NIEUWSBRIEF RiBuilT november 2011

NIEUWSBRIEF RiBuilT november 2011 DUURZAME GEDACHTE (door: Ronald Rovers) Bomen over Kerst De eerste kerstartikelen zijn al weer gesignaleerd, eerder als vorig jaar. Teken van onze ongebreidelde kooplust, althans van ons systeem dat ons dwingt te kopen en te verkopen , en alle culturele en sociale patronen daarvoor overboord zet. Ook u staat waarschijnlijk weer voor de aanschaf van een kerstboom. Een collega vroeg me onlangs wat nu meer duurzaam was , en kunstboom of een echte, een natuurlijke boom. Een volkomen normale vraag, in een tijd waarin iedereen zich enigszins bewust is van het feit dat duurzaamheid er toe doet. In feite: als we dingen onduurzaam doen, hebben ze geen toekomst. Maar dit terzijde. Omdat meer mensen deze vraag zullen hebben volgt een kleine verkenning binnen deze rubriek. Ten eerste zijn kunstbomen vooral gemaakt van materialen die niet natuurlijk aangroeien waardoor er sprake is van uitputting. Dus per definitie is dit geen oplossing. Een vergelijking in CO2 uitstoot van beide opties, kunstboom of natuurboom, heeft weinig zin omdat men slechts naar de “ end of pipe” problemen kijkt. Er wordt namelijk slechts naar 1 aspect gekeken. Mocht u de CO2 uitstoot van de aangeschafte kunstboom willen compenseren, dan kunt u investeren in de aanplant van een bos dennenbomen bijvoorbeeld. Echte dan wel… hebben ze in Borneo of in de Amazone ook Kerstmis. Een natuurboom kan een duurzame oplossing zijn, maar dit is echter niet altijd het geval. Als de boom korter gebruikt wordt dan deze nodig heeft om aan te groeien, dan is het duidelijk dat het vermogen om kerstbomen te produceren ook uitgeput raakt. Een boom doet er gemiddeld 7 jaar over om op kamerhoogte te komen, dus u dient de boom minstens 7 jaar te gebruiken. In deze tijd kan er namelijk een nieuwe zijn aangegroeid. Het is echter onzeker of deze aangroei ook daadwerkelijk plaatsvindt. Een betere optie is om zelf, de pakweg 4 m2 land die benodigd is voor de groei van een kerstboom, te reserveren voor de hergroei. Op deze wijze weet u zeker dat er niets wordt uitgeput, omdat het land namelijk gereserveerd is. U kunt de boom natuurlijk ieder jaar weggooien, maar ter compensatie dient u dan 7 x de hoeveelheid land te reserveren. U schrijft immers in 1 jaar tijd de groeicapaciteit van 7 jaar en 4 m2 land af. Als u 1 boom per jaar gebruikt dan kunnen er 6 parallel doorgroeien voor uw andere jaren. Op deze wijze dient u dan 7 (bomen) x 4 m2 (land per boom)= 28 m2 te reserveren. 1

NIEUWSBRIEF RiBuilT november 2011 Laatst las ik een stuk over het leasen van kerstbomen. Wellicht is dit de oplossing. Je bent geen eigenaar, maar ontvangt wel de dienst. Voor de kerst brengt de boer de kerstboom naar de gebruiker en naderhand haalt hij deze weer op. In de overige periode zorgt hij ervoor dat de boom blijft groeien. Op deze wijze zijn alle aspecten ineens gewaarborgd. Er zit echter een addertje onder het gras. Het leasesysteem gaat voor 1 boom nog wel goed, maar als iedereen in Nederland dit doet, moeten er 6 miljoen perceeltjes land gereserveerd worden. Nog 7 keer meer als zij de boom ieder jaar vervangen. Als we jaarlijks een kerstboom vervangen komen we uit op 6 miljoen keer 28 m2 , ofwel 168 km2. Deze hoeveelheid land is groot genoeg om ongeveer 17% van onze elektriciteitsvraag te produceren met behulp van zonnecellen. Als we dit optellen bij de 3% die we al hebben, dan is de Europese doelstelling van 20 % duurzame elektriciteit al behaald. Wat heeft u liever? Kerstbomen of een duurzame elektriciteitswinning? En dan hebben we het nog niet eens gehad over de zware metalen en andere schadelijke stoffen in kunstbomen en het verbranden van natuurbomen na gebruik. Naast een fysische beschouwing zit er natuurlijk ook een metafysische kant aan het verhaal, het meer spirituele deel. Kijk, als u zittend onder een kerstboom tot bezinning komt, en allerlei duurzame voornemens maakt, ja dan is welke boom dan ook zijn investering (in energie en materiaal natuurlijk), dubbel en dwars waard! Voor meer informatie: Ronald Rovers. E-mail: [email protected]

NIEUWE ENERGIE IN DE GEBOUWDE OMGEVING Energie wereldwijd Zoals wij allen weten, stijgt het energieverbruik wereldwijd sterk. Ondanks initiatieven om de energieconsumptie te verlagen en efficiënter om te gaan met energiebronnen, slagen wij er niet in om het absolute energieverbruik te verlagen. In de laatste 45 jaar is het wereldwijde verbruik zelfs verdrievoudigd! De benodigde energie wordt grotendeels geput uit fossiele (eindige) bronnen. De gebouwde omgeving De gebouwde omgeving neemt een groot deel van dit energieverbruik voor haar rekening. In Nederland vindt ongeveer 40% van het totale energieverbruik in de gebouwde omgeving plaats. Het is dan ook niet meer dan logisch dat er veel onderzoek wordt gedaan naar methodes om dit energieverbruik terug te dringen. Tevens wordt er door middel van wetgeving op aangestuurd om het energieverbruik te verminderen. In Nederland gebeurt dit via de Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC). De EPC is sinds 1970 verlaagt van 3,0 naar 0,6 nu. In 2015 mag de EPC nog 2

NIEUWSBRIEF RiBuilT november 2011 maar 0,4 zijn. Op Europees niveau geschiedt deze aansturing op een lager energieverbruik door middel van de Energy Performance Building Directive. Onderdeel van deze wetgeving is dat in 2020 alle nieuwbouw in Europa bijna 0-energie moet zijn (N-ZEB, Nearly-Zero Energy Buildings). Bij deze energieprestatie wetgeving wordt er echter alleen gekeken naar het energieverbruik in de gebruiksfase. Op onze route naar het realiseren van 0-energiegebouwen wordt het Vastgelegde energie steeds belangrijker om ons niet alleen te concentreren op het energieverbruik in de gebruiksfase, maar tevens te kijken naar het energie aspect in de realisatiefase. Dit energieverbruik, die wordt gebruikt om de materialen te realiseren voor het gebouw, noemen we vastgelegde energie. De verhouding tussen operationele energie en vastgelegde energie verschuift afhankelijk van het energiegedrag van het gebouw. Operationele energie

De gebouwschil Als overgangszone tussen binnen en buiten speelt de gebouwschil een grote rol in het energiegedrag van het gebouw. Deze rol komt zowel tot uitdrukking op het gebied van energieverbruik, als op het gebied van energielevering. Op het moment dat gebouwen 0energie zijn, zal de gebouwschil een groot aandeel hebben in de opwekking van de benodigde energie door middel van het gebruik van zonne-energie systemen (zowel actief als passief, en zowel voor elektriciteit als warmte). Exergie Bij het onderzoeken van de verhouding tussen verbruik en opwekking van energie, en het onderzoeken van de verhouding tussen operationele en vastgelegde energie biedt exergie de mogelijkheid om een goede afweging te maken. Exergie is kort te omschrijven als de kwaliteit van energie en materialen. De exergetische waarde kan worden berekend in de benodigde tijd en ruimte die nodig is voor het voorzien in de materialisatie en energie voor een bepaalde functie. Bijvoorbeeld een gebouwschil. Onderzoek Idealistisch is de exergetische gebouwschil een element dat voorziet in de behoefte van de mens aan onderdak en bescherming door middel van het creëren van een scheiding tussen twee zones (binnen en buiten). De interactie in het element tussen binnen en buiten leidt tot het laagste verlies aan exergie, de laagste materiaalbehoefte en een maximale energie opwekking. Op dit moment zijn gebouwschillen vaak niet optimaal ingericht op het gebied van energie en materialen. Het doel van het onderzoek is het ontwikkelen van een tool, welke inzicht geeft in de exergetische waarde van ontwerpkeuzes. RiBuilT gebruikt de tool bij de ontwikkeling van een aantal proefopstellingen, die gelinkt zijn aan andere onderzoeksprojecten zoals IMDEP, 3

NIEUWSBRIEF RiBuilT november 2011 SMartChain en De Wijk van Morgen. Om tot een optimaal resultaat te komen werkt RiBuilT samen met andere kennisinstellingen en bedrijven. Voor meer informatie: Michiel Ritzen, [email protected]

Cross Border Event : Building Integrated Solar Op woensdag 16 november zal het cross border event „‟Building Integrated Solar‟‟ plaatsvinden. Het congres wordt gehouden in het Continium Discovery Center te Kerkrade. Het congres is opgebouwd rondom het thema Gebouw Geïntegreerd Zonnesysteem ofwel BIPV (Building Integrated Photovoltaics). Het essentiële aspect van een dergelijk systeem is de integratie van het zonnesysteem in het gebouw. Gedurende het congres komen verschillende sprekers aan bod en dhr. Eussen, directeur Solar Solutions, zal Zuyd vertegenwoordigen. Solar Solutions is een leerwerkbedrijf waar studenten, onder begeleiding van experts, de mogelijkheid krijgen om opdrachten voor externe opdrachtgevers uit te voeren. Een aantal studenten, die werkzaam waren binnen Solar Solutions, hebben in het verleden al een conceptversie van een dergelijk geïntegreerd zonnesysteem gemaakt. Het concept was zodanig goed dat zij de Gasterra Transitie Jaarprijs 2011 hebben gewonnen. Dhr. Eussen zal tijdens het congres de organisatie van Solar Solutions en de mogelijkheden voor het bedrijfsleven verder toelichten. Op deze wijze zullen de deelnemers op de hoogte raken over wat Solar Solutions te bieden heeft en wat de voordelen zijn van een samenwerking met het leerwerkbedrijf. Voor meer informatie: Werner Eussen. E-mail: [email protected]

Zonnepanelen op de zuid gevel van Nieuw Eyckholt 300 Op dinsdag 1 november zijn er aan de zuid gevel van het gebouw NE in Heerlen tien zonnepanelen geplaatst met elk een maximaal vermogen van 235 Watt. Deze zogenaamde Sunweb panelen komen van Solland Solar, een locale partner van Zuyd in verschillende zonne-energie projecten. De panelen zijn via een inverter gekoppeld aan het lichtnet van het gebouw. Vanaf nu produceert Zuyd dus stroom! De exacte hoeveelheid stroom dat geproduceerd wordt zal worden gemeten door studenten. Aan de hand van een meetinstrument zijn zij in staat om de opbrengst van de gevelpanelen, als functie van 4

NIEUWSBRIEF RiBuilT november 2011 zonnestand, buitentemperatuur en paneeltemperatuur te meten. Tevens kan het schaduweffect afkomstig van bomen onderzocht worden. Uiteraard wordt bij deze onderzoeken de vergelijking gemaakt met de vier vaste panelen die al enige tijd op het dak staan en met andere panelen die begin 2012 opgesteld worden. Deze laatste panelen krijgen zelfs een zonvolgsysteem (“Suntracking”). Mede dankzij de financiering en de medewerking van ons VGB/FZ team is dit project mogelijk gemaakt. De panelen, inverter en meetapparatuur zijn geplaatst door New Energy Systems en Jumping Frog, beide partners van Zuyd in verschillende zonne-energie projecten. Voor meer informatie: Ruud Boetes, e-mail: [email protected]

NIEUWE ENERGIE IN HET ONDERWIJS ASTE Capr-E update Als update van het ASTE Capr-E project, een samenvatting van het verslag van Dennis Schiffelers en Rik Verhoeve, een van de groepen met studenten die het afgelopen blok bezig zijn geweest met de auto. Tijdens de minor Duurzame Energie was het onze opdracht om de accubakken voor de elektrische Ford Capri te construeren. In de auto moeten twee accubakken komen, een in de motorruimte en een in de kofferbak. In deze twee accubakken moeten in totaal 400 lithium cellen geplaatst worden, waarbij we streven naar een gewichtsverdeling van 40/60. Dus 40% van het totaalgewicht van de auto moet op de vooras staan en 60% op de achteras. Deze gewichtsverdeling is in combinatie met de achterwielaandrijving namelijk gunstiger voor de wegligging van de auto. Tijdens vorige blokken is het een en ander al uitgewerkt, zoals de keuze van de verschillende elektrische componenten en de aansturing van de motor. Tevens is de oude motor inclusief versnellingsbak verwijderd. De volgende stap is het inbouwen van de verschillende onderdelen in de auto. Tijdens deze minor hebben we ons gericht op het construeren van de achterste accubak, terwijl een groep van de minor Constructie bezig is geweest met het plaatsen van de motor. Een groep van het project Aandrijvingen heeft zich bezig gehouden met de aandrijfas. 5

NIEUWSBRIEF RiBuilT november 2011 Omdat de groep van de minor Constructie gedurende dit blok bezig is geweest met het plaatsen van de motor kon de accubak alleen in de kofferbak gemaakt worden. Om aan de gewenste gewichtsverdeling te komen is de achterste accubak zodanig geconstrueerd dat hier zo veel mogelijk accu‟s in geplaatst kunnen worden. Hierdoor hoeft nog maar een klein gedeelte aan de voorkant geplaatst te worden. Bij het construeren van de accubak is geprobeerd een zo eenvoudig mogelijke constructie te maken, waarbij rekening is gehouden met de eisen van het RDW. De accubak die we nu hebben gemaakt zal later nog iets worden aangepast in verband met de aansluiting van het elektrisch systeem. Naast de eisen van het RDW is er rekening gehouden met de eisen van de opdrachtgever, dhr. Bergman. Voorbeelden van deze eisen zijn dat het reservewiel bereikbaar moet blijven en dat de deksel van de accubak kan worden vergrendeld. Voor meer informatie: Jeroen Bergman. E-mail: [email protected]

Kennis in Bedrijf Op donderdag 24 november vindt de tiende editie van Kennis in Bedrijf plaats. Dit is een jaarlijks terugkerend evenement waar medewerkers, docenten, studenten, relaties van de hogeschool en bedrijven uit de regio kennis met elkaar delen en elkaar ontmoeten. Er zijn zes presentatierondes en gedurende deze rondes worden er meer dan 100 presentaties gegeven. De presentaties worden zowel door docenten, studenten als externe relaties/bedrijven gegeven. Door middel van de bedrijvenbeurs worden de deelnemers in staat gesteld om in contact te komen met tal van bedrijven. Bedrijven die relaties onderhouden met Zuyd, bedrijven die affiniteit hebben met onderwijs, bedrijven die zich willen presenteren aan Zuyd en aan de regio hebben allemaal hun stand ingericht. Voor de student vormt dit de ideale mogelijkheid om in contact te komen met toekomstige stagebedrijven, werk- of opdrachtgevers. Wilt u deelnemen aan Kennis in Bedrijf 2011? Hier kunt u zich aanmelden. Voor meer informatie: Kennis in Bedrijf

6

NIEUWSBRIEF RiBuilT november 2011 NIEUWE ENERGIE IN DE REGIO Wijk van Morgen update In het voorjaar van 2009 is de ontwerpopdracht van het 2de gebouw van De Wijk van Morgen uitgeschreven. De ontwerpopdracht voor dit gebouw luidde: Het ontwerpen van een bijeenkomst- en expositiegebouw voor de Wijk van Morgen. De ontwerpopgave voor dit gebouw, op energetisch gebied, bestond uit het ontwerpen van een gebouw dat op jaarbasis meer energie produceert dan dat het gebruikt. Tevens zal 75% van de materialen gerecycled of recyclebaar moeten zijn. Daarnaast diende het gebouw te beschikken over een tuinbouwkas waarmee gewassen verbouwd kunnen worden ten behoeve van de wijk. In juli 2009 is uit de ontworpen gebouwen het Eco/nnect gebouw gekozen als winnaar. Dit ontwerp zal verder worden uitgewerkt en daadwerkelijk gebouwd worden. Op dit moment bevindt de ontwikkeling van het gebouw zich in het vergunningsaanvraagtraject. Hierboven is een impressie te zien van het gebouw zoals het op dit moment ontworpen is. In het voorjaar van 2010 is het ontwerp gemaakt van het 3de gebouw van De Wijk van Morgen. Dit ontwerp kreeg als thema Flexibiliteit en Exergiehuistechniek. Het winnende ontwerp, met de naam Flex-gebouw, dankt zijn naam aan de Flexibilteit van de indeling van het gebouw. Het gebouw kan namelijk worden aangepast aan de woonwensen van de bewoners in iedere levensfase. De naam van het gebouw is mede afgeleid uit de laagwaardigheid van energie (Exergiegehalte) waarmee de energievoorziening van het gebouw wordt verzorgd. De belangrijkste duurzaamheiddoelstellingen van dit gebouw zijn: - Minimaal 75% hernieuwbare of hernieuwde materialen - Minmaal 50% hernieuwde materialen - 100% demontabel - Hergebruik regenwater - Gescheiden afvoer afvalwater - Oog voor kwaliteit van energie (exergiehuisprincipe), ook bij materiaalkeuze - Op jaarbasis meer energie produceren dan gebruiken Na enige bijstellingen is het gebouw ontworpen zoals hiernaast te zien is. In één van de volgende nieuwsbrieven zal uitvoeriger op de 7

NIEUWSBRIEF RiBuilT november 2011 energieconcepten worden ingegaan en zal het ontwerp van gebouw 4 worden toegelicht. Voor meer informatie: Eric Curfs. E-mail: [email protected]

Van Energiedak2010A naar Energiedak2012 Afgelopen zomer heeft Zuyd de Gasterra Transitie Jaarprijs 2011 gewonnen met een project van het leerwerkbedrijf Solar Solutions. In opdracht van René Borro van Solarshop Systeemhuis heeft een groep studenten, onder begeleiding van experts, het concept van het energiedak verder uitgewerkt. Dit is een dakgeïntegreerd systeem van zonnepanelen dat tevens de warmtevoorziening van een huis kan ondersteunen. Het geldbedrag van € 20.000 dat met de prijs gemoeid was zal vanaf volgend jaar worden ingezet om het energiedak verder te ontwikkelen. Ook dit keer zullen studenten van diverse opleidingen samenwerken. Uiteindelijk zal een volledig werkende prototype gebouwd worden op een zichtlocatie. Bent u ondernemer en heeft u een idee op het gebied van duurzaamheid, maar heeft u niet de tijd, geld of kennis om het een en ander uit te zoeken? Dan is Solar Solutions de partner voor u. Door de inzet van topstudenten, onder begeleiding van experts, zijn wij in staat om toegepaste onderzoeken uit te voeren tegen een prima prijs. Wilt u een gesprek om verdere informatie te krijgen of om uw idee te bespreken? U kunt hiervoor contact opnemen met Stefan Sigwarth [email protected] Tel: 06 – 417 431 39

Waterstofregio update In het Interreg-project Waterstofregio beginnen een aantal demonstratieprojecten zichtbare resultaten op te leveren. Afgelopen zomer is er bij Solvay een brandstofcel geplaatst die restwaterstof uit chloorproductie omzet naar elektriciteit (1 MW) en warmte. Momenteel worden er twee waterstoftankstations gebouwd in de buurt van Brussel. Een derde tankstation is gepland in Zuid-Nederland, welke binnen een jaar geopend zal worden. Binnen het project worden waterstofverbrandingsmotoren ingebouwd in een heftruck, een sloep voor de Antwerpse haven en in een zogenaamd utility-voertuig (inzetbaar als rijdende winkel / bibliotheek / tandartspraktijk etc.)

8

NIEUWSBRIEF RiBuilT november 2011 Tevens worden er binnen dit project brandstofcellen geplaatst in 2 andere heftrucks, 2 sloepen voor recreatief gebruik, een vuilniswagen en een bagagewagen van een vliegveld. Dit alles zal in 2012 getest worden. Naarmate waterstof verder doordringt in de moderne techniek groeit de vraag naar goed opgeleid personeel dat beschikt over specifieke kennis van waterstof en de toepassingen hiervan. Om deze reden hebben de onderwijspartners in het project de taak gekregen om onderwijsprogramma‟s met betrekking tot waterstof te ontwikkelen. Dit interactieve onderwijsmateriaal wordt voorlopig ontwikkeld op universitair niveau. In een latere fase worden hieruit programma‟s voor HBO, MBO en middelbare scholen geëxtraheerd. Belangrijke onderdelen van deze waterstofcursus zijn:      

stofeigenschappen veiligheid productie, opslag en transport verbrandingsmotoren brandstofcellen rol binnen Duurzame Energie

Elke onderwijspartner heeft de taak om een onderdeel van deze waterstofcursus te beschrijven. Momenteel is het meeste onderwijsmateriaal omgezet naar de gewenste interactieve vorm en is de testfase aangebroken. Voor meer informatie: Ruud Boetes. E-mail: [email protected] Colofon De nieuwsbrief wordt uitgegeven door RiBuilT. Heb je vragen en/of opmerkingen neem dan contact op met Ingo Jansen: [email protected]. De eindredactie wordt gedaan door Werner Eussen: [email protected]. Ben je geïnteresseerd in de onderwerpen „nieuwe energie‟ en „duurzaam bouwen‟? Neem dan een kijkje op www.ribuilt.eu Hier vind je informatie over RiBuilT, onze projecten en activiteiten. Daarnaast vind je hier interessante nieuwsberichten, publicaties en informatie over evenementen op het gebied van duurzaamheid en nieuwe energie.

9