Nieuwsbrief Landschapsbeheer Oss

Nieuwsbrief Landschapsbeheer Oss Jaargang 13, nr. 49 December 2011

In dit • • • • •

nummer

Veel nieuwe projecten 5 november: Natuurwerkdag Landerij VanTosse Kort nieuws Werkgroep Landschapsbeheer Oss

1

Nieuwsbrief Landschapsbeheer Oss Colofon Jaargang 13, nr. 49, Oplage 375 exemplaren December 2011 Redactie: Dick Roza en Richard Ceelen De Stichting Landschapsbeheer Oss is gevestigd te Oss en ingeschreven bij KvK Oost-Brabant onder nummer 17105068 Rabobank Oss, banknummer 17.04.19.894

Adressen en telefoonnummers Landschapsbeheer Oss Hermelijnedreef 30 5343 XD Oss T 0412-632223 I www.landschapsbeheer-oss.nl E [email protected] Projectbureau Landschapsbeheer Oss H. Smouter (Projectcoördinator) Floraliastraat 75 5342 BH Oss T 06-54288252 E [email protected] Voorzitter Ronald Widdershoven T 0412-631362 E [email protected] Secretaris Nora Servaes T 0412-632223 E [email protected] Penningmeester Pim Rinses T 0412-624079 E [email protected] Coördinator Werkgroep Ton Velders T 06-20894923 E [email protected] Redactie, Werving & Vrijwilligerscontact Dick Roza T 0412-642368 E [email protected] Redactie & Website Richard Ceelen T 06-54218521 E [email protected]

Hoe was het ook al weer en hoe wordt het? 2011 zal de boeken in gaan als het jaar waarin we te maken kregen met verlies, verdriet en met zorgen. Het verlies van Frans van de Graaf, het was een enorme schok, niemand zag het aankomen, hij was zelf erg zwaar op de hand maar dat hij er zo snel niet meer zou zijn konden wij ook niet bevroeden. Vlak daarna kregen we het bericht dat onze vrijwilliger en voorzitter van het eerste uur, Bart Molenaar, was overleden. We wisten wel dat hij erg ziek was, en dat genezing niet meer mogelijk was, maar het komt toch altijd weer onverwacht. Wij zullen hen beide missen. Zorgen hebben we vooral over de manier waarop er tegenwoordig over de natuur wordt gediscussieerd. Het lijkt wel of er niets meer van waarde is wat er in de afgelopen jaren door verenigingen, stichtingen, provincies en de landelijke overheid is gerealiseerd. Plompverloren worden zaken gestopt die al halverwege gerealiseerd zijn. Toegezegde subsidies worden ingetrokken. Kortom het wordt afzien in de komende jaren. Gelukkig zijn wij werkzaam in Oss en voor de mensen van Oss. Wij gaan gelukkig door met waarmee wij bezig waren en zullen zijn. Een aantal projecten zijn inmiddels toegezegd en worden in 2012 in gang gezet. Zo gaan we in 2012 met veel energie aan de gang in de heemtuin, die tegen die tijd "Landerij VanTosse" gaat heten, deze landerij wordt samen met de Stelt een groot biodiversiteit landschap, waarbij wij in de tuin vooral de transitie stad/platteland zullen laten zien, waarbij de biodiversiteit niet wordt vergeten. In 2012 gaan we ook voor de gemeente Oss het Wandelknooppuntensysteem (3x woordwaarde) aanleggen. Dat moet voor het vakantieseizoen gereed zijn. Ook heeft de gemeente Oss ons toegezegd dat wij alle beheerprojecten die we nu hebben ook voor de komende 5 jaren zullen houden. Kortom, werk zat. Graag wil ik alle vrijwilligers bedanken voor de geweldige inzet het afgelopen jaar. We hebben weer veel moois gerealiseerd. Ook wil ik graag de vrienden van Landschapsbeheer Oss bedanken voor hun bijdrage die ons in staat stelt ons mooie werk te blijven doen. Namens het bestuur van Stichting Landschapsbeheer Oss, wens ik u allen een heel gezegend Kerstfeest en een zeer voorspoedig en gezond 2012. Ronald Widdershoven Voorzitter

LB RB LM RM LO RO

Dames aan het werk tijdens MSD-werkdag (DR) Het Ruttenwiel Erfdijk hersteld (HS) Geknotte wilgen in Dieden (DR) Compostbak maken in de oude heemtuin (DR) Moerputtenbrug in Den Bosch (DR) Pauze tijdens de Natuurwerkdag (DR)

De sluitingstermijn voor kopij voor de volgende nieuwsbrief is 29 februari 2012.

Juridisch Adviseur Maarten Furnée T 0412-454204 E [email protected] 2

Herstel hydrologie eendenkooi Maren

Werkzaamheden eendenkooi Macharen

In het stroomgebied van de voormalige Beerse Maas liggen nog drie volwaardige, dus in bedrijf zijnde eendenkooien. Een daarvan, de Marense eendenkooi, is eigendom van Brabant Water.

Nog dit jaar starten we met verdere herstelwerkzaamheden aan de eendenkooi Macharen. Dit is de vierde overgebleven eendenkooi in het Osse deel van de voormalige Beerse Overlaat.

Deze kooi is deels intact en wordt verhuurd aan een particulier, die er als kooiker zijn bedrijf uitoefent. Sinds de laatste ruilverkaveling zijn echter de hydrologische omstandigheden in en om de eendenkooi drastisch veranderd (lees: verslechterd). Door peilregulatie werd de kooiplas geïsoleerd van de omgeving en ontving daardoor geen water meer via de oorspronkelijke waterinlaat vanuit de Lorregraaf en Hertogswetering. Deze waterinlaat bevond zich aan de zuidkant van de eendenkooi en voorzag de kooiplas via een stelsel van sloten van schoon water. Doordat echter de oorspronkelijke waterinlaat met zijn sloten en kribbenstructuur zijn functie verloor was deze geheel verland en overwoekerd met bomen en struiken. Van het oorspronkelijke slotensysteem rond de kooiplas was dan ook niets meer over dan de vage structuren. Juist dit slotensysteem was een essentieel onderdeel van de eendenkooi en droeg in belangrijke mate bij aan het natte ecosysteem waar waterwild zich thuis voelt en door wordt aangetrokken.

Zoals bekend zijn we hier in 2006 begonnen met grootscheeps herstel, omdat deze eendenkooi zo goed als verland was en er maar weinig van was overgebleven. De kooiplas en vangpijpen werden uitgegraven en we hebben met onze vrijwilligers met veel enthousiasme de eerste vangpijp opgebouwd.

Landschapsbeheer Oss heeft voor de herstelwerkzaamheden een projectvoorstel opgesteld en een bijdrage ontvangen van de gemeente Oss, Brabant Water, Waterschap Aa en Maas en de provincie om de hydrologie van dit systeem te herstellen. Inmiddels zijn de grondwerkzaamheden (uitgraven van de sloten, ruimen van woekerende vegetatie) in samenwerking met de kooiker afgerond. Als laatste wordt nog een windmolen geplaatst die het slotensysteem van schoon water moet voorzien. Naar verwachting wordt deze nog in december geplaatst, afhankelijk van het verlenen van de bouwvergunning. Voor de werkzaamheden hebben we deze keer geen beroep hoeven doen op onze vrijwilligers, omdat veel werk alleen door een aannemer kon worden uitgevoerd. De betrokkenheid van Landschapsbeheer Oss was vooral organisatorisch, waardoor we ook dit project voor een deel op onze projectenlijst kunnen zetten. Het resultaat mag er in ieder geval zijn.

Met aanvullende financiering van de provincie Noord-Brabant (uit de kleine projectenpot reconstructie) is het mogelijk geworden een tweede vangpijp op te bouwen en een scherm langs de westelijke oever op te zetten. Hierdoor wordt de kooiplas vanaf de westelijke zijde geheel door schermen omsloten. Bezoekers kunnen, als de werkzaamheden zijn afgerond, vanuit een kijkhut ongestoord de kooiplas met waterwild observeren. Aanvullend wordt het kooibos aan de west- en zuidzijde versterkt door aanplant van struweel en griendhout (wilg). De hoog opgaande (en in verval rakende) populieren zullen deels worden gekapt, teneinde daar juist meer openheid en licht te creëren. Daarmee zal de eendenkooi nog meer beleefbaar worden als authentieke eendenkooi. Doordat de rust op de kooiplas wordt verbeterd zullen bovendien meer eenden de plas als rustgebied opzoeken, wat ook weer bijdraagt aan de beleefbaarheid, want bij een eendenkooi horen nu eenmaal veel eenden. Begin december is begonnen met het grondwerk, het opbouwen van de rietschermen en vangpijp zal direct daarop volgen. Dat hiermee veel handwerk is gemoeid is duidelijk en we zullen dan ook weer een beroep op onze vrijwilligers doen om deze leuke klus, samen met medewerkers van Natuurmonumenten, te klaren. Omdat de werkzaamheden van de eerste renovatie ons allen heel goed zijn bevallen ben ik er zeker van dat we ook hier weer met veel plezier aan gaan werken (ondanks de naderende winter) Henk Smouter

Henk Smouter

3

Ruttewiel aan de Erfdijk hersteld Dit najaar is de gemeente Oss begonnen met de saneringswerkzaamheden van de voormalige stortplaats Ruttewiel aan de Erfdijk in Herpen. Dit voormalige wiel is vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw als stortplaats gebruikt en daardoor geheel gedempt. Een gespecialiseerd bedrijf heeft, onder supervisie van het ingenieursbureau van de gemeente Oss, de saneringswerkzaamheden uitgevoerd, nadat eerst de begroeiing van populieren is verwijderd. Het resultaat mag er echter zijn. Nadat veel vuil is gescheiden en afgevoerd is de overgebleven grond hergebruikt en verwerkt in een dijk aan de zuidzijde van het wiel, op de plaats waar ooit het oudste gedeelte van de Erfdijk moet hebben gelegen. Bij de doorbraak van deze dijk (naar schatting rond 1500) is het Ruttewiel gevormd. De dijk is daarop verlegd (als zogenaamde vingerling) naar de huidige plaats en de oude dijk is vervolgens verdwenen. In die zin is er een heel belangrijk historisch monument hersteld! Momenteel bevat het wiel weer water, maar aangezien we met een heel droog najaar hebben te maken is het nog niet zo hoog als zou moeten. Doordat de bodem van het wiel is afgewerkt met een kleilaag zal het bij regen ongetwijfeld volstromen. In november hebben vrijwilligers van landschapsbeheer Oss het gehele terrein ingezaaid met gras, zodat het in het voorjaar ongetwijfeld al aardig groen zal zijn geworden. In het voorjaar zullen we nog aanvullende beplanting aanbrengen en er nog een bankje en picknicktafel neerzetten zodat het een prachtige plek wordt om van de fiets af te stappen en van de prachtige omgeving te genieten. Henk Smouter

Landerij VanTosse Wat moeten we ons daar nu bij voorstellen, Landerij VanTosse? Welnu, dat is de naam die wij hebben gekozen voor de onlangs verworven voormalige heemtuin Cumberland. Met de Landerij VanTosse wordt uiting gegeven aan het toekomstige karakter van de voormalige heemtuin en naaste omgeving. Het is de bedoeling dat het een centrum wordt van waaruit tal van activiteiten worden uitgevoerd die zijn gericht op de beleefbaarheid van het agrarisch landschap en dan met name op de biodiversiteit van het land zoals die pakweg 50 jaar geleden nog bestond. De ligging van de Landerij VanTosse is dan ook ideaal: midden in het kleinschalige, niet door ruilverkavelingen aangetaste kampenlandschap van Osszuid (Stelt/Elzen). Sinds 2000 is landschapsbeheer Oss daar bezig met kleinschalige agrarische activiteiten. Met name de herintroductie van de graanakkers met oude gewassen (spelt, rogge haver, boekweit) heeft al veel bijgedragen aan de beleefbaarheid van het gebied, waar tal van begeleidende akkeronkruiden als klaproos, gele ganzenbloem en korenbloem inmiddels weer een vaste plek hebben verworven. Deze activiteiten blijven dan ook centraal staan bij de Landerij VanTosse. Producten als graan en cranberries worden hier verbouwd voor de lokale markt, zodat met recht de merknaam VanTosse (uit Oss!) er aan gegeven kan worden. Inmiddels zijn er al diverse activiteiten geweest op het voormalige heemtuinterrein. Het terrein is door onze vrijwilligers en medewerkers van MSD (in het kader van een doe-dag) en tijdens de natuurwerkdag al grondig aangepakt, waarbij een hoop achterstallig onderhoud is weggewerkt. Het op het terrein staande gebouwtje is opgeruimd en in ieder geval toonbaar gemaakt. Voor de verdere inrichting van tuin en gebouw is een subsidieverzoek ingediend bij Landschap van Allure de Maashorst. In afwachting daarvan blijven we uiteraard alvast bezig met kleinschalige werkzaamheden. De tuin wordt in ieder geval als biodiversiteitstuin ingericht waar tal van gewassen een plaats krijgen die op een of andere manier als nutsplant zijn of worden gebruikt. Denk hierbij aan niet alleen aan de basis voedselgewassen, maar ook bv eetbare bloemen, kruiden, geurplanten, planten waar kleurstoffen uit worden gewonnen. Voor de Landerij VanTosse wordt een aparte website opgericht: www.landerijvantosse.nl Wordt vervolgd. Henk Smouter

4

Oprichting Werkplaats NLC (Natuur, Landschap en Cultuurhistorie) Sinds de oprichting in 1998 heeft de Stichting Landschapsbeheer Oss zich bezig gehouden met het initiëren en uitvoeren van projecten op het gebied van landschapsbeheer, -inrichting en -herstel, natuurontwikkeling en recreatie. Het Projectbureau van Landschapsbeheer Oss heeft hierbij een sturende rol gespeeld, niet alleen bij projectontwikkeling, maar ook bij de realisatie. Bij alle uitgevoerde projecten is samenwerking met meerdere partijen uitgangspunt geweest, om zodoende “gedragen” projecten te kunnen realiseren. Hiertoe werden ad-hoc projectgroepen geformeerd, die het project verder uitwerkten, onder leiding van het Projectbureau. Met de oprichting van de Werkplaats NLC wil Landschapsbeheer Oss de capaciteit van het huidige Projectbureau uitbreiden en vormgeven als een samenwerkingsverband tussen belanghebbenden en deskundigen. Het wordt een plaats waar alle organisaties die activiteiten ontplooien op het gebied van landschap, natuur en cultuurhistorie terecht kunnen voor advies, begeleiding of het gezamenlijk ontwikkelen en uitvoeren van projecten.

Realisatie wandelknooppuntsysteem Landschapsbeheer Oss heeft de opdracht gekregen het wandelknooppuntsysteem van de gemeente Oss en Maasdonk aan te leggen. Hiermee wordt het gehele noordoostelijk deel van NoordBrabant aangesloten op andere, reeds bestaande, wandelknooppuntnetwerken (wat een woord!) in Brabant, oa van Landerd, Bernheze, Uden, Groene Woud etc. Voor uitvoering is gekozen voor de inmiddels bekende houten palen met groen/gele bordjes, waardoor wandelaars van knooppunt naar knooppunt kunnen wandelen en zelf hun route kunnen uitstippelen aan de hand van een wandelkaart. De plaatsing van de palen zal vanaf januari in de gemeente Oss worden uitgevoerd door vrijwilligers van Landschapsbeheer Oss en in Maasdonk door vrijwilligers van landschapsbelang Maasdonk en de gemeente Maasdonk. Het streven is om medio mei alle palen te hebben geplaatst. De projectcoördinatie is ondergebracht bij de Werkplaats NLC (natuur, landschap en cultuurhistorie). Henk Smouter

Inzet van studenten, stages en leerplekken Op beperkte schaal heeft Landschapsbeheer Oss de afgelopen jaren ervaring opgedaan met het openstellen van mogelijkheden voor (maatschappelijke) stages en studieopdrachten. Ervaringen uit o.a. Groningen leren dat er een groot potentieel aan inzetbare uren beschikbaar is vanuit diverse onderwijsinstellingen, van VMBO tot universitair niveau. In de regio Noord-Oost Brabant zijn dit bv de diverse ROC's, Helicon groenscholen, HAS Den Bosch, Katholieke universiteit Nijmegen. Het is de doelstelling van de Werkplaats LNC te komen tot een onafhankelijk functionerend project- en ideeënbureau voor het uitvoeren van projecten en het opstellen van visies voor inrichting en beheer van het buitengebied, dit ten dienste van de gehele gemeente Oss en mogelijk naburige gemeenten. Het is de bedoeling dat de Werkplaats NLC in de toekomst gaat functioneren vanuit het gebouw op het terrein van de Landerij VanTosse. In afwachting van de noodzakelijke verbouwing zullen de activiteiten vanaf januari 2012 worden gestart en gecoördineerd vanuit de landschapswerf aan de Tolstraat 3 te Oss. Henk Smouter

Nieuwjaarsinloop Zaterdag 7 januari 2012 Van 15:00 tot 17:00 uur bent u van harte welkom op onze Landschapwerf om collega vrijwilligers en al wie er verder binnen loopt, een gelukkig Nieuwjaar toe te wensen onder het genot van een hapje en een drankje! Adres: Tolstraat 3, 5342 NH Oss

5

De Stelt blijft populairste locatie!

Vrijwilligerscorps in beweging

Het werken in De Stelt blijft toch nog steeds de basis van al onze werkzaamheden in de natuur. Er is altijd van alles te doen en met de nieuw verworven heemtuin komt er alleen nóg meer werk!

De maanden september, oktober en november lieten flink wat mutaties zien in ons vrijwilligersbestand. We kregen er zes nieuwe vrijwilligers bij, een oudgediende kwam weer terug en twee vrijwilligers werden afgevoerd.

Opkomsten steeds hoger

Jan Ploegmakers weer terug

Zo startten we de maand september met het verwijderen van bomen en opslag aan de Amelsestraat en het verbindingsweggetje naar de Cereslaan, dat als “Laagstraatje” bekend staat. We werkten daar op 3,9,14 en 23 september met gemiddeld 21 vrijwilligers Op één van die dagen kregen we bezoek van de heren Ruth Bakkenes en Aad Vis, respectievelijk voorzitter en lid van het bestuur van Landschapsbeheer Boxmeer, een collega-stichting die werd opgericht in 1009 en waarbij zo’n 40-tal vrijwilligers actief zijn in een aantal deelgroepen (zie voor meer info: www.landschapsbeheerboxmeer.nl) Ruth en Aad kwamen eens kijken hoe wij werken en waren zeer geïmponeerd! De maand oktober liet een zeer gevarieerd locatiebeleid zien; eerst werkten we op 1 oktober in “De Lange Del” in Huisseling en daarna - voor de eerste keer - op 7 oktober in de heemtuin in De Stelt. Vervolgens was op 21 oktober de Hamelspoel weer aan de beurt en we besloten de maand weer in de Stelt waar we met maar liefst 34 vrijwilligers (een record) allerlei klussen opknapten, waaronder natuurlijk ook vogelkersbestrijding. De gemiddelde opkomst in oktober was 22 vrijwilligers. Variatie in werkzaamheden was er ook in de maand november .Na de zeer geslaagde landelijke Natuurwerkdag op 5 november in de heemtuin, waar 32 eigen vrijwilligers geassisteerd werden door 22 gasten, kwam op 11 november ons oude vertrouwde Vierwindenbos weer aan de beurt. Met 33 man/vrouw bestreden we vogelkers, maakten het rolstoelpad en de omgeving van het Willibrordusputje en de parkeerplaats schoon. November is ook altijd de maand waarin de wilgen in Dieden en Demen geknot worden. Op woensdag 16 en donderdag 17 november werd dus weer vele tientallen bomen van hun kruin verlost. De maand werd op 25 november weer in de Stelt besloten met een grote vogelkersactie. Tevens werd door een groepje in de heemtuin begonnen met het maken van een vlechtheg rondom het huis, waarbij opviel dat dit werk, dat we voor het eerst deden, zo’n prima resultaat liet zien!

De nieuwelingen zijn Paul Paar (65) uit Oss, die op 9 september voor het eerst met ons meewerkte in de Amelsestraat, Jan van Helvoort (58), ook uit Oss, die op 23 september op de Cereslaan zijn eerste werkdag had en Theo v.d. Ven (64) uit Oss, die op 29 oktober in de Stelt kennis maakte met onze groep .Op de natuurwerkdag op 5 november in de voormalige Heemtuin werkten voor het eerst met ons mee: Tonny v.d. Heijden (60) uit Oss, Joost Peeman (74) ook uit Oss en Gerrit v.d. Heijden (64) uit Heesch. En tenslotte begroetten we op 11 november, op de voor hem zo bekende locatie in het Vierwindenbos, weer Jan Ploegmakers (61), één van de grondleggers van Landschapsbeheer Oss, die drie jaar wegens zijn gezondheid verstek had moeten laten gaan. Weer welkom Jan! De vrijwilligers die afscheid namen zijn: Johan B. Horst (66) die vanaf 1 augustus 2009 bij ons was en Rob Aarts (66) die al sinds 27 mei 2005 op de vrijwilligerslijst stond. En tenslotte moeten we onze trouwe Wil Peters helaas op onze vaste werkdagen in het veld voortaan missen doordat zijn gezondheid het hem belemmert. Wél blijft hij gelukkig een zeer trouwe en waardevolle kracht op onze werf aan de Tolstraat. We tellen per eind november nu 64 ingeschreven vrijwilligers. Dick Roza

Dick Roza

Wilgen knotten in Dieden (Foto: Dick Roza)

Jan Ploegmakers

Jan van Helvoort

Paul Paar

Gerrit van der Heijden

6

Vrijwilligers naar Moerputten en beeldentuin Zaterdag 17 september om 9.30 uur stonden op onze werf aan de Tolstraat 36 vrijwilligers klaar voor het jaarlijkse uitstapje, ditmaal naar het Moerputtengebied tussen den Bosch en Vlijmen en de Interart beeldentuin in HeeswijkDinther. Precies om 8.45 uur startte chauffeur Cor Fijnman van Ruys Reizen uit Lith zijn touringcar richting den Bosch-West. Daar, aan de Deuterseweg, nabij het nieuwe Jeroen Bosch ziekenhuis, was op de grote parkeer/picknickplaats de start van een lange wandeling door het nabijgelegen Moerputtengebied, met als speciale attractie de gerestaureerde Moerputten- en Venkantbruggen. Maar eerst was er een kopkoffie met cake, geserveerd door Marty Gevens van K&G Partyservice uit Cromvoirt. Onze groep werd in twee delen gesplitst, die onder leiding stonden van de gidsen Jan Wijnhoven en Yvonne van Os, vrijwilligers van Staatsbosbeheer, dat het Moerputtengebied in beheer heeft. Vanaf de hoge, drie kilometer lange oude spoordijk van de voormalige spoorlijn tussen den Bosch en Lage Zwaluwe, die in 1970 werd opgeheven, genoten we van een schitterend uitzicht over de boomkruinen van het broekbos, waarin een aantal spannende wandelpaden met boomstambruggetjes zich verscholen.

Imposante oude spoorbrug Daarna kwam al snel de imposante, 600 meter lange oude spoorbrug in zicht, die na een jarenlange renovatie in mei 2011 weer als nieuw, maar nú als voetgangersbrug, door Mr. Pieter van Vollenhove werd heropend. Bij het zien van de brug, nu als industrieel erfgoed tot Rijksmonument verheven, overviel ons een soort “River Kwaigevoel”. De weer in de oorspronkelijke okerkleurig geverfde ijzeren brug overspant op 32eveneens geheel gerestaureerde-stenen pijlers in een kaarsrechte lijn de 30 hectare grote Moerputtenplas, waarin watergentiaan, witte waterlelie en gele plomp voor een imponerende waterflora zorgen. Samen met de iets verderop gelegen en eveneens gerestaureerde Venkantbrug, die de Bosschesloot bij Vlijmen overspant, maakten beide bruggen deel uit van de 46 kilometer lange spoorlijn die van Den Bosch naar Lage Zwaluwe liep en die stations had in Vlijmen, Drunen, Waalwijk, Sprang-Capelle (2), Waspik,’s-Gravenmoer, Gertruidenberg, Hoge- en Lage Zwaluwe en waarop in 1890 de eerste trein reed, die omdat hij maar liefst 20 keer stopte, twee uur deed over dat korte traject! Naast de 10 stations waren er nl. ook nog zo’n 10 haltes/stopplaatsen, waarvan verschillende bij de 40 wachtposten in de lijn! De spoorlijn vervoerde naast reizigers (tot 1950) vooral ook veel leder en schoenen van de vele schoenfabrieken in De Langstraat en had de weinig vleiende bijnaam “Het Halvezolenlijntje”. De herkomst van die naam is nogal schimmig en er zijn verschillende verklaringen voor, maar de relatie met de schoenenindustrie ligt voor de hand . Omdat de spoorlijn, door bezuinigingen destijds maar één spoor kreeg i.p.v. de twee die op de bruggen en de spoordijk gepland waren, ligt die uitleg wellicht het meest voor de hand. De spoorlijn had, op de brug over de Vlijmenseweg in Den Bosch na, vier bruggen, Naast de Moerputten en Venkantbrug was er óók nog een brug tussen Waalwijk en Drunen over de Baardwijkse Overlaat en een draaibrug over de Donge in Geertruidenberg. Nadat de spoorlijn niet meer werd gebruikt, raakten de bruggen ernstig in verval. Onder andere de Stichting Federatie Behoud de Langstraat Spoorbruggen heeft veel werk verzet om dit industrieel erfgoed te

behouden. Naast de Moerputten- en Venkantbrug werd ook de brug bij Waalwijk (in 1992) gerestaureerd en is nu een belangrijke fietsverbinding geworden. Voor de unieke Dongebrug zijn momenteel vergevorderde restauratieplannen! Inmiddels zijn vele delen van het Halvezolenlijntje die nog niet gesloopt waren, toegankelijk gemaakt voor recreatie. Zo zijn ere fiets- en wandelpaden aangelegd en is het halvezolenpark, met zijn lengte van 4,5 kilometer niet alleen het langste maar gelijk ook het smalste park van ons land. Iedereen kan nu genieten van de unieke combinatie van industrieel erfgoed en fraaie landschappen! *

Zeldzame planten weer terug! Na de Moerputtenbrug zowel vanaf een vlonder aan de plas, onder de pijlers, als met een wandeling erover te hebben bekeken, werd de wandeling aan de overzijde voortgezet. Daar is Staatsbosbeheer al vanaf 1996 bezig om, fasegewijs, 25 hectare weiland in het laagveengebied te plaggen. Door 10 centimeter van de bemestte bovenlaag af te graven moeten zeldzame plantensoorten die verdwenen, weer oprijzen uit de ondergelegen zaadbanken. Via het aan de Gement grenzende weide-en moerasgebied, waarin mooie blauwgraslandjes met o.a.de grote Pimpernel en lange spannende houten stammenbruggetjes, werd de wandeling beëindigd op het parkeer/picknickterrein. Daar had onze cateraar gezorgd voor een uitstekende lunch met soep, broodjes, krentenbollen, koffie en melk, die bij de picknicktafels kon worden genuttigd. Daarna werd koers gezet naar de in 1989 opgerichte Interart beeldentuin, in Heeswijk-Dinther waar oprichter/eigenaar Dick Rakhorst ons deskundig door de 3,5 hectare grote tuin gidste, waarin honderden moderne beelden en sculptures tussen de bomen en lanen en langs de vijvers en op de gazons zijn opgesteld. Ook werd nog een bezoek gebracht aan de recent gebouwde galerie; de eerste duurzaam gebouwde en beheerde van ons land. Na de terugtocht via Loosbroek werd op onze werf aan de Tolstraat nog lang nagepraat met hapjes en drankjes! Zie voor meer info: www.staatsbosbeheer.nl en www.interart.nl Dick Roza * In mei 2011 verscheen bij uitgeverij Matrijs in Utrecht het zeer fraai geïllustreerde boek “Het Halvezolenlijntje 1866-2011” (128 pagina’s),waarvan inmiddels in november de tweede druk verscheen. Prijs: €19,95 ISBN 978 90 5345 426 8 Zeer de moeite waard, zo ervoer uw redactie!

7

Zonnige opening Haverlandse Vonder Onder een stralende najaarszon werd op 14 oktober, in aanwezigheid van vele tientallen belangstellenden, waaronder vertegenwoordigers van de gemeente Oss, Waterschap Aa en Maas Landschapsbeheer Oss, Dorpsraad Herpen en natuur- en milieuorganisaties de nieuwe “Haverlandse Vonder “over de Hertogswetering geopend.

Lang voorbereidingstraject Gelijktijdig werden ter plaatse ook de ecologisch heringerichte oevers van de Hertogswetering opgeleverd die het Waterschap de afgelopen jaren tussen Herpen en Berghem heeft gerealiseerd. Met dit grote project was een bedrag van zo’n €37.000 gemoeid. Voor de openingshandeling van de houten voetbrug en het afronden van de oeververbetering waren wethouder hendrik Hoeksema van Oss en Francien van de Ven, bestuurder van Waterschap Aa en Maas naar de feestlocatie nabij Sportcomplex Wilgendaal gekomen .Daar was men in en rond de grote partytent van de Dorpsraad, bij koffie en een toepasselijk gebakje (een Tompouceje met daarop een kleurenfoto van de nieuwe brug) al bijgepraat door Ronald Widdershoven, voorzitter van Landschapsbeheer Oss, amateur historicus, archeoloog en natuurliefhebber Jan van Herpen, initiator van de bouw van de brug en Bart Groeneveld van Waterschap Aa en Maas. Daarna kon het gele lint op de door bouwbedrijf Wim van Boxtel gebouwde brug worden doorgeknipt. Die handeling lieten wethouder en waterschapsbestuurder edelmoedig verrichten door twee mensen die de zeer moeizame tot stand koming van de brug hadden begeleid t.w. Robert van de

Wolk gebiedsbeheerder van de gemeente Oss en Dave Murray van het Waterschap ,de heggenschaar waarmee ze het dunne papier te lijf gingen ,was derhalve symbolisch voor de ruim 6 jaar van praten en plannen. Maar nu ligt de voetbrug er dus tussen Herpen en Huisseling als overbrugging van de heringerichte Hertogswetering en als onderdeel van de wandelroute “Rondje Herpen”, waarvan ook de door Landschapsbeheer Oss herstelde Erfdijk een onderdeel vormt. De brug ligt exact op dezelfde plaats als de oorspronkelijke overbrugging, die vanaf begin 1800 als vonder(eenvoudige oversteek in de vorm van op palen rustende planken) tot begin 1900 lag. Nadat brug en ecologische oevers door iedereen bekeken en bewonderd waren- waarbij sommigen gehurkt een blik wierpen onder de lage betonnen brug over de snelweg A50 waar de ecologische oevers van de wetering verder doorloopt tot bijna aan de spoorlijn naar Nijmegen-trok de stoet over het door Peter Uyen aangelegde pad weer richting partytent voor het afsluitende drankje en hapje, Contacten leggen of onderhouden gingen daarna nog lange tijd door. Dick Roza * Voor meer info over de Haverlandse Vonder zie het artikel op pagina 3 van de Nieuwsbrief van september 2011

Natuurmonumenten leeft! Aan de afnemende behoefte van mensen om zich als lid of donateur aan een natuurorganisatie te binden is nog steeds geen einde gekomen, óók niet bij Natuurmonumenten. Vrijwilligers staan centraal Maar er zijn nog meer manieren dan een lidmaatschap om betrokken te blijven bij de natuur en daarom maakt Natuurmonumenten dan ook steeds meer gebruik van de moderne communicatiemiddelen van Facebook en Twitter. Meer dan 6.000 mensen volgen de tweets van de boswachters, die zich dagelijks verwonderen over de flora en fauna in hun natuurgebied. En via de TV-commercials brengt Natuurmonumenten die verwondering op een toegankelijke manier aan dat publiek over. Het aantal abonnees op online nieuwsbrieven steeg het afgelopen jaar van 75.000 naar 85.000. Ook werden leden regelmatig via internet benaderd met de vraag te reageren op actuele natuurzaken en kon het tweewekelijkse blad “Van Nature” voortaan nu ook uitsluitend online worden geconsumeerd. Intussen steeg ook het aantal vrijwilligers in 5 jaar van 1700 naar 3400 en bezochten ca. 800.000 mensen de acht bezoekerscentra, waar in totaal zo’n 134 vrijwilligers werken! Inmiddels heeft Natuurmonumenten, dat 355 natuurgebieden op 100.000 hectare grond, met daarop 995 monumentale gebouwen in bezit heeft, een beleidsstrategie ontwikkeld, met vier hoofdlijnen, getiteld ”KOMT DAT ZIEN”. Daarin krijgen de 670 vaste medewerkers, ondersteund door de 3400 vrijwilligers handvatten aangeboden om mensen bij de bescherming van de natuur in Nederland betrokken te houden. Voor meer informatie kijk op: Intranet/Merk en Huisstijl of op Intranet/Het Nieuwe Natuurmonumenten. (DR) 8

Natuurwerkdag in heemtuin groot succes! Het bleek een heel goed idee om deze keer de jaarlijkse Natuurwerkdag op 5 november in de voormalige Heemtuin in de Stelt te houden. Want naast 32 van onze vaste vrijwilligers mochten we daar die dag maar liefst 22 meewerkende gasten begroeten En die gasten waren zó tevreden over de werkdag, dat twee ervan zich zelfs ter plekke als vaste vrijwilliger aanmeldden!

Weer water in de poel? En er was meer dan genoeg te doen in het 1,3 hectare grote stuk natuur dat zo’n 20 jaar geleden een heemtuin had moeten worden en door de toenmalige eigenaars tot Heemtuin Cumberland werd omgedoopt. (De naam Cumberland werd gekozen vanwege heit feit dat, zoals uit de geschiedenisboeken blijkt, de Hertog van Cumberland, zoon van de Engelse koning George II, in 1748 enige tijd met zijn troepen op de hei tussen Oss en Heesch bivakkeerde in het kader van de Oostenrijkse successieoorlog. In 1992 kreeg het laantje waaraan de heemtuin ligt officieel de naam Laantje van Cumberland.) Een echte heemtuin werd het nooit en nu is er dus, vanwege veel achterstallig onderhoud en de wildgroei van talloze soorten exoten en graafwerk van de tientallen konijnen, voor lange tijd werk te doen zijn voordat begonnen kan worden met de herindeling tot biodiversiteitstuin. Over de plannen die Landschapsbeheer Oss heeft met de tuin kon u in onze septemberuitgave lezen. Hadden we tot nu toe met eigen vrijwilligers en met een 15-tal gasten van MSD al wat opruimwerk gedaan. Deze natuurwerkdag, die werd begunstigd door heel fraai najaarsweer, werden de zaken door ruim 50 werklustigen groots aangepakt! Een al vele jaren verlandde poel werd van bomenopschot verlost en er werd al stiekem, met een klein proefgat, gekeken hoe diep het grondwaterpeil stond, omdat in de nieuw aan te leggen tuin een poel met water natuurlijk niet mag ontbreken! Ook werd korte metten gemaakt met de foeilelijke laurierstruiken en de Amerikaanse vogelkers .De sombere coniferen, die de werkwoning “Huis Cumberland” aan het zicht onttrokken, waren al eerder door de MSD mensen verwijderd en tot een grote compostbox omgetoverd. Ook werd het hekwerk rondom de tuin, dat op tal van plaatsen grote gaten vertoonde, door twee handige vrijwilligers weer gerepareerd.

door de houtversnipperaar tot hopen spaanders verwerkt en de rest was netjes klaar gelegd voor verwerking later. Op het terras werd daarna nog een tijdje gezellig nagepraat met een biertje, wijntje, frisje en worst en kaas. We kunnen terug zien op een zeer geslaagde natuurwerkdag, die ook nog als een open dag fungeerde. Want tal van buurtbewoners en passanten grepen de kans aan om nu eindelijk eens te kunnen kijken wat er achter die opgeworpen wal en het afgesloten hek te zien was. Vooral ook Huis Cumberland trok veel belangstelling! P.S. Wie de gehele geschiedenis rondom de Hertog van Cumberland en zijn troepen op de Osse Hei wil weten, kan bij de redactie een kopie vragen van het artikel dat drs. Henk Buijks in maart 2005 daarover publiceerde in weekblad De Sleutel. Dick Roza

Toespraak van wethouder na de snert De werkdag was om 10 uur begonnen met het verzamelen en inschrijven van alle deelnemers, waarbij een kop koffie en een plak cake natuurlijk niet ontbraken .Na een welkomstwoord door secretaris Nora Servaes werden diverse werkploegen samengesteld, die o.l.v. ervaren vrijwilligers werden begeleid. Er werd flink doorgewerkt, tot de geur van onze onvolprezen erwtensoep, die, evenals de koffie ,gerieflijk in het huis konden wordt bereid, iedereen naar de meegebrachte boterham lokte. En, evenals de welkomstkoffie kon die soep heerlijk buiten op het terras geconsumeerd worden, waar alle rieten stoeltjes dan ook bezet waren. Voor wethouder Hendrik Hoeksema, die na de snert even op bezoek kwam, was geen stoeltje nodig; middenin de kring van werkers staande legde hij in het kort uit wat de gemeente Oss, samen met Landschapsbeheer voor plannen heeft met de verworven tuin en de hele omgeving ervan. Hoeksema maakte daarna samen met onze projectcoördinator Henk Smouter een rondgang door de tuin, waar iedereen intussen weer aan het werk was gegaan. Rond de klok van drieën vond iedereen het wel genoeg. Veel gesnoeid en gekapt hout was inmiddels al 9

Landschapsbeheer Oss van alle markten thuis!

Bij Landschapsbeheer Oss kwamen zo’n 50 leerlingen gericht praten. Dat leverde tot nu toe drie stagiairs op.

In september en oktober liet Landschapsbeheer Oss zich weer op talrijke fronten zien .Hieronder leest u er meer over!

Op zaterdag 1 oktober nam Landschapsbeheer Oss aan twee manifestaties deel .Ten eerste waren we één van de 50 standhouders op de 9e RIGOM 55+beurs in Sportcentrum de Rusheuvel. Ondanks het schitterende nazomerweer bezochten tóch zo’n 2500 55-plussers deze beurs. Terwijl de standhouders op de informatiemarkt in de tennishal voorlichting gaven over hun doelstellingen en werken, waren er in de grote sporthal optredens van operette, musical, linedansen, flemencodans, modeshows, koren, cabaret en musiceerde het Maaslands Seniorenorkest. Tenslotte bemanden we ook op 1 oktober nog een standje op de open dag van Landwinkel Spierings, die, zoals gewoonlijk, weer in het teken stond van de Week van de Smaak. Naast Landschapsbeheer namen ook nog deel: she-takekwekerij “Autarkia” uit Schaijk, Henk de Wit van de Imkervereniging Oss, Palingrokerij Bardoel uit Wanroy en Keikrea, kinderfeestjes met een insteek naar het boerenleven. De ca 2.000 bezoekers(inclusief zondag 2 oktober, die door de krant abusievelijk als dé Open dag was aangekondigd) konden een kijkje nemen in de kaasmakerij, de sierviskwekerij, de kalfjes en in de melkstal van de brandrode koeien. Voor die brandrode koeien is een grote nieuwe stal met aparte moderne architectuur in aanbouw. Kok Thomas Sluyters zorgde voor lekkere hapjes van streekproducten!

Maashorstfair en MAS4jou Zo stonden we weer op de Maashorstfair, die op 11 september, voor het eerst, in Oss werd gehouden. Ruim 10.000 personen bezochten die fair, die onder prima weersomstandigheden gehouden werd en daarvan kwamen zeer velen ook langs bij de twee stands van Landschapsbeheer Oss, nl. één met voorlichting over ons werk en één met onze VanTosseproducten. Vervolgens richtten we ons op de middelbare schooljeugd op de markt voor maatschappelijke stages MAS4jou, die op 29 september in de grote hal van het Osse gemeentehuis werd gehouden Op die markt, een gezamenlijk initiatief van het Maaslandcollege, het Mondriaancollege, het Hooghuiscollege, de gemeente Oss en de stage-makelaars van Vivaan, gaven een dertigtal organisaties, zorginstellingen, stichtingen, clubs informatie over hun werk aan zo’n 750 leerlingen van bovengenoemde scholen. De insteek van de markt was het aanbieden van een stageplaats om de leerlingen hun verplichte 30 uur stage per jaar met vrijwilligers of beroepskrachten te kunnen laten lopen. Elke leerling moest minimaal drie kramen bezoeken en daarna hun bezoek met een handtekening van de stageaanbieder laten bezegelen. Deelnemers aan de beurs waren o.a. Amnesty, Rode Kruis, Voetbalclubs, Jongerencentra, Dienstencentra en ANWB/VVV.

RIGOMbeurs en Landwinkel

Dick Roza

Te koop haardhout Eiken, gezaagd in handzame stukken , los gestort, € 40 per m3 Gemengd (o.a. eik, els, es, berk) idem, € 35 per m3 Eiken gekloofd, gestapeld, € 80 per m3 Eiken gekloofd, los gestort, € 45 per m3 Gemengd gekloofd, gestapeld, € 70 per m3 Gemengd gekloofd, los gestort, € 40 per m3 Het hout is af te halen op dinsdagmorgen tussen 9.3012.00 uur op onze Landschapswerf in de Tolstraat 3, Oss (naast industrieterrein Vorstengrafdonk).

Meer informatie: 06-54288252 en/of 06-20894923 Marjo Groenen geeft uitleg op de RIGOM 55+Beurs (Foto: DR)

Veel gezellige en liefdevolle Kerstdagen en een fantastisch, gezond en gezegend nieuwjaar! 10

Herperduinvrijwilligers actief en informatief

MSD´ers werkten in de oude heemtuin

De zes vrijwilligers die de gemeente Oss in april van dit jaar officieel installeerde voor allerlei werkzaamheden in bosgebied Herperduin, hebben er de afgelopen maanden nog drie collega’s bij gekregen.

Om elkaar beter te leren kennen buiten het kantoorwerk, als teambuilding dus, hadden 16 medewerkers van de afdeling Global Data Management & Standards van MSD op vrijdag 28 oktober jl. een werkmiddag in de natuur.

Wisenten observeren

Veel motivatie en energie

De negen vrijwilligers, die van de gemeente bedrijfskleding en gereedschap kregen en onder toezicht staan van gemeentelijk boswachter Willie Sommerdijk zijn: Toon Voets, Paul Arts, Adrie de Kleijn, Chris Mathijsen, Yordie Muitjes, Sarah Martens, Netty Roefs, Marcel van de Berg en Ingrid den Ouden. De laatste twee kent u ook als vrijwilligers van Landschapsbeheer Oss. De vrijwilligers van Herperduin werken zowel op regelmatige dagen als wanneer het nodig is en hebben wel elk hun eigen taak naast hun hoofdtaak als algemeen toezichthouder van Herperduin en in het Docfabos bij de Naaldhof. De verschillende taken bestaan o.a. uit het controleren van de 25 Schotse Hooglanders en de acht Exmorepony’s, het vee zonodig naar de vangkraal drijven voor onderzoek en inentingen, de ATB- en menpaden onderhouden, de flora en fauna inventariseren, vogelkers bestrijden, de bewegwijzering bijhouden, zwerfafval opruimen en grote stortingen melden bij de gemeente. Ook assisteren de vrijwilligers de gemeentelijke bosmensen, doen administratief werk en houden de website bij die info geeft over het werkgebied. U zult de duidelijk herkenbare Herperduinvrijwilligers misschien al wel eens zijn tegen gekomen in het bosgebied. Ze fungeren ook als aanspreekpunt voor recreanten en geven voorlichting over de natuur en hun werk. Op 30 september jl. heeft de gemeente Oss de groep vrijwilligers, vergezeld door boswachter Willie Sommerdijk en beleidsambtenaar Marcel Geurts een uitstapje aangeboden naar de Kraansvlakte bij Zandvoort. Daar begrazen, naast Konikspaarden óók Wisenten een groot omheind gebied. Doel was, om naast teambuilding, vooral ook om te bekijken of die Wisenten wellicht t.z.t. ook in Herperduin ingezet zouden kunnen worden. Die dieren zijn nu nog lang niet mak genoeg om al met mensen in contact te kunnen komen!

De keus voor de werkplek in de natuur was gevallen op Landschapsbeheer Oss en zo waren ze die middag te gast in Landschapspark de Stelt in de voormalige heemtuin, die zal worden getransformeerd in een biodiversiteitstuin. Bij schitterend zonnig najaarsweer, waarbij allengs steeds meer te warme kledingstukken uit gingen, werden rondom het ”Huis Cumberland” zoals het huis in de tuin nog heet, allerlei, zaag, kap- en snoeiwerkzaamheden verricht. En als zichtbare herinnering aan de aanwezigheid van de MSD´ers verrees achter het huis een grote compostbox, gemaakt van de stammetjes van de vele gekapte coniferen die het huis omzoomden. Er werd ,door de merendeels jonge mannen en vrouwen, met veel enthousiasme en energie gewerkt, waarbij gepauzeerd kon worden op het zonnige terras vóór het huis, waar de gemakkelijke rieten stoelen in een grote kring uitnodigden voor koffie, fris en cake. Voor de inwendige mens was trouwens erg goed gezorgd ,want in het huis was een zelfbedieningsbuffetje ingericht, met brood, broodjes, beleg en gekookte eieren. Nadat na afloop van de werkmiddag nog gezellig wat was nagepraat, ging de groep naar restaurant Koozie in Oss, waar een lekker diner de geslaagde dag besloot! Dick Roza

Even pauze tijdens het werk (Foto: Dick Roza)

Ingrid den Ouden (Foto: DR)

Dick Roza

Overstekende wisenten in Zandvoort

Weer een boom gekapt (Foto: Dick Roza) 11

Kort nieuws Tien jaar ecologisch oeverbeheer

Loop eens rond bij de Maashorstboeren!

Met de oplevering van de ecologisch heringerichte oevers van de Hertogswetering bij Herpen op 14 oktober, sloot Waterschap Aa en Maas een periode van 10 jaar modern oeverbeheer af.

We kregen recent een mooie brochure van 20 pagina’s van de Maashorstboeren in handen. Daarin een zestal mooie wandelroutes over het boerenland door Natuurpark De Maashorst tussen Schaijk, Zeeland, Uden, Vorstenbosch en Nistelrode waar u een unieke mengeling aantreft van natuur, cultuur en landbouw in buurtschappen als hengstheuvel, Slabroek, Menzel, Loo, Bus, Zevenhuis en het Mun. De routes variëren van 4,3 tot 8,9 kilometer. Elke route is in het boekje beschreven en voorzien van een korte trajectbeschrijving. De uitgave van de brochure werd mogelijk gemaakt door financiële steun van de Stichting Maashorstboeren Projecten, de Europese Unie, het Ministerie van LNV, de provincie Noord Brabant, de gemeenten Bernheze, Landerd, Oss en Uden, reconstructiecommissie Maas en Meierij, Wageningen UR en stuurgroep De Maashorst. (DR)

Natuurwaarde sterk toegenomen Gelijktijdig verscheen het rapport “Tien jaar monitoring van natuur langs oevers”. In dat rapport staat wat de inspanningen wat betreft het ecologisch beheer aan natuurwaarden hebben opgeleverd. Belangrijke conclusie: die natuurwaarde is in het afgelopen decennium sterk vooruit gegaan! Daarmee is een belangrijke bijdrage aan de biodiversiteit geleverd! Van de 2700 kilometer beken, sloten, weteringen en rivieren die het Waterschap in beheer heeft inmiddels ruim 130 kilometer ecologisch heringericht. Op tien locaties in Oost-Brabant controleert men nauwgezet hoe de natuur zich daar ontwikkelt. Een van die locaties is de Hertogswetering, een reeds in de veertiende eeuw gegraven waterloop, die van Grave door de polder bij Oss tot aan Rosmalen loopt en daarna in de Maas uitmondt, de Hertogswetering is ingericht als ecologische verbindingszone (EVZ) met tal van kleine natuurgebiedjes. In die natuurgebiedjes komen tal van interessante amfibieën, vissen (mede dank zij de twee vispassages) libellen, vlinders en plantensoorten voorHet Waterschap blijft investeren in de oevers van haar gebied! Een publieksversie van het rapport “Tien jaar monitoring van natuur langs oevers” kunt u gratis aanvragen bij Mirja Kits van Waterschap Aa en Maas, Pettelaarspark 70, 5216 PP ’sHertogenbosch tel.073- 6156771 of zelf downloaden via: www.aaenmaas.nl. (DR)

Vrijwilligers maakten gevarieerde uitstapjes Het jaarlijkse uitstapje van onze vrijwilligers is sinds de eerste keer in 2005 een traditie geworden. Alleen in 2008 werd het uitstap[je vervangen door een feest i.v.m. ons 10-jarig bestaan. Staatsbosbeheer gidste vaak We bezochten tijdens de zes uitstapjes tot nu toe met een gemiddelde van 32 vrijwilligers zeer gevarieerde bestemmingen, zoals de Maasheggen bij Boxmeer en de Tongelaar in Mill (2005),de eendenkooi in Waardenburg en het gebied rondom kasteel Loevenstein (2006) en de Mortelen en de Dommel bij Boxtel (kanotocht) in2007. Vervolgens waren de Overasseltse Vennen bij Haterd de bestemming en maakten we vorig jaar een lange vaartocht door de Biesbosch. En dit jaar dan de Moerputten nabij den Bosch en de beeldentuin in Heeswijk-Dinther. Bij vijf van de uitstapjes werden we door medewerkers van Staatsbosbeheer gegidst en bij één (2007) zorgde het Brabants Landschap voor de begeleiding. (DR)

Osse Spelt op Oogstdag Voor de tweede keer in successie organiseerden de Bakkers Lamers uit Oss en Heesch op zondag 2 oktober jl. samen met de Meierijsche Museumboerderij in Heeswijk-Dinther en een tiental lokale ondernemers een oogstfeest bij de Kilsdonkse Molen in Heeswijk-Dinther. Speltbrood gedoopt in walnotenolie En ditmaal was er een hoofdrol weggelegd voor het speltgraan van de akkers van Landschapsbeheer Oss uit de Stelt. Daarvan hadden de bakkers Lamers 1500 kilo van ons afgenomen, die eerst in Limburg gepeld was. Ter plekke werd ons graan daarna door de molenaars van de Kilsdonkse Molen gemalen en daarna door de Bakkers Lamers in heerlijk vers speltbrood omgetoverd. Er ontstond een heerlijk brood met een stevige bite, op basis van natuurdesem, met ondersteuning van gist en bereid zonder melk. Fijn gemalen en met een krokante korst. Puur natuur met smaak! En die smaak kwam optimaal tot zijn recht omdat het vers gebakken brood kon worden gedoopt in walnotenolie die door de molenaars van de oliemolen, óók ter plekke, werd geslagen. Het was een gezellige en leerzame dag, waar op het terras van koffie, muziek en zang kon worden genoten, terwijl de kinderen op een prettige manier werden bezig gehouden. Het speltbrood is bij de beide vestigingen van de Bakkers Lamers aan ’t Dorp 109 in Heesch en op de Schaepmanlaan in Oss 101 (Winkelcentrum de Heihoek) te koop. (DR)

Tonnie grijpt naast titel Tonnie Wittenberg, die op 26 juni jl. een Gouden Oogappel kreeg voor zijn vele vrijwilligerswerk voor Landschapsbeheer Oss en Wijkraad de Ruwaard, heeft op 9 december bij de verkiezing van de vrijwilliger van het jaar in de Lievekamp, helaas die titel niet gewonnen! Grote waardering blijft! Tonnie moest die eer over laten aan Bart Koenders (73), die voor zijn vele werk voor o.a. het kerkbestuur van de H. Hartkerk (Kunst in ’t Hart) diverse scholen, tennisclub Breakpoint en de Zonnebloem van de jury nét iets meer punten kreeg. In de tot de nok toe gevulde zaal van de Lievekamp stonden náást Tonnie en Bart óók nog op het toneel: Beb Arts (werkzaamheden voor de Sint Lambertuskerk en de Heemkundekring in Haren), Hanneke Walk (Stichting Dierenopvang Maasland), Tonnie van Dolleweerd (Wijkstichting De Stolp Oss ) en Chris Hol (Voetbalvereniging NLC’03 in Lith) Jammer dat Tonnie de strijd niet won; hij was door veel mensen van Landschapsbeheer Oss en Wijkraad de Ruwaard al gedoodverfd als de beste. Maar de waardering voor al zijn werk is er niet minder om. Het winnen van de titel had een mooi cadeau geweest voor zijn 69e verjaardag, ruim een week na de verkiezingsavond! Maar tenslotte is genomineerd worden uit vele honderden vrijwilligers het beste bewijs voor al zijn capaciteiten! (DR) 12

AUTARKIA, een ecologische tuin in Schaijk Wie de laatste jaren één van de talrijke streekproductenmarkten in de regio bezocht, zal hen zeker wel eens zijn tegengekomen; Nellie en Dirk Megens uit Schaijk met hun biologisch geteelde Shiitake paddenstoelen. Gezonde vleesvervanger Dirk en Nellie telen die oorspronkelijk uit China afkomstige bospaddenstoelen in hun Autarkiatuin van ruim 5.000 vierkante meter aan de Broksteeg 2a in Schaijk. De shiitake is een heerlijke paddenstoel. Hij is, zeker als hij vers geplukt is, zeer aromatisch, met een kruidige smaak, die veel sterker is dan die van champignons. Ze worden geteeld op eiken stammetjes, omdat die manier de natuur het meest benadert en bevatten o.a. stoffen die het cholesterolgehalte kunnen verlagen en de weerstand verhogen. De shiitake bevat ook vitamine B, vooral B12, wat hem heel geschikt maakt als vleesvervanger. Dirk en Nellie verkopen de shiitake paddenstoelen niet alleen vers geplukt op markten en bij hen in de tuin, maar óók in gedroogde vorm. Ook verkopen ze de met sporen geïnjecteerde stammetjes om zelf thuis paddenstoelen te kunnen kweken. Veel gebruikt als cadeauartikel overigens. Vermeldenswaard is dat van de shiitakes óók bier wordt gemaakt door de Oijense Speciaalbierbrouwerij uit Oijen. Te koop bij Gall&Gall in Schaijk en in de Autarkiatuin. Autarkisch: zelfvoorzienend Maar de naam Autarkia die de tuin in Schaijk siert, omvat veel meer dan alleen het kweken van paddenstoelen. Men teelt er óók groenten en fruit op biologische wijze en tuiniert en bouwt in de tuin met duurzaamheid hoog in het vaandel. Het woord Autarkia komt van autarkisch, dat zelfvoorzienend of zelfverzorgend betekent. Het komt voort uit het streven naar zo min mogelijke afhankelijkheid van anderen. Het gaat dan niet alleen over groente en fruit telen, maar op den duur ook over eigen energie, watervoorziening en bijvoorbeeld duurzaam produceren en bouwen. De Autarkiatuin bevat een groenten-en fruitcirkel waarin talrijke groenten-en fruitsoorten verbouwd worden volgens de Permacultuur. Permacultuur gaat verder dan alleen tuinieren. Als het om tuinieren gaat, vertoont Permacultuur veel overeenkomsten met ecologisch(moes)tuinieren. Beide gaan bijvoorbeeld uit van de zorg voor de bodem en putten inspiratie uit natuurlijke processen .Het doel van Permacultuur is een samenwerking tussen de mens en zijn omringende natuur, gericht op een lange termijn overleving van beiden.

Tuin nog in ontwikkeling De shiitakekwekerij en de permacultuur groente- en fruitcirkels vormen in de Autarkiatuin slechts een deel van een grote idealistische tuin, die ook voor een groot deel op educatie en met name op de jeugd is en wordt toegespitst. De jeugd moet-volgens Nellie en Dirk-veel meer binding met de natuur krijgen en daarom betrekt men vooral de schooljeugd bij tal van activiteiten die men onderneemt. Daarnaast zorgt men voor tal van avontuurlijke, ontspannende en educatieve bezigheden in de tuin, die nog volop in ontwikkeling is. Zo zijn er twee leuke varkens, die alle ruimte hebben om te kunnen spelen, tal van kippen en een leuke hond. Er is een grote poel van 35 x 20 meter met een strandje en boomstammetjes waarover je, met behulp van een dik touw a.h.w. over het water kunt lopen. De grond die vrij kwam door het graven van de vijver werd gebruikt voor een aarden wal rondom een deel van de tuin en een “berg” van 4 meter hoog, waar vandaan je over de hele tuin kunt kijken. Wal en berg zijn beplant met velerlei bomen en struiken en de vruchten die er aan groeien mogen naar hartenlust worden geproefd. De berg geeft uitzicht op de insectenmuur, de aardbeientoren, de grote groente kas, de kruiden, fruit en groentencirkels, de spannende natuurspeelplekken waar je doorheen kunt lopen of je kunt verstoppen En door al die leuke natuurlijke ontdekplekjes loopt het blote-voeten-pad, waar je voeten allerlei onbekende prikkels krijgen als ze worden bloot gesteld aan zand, klei, steentjes, schors en alles wat maar kriebelt of prikt. Het blote-voeten-pad eindigt pas bij de vele honderden eiken stammetjes waarop de shiitakes groeien. En zo is de cirkel weer rond en zijn we weer terug bij de shiitake paddenstoelen. De Autarkiatuin is van 1 april tot 1 november open op zaterdag van 10.00 tot 16.00 uur en op woensdag en vrijdag van 14.30 tot 20.30 uur. Verder bent u altijd welkom als Dirk en/of Nellie er aanwezig zijn. Voor alle informatie kunt u bellen 0486-463130 of op www.autarkia.nl alles over de tuin nazoeken. (DR)

Heel kort nieuws Het aantal deelnemers aan de Nationale Natuurwerkdag op 5 november jl. bedroeg in Nederland totaal 13.000.Die waren verdeeld over 400 locaties, waarvan 47 in onze provincie. Vorig jaar waren 12.000 mensen bezig op 370 locaties. In Brabant werkten meer dan 1200 mensen! ● De Vriendenclub van Landschapsbeheer Oss, opgericht in 2003 met enkele tientallen leden, groeit nog steeds. Eind november stond de teller op 224.Dat waren er veertien meer dan een jaar geleden. ● De gemiddelde opkomst van vrijwilligers op onze vaste werkochtenden bedroeg dit jaar 21. De maand mei liet het laagste aantal zien t.w. 15, terwijl de maanden februari en november met een gemiddelde van 25 aan de top stonden. Het grootste aantal vrijwilligers zagen we op vrijdag 9 december in De Stelt; maar liefst 37! ● Van het fiets-voetveer tussen Ravenstein en Nifterik, dat op 1 juni jl. in gebruik werd genomen, maakten tot het eind van het seizoen op 4 september, maar liefst 10.000 mensen gebruik. Een gemiddelde van 3300 per maand had natuurlijk niemand verwacht! ● Björn Meulendijk, vanaf 1 december bij de beheerseenheid N.O. Brabant en Mook van Natuurmonumenten in dienst als leerling beleidsteammedewerker, is daar per 1 september jl. weer vertrokken. Hij is nog wel actief als vrijwilliger bij die organisatie .Een geschreven portret van Björn stond in de nieuwsbrief van maart 2010. ● De bomenstichting, die zich meer dan 40 jaar heeft ingezet voor het behoud van het bomenbestand in ons land, heeft door overheidsbezuinigingen gedwongen, haar belangrijke werk helaas moeten beëindigen. Voor de zeven medewerkers werd ontslag aangevraagd. Frank Moens, al 29 jaar het gezicht van de stichting, hoopt tóch na januari nog met het beschermen van het in al die jaren opgebouwde register van monumentale bomen in ons land te kunnen door gaan! ● Zondag 11 maart 2012 kunt u van 11.00 tot 16.00 uur naar het zevende nationale kampioenschap Maasheggenvlechten in Oeffelt. Daar strijden ongeveer 35 teams van professionele en amateur heggenvlechters om de titel. Ieder team vlecht 10 meter heg, daarbij gebruik makend van de al meer dan 100 jaar oude toegepaste regionale vlechtmethode. Er is die dag nog veel meer te zien en te doen in Oeffelt. Kijk op www.maasheggen.nl ● U kunt tenslotte het jaar gezond beëindigen door met het IVN op 2e kerstdag 26 december te gaan wandelen in Natuurgebied Herperduin. Vertrokken wordt om 13.00 uur vanaf de bezoekerspoort Kriekeput aan de Schaijkseweg in Herpen. (DR)

13

Meer vogels in Herperduin

Prehistorie in de Maashorst

Boek over Huisseling

Negentien jaar vogels tellen in het bosgebied van Herperduin heeft aangetoond dat de vogelstand in dat gebied, ná de begrazing door runderen en de bosomvorming, zich positief heeft ontwikkeld!

In de maand september stonden de prehistorische vondsten op de Slabroekse Hei in het middelpunt van de belangstelling van archeologen en amateurarcheologen in onze provincie.

Struweelvogels grootste winnaars Dat bleek uit een SOVON onderzoek, dat op verzoek van de gemeente Oss is gehouden en dat op 22 september jl. gepresenteerd werd in het gemeentehuis. Nadat in 1993 werd begonnen met het tellen van de vogels in het voormalige Ravensteinse deel van Herperduin gebeurde dat vanaf 2002 óók in Hoessenbosch, het voormalige Berghemse deel. Grootste winnaars waren de struweelvogels, zoals winterkoning en de holenbroeders, zoals spechten en bonte vliegenvangers. Ook met bosrand- en bosvogels, zoals de gekraagde roodstaart gaat het in Herperduin beter dan elders in het land. Watervogels gingen er niet op vooruit, maar dat komt doordat het Ganzenven in onregelmatige jaren droog valt. En dat een aantal vogels die in naaldbomen leven, zoals de kuifmees, structureel afneemt, komt natuurlijk doordat bij de bosomvorming vooral de naaldbomen gekapt werden. IVN vogelman Wim Gremmen, die net als zijn collega Toon Voets héél veel in het bosgebied in Herperduin te vinden is, kreeg voor al zijn inzet van de flora en de faun in dat gebied, tijdens de presentatie van het SOVONrapport een Osje van verdienste uitgereikt door wethouder Hendrik Hoeksema. (DR)

Archeologische schatkamer Eerst was er op 4 september de presentatie van het archeologisch onderzoek op de Slabroekse Heide met als titel; ”Verleden van een bewogen landschap”. Wie waren zij, de mensen die ooit, lang geleden, in dit gebied leefden? Hoe zagen ze er uit? Wat deden ze? In Natuurcentrum Slabroek werd die dag, na toespraken door burgemeester H. Hellegers van Uden, Peer Verkuylen van de Stuurgroep de Maashorst en Richard Jansen, archeoloog Universiteit in Leiden eerst een korte wandeling gemaakt naar de reconstructie van het graf van een welgestelde Maashorstbewoner, die er zo’n 2600 jaar geleden werd begraven. Vervolgens werden de bij het graf geplaatste informatieborden onthuld door de regiodirecteur van Staatsbosbeheer, samen met de wethouders van Bernheze, Landerd, Oss en Uden.

Op 9 januari a.s. zal een boek (380 pagina’s) verschijnen dat de geschiedenis van het dorp Huisseling nabij Ravenstein in woord en beeld vertelt. Aanleiding voor het uitgeven van het boek is het 100-jarig bestaan van de St. Lambertuskerk op 19 december van dit jaar.

Nieuws uit Megen De (heel) grote tuin achter het statige herenhuis aan de Dr. Baptiststraat 29 in Megen, waar Mirjam Olderaan en Agnes Verheijden samen met acht pleegkinderen wonen, heeft op 8 oktober jl. door een twaalftal leden van de “Tafelronde 73” uit oss een grote opknapbeurt gekregen. Zo’n zelfde opknapbeurt kreeg de tuin ook al in 2009, van Landschapsbeheer Oss.Toen werkten er op 28 juli en 7 augustus met respectievelijk 11 en 16 vrijwilligers en legden een week erna nog graszoden. Slechter nieuws was het bericht in de krant van 28 oktober dat de dag ervoor was ingebroken in de ambachtelijke bakkerij “Antoon en Frans “.Er werd een kluis met €1500 weg gehaald uit de bakkerij waar sinds 29 mei 2010 jongeren met een beperking werken, waarbij ze óók VanTosseproducten gebruiken. (DR)

’s-Middags was er daarna in het Museum voor Religieuze Kunst in Uden de officiële opening van de in de Maashorst recent gevonden prehistorische vondsten en kreeg de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Halbe Zijlstra het eerste exemplaar aangeboden van het boek over de geschiedenis van de Maashorst, dat als titel heeft: ”Verleden van een bewogen landschap”. Ook de archeologische sectie van het Noordbrabants Genootschap organiseerde dit jaar haar jaarlijkse contactdag in Slabroek en wel op zaterdag 24 september. Daar luisterden beroeps- en amateurarcheologen naar lezingen van landschapsarchitect André Rijpert (“Het ontstaan van de Maashorst”) en (wederom) Richard Jansen onderzoeker van de Faculteit Archeologie Universiteit Leiden (“Een prehistorische begraafplaats op de Slabroekse Heide”) die de vondst van het gerestaureerde grafcomplex uit de ijzertijd uitvoerig toelichtte. Nadat er vragen waren beantwoord en een lunch was gebruikt werd ’s-middags een lange, relaxte fietstocht gemaakt naar het grafheuvelcomplex en naar het aardkundig monument de Wijstgronden met hun merkwaardige waterhuishouding. (DR)

www.landschapsbeheer-oss.nl [email protected]

Ook “Lange Del in beeld” Het boek is samengesteld door een aantal van de 150 bewoners van het dorp, in samenwerking net de Heemkundekring Land van Ravenstein, waarbij vooral ook de amateur historicus Sjaak Elemans (86) een groot aandeel heeft gehad, Sjaak bracht een zeer groot deel van zijn lange leven door in de ”Lange Del “,het mooie natuurgebiedje waar we met Landschapsbeheer altijd zo graag werken en waar zijn geboortehuis nog steeds staat. Volgens Sjaak bevat het boek, naast tekst, óók enkele grote foto’s van vroeger uit het gebied, waar het kerkepad toen nog gebruikt werd. De geschiedenis van Huisseling, dat eerst bij Neerloon en later bij Ravenstein hoorde, gaat waarschijnlijk terug tot de 12e eeuw. Het boek, waarvan op 1 november al 500 exemplaren besteld waren, kost €35. Voor meer info: www.heemkunderavenstein.nl (DR)

Workshop maatschappelijke stages In het kader van de verplichte 30 stage-uren die scholieren van middelbare scholen jaarlijks moeten volbrengen, organiseerde het Brabants Landschap samen met het consulentschap van het I.V.N. een workshop “Omgaan met jongeren bij groene stages” Nuttige en leerzame dag Die workshop, waaraan zo’n twintigtal begeleiders uit de “groene sector” in NoordBrabant deelnamen werd op 28 september jl. gehouden in de werkschuur van het Brabants Landschap in Riel (nabij Breda) en werd geleid door trainster Annemiek Verhagen. Onze werkcoördinator en stagebegeleider Ton Velders volgde namens Landschapsbeheer Oss die workshop, die van 9.30 toto 16.00 uur duurde en waarin allerlei aspecten inzake het omgaan met de groene stagejongeren aan de orde kwamen. Ton vond het een nuttige en leerzame dag, al kan hij de twee stagiaires die we nu hebben, nog zonder veel inspanning aan! (DR)

Inge van der Riet haalde het niet! Iedereen herinnert zich waarschijnlijk nog wel de grote zwerfvuil opruimactie van 75 kilometer sterk vervuilde Maasoevers in onze regio van 12 maart jl. onder het thema: ”Maas schoon? Doen gewoon!” (zie de nieuwsbrief van maart dit jaar). 175 kilometer in 2012? Ruim 350 vrijwilligers, w.o. 40 van Landschapsbeheer Oss, verzamelden die dag langs 75 kilometer Maasoever van Waalwijk tot Ravenstein en van Kerkdriel tot Ammerzoden 600 vuilniszakken met zwerfvuil en 10 bouwcontainers met grof afval. Die actie was geïnitieerd door de Bossche Inge van der Riet en werd ondersteund door Natuurmonumenten, Rijkswaterstaat en de Stichting “Nederland Schoon”. Inge werd vervolgens, als initiatiefneemster, genomineerd voor de titel ZAP’er van 2011 van Nederland. Bij de groots opgezette uitverkiezing op vrijdag 9 december in Amsterdam Zuid-Oost viel ze echter helaas niet in de prijzen, ondanks de vele stemmen uit onze regio die op haar werden uitgebracht, óók van Landschapsbeheer Oss. De winnaar van de verkiezing Zwerf Afval Pakker van het jaar 2011 werd de conciërgeploeg A.C. Spoorzicht uit Dordrecht, die wekelijks zwerfafval rondom de flats, scholen en winkels opruimt, het afval daarna scheidt en de gevonden blikjes samen perst. De conciërgeploeg kreeg 1611 stemmen. Inge had beloofd dat-als ze zou winnen- ze de uitdaging zou aan gaan om in 2012 weer samen met enkele honderden vrijwilligers, maar liefst 175 kilometer rivieroever schoon te maken. Dat is dus 100 kilometer meer dan dit jaar! Maar of ze dat plan nu nog wil gaan uitvoeren, is ons op dit moment niet bekend ! (DR) 14

Werkgroep Landschapsbeheer Oss Mededelingen & Werkdagen Collega Vrijwillig(st)ers, n Schema vaste werkdagen 2011/2012 We laten spoedig 2011 achter ons en dan kunnen we weer terugzien op een werkzaam en succesvol jaar.

Door de nog altijd goede en zelfs stijgende opkomst van jullie vrijwilligers is er weer veel tot stand gekomen op het gebied van natuurverbetering en herstel. Het vrijwilligersbestand is nu ruim boven de zestig man/vrouw met een steeds grotere groep die er al vele jaren bij betrokken zijn. Helaas moesten dit jaar enkele vrijwilligers kalmer aan doen of zelfs helemaal afhaken vanwege hun gezondheid maar ze proberen toch zoveel mogelijk bij onze activiteiten betrokken te blijven. Nog erger was het overlijden van onze oud voorzitter Bart Molenaar en een van onze trouwste medewerker Frans van de Graaf, ze blijven bij ons in herinnering. Beter bericht is dat onze club het afgelopen jaar weer veel nieuwe vrijwilligers mocht begroeten en wensen ze nog veel werkplezier toe in onze natuur. We zitten nu al weer drie jaar op onze stek aan de Tolstraat en kunnen ons haast niet meer voorstellen hoe we het in het verleden redden met de krappe opslag en het beperkte materiaal. Ook de inloop op de dinsdagen blijft een succes waar behalve koffieleuten veel gedaan wordt zoals onderhoud van machines en ander materiaal, onderhoud aan en om de gebouwen en niet te vergeten het zagen en kloven van haardhout voor de verkoop. Wat we het afgelopen jaar tot stand hebben gebracht in de Osse natuur heeft ongetwijfeld Dick wel ergens in dit blad vermeld. Onze orderportefeuille is voor de komende tijd goed gevuld dus we zullen jullie wel bezig houden met het verzorgen en verbeteren van ons mooie buitengebied. Jullie hebben allen het werkschema voor 2012 ontvangen zodat je op “onze” dagen geen andere afspraken maakt. Wij wensen jullie en je familie veel goeds en gezondheid toe, fijne en gezellige Feestdagen en een heel goed Nieuwjaar. Mede namens de collega coördinatoren, Ton Velders, Werkgroepcoördinator.

Kopij gezocht Wij nodigen graag iedereen uit om bijvoorbeeld een verslag(je) van een excursie, een lezing, een expositie of een interessante waarneming te schrijven. U kunt uw bijdrage (evt. met foto’s) mailen naar [email protected].

December Januari Februari Maart

Zaterdag 3 Vrijdag 6 Vrijdag 3 Vrijdag 2 Vrijdag 30

Vrijdag 9 Woensdag 14 Woensdag 11 Vrijdag 20 Woensdag 8 Vrijdag 17 Woensdag 7 Vrijdag 16

Vrijdag 30 Zaterdag 28 Zaterdag 25 Zaterdag 24

Werktijd 09.00-13.00 uur. Waar we werken en de verzamelplaats wordt per email of post bericht. Die geen email hebben worden post of telefoon bericht. Ook als er langer gewerkt wordt of bij extra dagen krijg je op deze wijze bericht. Iedere dinsdag inloopochtend op onze Landschapswerf aan de Tolstraat, tussen 9.30 tot 12.00 uur.

Inlichtingen en/of aan- en afmeldingen E-mailadres Werkgroep Landschapsbeheer Oss [email protected] Telefoonnummers coördinatoren Ton Velders 06-20894923 Henk van Grunsven 0412-402157 Tonnie Wittenberg 0412-634930 / 06-21582447 Vrijwilligerscontact Dick Roza

0412-642368

Magazijn/materiaalbeheerder Jan van Bernebeek 0412-630598 / 06/26302016 Op de werkdagen zijn wij bereikbaar op de hierboven genoemde mobiele nummers.

Enthousiaste vrijwilligers gezocht Het bestuur van Landschapsbeheer Oss is op zoek naar vrijwilligers die tijdens markten en/of festiviteiten de stand van Landschapsbeheer Oss willen bemensen. Je houdt je bezig met het geven van voorlichting over Landschapsbeheer Oss en de verkoop van onze streekproducten. Geïnteresseerd? Mail of bel naar Nora Servaes, [email protected] of 0412-632223.

15

Klussenbedrijf Wilja Berghemseweg 94 5348 CL Oss 0412-623477 06-53460406

Voor alle aanpassingen en werkzaamheden in en om uw woning of bedrijf Glas, schilderwerk, behang, metsel- en stucwerk Renovatie bad- en tegelwerk Elektra en tuinwerk

Beregeningsinstallaties www.regenopafroep.nl RUIJS Tuintechniek M 06-51286021

Houtversnipperservice www.houtversnipperservice.nl

16