen en anderzijds uit af te dragen rente van onderhandse leningen ad EUR 39 miljoen (2007: EUR 47 miljoen), vooruitontvangen gelden van lagere overheden ad EUR 24 miljoen (2007: EUR 27 miljoen), diverse personeelsaanspraken (onder andere aanspraken vakantiegeld en vrijetijdsaanspraken) ad EUR 17 miljoen (2007: EUR 14 miljoen) en geleverde prestaties ter waarde van EUR 121 miljoen (2007: EUR 172 miljoen), waarvoor nog geen factuur door de aannemer c.q. leverancier is ingediend. De daling in deze gepassiveerde verplichtingen is een gevolg van de toename van de in december 2008 ontvangen facturen ten opzichte van het jaar daarvoor (zie toelichting kortlopende schulden); daardoor zijn in december 2008 minder kosten gepassiveerd dan in december 2007 het geval was.

10

Bijdragen 2008

2007

Exploitatiebijdragen Rijksoverheid

828

783


292

246

Gebruiksvergoeding Totaal

219

207

1.339

1.236

Exploitatiebijdragen Rijksoverheid Deze verantwoorde bijdragen ad EUR 828 miljoen (2007: EUR 783 miljoen) betreffen de van de Rijksoverheid verkregen middelen voor capaciteitsmanagement, verkeersleiding, onderhoud en kapitaallasten van het landelijke railnet, die betrekking hebben op de exploitatierekening 2008. De verantwoorde bijdragen bestaan uit de onderstaande componenten:

90


2008

Specificatie opbouw exploitatiebijdragen Initiele beschikking op (subsidie-)aanvraag Ingehouden efficiencytaakstelling Ingehouden taakstelling gebruiksvergoeding Ingehouden aanbestedingsresultaten Aanvullende beschikking (incl. indexering)

2007

1.071

1.068

14

12

2

2

18

15

106

31 1.211

1.128

Overige (project-)beschikkingen

22

Overloop vanuit beschikkingen voorgaand jaar

39

88

2

– 13

Kasschuif werkzaamheden (Sturen Boven Kader)

Financiering investeringswerken Overheveling projecten naar volgend jaar

19

63

94

1.274

1.222

– 391

– 400

– 55

– 39

Totaal exploitatiebijdragen

– 446

– 439

828

783


Totaal

2008

2007

292

246

De amortisatie betreft de door de Rijksoverheid of derden betaalde vergoedingen voor investeringsprojecten. Deze vrijval vindt plaats naar rato van afschrijvingen op de door genoemde partijen gefinancierde materiële vaste activa. Gebruiksvergoeding

Totaal

2008

2007

219

207

De gebruiksvergoeding ad EUR 221 miljoen (2007: EUR 211 miljoen), waarvan EUR 204 miljoen (2007: EUR 197 miljoen) voor personenvervoer en EUR 17 miljoen (2007: EUR 14 miljoen) voor goederenvervoer, betreft de van spoorwegonder nemingen geïndebijdragen voor het gebruik van het landelijk railnet. Het aandeel van de Betuweroute in de gebruiksvergoeding goederenvervoer bedraagt EUR 3 miljoen (2007: 2 miljoen). De toename van EUR 10 miljoen ten opzichte van 2007 is te verklaren door enerzijds een volume-effect van EUR 4 miljoen en anderzijds een prijsverhoging van 2,75% (EUR 6 miljoen). Conform de beschikking van het ministerie van Verkeer en Waterstaat zijn de kosten van de NS-refundregeling ad EUR 2 miljoen in mindering gebracht op de gebruiksvergoeding (2007: EUR 4 miljoen), het saldo van de opbrengsten uit de gebruiksvergoeding komt hiermee op EUR 219 miljoen.


91

92

Het moment van Marc Unger in 2008 10 december 2008, 08.45 uur

Lid van het MT door borrelende rug

Marc Unger deed al het megaproject ‘station Utrecht’ toen hij solliciteerde op de functie Manager Stations & Transfer. Nu stuurt hij het team aan dat verantwoordelijk is voor de realisatie van alle nieuwe stations in Nederland. “In augustus kwam de functie vrij, maar ik was niet positief. Ik dacht, ProRails manier van organiseren, dat levert me vooral stress op en weinig resultaten. Wel vond ik het leuk om de klus deels tijdelijk te doen. Daarmee begon

ik in oktober. Maar toen ik eenmaal bezig was, raakte ik steeds enthousiaster. En op 10 december zaten we al vroeg met het Managementteam (MT) van Infraprojecten bij elkaar. Het ging over 2009. Opeens bekroop me het gevoel: ik vind het eigenlijk hartstikke goed wat hier gebeurt! 80, 90% van de dingen die ik belangrijk vind, zitten in de plannen voor 2009. Simpele, concrete, klantgerichte plannen. Ik voelde het letterlijk borrelen in m’n rug en wist: dit gaat lukken, die functie wil ik wèl.”

93

11


Geactiveerde productie eigen bedrijf Opbrengsten deelnemingen Overige bedrijfsopbrengsten Totaal

2008

2007

81

53

5

5

39

36

125

94

Geactiveerde productie eigen bedrijf Geactiveerde productie eigen bedrijf is het toerekenen/doorbelasten van de uren van projectmedewerkers tegen een kostendekkend tarief aan investeringswerken. Hierdoor worden alle investeringskosten geactiveerd; naast ontwerpen bouw kosten ook de kosten van het eigen projectmanagement. Algemene overheadkosten worden niet geactiveerd. De stijging van EUR 28 miljoen ten opzichte van 2007 valt te verklaren door de toename van het aantal fte's en inhuurkrachten bij de betreffende bedrijfseenheden. Opbrengsten deelnemingen De post Opbrengsten deelnemingen bestaat uit opbrengsten van Keyrail B.V. uit hoofde van detachering (EUR 5 miljoen). Overige bedrijfsopbrengsten De post Overige bedrijfsopbrengsten bestaat grotendeels uit dienstverlening, zoals bijvoorbeeld engineeringwerkzaamheden voor derden ad EUR 10 miljoen (2007: EUR 7 miljoen), periodieke betalingen van lagere overheden voor onderhoud en stroom ad EUR 6 miljoen (2007: EUR 6 miljoen), SLA-contract voor het beheer en onderhoud van het automatiseringssysteem Vervoer Per Trein met NS-Reizigers ad EUR 3 miljoen (2007: EUR 3 miljoen), levering van reisinformatie aan vervoerders (voornamelijk NS-Reizigers) ad EUR 11 miljoen (2007: EUR 11 miljoen), vergoeding uitgevoerd onderhoud van de SUNIJ-lijn ad EUR 3 miljoen (2007: EUR 1 miljoen) en verhuur van het koperkabelnet ad EUR 1 miljoen (2007: EUR 2 miljoen).

12

Exploitatielasten Kosten van uitbesteed werk 2008

2007

Grootschalig onderhoud

– 104

– 112

Kleinschalig onderhoud

– 313

– 276

Onderhoud transfer Beheer (incl. kosten calamiteitenorganisatie) Planstudies/innovaties/systeemontwikkeling Totaal

– 56

– 54

– 159

– 140

–2

–2

– 634

– 584

De totale kosten van uitbesteed werk zijn in 2008 gestegen ten opzichte van 2007 met EUR 50 miljoen. De daling in grootschalig onderhoud is veroorzaakt doordat een aantal werkzaamheden in 2008 zijn ondergebracht bij kleinschalig onderhoud, zoals levensduur verlengendemaatregelen. De stijging in kleinschalig onderhoud is met name het gevolg van toenemende

94


kosten van de onderhoudscontracten met de procesaannemers door prijsindexatie, afhandelingen van veiligheidsafwijkingen Betuweroute en dubbele kostentijdens overdrachts-/mobilisatiefase van een nieuwe procesaannemer op het nieuwe prestatiegerichte onderhoudscontract Gelre. Daarnaast zijn de kosten voor de Betuweroute hoger vanwege scopeaanpassingen in fase 1. De stijging van de beheerkosten is met name veroorzaakt door het beheer van de Betuweroute door Keyrail B.V., de toename van GSM-R beheer (communicatiesysteem tussen verkeersleiding en machinisten) en een upgrade van dit systeem. Verder zijn de kosten van het ERTMS beveiligingssysteem op de Betuweroute en HSL-Zuid toegenomen door verdere ingebruikname van deze trajecten. Lonen en salarissen

Totaal

2008

2007

– 156

– 135

De lonen en salarissen zijn met EUR 21 miljoen (16%) toegenomen ten opzichte van 2007, voornamelijk door een stijging van de gemiddelde bezetting met 11% en de CAO-verhoging 2008 ad 2,75%. De gemiddelde personeelsbezetting (exclusief inhuur) in 2008 was 3.049 fte’s (2007: 2.747 fte’s). Alle medewerkers zijn formeel in dienst van ProRail B.V. Verdeling van fte's naar kernactiviteiten

2008

2007

Aanleg en instandhouding spoorwegnet

1.234

1.076

Verkeersleiding, -info en bijsturing

1.214

1.182

Gemiddeld aantal fte's

Verdelen beschikbare spoorcapaciteit

103

91

Ondersteunende taken (waaronder innovatie en ICT)

498

398

3.049

2.747

Totaal

De fte-toename bij aanleg en instandhouding spoorwegnet is voornamelijk veroorzaakt door uitbreiding op de afdelingen Bouwmanagement en Railtechniek in de vorm van projecten bouwmanagers, projectingenieurs en projectcoördinatoren. Dit is het gevolg van de keuze Grip op uitvoering waarbij werkzaamheden door ProRail zelf worden uitgevoerd in plaats van uitbesteed. De fte-toename bij verkeersleiding, -info en bijsturing is voornamelijk veroorzaakt door de deconcentratie van de calamiteitenorganisatie en verdere invulling van vacatures voor verkeersleiders. De fte-toename bij verdelen beschikbare spoorcapaciteit is veroorzaakt door een impuls aan het verdelingsproces van de capaciteit, uitbreiding functioneel beheer Donna en de inrichting van productmanagement. De fte-toename bij ondersteunende taken (waaronder innovatie en ICT) is voornamelijk veroorzaakt door een toenemend werkpakket, meer taken op (voor) studies, zoals SAAL en Programma Hoogfrequent Spoor en door verdere uitrol van complexe ICT-projecten, zoals het programma Herman voor het vernieuwen van het verkeersleidingssysteem en TROTS (Trein Observatie & Tracking Systeem: vernieuwing van het Treinnummer Volgsysteem). Daarnaast heeft de insourcing van ICT-diensten geleid tot een stijging van het aantal fte's.


95

Sociale lasten

Totaal

2008

2007

– 20

– 16

De stijging van de sociale lasten met EUR 4 miljoen ten opzichte van 2007 is veroorzaakt door de toename van de personeelsbezetting met 11% en de CAO-verhoging 2008 (2,75%). Het werkgeversaandeel van de pensioenpremies bedraagt in 2008 EUR 1,9 miljoen (2007: EUR 1 miljoen). Bezoldiging commissarissen In 2008 heeft er een indexering plaatsgevonden van 2,65% van het vaste inkomen. De CAO-verhoging voor ProRail in 2008 was 2,75%. De bezoldiging van de RvC over 2008 is conform beleid en als volgt: In euro's

vaste jaarlijkse vergoeding

vergoeding Audit Committee

vergoeding Remuneratiecommissie

totaal 2008

totaal 2007

prof. dr. R.J. in 't Veld (president-commissaris)

29.228

10.415

2.083

41.726

45.895

mr. E.H. Broekhuizen

18.584

12.498

0

31.082

31.084

ir. W. den Dulk

18.584

12.498

0

31.082

29.001

drs. W.E. Kooijman

18.584

0

2.083

20.667

22.751

drs. C.J.G. Zuiderwijk-Jacobs

18.584

0

2.083

20.667

22.751

103.564

35.411

6.249

145.224

151.482

Totaal

Bezoldiging bestuurders Aan de hand van de marktontwikkelingen heeft de Raad van Commissarissen vastgesteld dat in 2008 het remuneratiebeleid, dat geldt voor de Raad van Bestuur, niet gewijzigd dient te worden. De RvC heeft beoordeeld in welke mate de RvB-leden de afgesproken prestaties hebben gehaald. Op grond hiervan is zij tot de volgende vastgestelde bezoldiging voor de RvB gekomen: basissalaris

variabele beloning

pensioen premies

drs. B.J. Klerk (voorzitter)

197.555

25.682

4.634

drs. J.C.H.G. Arts *

177.887

23.125

4.142

U. Groen

177.887

23.125

4.142

totaal

553.329

71.932

12.918

In euro's

overige beloningen

eenmalige uitkeringen

30.434

557.608

30.434

557.608

totaal 2008

totaal 2007

227.871

215.095

793.196

193.562

205.154

179.642

1.226.221

588.299

* m.i.v. 1-7-2008 taak als bestuurder neergelegd

Onder de post overige beloningen is de vergoeding opgenomen voor het resterende dienstverband in 2009. De eenmalige uitkering betreft de overeengekomen vergoeding inzake de beëindigingvan het bestuurderschap en dienstverband. De uitgangspunten voor deze regeling zijn in overeenstemming met de aandeelhouder vastgesteld en conform de kantonrechterformule.

96


Overige arbeidsvoorwaarden Vervoersfaciliteiten ProRail opereert binnen het domein van het Openbaar Vervoer. Om in de mobiliteitsbehoefte van haar medewerkers te voorzien stelt ProRail hen en hun gezinsleden vervoersfaciliteiten ter beschikking (gebonden aan de fiscale spelregels ter zake). In een aantal gevallen is aanvullende vormen van vervoer noodzakelijk. Dit kan zijn om op een representatieve wijze de functie uit te oefenen of omdat de functie om een meer flexibele vorm van mobiliteit vraagt. In een dergelijke situatie kan een lease-auto uitkomst bieden. Omdat ProRail op de arbeidsmarkt in Nederland opereert waar een auto van de zaak als arbeidsvoorwaarde in toenemende mate gemeengoed is, moet zij, als zij zich als aantrekkelijke werkgever concurrerend wil profileren op die arbeidsmarkt, haar te voeren autobeleid hierop afstemmen. De auto wordt gezien als een aanvulling op de geboden vervoersfaciliteiten en kent als uitgangspunt dat er verstandig gebruik van wordt gemaakt, gerelateerd aan het product van ProRail en onze voorbeeldfunctie. Hierbij valt te denken aan de bekende A,B,C label. Netto onkostenvergoeding ProRail verstrekt een netto onkostenvergoeding tot EUR 60,00 per maand ten behoevevan kleine onkosten die gemaakt worden behorende bij de functie (representatiekosten, traktaties en dergelijke). Pensioen De pensioenregeling van de bedrijfstak Spoorwegen is sinds 1 januari 2006 een collectieve beschikbare premieregeling. Hiermee wordt bedoeld een regeling die de werkgever verplicht tot het betalen van een vaste premie. De opbouw van het pensioen is afhankelijk van de leeftijd van de werknemer. Deelnemers geboren in of na 1950 hebben zicht op een pensioen gebaseerd op een middelloonregeling met een pensioenleeftijd van 65 jaar. En werknemers geboren voor 1950 hebben zicht op een gematigde eindloonregeling met een pensioenleeftijd van 61 of 62 jaar. De werkgever is niet aansprakelijk voor het aanvullen van premieof dekkingstekorten bij het pensioenfonds. WOPT ProRail had in 2008, buiten de genoemde bestuurders, geen medewerkers in dienst met een belastbaar jaarloon dat uitgaat boven het normbedrag ad EUR 181.000 (2007: EUR 169.000). Hiermee is voldaan aan de gestelde verplichtingen in het kadervan de Wet Openbaarmaking uit Publieke middelen gefinancierde Topinkomens (WOPT).


97

Afschrijvingskosten 2008

2007

– 94

– 93

Materiële vaste activa, gefinancierd door de Rijksoverheid c.s.

– 228

– 211

Totaal op basis van historische uitgaafprijs

– 322

– 304

Herwaardering van materiële vaste activa

– 218

– 269

Totaal op basis van vervangingswaarde

– 540

– 573

Materiële vaste activa, gefinancierd met langlopende leningen

De daling van de afschrijvingskosten materiële vaste activa ad EUR 33 miljoen ten opzichte van 2007 is veroorzaakt door een aantal factoren. De correctie van de waarde van de bovenbouw heeft geleid tot lagere afschrijvingskosten ad EUR 55 miljoen. Daarnaast zijn er lagere afschrijvingskosten door buiten gebruik geraakte activa (onder meer door sloop) van ca. EUR 18 miljoen. Hier tegenover staan hogere afschrijvingskosten door in gebruiknames van projecten in 2008 ca. EUR 15 miljoen. Ook veroorzaken de ingebruiknames van projecten in 2007 extra afschrijvings‑ kosten in 2008 ter grootte van ca. EUR 25 miljoen. In 2007 zijn grote projecten zoals de Betuweroute en Amsterdam - Utrecht in gebruik genomen. De nadere onderverdeling van de cijfers 2007 zijn voor vergelijkingsdoeleinden aangepast. Overige waardeveranderingen vaste activa 2008

2007

Vaste activa, gefinancierd met langlopende leningen

– 21

–3

Vaste activa, gefinancierd door de Rijksoverheid c.s.

– 64

– 35

Totaal op basis van historische uitgaafprijs

– 85

– 38

–4

–2

– 89

– 40

Herwaardering van vaste activa Totaal op basis van vervangingswaarde

Onder de Overige waardeveranderingen vaste activa zijn begrepen boekwaarderesultaten bij desinvesteringen en de niet-activeerbare investeringen/sloopresultaten, zoals de afboekingen van onder andere project IJzeren Rijn (EUR 18 miljoen), project Betuweroute met name voor compensatie herinrichting eco-terrein bij de Sophiatunnel (EUR 10 miljoen), project BB21 Ontwikkeling en Beveiliging ERTMS (EUR 6 miljoen) en project Amsterdam - Utrecht met name voor kosten van metro-spoorwerk (EUR 4 miljoen). Overige bedrijfslasten 2008

2007

Huisvestings- en kantoor/werkplekkosten

– 43

– 40

Overige personeelskosten

– 22

– 18

Externe dienstverlening

– 98

– 86

Dotaties aan voorzieningen Overige lasten en baten Totaal

0

–2

–5

–9

– 168

– 155

De Overige bedrijfslasten zijn met EUR 13 miljoen toegenomen ten opzichte van 2007. De toename van huisvestings- en kantoor/werkplekkosten tesamen met overige

98


personeelskostenis grotendeels toe te schrijven aan de toegenomen personeels bezetting met 11% ten opzichte van 2007. De stijging van de lasten van externe dienstverlening ten opzichte van 2007 is veroorzaakt door een toename van EUR 7 miljoen aan inhuurkosten en een toename van EUR 5 miljoen aan overige werkzaamheden door derden. In 2008 zijn veel vacatures (met name hoger ingeschaalde functies) ingevuld door tijdelijke krachten en daarnaast is de inhuur op projecten hoger dan in 2007. De stijging van de inhuurkosten wordt met name gedreven door de wens om ProRail krachtig door te ontwikkelen en te professionaliseren. De overige lasten en baten bestaan met name uit de door de NMa opgelegde boetes ad EUR 2 miljoen, een dotatie in verband met een voorziene onderdekking van het AK resultaat ad EUR 12 miljoen en meerwerkkosten op bovenbouwvernieuwingsprojecten ad EUR 6 miljoen. Ook zijn de behaalde aanbestedingsresultaten op bovenbouwvernieuwingsprojecten ad EUR 14 miljoen hierin opgenomen. In de externe dienstverlening is een bedrag ad EUR 1 miljoen begrepen voor accountantskosten(2007: EUR 1 miljoen). Hiervan is EUR 0,7 miljoen aan onderzoek van de jaarrekening en daarmee verbandhoudende verantwoordingen besteed (2007: EUR 0,7 miljoen) en EUR 0,3 miljoen aan andere controle-opdrachten (2007: EUR 0,5 miljoen). Door de accountant zijn geen adviesdiensten op fiscaal terrein, noch andere niet-controlediensten uitgevoerd in het boekjaar.

13

Vrijval herwaarderingsreserve 2008

2007

Vrijval herwaardering materiële vaste activa

211

271

Totaal

211

271

De vrijval herwaardering materiële vaste activa betreft het verschil tussen de afschrijvingskostenop basis van vervangingswaarde en de afschrijvingen op basis van historische uitgaafprijs ad EUR 211 miljoen. Dit bedrag wordt onttrokken aan de herwaarderingsreserve en bestaat met name uit vrijval herwaardering van de categorie Dragen, Geleiden en Doorsnijden (EUR 165 miljoen). Als gevolg van de aanpassing waardering bovenbouw is deze vrijval herwaardering verlaagd (zie toelichting 1. Materiële vaste activa).

14

Financiële baten en lasten 2008

2007

Rentelasten

– 103

– 107

Rentebaten

36

39

– 67

– 68

Totaal

De behaalde rentebaten op de FENS-gelden ad EUR 40 miljoen (2007: EUR 37 miljoen) zijn conform afspraak toegevoegd aan het fonds en maken derhalve geen deel uit van de gepresenteerde financiële baten. Rentelasten De daling van de rentelasten ad EUR 4 miljoen ten opzichte van 2007 is voornamelijk veroorzaakt door de reguliere aflossing van negen leningen voor een


99

totaal van EUR 100 miljoen, allen met een rentepercentage van 4,42%. Onder de post rentelasten is verder het jaardeel 2008 ad EUR 3 miljoen (2007: EUR 3 miljoen) van het in 2003 betaalde disagio verantwoord, evenals de rentelasten die aan de voorzieningen zijn toegerekend ad EUR 6 miljoen (2007: EUR 7 miljoen). Rentebaten De afname van de rentebaten met EUR 3 miljoen wordt grotendeels verklaard door een daling van het gemiddelde saldo op de lopende rekeningen (van EUR 7 miljoenin 2007 naar EUR 3 miljoen in 2008). Dit zorgde voor een daling van de rente-inkomsten met EUR 4 miljoen. Op deposito's daarentegen is een toename van de rente-inkomsten gerealiseerd van ruim EUR 1 miljoen, voornamelijk door een stijging van het gemiddelde rentepercentage (van 4,1% in 2007 naar 4,3% in 2008) en een toename van de gemiddelde looptijd (van 34,9 naar 37,2 dagen). Het gemiddeld uitgezet bedrag daalde daarentegen van EUR 145 miljoen naar EUR 125 miljoen.

15

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening (voor mutatie egalisatiereserve en belastingen)

Totaal

2008

2007

1

30

Het Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening ad EUR 1 miljoen betreft het verschil tussen de verleende subsidie 2008 en de werkelijke kosten waarvoor subsidie is verleend en wordt in zijn geheel ten gunste van de egalisatiereserve (onder de Overlopende passiva) gebracht. Het positieve voorcalculatorisch resultaat bedraagt EUR 23 miljoen en bestaat met name uit door de overheid ingehouden generieke taakstelling (EUR 14 miljoen), aanbestedingsresultaten (EUR 18 miljoen) en indexering (EUR –11 miljoen). Hierop hebben zich een aantal resultaatontwikkelingen voorgedaan. Meevallers zijn veroorzaakt door hogere rentebaten (EUR 34 miljoen) en gunstige indexering op procescontracten (EUR 5 miljoen). Tegenvallers zijn met name het gevolg van een extra dotatie door de onderdekking op het AK-resultaat (EUR 12 miljoen), het niet activeren van de overheadcomponent in de interne tarieven (EUR 7 miljoen), een lagere gebruiksvergoeding als gevolg van een latere ingangsdatum van de nieuwe tarieven 2008 en inkomstenderving op de ingroeiregeling van het goederenvervoer (EUR 15 miljoen), correctie vrijval herwaardering 2007 (EUR 11 miljoen), meerwerk op bovenbouwvernieuwingsprojecten (EUR 6 miljoen), extra overdrachts-/ mobilisatiekosten in verband met het gunnen van een nieuw prestatiecontract aan een nieuwe procesaannemer (EUR 5 miljoen) en ongerealiseerde aanbestedings resultaten (EUR 3 miljoen).

16

Mutatie egalisatiereserve

Totaal

2008

2007

–1

– 30

De Mutatie egalisatiereserve betreft de toevoeging van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening aan de exploitatiebijdragen als onderdeel van de Overlopende passiva (zie hiervoor ook toelichting 9).

100


Niet in de balans opgenomen verplichtingen Concessie ProRail B.V. heeft een concessie voor het beheer van de hoofdspoorweginfrastructuur. Het beheer omvat de zorg voor de kwaliteit, betrouwbaarheid en beschikbaarheid van de infrastructuur, de eerlijke, niet-discriminerende verdeling van de capaciteit daarvan en het leiden van het verkeer daarover. Verder valt hier ook onder het voorbereiden en het uitvoeren van uitbreiding van de hoofdspoorweginfrastructuur. De concessie is in werking getreden op 1 januari 2005 en vervalt met ingang van 1 januari2015. In 2008 heeft een eerste evaluatie van deze concessie plaatsgevonden. Eens per vier jaar wordt een internationale benchmark uitgevoerd, de tweede heeft in 2008 plaatsgevonden.

Investeringsverplichtingen De aangegane financiële verplichtingen inzake investeringen en onderhanden werk bedroegen per 31 december 2008 circa EUR 0,7 miljard (2007: EUR 0,7 miljard). De verplichtingen met betrekking tot de Betuweroute zijn afgenomen. Deze afname wordt gecompenseerd met een toename uit hoofde van voortgang van de werkzaamheden van het project Hanzelijn.

Outputprocescontracten In 1999 is een begin gemaakt met het contracteren van spooraannemers via zogeheten outputprocescontracten. Hiervan waren 29 van de 38 contracten afgesloten in het format OPC+ 2004, deze hadden een looptijd van 5 jaar. De overige negen kennen een alternatief format van werkpakketdefinitie. De verplichtingenin 2009 van de nog lopende meerjaren overeenkomsten hebben een omvang van circa EUR 30 miljoen, deze contracten lopen allemaal in 2009 af. In 2007 is voor twee gebundelde contractgebieden een Europese aanbesteding gestart, waarvan begin 2008 het contract aan Asset Rail is gegund. De verplichtingen voor de komende 5 jaar zijn daarvoor EUR 50 miljoen. In 2008 is de tweede aanbesteding gestart waaruit een verplichting voortvloeit van EUR 35 miljoen. In de periode tot 2012 zullen alle contracten op deze manier worden aanbesteed. De aflopende meerjarenovereenkomsten (of reeds afgelopen meerjarenovereenkomsten) worden tot het moment van de Europese aanbesteding steeds met 1 jaar verlengd. De totale waarde van de outputprocescontracten bedraagt circa EUR 0,2 miljard (2007: 0,2 miljard).

Milieuvergunningen In het kader van de milieuwetgeving dient ProRail voor haar emplacementen vergunningen te verkrijgen. In deze milieuvergunningen is de toegestane milieuruimte geregeld, ofwel hoeveel geluid er mag worden gemaakt en welk risico vanwege het rangeren met gevaarlijke stoffen toelaatbaar is. De verplichtingen die hieruit voortvloeien, zijn voor de meest urgente emplacementen met (geluids-) bronbestrijdende maatregelen momenteel in uitvoering. Voor de overige emplacementen is er een uitvoeringsprogramma geluid op emplacementen (UPGE), dat tot


101

2010 doorloopt. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat zogenaamde piekgeluiden niet meer volledig gesaneerd hoeven te worden. Het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer heeft het bevoegd gezag via de Handreiking Industrielawaaihiertoe geadviseerd. In 2007 zijn de ‘urgente emplacementen’ gesaneerd. In de programmering van 2008 is aangesloten bij de reguliere procesgang binnen ProRail. Na afronding van het programma UPGE voldoen alle emplacementen aan de geluidsnormen uit de Handreiking Industrielawaai, of aan de eisen uit de milieuvergunning indien deze hogere waarden dan de Handreiking toelaat. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft tot 2010 in totaal EUR 112 miljoen beschikbaar gesteld om de bestaande geluidsproblematiek op emplacementen op te lossen. Voor een aanpak om aan ongewijzigde normen te voldoen zou EUR 2 à 3 miljard noodzakelijk zijn.

Pensioenverplichtingen Richtlijn 271 Personeelsbeloningen van de Raad voor de Jaarverslaggeving is herzien en in 2005 van kracht geworden. Deze richtlijn regelt onder meer de wijze waarop pensioenregelingen in de jaarrekening moeten worden verwerkt. Op 31 december 2005 is een nieuwe pensioenregeling voor de bedrijfstak Spoorwegen, ondergebracht bij het Spoorwegpensioenfonds, ingegaan. Deze regeling is voor de financiële verantwoording als een toegezegde bijdrageregeling gekwalificeerd. Kenmerk van deze pensioenregeling is dat de onderneming in het kader van deze regeling zich heeft verplicht tot het betalen van een vooraf vastgestelde jaarlijkse premie. De premie die met het Spoorwegpensioenfonds is overeengekomen, is een jaarlijks stijgend percentage van de loonsom. Het percentage is in 2008 gestegen naar 2,5%. Het percentage zal jaarlijks toenemen tot het kostprijsdekkende niveau van 20%. De onderneming heeft na betaling van de overeengekomen premie geen verplichting tot het betalen van aanvullende bedragen in geval sprake zou zijn van een tekort bij het pensioenfonds. De actuariële risico’s en de beleggingsrisico’s liggen bij het pensioenfonds en zijn deelnemers. Van de pensioenpremie die aan het Spoorwegpensioenfonds wordt afgedragen komt 2/3 deel voor rekening van de onderneming en 1/3 deel voor rekening van de medewerkers.

Meerjarige dienstverleningscontracten ProRail heeft overeenkomsten afgesloten voor levering van diensten op het gebied van huisvesting, IT-beheer, ARBO, personeel- en salarisadministratie. Hieruit vloeit een verplichting voort van circa EUR 0,1 miljard (2007: EUR 0,1 miljard). De looptijd varieert van 1 tot 5 jaar.

Buiten afschrijving geraakte activa De post Materiële vaste activa bevat een groot aantal objecten die het einde van hun economische levensduur zijn gepasseerd en daarmee buiten afschrijving zijn geraakt. Het gaat met name om objecten die een lange levensduur kennen, zoals perrons en perronkappen, beveiliging van overwegen, baanvakken en emplacementen en (de onderbouw van) spoorbruggen inclusief grondwerende constructies. De technische staat hiervan laat evenwel toe dat zonder veiligheidsrisico’s

102


deze objecten niet op korte termijn vervangen hoeven te worden. Dit betekent wel dat het bedrijfseconomisch optimum voor vervanging is verstreken dat leidt tot onnodig oplopende onderhoudskosten en mogelijk meer verstoringen. De vervangingsverplichting van genoemde objecten is op enkele miljarden ingeschat. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft het belang van een gedegen vervangingsbeleid onderschreven en heeft hiervoor de benodigde middelen gereserveerd naar aanleiding van de Nota Mobiliteit. Eind 2005 is deze Nota Mobiliteit in de Tweede Kamer behandeld en geaccordeerd. Deze gelden ad EUR 13,4 miljard komen beschikbaar in de periode 2011–2020. Tot die tijd worden de gelden uit het Herstelplan Spoor als overbrugging gebruikt.

Garantie Relined B.V. ProRail heeft zich, als eigenaar van een glasvezelnetwerk, garant gesteld om de rechten en plichten van Relined B.V. over te zullen nemen, indien Relined B.V. niet langer de huurovereenkomst van glasvezelkabels met SURFnet B.V. kan nakomen. SURFnet B.V. is verantwoordelijk voor het GigaPort-project, een Nederlands initiatief gericht op de ontwikkeling van elektronische communicatie in termen van netwerkstructuur. Hierbij wordt gebruik gemaakt van ‘Dark Fiber’ glasvezel kabels, die tot 1 januari 2021 worden gehuurd van Relined B.V.

Samenwerkingsprotocol RWS In 2001 is een samenwerkingsprotocol tot stand gekomen tussen Rijkswaterstaat en het voormalige Railinfrabeheer B.V. Het protocol geeft aan hoe partijen met elkaar omgaan op het gebied van beheer en onderhoud (inclusief vervanging), indien er sprake is van aanraking van elkaars infrastructuur. De totale vervangingswaarde van de betreffende 89 kunstwerken wordt geraamd op EUR 1,4 miljard. Afspraken hoe om te gaan met daadwerkelijke vervangingen (structureel vanaf 2015) worden meegenomen in het overleg tussen het ministerie van Verkeer en Waterstaat en ProRail B.V. over hoe de financiering van deze vervangingsinvesteringen geregeld dient te worden. Voor noodzakelijke vervangingen, voordat dit overleg is afgerond, wordt gezocht naar ad hoc-oplossingen. Uitgangspunt hierbij is dat de overnemende partij (beheerder) hiervan geen financieel nadeel mag ondervinden.

Claims ProRail B.V. is van tijd tot tijd betrokken in rechtsgeschillen door ingediende, doch betwiste claims. Mede gebaseerd op juridisch advies, is de Raad van Bestuur van mening dat de uitkomst van lopende zaken geen invloed van materiële betekenis zal hebben op de financiële positie van ProRail B.V. Utrecht, 16 april 2009

Namens de directie van ProRail B.V. drs. B.J. Klerk, president-directeur


103

104

Het moment van Eric Thieme in 2008 24 april 2008, 09.45 uur

Comfortabel gevoel aan 'Tafel van verdeling' Elk jaar een nieuwe dienstregeling, elk jaar een grotere uitdaging. Meer klanten, meer aanvragen, meer behoefte aan een transparant verdeelproces. Eric Thieme, clustermanager Verdeling Verkeer, wist dat het anders moest. In het managementteam van Capaciteitsverdeling werd het idee voor de ‘Tafel van Verdeling’ geboren. “Herman Wijffels had tijdens de kabinetsformatie ‘de Tafel van Wijffels’. De gedachte is simpel: afspraken bestaan alleen als ze aan déze tafel, met déze gemandateerden zijn

gemaakt. Geen bilateraaltjes, geen deals buiten het overleg om. Zo wilden wij het ook voor de dienstregeling van 2009. In maart legden we het idee voor aan alle partijen. En op 24 april hadden we onze eerste ‘Tafel van Verdeling’. Ik had meteen een comfortabel gevoel, besefte: dit gaat 'm worden, dit werkt. En zo is het gegaan, iedereen is tevreden. Niet altijd met de uiteindelijke capaciteitsverdeling. Wel met de transparante manier waarop deze tot stand kwam.”

105

106


Overige gegevens

Resultaatbestemming

De resultaatverdeling vindt plaats overeenkomstig artikel 21 van de statuten van ProRail B.V. De tekst hiervan luidt: 1 Uitkering van winst ingevolge het in dit artikel bepaalde geschiedt na vaststelling van de jaarrekening waaruit blijkt dat zij geoorloofd is. 2 De winst staat ter vrije beschikking van de algemene vergadering. 3 De vennootschap kan aan de aandeelhouders en andere gerechtigden tot de voor uitkering vatbare winst slechts uitkeringen doen voor zover haar eigen vermogen groter is dan het bedrag van het geplaatste kapitaal vermeerderd met de reserves die krachtens de wet moeten worden aangehouden. 4 Ten laste van de door de wet voorgeschreven reserves mag een tekort slechts worden gedelgd voor zover de wet dat toestaat. 5 Bij de berekening van de verdeling van een voor uitkering op aandelen bestemd bedrag tellen de aandelen die de vennootschap houdt in haar eigen kapitaal niet mee. Ingevolge artikel 21.2 staat het resultaat na belastingen ter vrije beschikking van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Over 2008 bedroeg het resultaat na belastingen EUR 0 miljoen (2007: EUR 0 miljoen).

108


Accountantsverklaring

Aan: de Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen van ProRail B.V.

Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2008 van ProRail B.V. te Utrecht bestaande uit de balans per 31 december 2008 en de exploitatierekening over 2008 met de toelichting gecontroleerd. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.

ling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de vennootschap. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van de vennootschap heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controleinformatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van ProRail B.V. per 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder f BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW.

Utrecht, 16 april 2009

Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoorde-

Ernst & Young Accountants LLP w.g. A. de Bie RA


109

110

Het moment van Jeannette van der Kruk in 2008 18 december 2008, 9 uur ’s ochtends

Schatgraven in informatieparadijs

De informatie die ProRail in huis heeft; over wielkwaliteiten, doorlooptijden van reparaties, de bodemgesteldheid rond het spoor... Die informatie is goud waard. Jeannette van der Kruk gaat dat, als projectmanager ‘nieuwe informatiediensten voor klanten’, aantonen. “We kijken echt vanuit de klant naar onze informatie. Welke problemen hebben klanten, die wij met onze informatie kunnen oplossen? Zo bieden we klanten iets extra‘s, toegevoegde waarde. Dat past in ProRails streven naar

meer klantgerichtheid. Om het project te laten slagen, is ProRailbrede betrokkenheid nodig. Want informatie die voor de klant logisch bij elkaar hoort, zit hier soms verspreid over tien plekken! Het is dan schatgraven door de organisatie heen. 18 december was een mooie dag. Mijn team was compleet. Alle teamleden hadden hun commitment toegezegd: ‘je kunt op me rekenen’. Die toezegging is ongelooflijk belangrijk. Daar kan ik nu steeds op teruggrijpen.”

111

Vermelding fotografie Fotografie Momenten Ivar Pel, Utrecht Overige fotografie Maarten Kleingeld Marijn Kluijfhout Ruud Ploeg Quick Scan! Communicatie Menno Sabel Wim Salis Gerrit Serne Kees Tabak Ronald Tilleman Ben Vulkers

46, 49, 63 38 (rechts) 18 40 (links) 33 39 19 61, 62 Cover (midden), 20, 22, 24, 29, 32, 34, 43, 60 38 (links)

Colofon Publicatie

ProRail BV, juli 2009 & Nawwara, Amsterdam (Peter Bloemen en Marjan Derksen) Boomars, Amsterdam (Frederike Boomars)

Tekst ProRail Ontwerp

Met dank aan Edwin Lucas, Corine Boon, Frans van Dommelen, Rob Merrienboer, Wim Roelofs, Cees de Vries, Gert van den Heuvel, Marja van Minnen, Hans Kanaar, Lidwien Prinssende Pater, Henk Wind, Pierre Eerkens, Bas Leers, Jos Steinen, Ger Vroemen, Nicole Vroomans, Marc Unger, Eric Thieme, Jeanette van der Kruk, Evert Hetebrij, Leonie Michies, Marina Hart Nibbrig en Simone Cijntje.

Bezoekadres Moreelsepark 3 3511 EP Utrecht Postadres Postbus 2038 3500 GA Utrecht www.prorail.nl

non-stop in beweging Jaarverslag 2008 > Een jaar vol beweging > 15 opmerkelijke momenten > Aanpakken heeft resultaat

Recommend Documents