Nieuwsbrief RiBuilT (januari 2011)

Nieuwsbrief RiBuilT (januari 2011) Duurzame Gedachte (door Werner Eussen) Leven wij nog in de bomen? Ik wil u graag een goede gezondheid wensen voor het jaar 2012. Ik hoop dat u het jaar goed bent begonnen, en inmiddels al invulling hebt kunnen geven aan enkele van uw goede voornemens. Waarbij een duurzamere wereld misschien wel tot het grootste voornemen van de mensheid zou moeten zijn. De kerstvakantie heb ik niet in Europa doorgebracht maar in Zuid Afrika. Het was voor mij de eerste keer dat ik daar was, en beslist niet de laatste keer. Vanachter je bureau ben je bezig met het voorbereiden van de reis en heb je bepaalde voorstellingen van het land, de infrastructuur, de mensen, en ook van het duurzame karakter van het land. En in mijn gedachten was het dat ik dacht dat er op het gebied van duurzaamheid nog een hele lange weg te gaan zou zijn. Echter niets is minder waar. De gebieden waar ik ben geweest (Kaapstad, Gardenroute, Knysna) waren zeer schoon. Ik bedoel daarmee dat ik langs de wegen geen zwerfvuil aantrof, geen vuilnis zakken en geen halve ontmantelde hennepplantages. Al deze zaken tref ik dagelijks aan als ik over de Limburgse wegen rij. Wat dat betreft zijn wij een ontzettend smerig en milieuvervuilend land. Op het gebied van zonne-energie is men in Zuid Afrika ook al goed bezig. Ook al is er nauwelijks subsidie beschikbaar, net als in Nederland! Maar de particuliere initiatieven zijn er talrijk. Zo is het guesthouse waar wij verbleven totaal onafhankelijk van water en stroom vanuit het publieke net. Zonnepanelen, en een accu zorgen voor deze onafhankelijkheid op het gebied van stroom. En een eigen bron zorgt voor de watervoorziening. Daarnaast zijn er talrijke bedrijven die zich bezig houden met groene energie en duurzaamheid. Twee zaken wil ik u niet onthouden. Woolworths, een groot winkelbedrijf, laat de consumenten zien waarom zij, maar ook de consument duurzaam moet zijn. Dit doen zij door middel van grote foto’s met teksten in de winkels en bij de kassa. Ook op de afvalcontainer voor de winkel staat een duidelijke uitleg (zie foto). En ook is de container niet besmeurd met graffiti. Een ander voorbeeld trof ik aan bij het waterfront in Kaapstad. Een reus gebouwd uit Coca Colakratten, waarbij de fabrikant duidelijk maakte waarom het goed is om te recyclen. (zie foto bovenaan). Waar blijven de bedrijven in Nederland? Ieder bedrijf heeft inmiddels wel duurzaamheid in zijn missie staan. Een mooi woord, maar waar blijft de daadwerkelijke invulling? Willen wij de 20-20 doelstelling ooit gaan halen, dan zouden wij gisteren al gestart moeten zijn. Als realist geloof ik niet meer in deze doelstellingen. Ieder nieuw gebouwd huis, kantoor en school zou 0-energie moeten zijn, en zoveel mogelijk met duurzame materialen gebouwd moeten worden, willen wij een betere toekomst voor onze kinderen creëren. Maar als dit zelfs voor onze eigen nieuwbouw moeilijk blijkt, wat is dan wel realistisch? En Zuid Afrika, ik ga weer terug, de mensen zijn er vriendelijk, het land biedt veel mogelijkheden, en het feit dat ze Shell niet mogen, maakt het land om zoveel sympathieker voor mij. Meer weten: [email protected]

Nieuwsbrief RiBuilT (januari 2011) NIEUWE ENERGIE IN DE GEBOUWDE OMGEVING De potentie van leegstaand

Ten behoeve van mijn afstuderen voor de European Master Real Estate Management heb ik een deelonderzoek uitgevoerd binnen de case-study Kerkrade West, de Bestaande Wijk voor Morgen. Binnen deze case-study wordt op basis van de Urban Harvast+ Methode, ontwikkeld door Ronald Rovers, onderzoek gedaan om een wijk zelfvoorzienend te krijgen op het gebied van energie, materialen en water. Hierbij wordt getracht door te produceren, dematerialiseren, reduceren, cascaderen en optimaliseren om de balans tussen vraag en aanbod in evenwicht te brengen en kringlopen sluitend te krijgen met als ultieme doel 0-impact te bereiken. Uit de 0-meting die in Kerkrade West is uitgevoerd blijkt dat, ondanks het inzetten van alle mogelijke opties, het niet lukt om het gebied zelfvoorzienend te krijgen vooral omdat er te weinig ruimte is voor het produceren van hernieuwbare materialen. Omdat de uitgevoerde 0-meting een klinische meting betreft die nog geen rekening houdt met ontwikkelingen zoals de krimp waar men in deze regio mee te maken heeft, lag de vraag voor wat de invloed van deze ontwikkelingen zijn op de Urban Harvest balans. Voor het deelonderzoek is leegstand centraal gesteld, omdat het een actueel thema is gezien de leegstand waar we in Nederland mee te maken hebben/krijgen. Hierbij is leegstand breed gedefinieerd als: ruimte in de vorm van grondoppervlak, gebruiksoppervlak (verborgen leegstand) en dak/geveloppervlak en als massa in de vorm van leegstaande gebouwen en materialen die vrijkomen als het gebouw wordt gesloopt. Er is eerst verkend of en zo ja welke sturingsmechanismen er zijn om deze Ruimte en Massa te managen, omdat dit mede de potentie bepaalt. Hieruit blijkt dat duurzaamheid een belangrijk stimulerend mechanisme is om met leegstand om te gaan, gezien de steeds schaarser wordende ruimte en materialen. En dat er zowel regulerende als stimulerende mechanismen zijn om ruimte en massa te managen, maar dat deze mechanismen zich soms tegenwerken, dat ze vooral worden ingezet voor de korte termijn (<10 jaar), terwijl duurzaamheid een lange termijn visie vraagt, en dat bij deze sturing nog te vaak profit prioriteit krijgt boven planet en people. Bovendien vraagt het om organisatievermogen, out of the box denken en transitiemanagement. Uitgaande van de UH+M heeft hergebruiken/herbestemmen van gebouwen de voorkeur boven slopen en nieuwbouw gezien de claim die dit legt op hernieuwbare materialen en de ruimte die nodig is om deze te produceren. En moeten vrijkomende materialen, indien er toch gesloopt moet worden, zoveel mogelijk hoogwaardig hergebruikt worden binnen het gebied. De potentie van leegstand in een krimpregio zit in het gegeven dat er veel leegstaande gebouwen beschikbaar zijn/komen, waarvan een deel geschikt is om her te gebruiken of her te bestemmen en een deel gesloopt moet worden waarmee er ruimte en herbruikbare materialen vrijkomen. Zowel op het gebied van hergebruik en herbestemming van gebouwen als op het gebied van hoogwaardig hergebruik van sloopmaterialen zijn er in de praktijk al succesvolle voorbeelden te vinden. Ook betekent krimp minder energie en water verbruik. Naar verwachting zou krimp dus een positief effect moeten hebben op de Urban Harvest balans. In de praktijk blijkt de potentie van leegstand echter nog te weinig te worden gezien en benut. Zo ook in de stadsdeelvisie die is opgesteld voor Kerkrade West, die weer een afgeleide is van de visies van de gemeente Kerkrade en Parkstad Limburg. Voor Kerkrade West is de prognose dat de bevolking t/m 2040 daalt van 16.120 inwoners naar 10.420 en het aantal huishoudens van 7.200 naar 5.400. Kerkrade West

Nieuwsbrief RiBuilT (januari 2011) wil hier o.a. op anticiperen door t/m 2020 849 woningen te slopen en 322 woningen nieuw te bouwen om nieuwe doelgroepen aan te trekken, een multifunctionele accommodatie te bouwen achter de kerk van Heilust om de betrokkenheid in deze wijk te vergroten en daarmee sociale problemen aan te pakken, een lightrail station te realiseren om de bereikbaarheid te verbeteren en het upgraden van een verouderd bedrijventerrein om de economie te stimuleren. Hoewel duurzaamheid in de visies als speerpunt wordt genoemd, beperkt hergebruik en herbestemming zich tot het laagwaardig hergebruiken van vrijkomende sloopmaterialen. M.b.v. een zelf ontwikkeld invul/rekenmodel zijn de effecten van deze plannen op de Urban Harvest balans doorgerekend t/m 2020 en t/m 2040. Hieruit blijkt dat er weliswaar een kleine winst wordt behaald op de energiebalans en waterbalans, maar dat dit te niet wordt gedaan door de hoeveelheid hernieuwbare materialen die nodig zijn om de geplande nieuwbouw te realiseren en de ruimte die daarvoor nodig is. Daarbij komt er door de sloop een enorme hoeveelheid herbruikbare materialen vrij, waarvoor men geen andere bestemming heeft dan laagwaardig hergebruik voor het grootste deel buiten de wijk. Om de potentie van leegstand aan te tonen is een nieuw scenario ontwikkeld waarbij de plannen van Kerkrade West op een andere manier worden gerealiseerd en wel door: - een deel van de voorziene sloop om te zetten in hergebruik door bijvoorbeeld van 2 woningen 1 te maken en portiekflats geschikt te maken voor studenten of senioren; dit spaart een aanzienlijke hoeveelheid hernieuwbare materialen en dus ruimte; - door de kerk her te bestemmen als multifunctionele accommodatie i.p.v. nieuwbouw wetende dat deze kerk binnen afzienbare tijd leeg komt te staan, ook dit spaart materialen en ruimte; - door nieuwbouw te halveren en zoveel mogelijk uit te voeren door hoogwaardig hergebruik van vrijkomende sloopmaterialen; ook dit spaart materialen en ruimte; - door leegstaande kantoorruimte her te bestemmen als ‘plantflat’ wat een 3x hogere productie oplevert dan de traditionele landbouw en dus extra ruimte oplevert voor materiaalproductie. Door het inzetten van deze opties lukt het om de Urban Harvest balans nagenoeg weer gelijk te krijgen zoals bij de 0-meting, Hiermee is aangetoond dat het goed benutten van leegstand een positief effect heeft op de Urban Harvest balans en dus zeker potentie heeft. Voor meer informatie: [email protected]

NIEUWE ENERGIE IN HET ONDERWIJS

Wijk van Morgen: Gebouw 4 Ilse Schoenmakers en Ruby Willems, studenten aan de opleiding Built Environment, hebben een ontwerp gemaakt voor gebouw 4 van de Wijk van Morgen. Het ontwerp is gebaseerd op de eigenschappen van een bloem. Het gebouw is een 3-laags kantoorpand waarbij de eerste en tweede verdieping gebruikt worden als kantoorruimte. De begane grond wordt gebruikt als werkplaats. Het totale gewicht van het gebouw komt neer op 130 ton. Dit is voldoende om constructief aan alle eisen te voldoen. Tegelijkertijd is het gebouw licht genoeg om voor de fundering gebruik te maken van gebruikte stelcon platen. Bij het ontwerp van het gebouw hebben de studenten een 3 stappenplan gevolgd. De eerste stap is het beperken van het materiaalgebruik. Geen onnodig gebruik van materiaal en weglaten wat niet nodig is. De tweede stap is het gebruik van duurzame en lokaal hernieuwbare materialen. Pas wanneer het echt niet anders kan zal er in stap 3 gebruik worden gemaakt van niet hernieuwbare materialen. Door deze werkwijze zijn zij erin geslaagd om het hele gebouw te realiseren met 81% hernieuwbare materialen.

Nieuwsbrief RiBuilT (januari 2011) In het hart van het gebouw zijn gelamineerde vurenhouten kolommen geplaatst. Deze kolommen symboliseren de stengel met sapstromen van de bloem. De kolommen hebben niet alleen een esthetische meerwaarde maar hebben ook een constructie- en duurzaamheidfunctie. Samen met de zonneschoorsteen zorgen deze kolommen voor een natuurlijke ventilatie. Op de houten buitenmuren wordt er een coating gebruikt welke is gemaakt van gebruikt frituurvet. Dit Amerikaans product wordt nog maar zeer weinig gebruikt in de Nederlandse bouw. In de winter zal de coating zwart kleuren. Hierdoor zal de warmte in het gebouw optimaal behouden worden. In de zomer kleurt de coating wit waardoor het zonlicht wordt gereflecteerd en het huis lekker koel blijft. Ilse en Ruby hebben bij het ontwerp van gebouw 4 zoveel mogelijk gezocht naar integrale oplossingen. Het integrale aspect komt terug in de daktuin. Op het dak worden hennepplanten geplaatst. Deze leveren veel materiaal op en laten zich bijna zonder restmateriaal verwerken tot bouwmaterialen. Tevens heeft hennep weinig water nodig en neemt veel CO2 op. Zodoende hoeft er geen gebruik te worden gemaakt van een grote waterbuffer. Dit komt weer ten gunste aan het relatief lichte gewicht van de constructie van het gebouw. Het waterverbruik wordt teruggedrongen door het gebruik van een Nonolettoilet. De ontlasting uit dit toilet wordt omgezet in compost, warmte en energie. Het gebouw maakt gebruik van vloerverwarming. De benodigde energie is afkomstig van het amorfe zonnemembraan (een folie die in een soort bloemblad is verwerkt) welke langs de voorgevel hangt. De keuze voor amorfe PV-cellen is gebaseerd op het feit dat er in Nederland meer diffuus dan direct zonlicht is. Tevens zijn de amorfe PV-cellen flexibel en relatief licht qua gewicht. Tussen het ‘blad’ met zonnepanelen en de echte gevel wordt een halve meter ruimte vrij gehouden. In de zomer zal deze ruimte de koelte van de gevel afhouden. In de winter zal het omgekeerde plaatsvinden. Door gebruik te maken van vouwwanden met een honingraatstructuur zal de indeling van de binnenruimte flexibel zijn. Tevens wordt er gebruik gemaakt van geïntegreerde spiegels waardoor het zonlicht tot diep in het gebouw zal doordringen. Al met al een zeer uniek, innovatief en zeer duurzaam ontwerp. Voor meer informatie: [email protected]

Samen in beweging voor Mpongwe FINAZ-dag De campagne 'samen in beweging voor Mpongwe' beoogt zoveel mogelijk mensen van Zuyd (studenten en medewerkers) in beweging te laten komen voor een goed doel. Dat doen we o.a. door de campagne fietsen naar Zuyd. Vanaf maart zal elke eerste dinsdag van de maand uitgeroepen worden tot fietsen-naar-Zuyd-dag, ofwel: FINAZdag. Hierbij roepen we alle medewerkers en studenten op, binnen een straal van 20 km van Zuyd wonen, om vanaf maart iedere eerste dinsdag van de maand met de fiets naar school te komen.

die

Nieuwsbrief RiBuilT (januari 2011) Waarom? De FINAZ-dagen vormen de opmaat voor het grote Zuyd wieler sponsor evenement. Op 15 juni gaan studenten en medewerkers namelijk de Amstel Gold tour fietsen (of delen daar van). De fietsers kunnen kiezen uit afstanden van 20-260 km. Door middel van deze actie probeert Zuyd sponsorgeld binnen te halen voor de bouw van een school in Mpongwe Zambia. In Zambia gaat namelijk slechts één op de drie kinderen naar de basisschool en als Zuyd voelen we ons betrokken bij het Millenniumdoel: scholing voor ieder kind. Wat nog meer? Niet alleen fietsend komt Zuyd in beweging. Ook organiseren faculteiten van alles. Het conservatorium zet een benefietconcert op poten. De hotelschool bereidt een diner. Facility management zet de kennis van de minor Eventorganisatie in. People & Business Management werkt aan ondernemingsplannen. Zo kan elke faculteit haar eigen kennis en kunde inzetten. De creativiteit en inzet wordt beloond met studiepunten, want studenten ontwikkelen hiermee relevante competenties. 15 juni is de Grote Fietsdag, maar ook het moment om alle initiatieven en activiteiten te presenteren. Hoe dat gaat gebeuren, maken we nog bekend. Meer informatie? [email protected]

NIEUWE ENERGIE IN DE REGIO

Raakpro “UV absorberende nanodeeltjes” Van kennisontwikkeling tot toepassing Op 22 november hebben we het nieuws ontvangen dat het Raakpro project “UV absorberende nanodeeltjes. Van kennisontwikkeling tot toepassing’’ is goedgekeurd. In dit project werkt Zuyd Hogeschool samen met RWTH- DWI, TNO, Kriya Materials en Nanohouse aan het ontwerpen, produceren, karakteriseren en het gebruik van anorganische UV absorberende nanodeeltjes. UV absorberende materialen beschermen producten tegen de invloed van zonlicht. Deze materialen zorgen voor een betere en langere levensduur van producten, wat resulteert in een hogere toegevoegde waarde. Nanomaterialen hebben de potentie om een hogere UV bescherming te realiseren dan bestaande materialen. Partijen die in staat zijn om deze materialen te ontwikkelen, produceren en gebruiken creëren een voorsprong in de wereldwijde industriële concurrentiestrijd. Om in te spelen op nieuwe marktontwikkelingen is nieuwe kennis en technologie van belang om zodoende een versterkte concurrentiepositie te creëren. De doelstellingen van het Raakpro project is (1) om unieke kennis over het ontwerpen, produceren, karakteriseren en het gebruik van anorganische UV absorberende nanodeeltjes te ontwikkelen, (2) het verbeteren en verdiepen van het curriculum van het platform Beta van Zuyd Hogeschool en (3) mogelijkheden realiseren voor een breed scala aan toepassingen. De mate aan UV licht absorptie hangt echter sterk af van de deeltjes grootte van de zinkoxide en titaandioxide nanodeeltjes. Vooral als deze te klein is, neemt de UV absorptie snel af. Te grote deeltjes geeft weer problemen met bijvoorbeeld de transparantie. Het is dus van belang een synthese route te vinden waarbij selectief zinkoxide en titaandioxide nanodeeltjes met een bepaalde deeltjesgrootte kunnen worden gemaakt. Door ze vervolgens te voorzien van een laag (dopen) kunnen de nanodeeltjes beter worden geïntegreerd in producten. Het consortium gaat de volgende onderzoeksvragen beantwoorden: A: Kan de hydrothermale solgel route gebruikt worden om UV absorberende nanodeeltjes (zinkoxide en titaandioxide) te maken die niet fotokatalytisch zijn en een nauwe deeltjesgrootte hebben?

Nieuwsbrief RiBuilT (januari 2011) B: Kunnen via doping of coating stabiele UV beschermende nanodeeltjes van zinkoxide en titaandioxide gemaakt worden? Het lectoraat Life Sciences van het BETA platform gaat in de werkpakketten 1-3 samen met de RWTH, TNO en Kriya zich richten op het ontwerp, bereiding en karakterisering van gemodificeerde titania en zinkoxide nanodeeltjes en de bereiding van UV adsorberende coatings. Het lectoraat Nieuwe Energie zal in werkpakket 4 de levensduurtesten (zowel field als versnelde levensduur testen) uitvoeren aan state-of-theart en nieuw ontwikkelde coating systemen. Dit alles zal gedaan worden in de klimaatkast van het lectoraat Nieuwe Energie van de Zuyd Hogeschool. UV adsorberende coatings kunnen een belangrijke rol gaan spelen bij de introductie van polymere substraten in BIPV producten en past zodoende goed in de gekozen strategie van RiBuilT. Het onderzoek levert kennis op over de levensduur van nieuwe en commercieel verkrijgbare UV adsorberende systemen. Voor meer informatie: [email protected] en [email protected]

RiBuilT-dag Op 30 mei 2012 zal de eerste RiBuilT-dag plaatsvinden. Deze dag vervangt de Limburgse Dag van de Nieuwe Energie, en staat geheel in het teken van de transitie naar een duurzame gebouwde omgeving. Het programma bestaat uit een ochtendsessie, waarbij een aantal keynote sprekers een lezing zullen geven, en een middagsessie waarbij er gebruik wordt gemaakt van een zevental thematafels. Bedrijven hebben de mogelijkheid om zo’n thematafel te sponsoren, en deze voor te zitten. Het belooft een zeer leerrijke en interessante dag te worden. Op de website van RiBuilT kunt u steeds het voorlopige programma zien. Dus, reserveer alvast 30 mei in uw agenda. Wilt u meer weten, neem dan contact op met Werner Eussen, +31 6 416 850 14. Colofon De nieuwsbrief wordt uitgegeven door RiBuilT. Heb je vragen en/of opmerkingen neem dan contact op met Ingo Jansen: [email protected]. De eindredactie wordt gedaan door Werner Eussen: [email protected]. Ben je geïnteresseerd in de onderwerpen ‘nieuwe energie’ en ‘duurzaam bouwen’? Neem dan een kijkje op: http://www.ribuilt.eu . Hier vind je informatie over RiBuilT, onze projecten en activiteiten. Daarnaast vind je hier interessante nieuwsberichten, publicaties en informatie over evenementen op het gebied van duurzaamheid en nieuwe energie.