Nieuwsbrief. Landschapsbeheer Oss

Nieuwsbrief Landschapsbeheer Oss Jaargang 10, nr. 38 Maart 2009

In dit nummer • • • • • • • • • •

Zeer geslaagde nieuwjaarsinloop Efdijkproject door Landschapsbeheer Oss Paddentrek Zevenbergseweg Poelen Lith Wandelroute Megen Grondruil in Oss-Zuid Natuur in de Tuin Vleermuistellingen Landinrichtingsproject “Lage Maaskant” Werkgroep Landschapsbeheer Oss

0

Nieuwsbrief Landschapsbeheer Oss Colofon Jaargang 10, nr. 38, Oplage 350 exemplaren Maart 2009 Redactie: Dick Roza en Richard Ceelen De Stichting Landschapsbeheer Oss is gevestigd te Oss en ingeschreven bij KvK Oost-Brabant onder nummer 17105068 Rabobank Oss, banknummer 17.04.19.894

Inhoudsopgave Zeer geslaagde nieuwjaarsinloop Landschapsbeheer Oss voert Erfdijkprojecten uit Wandelroute Anders langs de Maas Paddentrek Zevenbergseweg Poelen Lith Wandelroute Megen Grondruil in Oss-Zuid Natuur in de Tuin Vleermuizentellingen Landinrichtingsproject “Lage Maaskant” afgerond Kort nieuws Werkgroep Landschapsbeheer Oss

2 2 3 3 3 3 4 5 6 7 8 10

Het is weer voorjaar! Adressen en telefoonnummers

Weer volop informatie in dit voorjaarsnummer over onze projecten: de Erfdijk, de poelen in Lith en de wandelroutes rondom Megen en langs de Maas. Daarover hebt u in voorgaande nummers van ons blad ook uitvoerig kunnen lezen.

Landschapsbeheer Oss Hermelijnedreef 30 5343 XD Oss T 0412-632223 I www.landschapsbeheer-oss.nl E [email protected]

De aandacht voor de bijen, die het zo moeilijk hebben, past óók bij het voorjaar, nu het bloeien van de bloemen weer begint. Op onze akkers in De Stelt bieden we de nijvere bijtjes alle hulp aan bij hun “struggle for life”. Die akkers zijn na de nodige grondruil met de gemeente Oss weer herschikt waardoor akkerranden en wegbermen voor optimale bloemen met nectar zullen zorgen.

Projectbureau Landschapsbeheer Oss H. Smouter (Projectcoördinator) Floraliastraat 75 5342 BH Oss T 06-54288252 E [email protected]

En tenslotte is de paddentrek weer begonnen en hebben onze nijvere vrijwilligers alweer héél leuke resultaten kunnen boeken met het overzetten van de verliefde amfibieën.

Voorzitter Ronald Widdershoven T 0412-631362 E [email protected] Secretaris Nora Servaes T 0412-632223 E [email protected] Penningmeester Pim Rinses T 0412-624079 E [email protected] Coördinator Werkgroep Ton Velders T 0412-648196 E [email protected] Redactie, Werving & Vrijwilligerscontact Dick Roza T 0412-642368 E [email protected] Redactie & Webmaster Richard Ceelen T 06-54218521 E [email protected]

Maar óók de vleermuizen zijn uit hun winterslaap ontwaakt. U kunt lezen hoe zij de winter hebben doorgebracht in onze vleermuizenverblijven in Oss, Demen en Herpen en in de kasten in het Vierwindenbos bij het Willibrordusputje. We wensen u een zonnig voorjaar toe!

Voorpagina Boven: Middenlinks: Midden: Middenrechts: Rechtsonder:

Erfdijkse Wetering uitgebaggerd (Foto: HS) Herinrichting Bulk's Wieleke nabij Erfdijk (Foto: HS) Paddentrek Zevenbergseweg, vrouwtje met twee mannetjes (Foto: RC) Bewegwijzeringszuil wandelpad langs Maas (Foto: HS) Zagen op de Erfdijk (Foto: DR)

Kopij De sluitingstermijn voor kopij voor de volgende nieuwsbrief is 31 mei 2009. Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door:

Juridisch Adviseur Maarten Furnée T 0412-454204 E [email protected] 1

Zeer geslaagde nieuwsjaarsinloop

Landschapsbeheer Oss voert Erfdijkprojecten uit

Zaterdagmiddag 3 januari kon iedereen die onze nieuwe behuizing aan de Tolstraat wilde bekijken, dat doen tijdens een gezellige Nieuwjaarsinloop. Zo’n vijftig vrijwilligers en relaties maakten daar gebruik van.

Fase I van de inrichting van de Erfdijk als een robuuste ecologische verbindingszone is van start gegaan! Met de plaatsing van twee fraaie informatieborden is dit nu ook voor omwonenden en bezoekers van dit gebied duidelijk gemaakt.

Voor herhaling vatbaar Voorafgaande aan dit Nieuwjaars open huis, hadden 29 van onze vrijwilligers op 23 december zowel het woonhuis als de grote schuur, de buitenruimte en de tuin opgeruimd, zodat ons onderkomen er pico-bello uit zag! Na ontvangst met koffie en rozijnenbrood ontstonden er in de verschillende ruimtes in “ons” huis - vooral nadat op bier en wijn was overgeschakeld - geanimeerde gesprekken tussen mensen die elkaar heel vaak, regelmatig, soms of nauwelijks zien en op die manier de Landschapsbeheertouwtjes aantrokken. Een technische storing dreigde aan het begin van de middag flink roet in het eten te gooien. Het expansievat van de c.v. was spontaan gesprongen. Dat zou, met temperaturen onder nul buiten, óók binnen verre van aangenaam zijn. De wateroverlast bleef gelukkig beperkt tot het kantoorgedeelte van het huis. Een kleine ronde van onze “manus van alles” Tonnie Wittenberg langs enkele leveranciers van verwarmingsinstallaties leverde gelukkig een nieuw vat op, dat snel gemonteerd werd. De receptiegangers konden hun gesprekken gewoon in een warm huis voortzetten. Worst en kaas zorgden daarbij voor een lekkere begeleiding van de drankjes. We kunnen terug zien op een zeer geslaagde middag, die zeker voor herhaling vatbaar is bij een volgende jaarwisseling. Dick Roza

Er zijn twee borden geplaatst: een aan de Schaijkseweg nabij het viaduct over de A50 (min of meer het begin van de Erfdijk) en een aan de Elsstraat (midden in het projectgebied). De projecten die in deze eerste fase worden uitgevoerd zijn: • • • • • •

Herinrichting vegetatie Herstel dijklichaam Erfdijk (trace Erfdijk/Hamelspoelweg) Herinrichting weiland met aanleg poelen Aanleg faunapassages Schaijkseweg Aanleg voetgangerstrap viaduct A50 Herinrichting Lindenwiel

Met de herinrichting van de vegetatie is dit jaar een goede doorstart gemaakt. Nadat vorig jaar al een begin is gemaakt met het verwijderen van voornamelijk voor het wegverkeer overlast veroorzakende struikvegetatie, is dit jaar structureel ingegrepen in de vegetatie. Bomen op met name het zuid-talud zijn verwijderd, voornamelijk exoten (Amerikaanse vogelkers, acacia), bomen die er slecht aan toe waren (voornamelijk populieren) en bomen die door hun dichte stand slecht ontwikkeld waren. Beeldbepalende bomen zijn gespaard, vooral langs de kruin van de dijk. Ook is het oostelijk deel van de Erfdijkse Wetering aan de zuidzijde van de Erfdijk uitgebaggerd. Voorbereidingen zijn nu gaande voor het inplannen van de overige projecten. Momenteel worden de benodigde vergunningen aangevraagd. Zodra deze binnen zijn kan gestart worden. Werkzaamheden die niet afhankelijk zijn van de bepalingen van Flora- en faunawet zullen het eerst worden opgepakt, zoals de aanleg van de faunapassages en de voetgangerstrap. In het najaar wordt een aanvang gemaakt met de overige deelprojecten. De coördinatie en begeleiding van de projecten wordt uitgevoerd door het projectbureau van Landschapsbeheer Oss. Zeker is dat voor er voor onze vrijwilligers ook het komende jaar genoeg te doen valt op de Erfdijk! Henk Smouter

Nieuwsjaarsinloop in de Tolstraat (Foto’s: Dick Roza) 2

Wandelroute “Anders langs de Maas” Er is de laatste tijd veel werk verzet om zaken rondom opening en start van de wandelroute “Anders langs de Maas” gereed te krijgen. Bij dit laatste traject is de Stichting Maasmeanders nauw betrokken geweest, onder meer bij het samenstellen van een informatieboekje en het openingsweekend. Het informatieboekje met daarin kaarten en informatie over de omgeving zal 100 pagina’s gaan tellen. De gemeente Oss heeft inmiddels al 20.000 exemplaren besteld, die worden verspreid onder inwoners van Lith en Oss. De boekjes zullen verder verkrijgbaar zijn bij VVV boekhandels etc. De opening van het pad is gepland op vrijdag 3 april. Aansluitend, op 4 en 5 april, zal de Stichting Maasmeanders een Open Weekend organiseren: ‘Meanderen langs de maas’, waarin het wandelpad dit jaar centraal staat. Alle activiteiten zullen dan ook langs dit wandelpad plaatsvinden. Het programma is nog niet helemaal bekend maar zal t.z.t. in de lokale media worden bekendgemaakt. Kijk ook op de website www.maasmeanders.nl. Het gehele pad heeft inmiddels officieel de naam gekregen: Route "Anders langs de Maas", Wandelen, Fietsen en Struinen. Henk Smouter

Paddentrek Zevenbergseweg Nu de temperatuur weer wat hoger wordt en daarmee het voorjaar van start is gegaan, ontwaken de padden in het bosgebied Herperduin. Het eerste wat ze willen is… paren. Met gevaar voor eigen leven trekken ze naar de poel (Put van Hofmans) waar ze geboren zijn. Het verkeer op de Zevenbergseweg is het grootste obstakel. Vrijwilligers van Landschapsbeheer Oss zorgen voor een veilige oversteek. In het bosgebied zijn door Landschapsbeheer Oss paddenschermen en emmers geplaatst. Als gevolg van hun paringsdrang zullen ze in die emmers vallen. Vanaf 5 maart worden de emmers door vrijwilligers gecontroleerd. De padden in de emmers worden geteld en vervolgens veilig naar de overkant gebracht alwaar de tocht veilig voortgezet kan worden. Niet alleen padden hebben deze drift, ook andere amfibieën doen mee. Regelmatig worden ook bruine kikkers, groene kikkers en kleine watersalamanders aangetroffen. De ideale nachttemperatuur is nog wat aan de lage kant waardoor de padden nog nauwelijks actief zijn. Lijkt het je leuk om voor deze aan water gebonden viervoeters iets te betekenen, meld je dan aan bij de Werkgroep Amfibieën & Reptielen van Landschapsbeheer Oss, [email protected]. Richard Ceelen

Stand tot 21 maart 151 padden 215 bruine kikkers 6 groene kikkers 6 kleine salamanders 378 totaal

Poelen Lith In de vorige Nieuwsbrief hebben jullie al een uitgebreid artikel kunnen lezen over ons nieuwe project “Herstel natuurwaarden van poelen en wielen in Lith”. De uitvoeringsvoorbereiding van dit project is inmiddels opgestart. In de praktijk betekent dit vooral een hoop kantoorwerk: vergunningen aanvragen, flora en fauna onderzoek, bestektekeningen maken, planning opzetten, offertes opvragen etc. We willen in het najaar van 2009 daadwerkelijk “met de schop in de grond”. Dan zal eerst begonnen worden met het kappen van bomen en het verwijderen van andere ongewenste beplanting. Zodra dit gereed is kan aansluitend met het baggerwerk worden begonnen. Ook op dit project zullen we veel vrijwilligersinzet kunnen gebruiken, vergelijkbaar met het poelenproject in Oss. We verwachten het project in het voorjaar van 2010 gereed te hebben. Henk Smouter

Wandelroute Megen De aanleg van een wandelroute rond Megen is het volgende project in het kader van de realisatie van het Wandelroutenetwerk Oss, waar Landschapsbeheer Oss uitvoering aan geeft. De subsidie is inmiddels binnen en de uitvoeringsvoorbereiding kan worden opgestart. Ook bij dit project zal er nogal wat achter de schermen moeten gebeuren voordat we daadwerkelijk in het veld kunnen beginnen. We gaan deze route het thema Cultuurhistorie meegeven. Niet alleen heeft het stadje Megen genoeg verhalen te vertellen, ook de omgeving kent een rijke historie. Zo zijn de eendenkooi Macharen, het Erfgoedlokaal Haren, het oude haventje van Megen (waarvan de contouren nog zichtbaar zijn) en de oude slaperdijk langs de Vliet in de Maasakkers elementen waar veel over te vertellen valt. Ook is het de bedoeling de verdwenen schutskooi in Haren weer op te bouwen. Kortom, dit wordt weer een aantrekkelijke route door een zeer gevarieerd poldergebied! De route zal de verbindende schakel worden tussen de wandelroutes Macharen en Groenendijk. Henk Smouter

Heeft u al betaald? Mede dankzij de brief van onze penningmeester in het nummer van december 2008 inzake het betalen van de contributie voor 2009 van onze vriendenclub, hebben al heel veel leden die contributie betaald. Maar tóch zijn er nog van de 180 vrienden nog wel zo’n 60 die de contributie nog niet overmaakten. Mocht u nog niet hebben betaald, dan vragen we u vriendelijk dit alsnog zo spoedig mogelijk te doen. Zoals bekend is de minimum bijdrage €8,00 per jaar. Gelukkig kunnen we constateren dat héél veel mensen ons een hoger bedrag overmaken, zodat de kosten die voor het drukken en verzenden van onze nieuwsbrief voor een groter deel door de contributies gedekt worden. U kunt betalen op bankrekening 17.04.19.894 t.n.v. Penningmeester Landschapsbeheer Oss o.v.v. Contributie 2009. Mocht u uw e-mailadres nog niet hebben doorgegeven, wilt u dat dan alsnog doen. Mail naar [email protected] 3

Wij zijn er, bij!

Grondruil in Oss-zuid

Dit jaar zal Landschapsbeheer Oss nog meer aandacht gaan geven aan de aanleg en het beheer van akkerranden en wegbermen. Dit vooral na de noodkreet van de bijenhouders, niet alleen in Oss, maar in heel Nederland (zie persbericht elders in dit blad).

Vorig jaar zal het menigeen zijn opgevallen: plotseling stond er een hek dwars door een perceel dat wij al jaren in gebruik hadden. Het betrof het perceel nabij de Amelsestraat aan de Koningsweg in Oss-zuid, rechts van het “verdiepte” perceel. Dit laatste bleek begin 2008 te zijn verkocht. Bij de vaststelling van de kavelgrenzen door het kadaster bleek echter dat het eigendom niet eindigde bij de steile kavelgrens, maar een meter of 10 verderop, dwars over “ons” perceel! Omdat juist de steile talud met aanliggende wal een bijzondere en waardevolle vegetatie kende en dus erg kwetsbaar was, bestond er reëel gevaar dat deze geheel zou verdwijnen bij het toekomstige gebruik als paardenweide. Daarom hebben wij er bij de gemeente op aangedrongen de eigendomssituatie in deze hoek nader te bekijken en te onderzoeken of er mogelijkheden waren door aankoop of grondruil het waardevolle talud met de wal te behouden. Door inventief meedenken van de afdeling Grondzaken van de gemeente Oss is er een oplossing gekomen die voor alle betrokkenen een goed resultaat heeft opgeleverd. Dat werd mede ingegeven door het feit dat voor het toekomstige fietspad door de Stelt er ook grond moest worden verworven in deze hoek. Een en ander heeft er toe geleid dat wij enkele percelen moesten afstaan, maar ook dat wij een vergelijkbare oppervlakte aan grond voor terug hebben gekregen. Belangrijkste is dat de oude gebruikssituatie van het bovengenoemde perceel is hersteld met vaststelling van de nieuwe kavelgrenzen. Minstens zo belangrijk is het feit dat wij verderop aan de Koningsweg de percelen aan weerszijden van het huis in gebruik kregen. Deze zijn van belang door hun ligging direct aan de zandweg en in het bos. Voorheen waren dit maïsakkers, die tot aan de zandweg of bosrand werden beteeld met maïs. Wij zullen om te beginnen dit jaar een mooie akkerrand-wegberm van ca 3 meter gaan aanleggen langs het pad. Het perceel zelf wordt dit jaar beteeld met haver, een gewas dat steeds onbekender wordt in de nederlandse akkerbouw. Het perceel in het bos wordt ingezaaid met zomergerst, waarbij in ieder geval een ruimere afstand tot de bosrand wordt aangehouden. Al met al verdient de afdeling Grondzaken een grote pluim voor de constructieve manier waarop zij hebben mee gedacht!

Onlangs hebben de gezamenlijke bijenverenigingen in Oss en Landschapsbeheer Oss de mogelijkheden besproken om samen te werken. Om te beginnen hebben wij onze gronden ter beschikking gesteld als mogelijkheid bijenvolken te plaatsen. Vooral in Oss-zuid zijn er goede mogelijkheden, doordat wij al enkele jaren bezig zijn akkerranden aan te leggen en beheermaatregelen uit te voeren die gericht zijn op het verbeteren van de biodiversiteit van wegbermen en boszomen. Maar ook de gewaskeuze op onze akkers speelt een belangrijke rol. Ook zijn gewassen als cranberry's, koolzaad en boekweit een welkome bron van nectar en stuifmeel.

Akkerrand in Oss-Zuid (Foto: Henk Smouter)

Maar we vinden dat er nog meer mogelijkheden liggen. Daarom zullen we nog meer dan we gedaan hebben gaan inzetten op ecologisch beheer van bermen, aanleg van bloemweides, houtwallen en akkerranden en bescherming van kwetsbare bermen, randen en zomen. Een belangrijke rol speelt ook het project NatuurRijk Oss, waarin projecten zijn opgenomen die gericht zijn op het vergroten van biodiversiteit in en rond het huis. Want ook de stadstuin speelt een niet te onderschatten rol bij het in stand houden van bijenvolken. Vooral in de periode half juni-half juli hebben honingbijen het moeilijk in de natuur, omdat vele voorjaarsbloeiers zijn uitgebloeid en wegbermen massaal worden gemaaid. Maar in tuinen komen in deze periode juist vele nectarplanten in bloei! Komend jaar zal dan ook vanuit het project NatuurRijk Oss veel voorlichting worden gegeven over planten die voor bijen (en vlinders) onmisbaar zijn. (HS)

Henk Smouter

Kopij Wij nodigen graag iedereen uit om bijvoorbeeld een verslag(je) van een excursie, een lezing, een expositie of een interessante waarneming te schrijven. U kunt uw bijdrage (evt. met foto’s) mailen naar [email protected].

4

Natuur in de tuin Behalve gecultiveerde bloemen bevinden zich in de Tuinen in Demen een aantal natuurlijke elementen en voorzieningen die de flora en fauna bevorderen. Zo is er een poel vol waterleven, een vleermuizenkelder, een uilenkast en een houtwal. Op zondag 19 juli wordt er in de Tuinen in Demen aandacht besteed aan diverse aspecten van de natuur in de tuin en de omgeving. Bezoekers krijgen een vragenlijst, om de tuin mee in te gaan. Onderweg komen ze twee vertellers tegen die als een orakel advies kunnen geven bij het beantwoorden van de vragen over flora en fauna. Diverse organisaties zijn aanwezig om zich te presenteren en informatie te verstrekken. Behalve Landschapsbeheer zijn onder andere de vleermuizenwerkgroep en van het IVN de weidevogelwerkgroep en de vegetatiewerkgroep aanwezig. Zondag 19 juli van 11.00 tot 17.00 uur in: De Tuinen in Demen Kleine Poelstraat 13, 5371 KM Demen 0486-413442 [email protected] www.detuinenindemen.nl

Inloop Tolstraat een succes Na een zeer geslaagde nieuwjaarsinloop op 3 januari op onze “werf” in de Tolstraat vonden veel vrijwilligers het er in en rond het huis en de schuur, zó gezellig, dat ze aangaven er wel vaker bij elkaar te willen komen.

Koffie, praatje, werkje Daarom besloot het bestuur om er elke dinsdagochtend van 9:30 tot 12:30 een “inloop” te houden. Men kan er dan wat karweitjes opknappen of gewoon een kop koffie drinken met een praatje. De eerste ochtend, op 27 januari was het er al gelijk gezellig druk. Zestien vrijwilligers vonden werkjes in het huis, de schuur of in de tuin, enkele van onze dames bogen zich, mét naaimachine, over het naaien van overgordijnen en men dronk met zijn allen koffie in de woonkamer. Na afloop werd gezamenlijk de afwas en de schoonmaak gedaan. In de daarop volgende weken kwamen er gemiddeld per week zo’n elf vrijwilligers in de Tolstraat bij elkaar. Ook werden er in het kantoortje, waar onze projectcoördinator Henk Smouter die dinsdagochtenden zijn domicilie heeft, enkele kleine vergaderingen gehouden o.a. met een aantal imkers en leden van een IVN groep uit Boxmeer, die zich op de hoogte stelden van onze activiteiten op het gebied van landschapsbeheer. Dick Roza

Beeldimpressie De Tuinen in Demen (Foto: Dick Roza) 5

Vleermuiswintertelling 2009 in Oss en omgeving

Verslag vleermuiskasten 2008

Dit jaar zijn we later gaan tellen dan gewoonlijk door de strenge vorst. Omdat we een deel van de kelders via het water moeten bereiken. Dit jaar hebben we alvast een kijkje genomen in Demen en Herpen, om eventueel voor volgend jaar een vergunning aan te vragen.

In 2008 zijn de vleermuiskasten in het Vierwindenbos gecontroleerd volgens een rooster. Iedere 2 weken één controle. Hieraan hebben meegewerkt Oscar Bakhuizen Mirin en Erik v.d. Haterd, Diny Tebarts en Antoinette van Wilgen.

Eerst de kelders in Oss. De fietstunnel hebben we niet geteld, omdat daar ruim 1,5 meter buiten het hekwerk al water staat. Uit ervaring weten we dat deze kelder dan niet te tellen is, ook niet in een waadpak. De Rietgors is wel te doen. We hebben een dood roodborstje verwijderd, 2 overwinterende kikkers gezien en wat visjes. De waterstand is hoger dan vorig jaar. Het riet is ook hoger dan vorig jaar en staat voor de aanvliegroute vanaf het water gezien. De eerste ruimte is wat te nat en de tweede is goed. De temperatuur voelt redelijk aan. In de tuinen van Demen staat een kelder die hopelijk ook bewoond gaat worden door vleermuizen. Er zijn al watersalamanders waargenomen en roestjes (vlinders die overwinteren en zodoende aangeven of een kelder goed genoeg is om te overwinteren). In Herpen stond ons een verassing te wachten. We hebben een grootoor gevonden die dit jaar al vindt dat de kelder goed genoeg is om in te overwinteren. Ook hier een aantal roestjes die aangeven dat het klimaat gunstig is in het winterverblijf. De kelders die op privé terrein staan, hebben als het goed is, geen last van vandalisme. Hooguit van nieuwsgierige bezoekers die toch een kijkje willen gaan nemen. Dit is af te raden, om rust te handhaven.

Dit jaar lijken de kasten ontdekt te zijn tot grote vreugde bij de diverse controles. Bepaalde kasten zijn wel degelijk favoriet, zoals blijkt uit de resultaten. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de hangplaats. Deze kasten zijn dan ook na een keer open gemaakt te zijn door iemand (nieuwsgierigen) zo dicht gemaakt dat ze niet meer zomaar open kunnen. In januari tot en met half mei 2008 zijn de kasten regelmatig bezet geweest door grootoren. Soms zie je er wel zes in een kast hangen. Verder in deze periode een enkele dwergvleermuis die slapend en wel in de kasten heeft gehangen. Tijdens de kraamtijd (eind mei- eind juni) zijn er geen vleermuizen waargenomen. In juni is een groter soort waargenomen, waarvan we niet zeker zijn om welk soort het gaat. In augustus zijn er voornamelijk grootoren gevonden. Dat is de periode dat de vrouwtjes uit de kolonie wegtrekken en de jongen voor zichzelf moeten leren zorgen. In deze periode begint voor sommige soorten al het lokken van de vrouwtjes, de paarperiode. Opvallend is dat in oktober en november er voornamelijk dwergvleermuizen in hangen. Er zijn geen grootoren meer te vinden. De dwergvleermuizen hebben hun winterverblijf altijd wel meer in de buurt dan de grootoren, die trekken wat verder weg voor een goede winterslaap. Dit zou dus kunnen betekenen dat bij de gevonden dwergvleermuizen het zowel vrouwtjes, jongen als mannetjes omringt door vrouwtjes kunnen zijn. Willen we daar zekerheid over hebben, zullen we er ‘s avonds moeten posten of het gaat om roepende mannetjes of niet. Misschien iets voor dit jaar. De kasten zijn dus ontdekt en wat 2009 brengt, wie zal het zeggen. Met dank aan alle tellers die meegeholpen hebben,

Antoinette van Wilgen Vleermuiswerkgroep Noord-Brabant

Linksonder: grootoor Rechtsonder: dwergvleermuis (Foto’s: Richard Ceelen)

Antoinette van Wilgen

6

Landinrichtingsproject “Lage Maaskant” afgerond Met een slotbijeenkomst op 12 november 2008 in het klooster van Haren, werd het project “Landinrichting “Lage Maaskant”, dat in 1987 startte, afgerond. Dit project, waarin de Dienst Landelijk Gebied, rijk, provincie, gemeente, waterschap, landbouw- en natuurorganisaties participeerden, omvatte de herinrichting van de landelijke structuur van een ca. 4200 HA groot gebied rondom Oss en Lith. Met name de versnippering van de landbouwgronden en de natuur, alsmede de slechte waterhuishouding waren aanleiding voor dit project, dat dus maar liefst 21 jaar in beslag nam!

Landbouw en water Wat landbouw betreft, door een herindeling van de grond in het gebied werd het aantal kadastrale percelen van 2850 terug gebracht tot 1850 door bedrijfsverplaatsing en aankopen. Het effect van deze verkaveling is enorm! Er werden sloten gegraven en gedempt, percelen geëgaliseerd en er werd drainage aangelegd. Vóór de herindeling kampten grote delen van het gebied met te hoge waterpeilen. Voor een deel van het gebied zijn peilverlagingen gerealiseerd, elders is de waterhuishouding geoptimaliseerd. Het patroon van de waterlopen is niet aangepast, wél is een deel van de waterlopen flink verruimd en is een groot deel van de stuwen vervangen. Ook is er een gemaal aan de Beatrixweg gebouwd.

het ontwikkelen van rietland- en moerasvegetaties en het versterken van de populaties amfibieën, libellen en riet-, moeras-, en weidevogels. Vóór de start van het landinrichtingsproject had Natuurmonumenten zo’n 60 ha in beheer, nu is dat bijna 200 ha! Vooral in de uiterwaarden is de oppervlakte voor natuur vergroot. Deze uitbreiding levert een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van de Maasuiterwaarden. Tussen de Diedense Uiterdijk en Berghem lag vroeger de Groenendijk een uit 1331 daterende dwarsdijk, die als schakel in de Beerse Overlaet functioneerde. In samenwerking met Natuurmonumenten en het Waterschap werd die dijk weer in ere hersteld met de afgegraven grond voor de dijkverzwaring langs de Maas, die niet geschikt was voor waterkerende dijken. Het natuurontwikkelingsproject Groenendijk waaraan ook onze vrijwilligers een steentje bijdroegen, omvat in totaal 28 ha en vormt een ecologische verbindingszone tussen de Diedense Uiterdijk en de Hertogswetering. Over de in ere herstelde eendenkooi in Macharen, eigendom van Natuurmonumenten en waaraan zowel ons projectbureau als tientallen van onze vrijwilligers vele maanden werkten, hoeven we niet veel meer te vertellen; we hielden U daarover uitvoering op de hoogte. De officiële opening op 30 mei vorig jaar was een eclatant succes.

Wateroverloop Hertogwetering (Foto: Dick Roza)

Recreatie

Overloopgebied Hertogswetering (Foto: Dick Roza)

Natuur en cultuurhistorie Maar óók de natuur profiteerde van het landinrichtingsproject; er kwamen vele hectares vrij voor natuurontwikkeling en door de herverkaveling vormen versnipperde natuurgebiedjes nu één aaneengesloten geheel. Hierdoor kunnen de verschillende plant- en diersoorten zich makkelijker verspreiden. Langs de Teefelse Wetering en Hertogswetering is een ecologische verbindingszone aangelegd van in totaal 17 km lang. Hierlangs zijn 25 kleine gebiedjes aangelegd voor natuurontwikkeling met op verschillende plaatsen daarin poelen. Die verbindingszone is vooral gericht op

De “Groene Vingers” van de gemeente Oss zijn stroken natuur in het agrarische gebied, met een eenvoudig wandelpad van gestort puin. Ze liggen aan de noordkant van Oss aan de Mikkeldonkweg, Frankenbeemdweg en de Spitsbergenweg en zijn uiterst geschikt om een korte wandeling te maken en even van het uitgestrekte weidegebied te genieten. Ze zijn óók een uitnodiging om het landelijke gebied verder in te trekken, want het is méér dan de moeite waard om in het gebied van de Lage Maaskant te wandelen. Er kan bijvoorbeeld prachtig gewandeld worden bij Macharen, het Ossermeer of langs de Groenendijk. Landschapsbeheer Oss was voor de landinrichtingscommissie een welkome partner bij het realiseren van een tweetal gemarkeerde wandelroutes waarlangs fraaie houten banken voor verpozing zorgen. En ten slotte werd in het kader van de landinrichting nog voor een ontbrekende fietsverbinding gezorgd tussen de Koepelweg en de Heistraat in Berghem. (Info uit nieuwsbrief Landinrichting “Lage Maaskant” januari 2009) (DR) 7

Kort nieuws Ledenaantal Natuurmonumenten steeg weer Omdat Natuurmonumenten ons - als samenwerkingspartner in enkele projecten erg dierbaar is, vinden we het fijn om te vernemen dat het ledental van de vereniging, evenals in 2007, óók in 2008 weer licht gestegen is. Vroege vogels De stijging vorig jaar bedroeg 1.000 leden, tegen 2.000 in 2007. Het totaal aantal leden bedraagt nu 882.000. Ooit telde men, in de hoogtijdagen, maarliefst 971.000 leden! Het totaal aantal leden en donateurs van natuur- en milieuorganisaties nam overigens af in 2008. Dat bleek uit het overzicht van de aanhang van “Groene” organisaties, dat “Vroege Vogels”, het programma van de VARA elk jaar samenstelt. Eind van dat jaar hadden de ruim 100 organisaties in het overzicht 4.075.501 leden en donateurs; een jaar daarvoor stond de teller op 4.083.910. Met name de laatste maanden van het vorige jaar hebben veel mensen zich afgemeld. Daarbij lijken financiële redenen een rol te spelen. Omdat er begin 2008 nog een toestroom van leden donateurs was, vermoedelijk onder invloed van Al Gore’s film “An Inconvenient Truth” was er geen sprake van een groot verlies. Ondanks een verlies van achtduizend donateurs is het Wereld Natuur Fonds met 927.000 nog steeds de grootste groene organisatie, Natuurmonumenten volgt met 882.000 leden. Op de derde plaats staat Greenpeace me 547.475 donateurs; deze organisatie zag haar ledenaanhang met 22.525 terug lopen. (DR)

Zeer geslaagde opruimactie

Natasha weer in beeld

Vrijdag 20 maart hebben een dertigtal van onze vrijwilligers weer een grote schoonmaakactie van zwerfafval gehouden in de bosgebieden ten zuiden van Oss. De schoonmaakactie haakte in op de MADD-dagen (Make A Difference Day) op 20 en 21 maart en de opschoonweken van de gemeente Oss. Met prachtig weer werden in de Stelt en de Elzen de bospaden en doorgaande wegen tussen de Cereslaan, Ruwaardsingel, Nieuwe Hescheweg en Mugheuvelstraat opgeschoond. In het bosgebied ten oosten van de Nieuwe Hescheweg, tussen St. Wilpertslaan, Vierwindenlaan, Aengelbertlaan en Brierstraat werden vele zakken met vuil uit de bermen gevist. Het is onvoorstelbaar wat mensen allemaal weggooien als ze door de natuur wandelen of fietsen. Aan het eind van de ochtend was het resultaat van de actie, een piramide van zakken; het bewijs van hoe belangrijk zo’n schoonmaakactie is! De gem. Oss zorgde weer voor vuilniszakken, knijpers en een lekkere appelflap bij de koffie! (DR)

Vele van onze vrijwilligers zullen zich nog wel Natasha Zhukova uit de Oekraïne herinneren, die van september 2003 tot juli 2004 bij onze vrijwilligersgroep was aangesloten. Ze stelde zich voor in onze nieuwsbrief van oktober 2003.

Wandelen en fietsen

Rectificatie

De eerstvolgende IVN wandeling die u kunt maken is op zondag 29 maart. Dat is een “lentewandeling” door Demen en Dieden en omgeving, met een bezoek aan de H. Rochuskapel. Vertrek om 10:30 uur vanaf het kerkje in de Voorstraat in Dieden. Zondag 19 april kan u vanuit Natuurcentrum Slabroek in Nistelrode mee met als thema “Kleur in de natuur”. De wandeling is vier kilometer, duurt ca. twee uur en men vertrekt om 10:30. Ook vanuit Slabroek, op zondag 17 mei kan u struinen door de Maashorst met GPS. Die wandeling is vijf kilometer en duurt ca. 2,5 uur. Een week later, op zondag 24 mei is er een IVN wandeling over de dijk bij Haren, die al om 9:00 begint. U kunt dan luisteren naar vroege vogels. Verzamelen bij café Hanenberg aan de Lietingstraat. Zondag 14 juni is er weer de jaarlijkse IVN wandeling door “De Stelt” in Oss, met deze keer, een bezoek aan het voormalige klooster van de Benedictinessen. Start om 10:30 uur bij het klooster aan de Benedictuslaan aan de N. Hescheweg (t/o DMF Bloemendiscount) Tenslotte is er vanuit Natuurcentrum Slabroek op zondag 21 juni een wandeling waarbij duurzaam waterbeheer centraal staat. Op de route van vijf kilometer (duur 2,5 uur) komen beken en beekdalen in beeld. Vertrek weer 10:30 uur. Er zijn de komende maanden óók een drietal fietstochten door de omgeving; zondag 5 april fietst men vanuit Slabroek in een 40 kilometer lange tocht, die ca. 5,5 uur duurt, langs de hoogtepunten van de Maashorst. Vertrek 10:30 uur. Eveneens vanuit Slabroek gaat men op zondag 7 juni op zoek naar de grote grazers. Deze tocht in 30 kilometer, duurt ca. 3,5 uur en start ook om 10:30 uur. Tenslotte is er zondag 26 april van uit Oss nog een IVN fietstocht langs de “Groene mal” rond Oss. Die start ook om 10:30 uur vanaf Rest. ’t Woud nabij de rotonde aan de Heesterseweg.

In de vorige nieuwsbrief kon u lezen over de Vogel- en Natuurwerkgroep Zundert. Vermeld werd het aantal leden van 60. Dit moet zijn 600. (RC)

Inlichtingen: Natuurcentrum Slabroek, telefoon 0412-611945, Erenakkerstraat 5, 5388 RS Nistelrode, www.slabroek.nl, [email protected] Voor IVN: [email protected]

Nogmaals de graslandjes In ons decembernummer kon u een artikel lezen over de fraaie, ouderwetse graslandjes vol met mooie bloemen, vlinders en vogels in natuurgebied “De Rijskampen” nabij Den Bosch. “Van nature” Met het onderhoud van dat gebied en de monitoring van de flora en de fauna won de beheerseenheid noord-oost Brabant en Mook van Natuurmonumenten een prijsvraag van hun werkgever vorige zomer. Dit graslandproject kreeg ook uitgebreid aandacht in het decembernummer van het blad “Van Nature” van Natuurmonumenten, dat elf keer per jaar op zes A3-pagina’s f.c. verschijnt (abonnement €13,00 per jaar). Daarin weidt Bart van Tooren, hoofd kwaliteits-zorg natuurbeheer bijna een hele pagina aan algemene graslanden. Als u geïnteresseerd bent, kunt U misschien nog een exemplaar krijgen als U schrijft of belt naar Afd. Ledenservice, Postbus 8855, 1243 ZS ’s-Graveland of telefoon 035-6559911. (DR)

Groet uit tropisch Hawaï Nadat Natasha op 21 juli 2004 uit Reek, waar ze als au pair voor drie jonge kinderen zorgde, weer terug was gegaan naar haar woonplaats Artemovsk in de regio Donetsk, hadden we nog t/m eind november van dat jaar contact met haar middels een vijftal lange emails (zie ook de artikelen in onze nieuwsbrief van september 2004 en maart 2005). Ze vertelde over haar studie voor leraar Engels aan het Gorlovka Pedagogisch Instituut en over haar activiteiten in de verkiezingsstaf van presidentskandidaat Viktor Yuschenko tijdens de verkiezingen in november 2004, waarbij de spanningen heel hoog opliepen bij de strijd met de tegenstander Yanukovich. Maar, na nog een héél kort emailtje van drie regels in augustus 2005 t.g.v. onze verjaardagen, waarin ze een lange brief in het vooruitzicht stelde, bleef het stil vanuit de Oekraïne. Wie schetst onze verbazing en verrassing toen er op 17 februari jl., na 3,5 jaar plotseling een fraaie tropische ansichtkaart van Natasha op de mat viel. Op die kaart, die geschreven was op 3 december 2008 in Ka’Ánapali op Hawaï, meldt Natasha dat het goed met haar gaat en dat ze als “crewmember” tot maart 2009 werkt op het Amerikaanse cruiseschip “Golden Princess”. Over haar werk aan boord zegt ze niets, misschien geeft ze wel Russische les aan rijke Amerikanen! Ze besluit haar korte verhaal met ons prettige kerstdagen te wensen. Daarvoor is het nu helaas te laat, maar haar laatste regel “Love You” geldt natuurlijk voor iedereen die onze charmante ex-vrijwilliger gekend heeft! (DR)

Natasha in 2004 (Foto: Dick Roza)

8

In memoriam Huub de Blok Zondag 11 januari is in ziekenhuis Bernhoven in Oss onze vrijwilliger Huub de Blok overleden na een ziekbed van nog geen jaar. Hij werd slechts 61 jaar.

Grote natuurliefhebber Waarschijnlijk zal niet ieder van ons zich Huub herinneren. Typerend was zijn werkoutfit, een felrode overall en een dito kleur schipperspet. Hij werkte voor het eerst bij ons op 2 februari 2008 bij de paddenschermen, daarna op 8 februari in De Stelt en op 29 februari in 7 maart op de Erfdijk. Kort daarna werd hij ziek; er werd longkanker geconstateerd. Huub onderging bestralingen en chemokuren en was in oktober weer zover hersteld, dat hij weer kon wandelen (nordic walking), fietsen en indoorschaatsen. Juist toen hij van plan was om weer langzaamaan bij ons te komen werken, kwam zijn ziekte in alle hevigheid terug en hij overleed korte tijd later. Huub was zeer sportief en hield heel erg van de natuur. Kort nadat hij zich bij ons had aangemeld als vrijwilliger, werd hij ook lid van het IVN. Tijdens zijn leven werkte hij als hovenier en was o.a. assistent van de boswachters in Herperduin. Laatstelijk was hij namens IBN gedetacheerd bij het klussenteam in het Centrum van Oss. Huub was erg trots op de foto die van hem in ons “smoelenboek” was opgenomen. Zijn beide zonen Bram en Youri hadden die foto van hun vader, tijdens de crematieplechtigheid in Uden, waar we afscheid van hem namen, op de kist geplaatst met een kaars ernaast. Na afloop van de crematieplechtigheid werd aan alle bezoekers een zwart fluwelen zakje met lupinezaadjes overhandigd, met het verzoek die ergens te zaaien ter nagedachtenis aan Huub. (DR)

Speltbrood bij Bakker Lamers Sinds enige tijd bakt “echte” bakker Wim Lamers, met vestigingen in winkelcentrum “De Heikhoek” in Oss en ’t Dorp in Heesch als één van de weinigen in de regio, speltbrood. Oeroude graansoort Spelt is een grove soort tarwe, die al ca. 5.000 jaar geleden in het Midden-Oosten werd verbouwd. De smaak is iets anders dan die van tarwe. Het bevat veel eiwitten, koolhydraten en vezels en bezit een hoog gehalte aan gluten. Dit hoge glutengehalte zorgt er overigens voor dat het speltbrood niet geschikt is voor mensen met coeliakie (glutenintolerantie), maar wel bijzonder geschikt is voor mensen met een tarwe allergie. In de twintigste eeuw is spelt bijna geheel verdrongen door tarwe omdat het minder opbrengt per hectare en omdat de korrel van het graan zeer vast zit en met een pelmolen afgepeld moet worden. Spelt komt nu weer in de belangstelling bij de biologische landbouw omdat het minder bemesting nodig heeft en beter resistent is tegen ziektes. Zoals bekend verbouwt Landschapsbeheer Oss al sinds 2004 óók spelt op enkele akkertjes in De Stelt. Meestal werken teler, molenaar en bakker binnen één bepaalde streek samen aan de speltproducten. Er wordt van spelt overigens niet alleen brood gebakken, maar óók bier en jenever gemaakt. Landschapsbeheer werkt wat dit laatste betreft, samen met Speciaalbierbrouwerij Oijen. (DR)

Onze akkers Dit jaar hebben wij ons bouwplan opnieuw vastgesteld. Belangrijke wijziging is dat wij onze percelen dit jaar geheel laten bewerken door de leden van de Vereniging Oude Landbouwwerktuigen, die vorig jaar al een deel van onze akkers hebben bewerkt. Daarmee brengen wij de kleinschalige manier van landbewerken nog meer terug in dit waardevolle gebied. Dit jaar hebben wij meerdere gewassen gezaaid. Zo komen er nu spelt, rogge, haver, zomergerst, tarwe en boekweit op onze akkers te staan. Op een klein perceeltje worden voor de verandering voederbieten gezaaid. Waar nodig zullen we enkele akkerranden die vorig jaar wat achterbleven bijzaaien en enkele nieuwe aanleggen. En natuurlijk verwachten we dit jaar veel van ons grote cranberryveld! (HS)

Mutaties vrijwilligers Het aantal vrijwilligers is de afgelopen drie maanden met drie verminderd en bedraagt nu 55. Joke van Heeswijk (49), die vanaf november 2003 bij ons was en Jan Mulders (56) die vanaf april 200 actief was, gaven in februari te kennen te willen stoppen als vrijwilliger vanwege resp. tijdgebrek en gezondheidsredenen. We danken hen voor hun inzet al die jaren. (DR)

Imkers luiden de noodklok: aanbieding Deltaplan aan minister Verburg. De Nederlandse Bijenhoudersvereniging luidt de noodklok. Dit naar aanleiding van de toenemende sterfte van bijenvolken en het sterk teruglopen van het aantal imkers in ons land. Woensdagmorgen 28 januari kreeg minister Verburg van LNV het Deltaplan ‘Duurzame en vitale imkerij’ aangeboden, waarin aanbevelingen staan om de imkerij in ons land vitaler en duurzamer te maken. Honingbijen zijn maatschappelijk van groot belang. De meerwaarde van (voedsel)producten in de land- en tuinbouwsector (volle grond en glasteelt), door de honingbijen, bedraagt meer dan € 1 miljard. Daarnaast dragen zij in hoge mate bij aan de biodiversiteit in de natuur. Ze staan garant voor ca. 80% van de bestuiving van wilde planten. Hierdoor is er een gevarieerd aanbod van zaden voor vogels en kleine zoogdieren.

Het menu voor honingbijen, nectar en stuifmeel, neemt in ons land echter steeds verder af door monoculturen, verschraling van het landschap en toenemende verstedelijking. Helaas wordt de imkerij ook met ziekten op de proef gesteld. In het najaar en de winter treedt er een verminderde vitaliteit in de bijenvolken op. De laatste jaren leidt dit tot grote sterfte onder de bijen. De Nederlandse Bijenhoudersvereniging geeft in haar 'Deltaplan ‘Duurzame en vitale imkerij in Nederland’ aan, welke maatregelen nodig zijn om de bijen en de imkerij een toekomst te bieden. Er zijn meer middelen nodig voor onderzoek, onderwijs en voorlichting van bijen, bestuiving en het imkeren. Bovendien zijn maatregelen nodig om meer voedselbronnen voor insecten in het algemeen en honingbijen in het bijzonder te krijgen. Vanwege het hobbymatige karakter van de bijenteelt ontbreekt het de sector aan financiële mogelijkheden om de bijenteelt op een hoger plan te brengen. Weliswaar trekt het Europese en Nederlandse parlement zich wel steeds meer het lot aan van de honingbij, maar de erkenning van haar plaats in de voedselketen en de bevordering van de biodiversiteit is er nog niet. Het Deltaplan ‘Duurzame en vitale imkerij’ is te downloaden van www.bijenhouders.nl Persbericht van de Nederlandse bijenhoudersvereniging (HS)

9

Werkgroep Landschapsbeheer Oss Mededelingen & Werkdagen Collega vrijwilligers, n Schema vaste werkdagen 2009 Het feestjaar vanwege ons tienjarig bestaan ligt al weer achter ons en nu gaan we de komende jaren het succes van de afgelopen tien jaar verder uitbouwen. Nu we ons eigen home hebben konden we de Nieuwjaarsreceptie daar laten plaats vinden en gezien de opkomst was dit een groot succes. Wat werken betreft was januari geen succes. Nog nooit hebben we zoveel weken achter elkaar niet kunnen werken vanwege de weersomstandigheden. Toch hebben we niet helemaal stil gezeten want een groot aantal vrijwilligers is ijverig bezig geweest om onze landschapswerf op te ruimen en in te richten. Het huis werd schoongemaakt en opnieuw naar onze wensen ingericht. In de nieuwe grote schuur werden stellingen gemaakt om onze machines, gereedschap en ander materiaal een goede plaats te geven en ook beschikken we nu over een mooie werkplaats waar we onze gereedschappen en machines goed kunnen onderhouden. Ons oude magazijn doet nu dienst als opslag voor materiaal dat we geregeld nodig hebben bij het onderhoud van onze projecten zoals heiningpalen, gaas en draad, bewegwijzeringpalen, enz., enz. Deuren en ramen zijn zwaar beveiligd tegen inbraak. We hebben nu iedere dinsdag een inloopochtend en naast een lekker bakkie koffie drinken wordt dit ook gebruikt om diverse onderhoudklusjes te doen, kortom de landschapswerf wordt optimaal benut. 23 januari was weer onze werkdag en daarom gingen onze zagers een dag ervoor vast wat bomen omzagen zodat de vrijwilligers direct konden beginnen met opruimen maar dat mocht niet zo zijn want de volgende dag was het zulk slecht weer dat we niet aan de slag konden. Pas 7 februari konden we weer aan het werk maar toen hoefden we alleen maar takken te ruimen want de bomen waren ondertussen door onbevoegden weggehaald. De werkdagen daarna, tot en met 7 maart, zijn we bezig geweest aan de Erfdijk in Herpen. De komende tijd zullen we vooral weer bezig zijn in de Stelt en het Vierwindenbos en vanaf half april gaan we onze cranberryakker weer vrij maken van onkruid. Tussen de vaste werkdagen door worden er door enkele vrijwilligers diverse kleinere klussen gedaan zoals klein onderhoud paden, een strook gras maaien, een afgebroken tak afzagen, enz., enz.. Jullie hebben allemaal de jaarplanning 2009 van onze vaste werkdagen ontvangen maar toch zetten we het schema van de komende drie maanden hier maar weer bij. Veel werkplezier de komende tijd. Ton Velders Coördinator Werkgroep Landschapsbeheer Oss

Maart April Mei Juni

Zaterdag 7 Zaterdag 4 Zaterdag 2 Zaterdag 6

Vrijdag 13 Vrijdag 10 Vrijdag 8 Vrijdag 12

Woensdag 18 Woensdag 15 Woensdag 13 Woensdag 17

Vrijdag 27 Vrijdag 24 Vrijdag 22 Vrijdag 26

Werktijd 09.00-13.00 uur. Waar we werken en de verzamelplaats wordt per email of post bericht. Ook als langer gewerkt wordt of bij extra dagen krijg je op deze wijze bericht. Iedere dinsdag, vanaf 09.30 uur, inloopochtend in de Tolstraat (Landschapswerf).

Inlichtingen en/of aan- en afmeldingen E-mailadres Werkgroep Landschapsbeheer Oss [email protected] Telefoonnummers coördinatoren Ton Velders 0412-648196 / 06-20894923 Henk van Grunsven 0412-402157 Tonnie Wittenberg 0412-634930 / 06-21582447 Vrijwilligerscontact Dick Roza

0412-642368

Magazijn/materiaalbeheerder Jan van Bernebeek 0412-630598 / 06/26302016 Op de werkdagen zijn wij bereikbaar onder het mobiele nummer 06-20894923 & 06-21582447.

Als het om ontlakken gaat! Ontlakwerk uitbesteden, chemisch en thermisch ontlakken van ophanggereedschap, foutief gelakte producten en renovatiewerk. Zowel staal als aluminium!!

C&T technics b.v. Frontstraat 12a 5405 AK Uden T 0413-331083 Fax 0413-331195 I www.ct-technics.nl E [email protected]

10

www.duurendseind.nl op afspraak

Beregeningsinstallaties www.regenopafroep.nl RUIJS Tuintechniek M 06-51286021

Houtversnipperservice www.houtversnipperservice.nl

11